Versamelde gedigte

(1980)–C. Louis Leipoldt– rechtenstatus



[pagina 217]
Die Bergtragedie (1932)
[pagina 219]
Die najaar, met sy nuwe gras, Met reën wat bult en vlakte was, Met milde koelte wat die brand Van somerdroogte deur die land Versag, en oor die wingerd strooi Die afvalblare ysterrooi - Pontak se rou wat sonder traan As treur vir somersaftrek staan - Die najaar wat die lelieblom Laat blaarloos bloei op leegtes, kom. ⋆ Nou waai die wind oor weiland braak, Oor saaigrond van sy groen versaak; Dit swaai die wilgertak wat geel Van songloed vir sy blare steel; Dit streel die grys renosterbos En die dor fluitjiesriet, verlos Van saad wat, deur die wind gewaai, Die oewers van die lopie saai; Dit strooi in klowe die wit sand Wat skulp-gespikkel op die strand Gelê het, waar die groot rivier Met bruin skuimbranders later tier; Dit raap tesaam in hoek en draai Die dooi boomblare wat verwaai Met 'n geritsel, soos 'n sug Wat wegraak in die kou, blou lug; Dit klits die pan se watervlak Tot skuim wat teen die biesies plak - Grys, geelwit skuim, deur stof verfoes Van reinheid tot 'n modderroes; Dit slinger oor die velde heen, En die betowerde kranse teen, Die bulte oor, die berg verby, Oor sandvlak met sy duin en vlei, Oor diep verskeurde hellingklei, Waar kraak en spleet die mag bely Van die uitspoelstortreën wat kan terg, En meer as wat die droogte verg Van grond en aarde eis en vat, Totdat hy, van sy wreedheid sat, En nie meer nydig soos die see Sy water weer tot wasem gee. In koorgeskal, van twyg en tak, Waar Somers laaste blare hak - Die dooie blare wat behou
[pagina 220]
Die bruingeel kleure van berou - Klink in die môrestond die lied Van vinke wat 'n lofsang bied Aan wie wil hoor, 'n bly koraal Waarvan die dowwe weerklank dwaal, 'n Sag gefluister skaars gehoor, Die stroombos deur, die vleiland oor, En van die doringbome kom Die heuningby se sag gebrom. 'n Veld vergroei met kêr-kêrbos En dekrietgras, waarteen die os Hom skawe as hy deurtrek; sand Nog nat met klam van reën; 'n land Van ruigtesuurveld wat sy oes Nog in hom hou, en waar die roes Wat winter op die wêreld bring, Al stadig deur die groen verdring En geil gemaak word, waar die saad Reeds opskiet en die skuil versmaad Wat dekselsand en wapadstof Verskaf het, en sy onmondig lof Songulsig boontoe opsteek, klaar Vir wat hom voorlê hierdie jaar. En agter strek 'n laag van grys, Van suikerbosse wat kan wys Op jare van verdrukking deur- Gelewe en deurstaan; die geur Van tolbos en van waboom sprei Die vlakte oor; die heuningby Is besig met sy werk en brom, En suikerbekkies vlieg rondom. Daar aan 'n slanke vlierhouttwyg Is reeds die grasring aangeryg Wat vinnig tot 'n nes sal groei, Voordat die jong viooltjies bloei - Die nes met week dons uitgevoer Waarin die nuwe paar kan boer, Waarin die grys-bruin eier kan rus, En veerloos kuikentjies, gesus Deur sagte veldwind, as hy waai Hul veilig om en om kan draai. 'n Jong seun, in sy jonglingsdrag Klaar vir die klim, met jonglingskrag Wat in die slanke spiere steek En moeilikheid kan win en breek - 'n Krag wat ongeskoold sy sin Kan nastreef met die hoop op win,
