De geschiedenis van Nederland, aan het Nederlandsche volk verteld. Deel 1

Zesde hoofdstuk.

Verkondiging van het Kristendom hier te lande door Wilfried, Willebrord, en andere Evangeliepredikers. - Adgild beschermt, Radboud vervolgt hen. Radbouds oorlogen met de Frankische vorsten. - Vertelling, hem betreffende. - Winfried en Gregorius.

De Kristelijke godsdienst een paar eeuwen lang onder druk en vervolging gepredikt en uitgebreid, was eindelijk die van het voornaamste deel van Europa geworden. Niet alleen de Romeinsche Keizers (die den zetel hunner heerschappij van Rome naar Constantinopel - de stad des eersten Kristenkeizers, Constantijn - hadden overgebracht) hadden haar omhelsd; maar ook de Koningen der Gothen, die toen Spanje bewoonden, der nog min verlichte Franken, en der Angelsaksen (of Engelschen) hadden zich aan haar onderworpen, en lieten het Evangelie in hun gewesten verkondigen. In ons vaderland was het te dien opzichte nog geheel anders gesteld. Voor een goed deel door de Friezen overheerd, waren zijn bewoners dan ook buitenaf onder den algemeenen naam van Friezen het meest bekend. In hun vijandige stemming tegen de Franken, die gaarne deze gewesten aan hun heerschappij onderworpen

[p. 20]

hadden, waren dezen te minder geneigd, de Kristelijke leer, welke die hunner vijanden was, aan te nemen, en hielden zich, zoowel de vorsten als het volk, tot nog in de zevende eeuw, aan den natuurdienst hunner voorzaten.

Wel had de frankische Koning Dagobert omstreeks 630, na zijne vermeestering van den burg te Trecht, daar eene kleine houten kerk, aan Sint Thomas gewijd, gesticht, met het doel van daaruit de Friezen te bekeeren; doch na weinig jaren was deze reeds door hen verbrand, en Dagoberts pogen ijdel gebleken.

Daarop kwam echter in het jaar 679 zekere Wilfried, Bisschop of Kerkvoogd in het angelsaksische York, op reis naar Rome zijnde, in Friesland aan, hetwelk toen door Adgil als Koning of Hertog bestuurd werd. Deze Wilfried had groote en machtige vijanden onder de Franken, vooral den machtigen Hofmeyer van Koning Theoderik, Ebroǐn, tegen welken Adgil hem in bescherming nam, hem tevens verlof gevende, tijdens zijn verblijf in Friesland den Kristelijken godsdienst te prediken; 't geen hij met zulk een goed gevolg deed, dat vele duizenden Friezen zich door hem lieten doopen. Doch na zijn vertrek, in 't volgende jaar, en den daarop gevolgden dood van Adgil, toonde men zich al spoedig weder van 't nieuw geloof afkeerig, zoodat, toen er, twintig jaren later, nieuwe predikers uit Engeland kwamen, dezen het werk van voren af aan weder konden beginnen.

(692). Onder die nieuwe predikers bevond zich vooral een zeer kundig en bekwaam geestelijke, uit angelsaksische ouders in 't Noorden van Engeland geboren, Willebrord geheeten, en leerling van bisschop Wilfried. Deze ging bij zijn prediking met een voorbeeldigen en onvermoeiden ijver te werk. Met II zijner geestverwanten den Rijn tot Trecht opgestevend, vond hij daar alles in den treurigsten staat, en besloot zich nu tot den machtigen Hertog der Franken Pepijn van Herstal te wenden, die als Hofmeyer van den onmondigen Koning Theoderik III van Oostfrankrijk (Austrazië) met krachtige hand de zaken beheerde. Pepijn zeî hem zijn ondersteuning toe, en Paus Sergius, dien hij vervolgens te Rome ging bezoeken, stelde hem nu tot aartsbisschop der Friezen, met de opdracht hen te bekeeren, aan. Te Trecht stichtte hij toen eerst de Salvatorskerk, waarin hij zijn woonsteê vestigde, daarna (696), op de plaats der verwoeste Thomaskapel, de hoofdkerk of Dom van Sint Maarten. Daarop strekte hij over 't gansche land, van Kennemertot Zeeland, zijn bekeeringsarbeid met den besten uitslag uit, en zocht zelfs buiten de fransche grenzen onder de Denen in Sleeswijk het kristelijk geloof te prediken; met geen ander gevolg echter, dan dat hij er een dertigtal knapen als doopelingen uit medevoerde. Op Walcheren brak hij, met gevaar van zijn leven, een vermaard afgodsbeeld, doch redde dat van den daarbij gestelden wachter, dien zijne volgelingen te lijf wilden. In 714 stierf Pepijn, en maakte de friesche koning Radboud daarvan gebruik, om zich tegen de Fran-

