De uithangteekens. In verband met geschiedenis en volksleven beschouwd (2 delen)

in verband met geschiedenis en volksleven beschouwd

[p. 314]

Zesde hoofdstuk.
Uithangteekens in betrekking tot de namen der straten.

Reeds uit menig opgegeven voorbeeld is 't den lezer gebleken, hoe talrijk de namen van straten en stegen zijn, aan uithangteekens ontleend; ja, in die namen leeft nog dikwijls de herinnering van uithangteekens, die reeds voor eeuwen verdwenen zijn. Toch moesten wij aan dit onderwerp een afzonderlijk hoofdstuk wijden, maar mogen zeer kort zijn, en behoeven alleen op te merken, dat hier twee gevallen te onderscheiden zijn: de straat is genoemd naar het uithangteeken, of het uithangteeken is gekozen naar den naam der straat. Enkele voorbeelden mogen ter opheldering voldoende zijn.

Te Rotterdam zijn de Witteleeuwensteeg en de Tweeleeuwensteeg beiden dus genoemd naar de gevelsteenen, waarvan de afbeeldingen hiernevens gaan. Te Utrecht draagt de Eikenboomensteeg haar naam naar den



Eikenboom, die nog op een gevelsteen aan den ingang zijn kruin verheft. Te 's Gravenhage heeft men een Hamerslopje, genoemd naar den Hamer van 1685, dien men nog boven het poortje kan zien afgebeeld. Te Alk-

[p. 315]

maar is de Kitsteeg genoemd naar de Kit, die aan 't hoekhuis uithing, en de Schapensteeg naar een houten Schaap, dat op een stok aan den hoek der Zijdelstraat uitstak¹⁾. Te Dordrecht heet het Torenstraatje naar den Rooden Toren, die in de 17^de eeuw uithing aan 't huis, 't welk gebouwd was op de plaats, waar vroeger die Toren had gestaan²⁾.

Somtijds schetst ons zulk een gevelsteen tevens den vroegeren toestand eener straat. Zoo b.v. de Stal int Nu Lant (‘de Stal in 't Nieuwe Land’), in de Zandstraat te Amsterdam. Het is een stal, op een ledigen zandgrond, en de steen vertoont ons den toestand, zoo als die was bij 't aanleggen dier straat, op 't einde der 16^de eeuw, toen daar 't moeras met zand werd aangehoogd om vervolgens betimmerd te worden.

Dikwijls werd de keus van een uithangteeken bepaald door den naam der straat³⁾. Zoo hing George Carter, een winkelier te Londen, St. Albaan uit, om geen andere reden, dan dat hij in St. Alban's-street woonde, ofschoon die straat naar den Hertog van dien naan heet en met den Heilige niets te maken heeft. Zoo kwam te 's Gravenhage in de Nieuwe-molstraat iemand in 1714 op de gedachte, een gevelsteen te laten maken met eenige mollen op een bergje en dien Mollenberch te doopen; en hing een tabaksverkooper in de Kasuarisstraat den Kasuaris uit. Zoo liet weleer een tapper te Amsterdam op het Rusland een jager onder een boom gezeten op zijn bord schilderen en zette er onder: het Rustland; terwijl een kaas- en boterkooper op den hoek van de Botermarkt en de Halvemaanssteeg (oostzijde) een bijna levensgroot Rijnlandsch boertje een zitplaats gaf boven op zijn luifel. Zoo kwam de gevelsteen met den Keizer in de Keizersstraat, een met den Oranjeboom in de Oranjestraat, een met den Beer tegen een boom leunende, (nu verdwenen) in de Beerenstraat, en een geschilderde Hazendans in de Hazenstraat te hangen. Opmerkelijk is het groot getal Eenhorens, die men in den omtrek van de Eenhoorns-sluis kan vinden, zoowel op de Korte-Prinsengracht als langs den Haarlemmerdijk, in steen en in hout gebeiteld, geschilderd en geschreven, voor en op de gevels en zelfs aan kelders, - 't is zeldzaam een zoo groot aantal uithangteekens aan den naam eener sluis ontleend te zien.

1) Kronijk van Alkm., blz. 174.

2) Batav. Illustr., blz. 88.

3) Vergl. Deel I, blz. 75.