[pagina 221]
En wat gevaar en dreig versmaad En met sy jeugdige moed die daad Wat voor hom lê, as mikpunt ag, Trots in oortuiging van sy krag. In sonskyn wat die groen laat blink, In warmte wat die wit dou drink, En onder daardie wolkloos blou Wat afkrom tot die see, en hou 'n Dieper, donkerder saffier As wat die lug daarbo versier, In stilte, vredevol rondom, Waar net die veraf weerklank kom Van die seebranders, ver benee, Wat teen die Houtbaairotse skree, En met die bergkanarieslied Wat onverwags 'n welkom bied Uit ruigtebos, nog môre-nat, Betree die seun die kronkelpad Wat oor die bergkruin suidwaarts stryk En veilig vir sy voetstap lyk. Die wind kom op, die oostewind, Wat wasem op die seevlak vind, En gulsig, met sy gierige krag, Dit opstoot waar die berg hom wag. Hy jaag dit as dun wolkies aan, Kou vog wat teen die rotse slaan, En aanpak as dit uitmekaar Verstrooi word en dan weer vergaar Tot dikker newelmassas, swart Soos middernag en koud soos smart - So bitter koud dat bos en klip Met trane drup, en trane glip Bo oor die krans, voordat die mis Die bergvlak met sy duisternis Oordek het. In 'n oomblik taan Die son se strale, en vergaan Die blou lug bo se sag asuur, Die see daaronder se glasuur; Die weerklank van die branderhuil Verdoof; die bergkanaries skuil, Verkluim en liedloos, onder loof, En die natuur, van glans ontroof, Lê stil, oorrompel deur die mis Wat met die wind en sonlig twis. O prag van donker newel-wind Wat met een slag die son verslind; Wat met sy skadu, magtig, sterk,
[pagina 222]
Die heilglans van die lig beperk, En wat tevore helder dag Gewees het, maak tot middernag - 'n Nag waarin geen sterre skyn, Waar alles in die swart verdwyn; 'n Nag wat nat met motreën is, Met voelbaar, vatbaar duisternis, Angswekkend met sy stille krag, Oorstelpend met geheime mag, En vol gevaar lê, swart en wreed, En donker soos 'n doodkiskleed! Die bergmis borrel oor die trans En strooi sy grys oor kloof en krans. Dit golf tot onder in die dal Soos water van 'n waterval Waaroor die skuimdons swierig sweef, Waarin die son se skynsel leef. Dit kruip al om die rotsskans oor, Van agter donkerswart, van voor Soos nuut kapok, spierwit en sag, Waaroor die môresonstraal lag, As hy met tere lig bestraal Die donserig wolk se grys en vaal En met sy towerstaf die vuil Van dowwe as tot goud verruil. Hy skep daar uit die donker grys Die puur wit van 'n paradys Van reinste sneeu, van blink ivoor Wat, wie dit veraf sien, bekoor. Dit is die dekkleed wat die see Se wasem vir die bergkruin gee: 'n Mantel vir die majesteit Van klipmassief, waaraan die tyd, Wat alles wegruk en verskeur, Vergeefs gevreet het jare deur, Wat, ondanks terg van wind en weer, Net trotser in sy trots regeer Met uitgehakte punt en rand As reusesieraad oor die land. Daarbo, met donker, klam en hard Soos middernag se duister, swart Soos dieptes van 'n put wat dig Beskadu lê, en waar die lig Gebreek word tot dit donker is, Rus, meester van die berg, die mis. Hy drup sy stadige druppels sag Oor heesterstruik en blommeprag; Verskuil die afgrond wat verdwyn