[p. 21]

ken te keeren, en Willebrords stichtingen te verheeren. Willebrord week toen voor zijn overmacht, en bracht nu eenigen tijd in 't klooster van Epernach door, dat hem in 698 door de frankische vorstin Irmina geschonken was. Pepijns zoon en opvolger, Karel Martel (de Hamer) bijgenaamd, trok intusschen met een aanzienlijke krijgsmacht tegen den zeeghaften Radboud op, en bracht hem in 717, bij Duurstede een geduchte neêrlaag toe, die de Friezen op nieuw aan de Franken onderwierp. Twee jaren later kwam Radboud te sterven, en begaf zich Willebrord weder naar Trecht. Radbouds opvolger was geheel van Karel afhankelijk, en moest den Kristenen volkomen vrijheid van beweging laten, zoodat Willebrord zijn werk langen tijd kon voortzetten, tot de Friezen in 734 in opstand kwamen. Karel haastte zich toen echter weêr met een machtig leger te scheep naar Friesland, waar hij de Friezen onder Poppo aan het Boerdiep, tusschen hunne beide landschappen van Ooster- en Westergoo, in spijt van den heftigsten weêrstand sloeg. Poppo en zijn wakkerste volgelingen sneuvelden; de overigen zochten hun heil in de vlucht, terwijl Karel en zijn Franken hun land verheerden, hun heiligdommen verwoestten, en met krijgsroof beladen terugkeerden. Willebrord kwam echter drie jaar later, meer dan tachtig jaar oud, te overlijden.

Van Radboud, die hem een tijd lang zoo bemoeilijkt had, verhalen de oude schrijvers, om de onverzettelijkheid van zijn frieschen gemoedsaard en zijn gehechtheid aan zijn voorzaten te toonen, dat hij, aan den frankischen bisschop Wolfram beloofd hebbende, zich te laten doopen, reeds met den eenen voet in den doopvont stond, toen hij aan Wolfram vraagde, of hij nu, door zich te laten doopen, in den Hemel zou komen?

‘Wel zeker’, antwoordde de Bisschop.

‘Maar’, hernam Radboud: ‘hoe is het dan met mijn vader, mijn grootvader, en al mijn voorouders, die zich niet hebben laten doopen? zijn die dan niet in den Hemel?’

‘Neen’, antwoordde Wolfram: ‘die zijn al te zamen in de Hel: alleen de gedoopte Kristenen komen in den Hemel’.

‘Dan bedank ik er voor, om gedoopt te worden’, zeî de Koning: ‘ik ga veel liever bij de mijnen in de Hel, dan met u en de uwen in den Hemel’! - en dit zeggende, trok hij den voet terug, en ging heen.

Tijdens Willebrord hier na Radbouds dood weder werkzaam was, kwam een ander engelsch geestelijke, Winfried, doch als kloosterling Bonifacius geheeten, die een jaar of drie te voren reeds van Engeland uit Trecht in zijn tijdelijke verlatenheid bezocht had, en daarop naar Rome gegaan was, met een volmacht van den Paus derwaarts terug, en arbeidde er een drietal jaren met Willebrord samen. Deze trachtte toen te vergeefs hem te bewegen, hem-zelf als bisschop op te volgen, daar hij 't als zijn roeping beschouwde in Midden- en Hoogduitschland werkzaam te zijn. Daar werd hij nu

[p. 22]

door den Paus tot aartsbisschop van Meins verheven, doch bleef er, bij den uitgebreiden arbeid, in Duitschland voor hem weggelegd, uit de verte steeds een deelnemend oog op de friesche geloofsbelangen houden. Het beheer der trechtsche kerk nam, eenige jaren na Willebrords dood, een jeugdig kloosterling van de Moezel, Gregorius, op zich, dien Bonifacius daar bij zijn tocht naar Rome had leeren kennen, en die hem daarop als volgeling was blijven begeleiden. Naar Trecht gekomen stond hij er als abt aan 't hoofd der monniken en priesters, om in 754 door Bonifacius zelf als ‘herder der Trechtsche kerk’ verkozen te worden, zonder evenwel de waardigheid van bisschop te bekleeden.