[pagina 223]
Agter sy nat, grys wolkgordyn, En hang bo oor die voetpad, smal En gladderig-glipperig, langs die wal Waar sandsteenklippe, mos-verkleur, Oor die verduisterde dieptes treur. O jongelingsmoed, wat deur kan stry, Gevare teen, die hoop verby; Wat met 'n glimlag, hoe ook vrees Die hart laat hardloop, man kan wees, En op sy eie krag kan bou, En op sy jeugdige moed vertrou! Die jong seun stap versigtig, sag Die voetpad op. Die helder dag Wat net-nou om hom luisterryk lig Gestrooi het en sy aangesig Vergul het met die lewendige gloed Van sonkleur, en sy jonglingsmoed Versterk het tot hy duisendmaal Meer lewenslus gevoel het, faal. Die donker klem sy kloue vas Oor hierdie wêreld. Waar hy tas, Versigtig, soos 'n blinde trag Sy pad te vind, is donker nag. Sy voete op die bergpad gly Die mos-geverfde rots verby Tot waar die gras die grond versier, En bliksemsnel van brein na spier Vlieg, om te waarsku waar dit kan, Die prikkel wat tot krag moet span. Te laat! Die jeugdige, slanke lyf Word in 'n oomblik dood-verstyf. Die kennis wat die na-gevaar Wat daardie grys gordyn kan baar, Besef, besef hoe hoop'loos min Selfs jonglingsmoed die stryd kan win. Krampagtig gryp die kinderhand Na houvas aan die afgrondsrand. Die kelkiewyn-bos wat hy klou, Is glibberig glad met bergmisdou. Sy vingers gly daaroor en glip, Die naels verskeur, oor rots en klip. Niks meer wat jonglingsmoed vermag Vir redding nie! Die afgrond wag, Nog hier en daar in sonneskyn, Daaragter die grys misgordyn. 'n Wanhoopsgil wat weerklank kry Van bergkrans en van kloof; dan gly Die grys gordyn, 'n tik tevoor
[pagina 224]
Uit sy egale gang verstoor Deur daardie kort vertwyflingstryd, Weer statig in sy majesteit, Asof hy van sy wrede krag Bewus is, oor die berg se prag. Seshonderd voet en meer beland Benede daardie afgrondsrand Die mis se offer. Daar bestaan 'n Kliprak in die krans, waaraan Die ranke klimop wat daar groei En die bergblomme wat daar bloei - Krulboegoe, aalwyn, stekeltee - 'n Weelderige versiering gee: 'n Breë kliprak, met sy groen Nou deur die middagson gesoen, Waarop die dooie liggaam vind 'n Rusplek waar hy deur die wind Gestreel word. Op die groen gestrek, Omraam met gras en half oordek Met die krulboegoeblare, rus Die lyk daar deur die wind gesus. Die Siel wat deur die Dood ontspruit, Rys stadig uit die liggaam uit - 'n Droewige siel wat skaars die druk Van lewe mis, deur ongeluk Ontydig van sy taak ontslaan En nog nie seker van bestaan Of nuwe lewe nie; 'n gees Wat, sonder meely, sonder vrees, En sonder selfbewussyn, kyk Neer op die dooie kinderlyk. Bo in die wydte van die blou, Waar die pronkson sy glans behou En met sy warme middagstraal Die bergmis wat na onder dwaal - Die bergmis wat nog gierig soek Teen elke krans, om elke hoek, Na wat daarbo met hom wou stry, En nêrens wat hy soek kan kry - Verwasem tot dit in die lug Tot niks wat sigbaar is, vervlug - Daar swewe in statige kringbaan rond 'n Adelaar op die middagstond. En uit die skeurtjies van die klip Kyk geitjies skuwerig uit en glip Versigtig nader om te loer Of die verminkte lyk nog roer.
[pagina 225]
Die treurende Siel rys op en kyk Neer op die bloedbevlekte lyk, En sien die grys-vaal, bleek gesig Wat, opwaarts na die blou gerig, Met oop, onsiende oë vlak Onder die kransmuur van die rak Daar stillê in die son se lag, Sy trotsheid deur die dood versag, Met om die jeugdige mond die trek, Verstyf, van smart, deur angs verwek; Die een been krom en weggesteek Onder die lyf; die nek gebreek; Die sagte vingervel verskeur En met kneusvlekke bont verkleur. 'n Kind se liggaam, slank en rein, Waarin elke rondte, elke lyn En elke spier volmaak bewys Die skoonheid wat die kunst'naar eis Van wat hy vir sy kunsmodel Gekies het; sag, fluweel-glad vel, Net stadig deur die wind gelooi Tot ligte bruin, waardeur die rooi, Jong lewensbloed, toe lewe daar Gehuisves was, in elke aar Geskyn het; spiere slank en sag, Deur werk gerond tot jonglingskrag Wat nog sy onmondige slankheid hou En sierlik oor die beengebou Gegolf het, toe bewegingslus Dit aangespoor het om bewus Te krimp tot harde bande wat Die waarskusenuprikkel vat Wat elke spier en weefsel voel En voortsit tot 'n daad met doel. 'n Kinderlyk, maar van 'n kind Wat reeds in hom die voorjaar vind Van mannesomer. Nek en ken Gee blyk van wat die jare wen; Die bleek gelaat se trekke toon, In hom het manlikheid gewoon; Bewuste sielskrag; louter moed, Wat onmag en versuim vergoed; Karakter en die vaste wil Wat leed kan dra en smart kan stil. Die ope kakiehemp se kraag Lê om die slanke hals, waar vaag Die groot knikspiere van die nek Van sleutelbeen tot kopbeen strek. Die kakie-kortbroek, half verskeur, Krul om die ronde dyspier; deur
[pagina 226]
Die deksel wat sy drag verleen, Steek die stomp-afgebreekte been Met nuut-gestolde bloed bedek Wat die geel kakieweefsel vlek. 'n Kinderlyk. Waar meely eis 'n Droefnistraan as treurbewys, 'n Snik, 'n smartvol soebatsug, Of jammeruitroep om te lug Die hartstogspyt dat iets, so geil, So wreed verniel is, eer die peil Van vol volmaakte mannekrag Bereik is, dwing die skoonheidsmag Wat goud kan giet oor droesemslyk En selfs die Dood met prag verryk, 'n Hulde aan sy heerskappy Wat sterker troos as medely Van wie vir wat die skoonheid sprei, Bewondering oor het, en wat bly Sy mag erken, wat groter is As die kou Dood se duisternis. O skoonheid wat die liggaam skep En die jaloerse tyd verlep Totdat hy later, met berou Vir wat hy van homself onthou As reeds die Dood daarginter wenk, Vir die ou mens nuwe skoonheid skenk ... O skoonheid, wie sal ooit verklaar Jou wese, of jou wonderbaar Onsterflike invloed wat die siel Vergoed kan heilig of verniel? Die wysgeer wat, verdiep in dink, Sy hartstog opgaar tot, vermink En uitgedoof, dit nie meer krag Of lus het om die skoonheidsmag Te huldig met die hulde wat Sy siel se drang-tot-dank versat, Hy skryf en praat omslagtig oor Die skoonheid wat die mens bekoor. Die ‘gulde sektor’ wat hy stel, Die reëls waarvan hy ons vertel, Presies, formeel in kataloog, Vir die estetiek wat hy beoog, Kan nooit jou wese openbaar En nimmer ooit jou mag verklaar. Die Siel kyk op sy woonstee wat nou leeg Daar lê, die ledemate van die lyf Waarin geen bewerig lewenstrek beweeg,
[pagina 227]
Nou deur die dood reeds half met koue styf. Die skoolkleur-gordel, wit en donker-blou, Wat die jong romp omgord; die kakiebroek Waardeur die bloed, sy rooi reeds swart met rou, Al stadig syfer en 'n staanplek soek; Die baardloos gladheid van die bleek gesig, Nou vredevol met doodse vrede, stil Soos een wat klaar is met die lewensplig, En vir die Dood se koms nie meer sal gril Of uitwyk nie. Die ooglid, lang behaar, Wat aan die grys-blou oog 'n sieraad gee, Die ronde wang, sy rondte bloedloos waar In lewe dit gebloos het. Stille vree, Soos wat die skemering in die aand trek oor 'n Watergat wat in 'n bergkloof pryk, Rus op die vel se pure room-ivoor En oor die maagdlike skoonheid van die lyk, Soos op Narcissus, toe hy uitgestrek Gelê het, skielik deur die dood verstik, Of jong Patroclus, op die laerplek Voor Priam's vesting vir die dood beskik, En soos op menige jongling wie se draad Wreed en ontydig-gou word afgesny, Voordat hul kans kry om, met wil en daad En moed, vir al wat edel is, te stry. O rein volmaaktheid, wat betoon In vorm, gedaante, lyn en vou, Belofte van nog skoner skoon As wat nou reeds volmaaktheid hou - Belofte net so seker van Vervulling soos die blomknop bied Wat, as die knop sy blare ontspan, Tot groter glans en glorie skiet - Ook so gee hierdie jonglingskoon Belofte van nog groter prys - Van vol volmaaktheid wat hom kroon Met skoonheid wat ons hulde eis. O Skoonheid, wie sal grense set Aan jou onmetelike mag, Of met vermetelheid belet Die invloed van jou god'lik mag? Nie in die buiteblik of bou Van voorwerp, kleur, geluid of smaak Lê die volmaaktheid wat ons hou Vir skoonheid, heerlik en volmaak,
[pagina 228]
Maar in die siel wat sublimeer Tot goud die skrale sinsprofyt Uit rein gevoel, en keer op keer Dit omskep tot nuwe heerlikheid. Die siel wat weet, wat boontoe vlieg - Bo oor die drempel van verstand, Bo wat ons aardse blik bedrieg, Tot in die ryk verbeeldingsland, Tot aan die grens van die heelal, En 'skoon die buitewêreld grys En haatlik lyk, met lofgeskal Die wese van die skoonheid prys - Die siel, deur sienerskrag verryk, Deur liefde tot geloof versterk, Vind skoonheid orals waar hy kyk, Volmaak, verheerlik, onbeperk, Selfs in die naarheid wat ons tart, Selfs in die haatlikheid wat terg, Selfs in die owerlas van smart Wat wanhoopsugte van ons verg. O, vrees nie Skoonheidskrag sal faal, Of dat 'n koue filosofie Die soekende siel sal laat verdwaal Of ‘keel-afsny vir poësie’; Of dat die rollende tyd sal taan Die moed om teen wat vuilheid is, Te stry, totdat jy eind'lik staan 'n Siel-ontroofde Hedonis, Vir elk wat met besielde oog, Met pure liefde, om hom kyk, Dra wat hy aanskou, omlaag, omhoog, Die skoonheid wat sy siel verryk, En, van die waarheid wel bewus, Word deur die soekende siel verfyn Waarop nog smet of vuilnis rus, Tot iets wat heilig is en rein: Die valse vlek, die krom, verkeerd- Gebroke lyn, die kleure grof, Die afvaltoiings, tyd-onteerd, Die modder en die wapadstof,
[pagina 229]
Al wat verwoesting as syne eis, Al wat verdoemenswaardig is, Waarop ons met veragting wys As aanstoot en as ergernis, Waaroor verderf sy naarheid strek, Waaraan die knaende tyd al vreet, Wat nie meer lewe hou of wek, Wat skaars nog iets van lewe weet - Daarin, hoe uiterlik onrein, Of hoe onedel en ontkrag Dit oppervlakkig ook mag skyn, Bespeur die siel die skoonheidsprag, Wat eie onsterflik' waarde het En in sy eie glorie staan, Soos op 'n hoë minaret In môregloed die goue maan. Die mensegees gryp, kennisblind, Na wat veraf as waarheid skyn, Klaar om in hartstogwaan te vind 'n Spoor van wat as skim verdwyn; Waar mensewete, kort gesnoei, Verkeerd die valse waarde min, En dink die kiem sal kragtig bloei En met sy eie mag oorwin, En die skraal klatergoud beskou As suiwer, edele metaal Waar môregloed oor spinrakdou In die betowerde kloof verdwaal, Daar vind die siel, gelouter, vry Van vrees, vooroordeel en van lus, Die waarheid wat sy waarde kry Van skoonheidskrag wat in hom rus. 'Skoon taal vertolk Die puur genot wat skoonheid gee, Net soos die swewend, dons'rig wolk Die watermag van die diep see Verkondig, of Die murmel van die môrewind Sag oor die duin die dag se lof Verkondig eer dit weerklank vind -
[pagina 230]
'Skoon fluitgesang Met wonderlike akkoorde paai Die huiwerige hart wat bang Vir lewensmart besluitloos swaai, En harmonie Weer troos kom skep, waar twyfel eers Die stempel van die tragedie Gedruk het, waar verwarring heers - 'Skoon kleure verf Die heerlike sonsondergang Waar in die wes die songod sterf, Met bont van pers en blou oorhang, En die oseaan Wat hyg benee die wonderprag Van kleurskakerings wat vergaan Al stadig in die skemernag - Nie één van dié, Musiek nòg woorde en kleure, kan Die innerlike harmonie, Die wese van die skoonheidsplan Verklaar nie. Krag Om te besef wat skoonheid is, Lê in die siel wat skoonheid ag As sy onsterflike erfenis. Bruin en violet, En die blou van die ametis deur die reën Verdonker, met groen van gras daarteen, Die vroeë rooi van die maermanblom En die sonvrindbloeisels, bont alom - Dit en meer oor die wêreld het Die najaar vorst'lik uitgesprei As sierlik kleed oor veld en vlei, Oor elke helling en bulterand, Rivier se wal en rooi duinsand - Weeld'rige weelde, ryker dan Ooit Salomon's troonsaal of die vat Van die priesterkonings van Ispahan, Juwelevol, kon toon as skat! Swart en violet, En die groen van 'n geil-versierde kloof, Oorlaai met die najaar se klimoploof, Groener as ooit die see Of die glans van 'n gloeiend smarag kan gee; En rooi soos die rooi kleur van die bors Van 'n bosveldvoël, of die kleur wat kors Op 'n nuut-geplengde plas van bloed;
[pagina 231]
En swart daaragter, daarnaas, soos roet, Of die swart van 'n holte, diep en bang, Waaroor die skaduwees dreigend hang; Swart en violet, Blou en beril-gekleurde vlekke, En perlemoen-verbleekte plekke; Hier met silwer, skaars aan skitter, Daar met bleek as wit en witter; Hier met goud wat kolle geel Elke oomblik skielik teel; Daar met karmosyn se weelde, En met van die son gesteelde Prag van skimmer, wat, gebore Uit 'n groter prag tevore, Stadig teer tot niks en kwyn Tot 'n gloed van kleur van wyn. Die Gode wat aan ons Vir huil, as hier benee Die Noodlot op ons frons, 'n Vloed van trane gee; Die Gode wat kan skink Die kelk vol bitter gal, En vir ons aanspoor: ‘Drink,’ En vir ons hoon: ‘Staan pal,’ - Die Gode wat ons tart In gloriesonneskyn Met skaars uithoudbare smart En skaars verdraagbare pyn; - Die Gode wat ons pla Met twyfel of die vrind Wat dood is, weer hierna Die vloek van lewe vind - Het aan ons vir 'n troos Wat alles kan vergoed, Al bly die Noodlot boos, Al drup ons hart met bloed, Vir aalmoes aan ons siel, Vir bystand in ons wee As smart ons vreug verniel, 'n Gawe Gods gegee -
[pagina 232]
Die gawe om te besef Daar leef onsterflik deur, Hoe wreed die Noodlot tref, Hoe jammerlik ons treur, - Die Skoonheid met sy prag, Die Skoonheid, rein en groot, Trou soos die liefdeskrag En sterker as die Dood. Stadig, soos seemis wegrol van die see, Sy statige gordyne deur die son Verwasem, tot die optrek daarvan gee 'n Kans om weer, bo die asuurplafon, Veraf, die wit halfmaan van Bloubergstrand, Met bulte agter deur die reën vergroen, En digterby ou Papendorp se sand, En die blink baai se skitterperlemoen Waar branders speel-speel met strandrotse veg, En die bruin skadu van die hawehoof Te sien, so rol die bergmis stadig weg Oor bult en dal, oor helling en oor kloof. En as dit langsaam wegtrek, openbaar Die wêreld onder, nat met môredou, Sy rykdom, deur die somer opgegaar En na die milde najaarsreën ontvou. Groot plasse groen toon waar die nuwe gras Met jeugdige groeikrag opskiet, smarag-rein, Gevlek met kleur - die wit van waboom-as, Die helder bont van die rooi bloedrobyn, Die geel van goud en nog meer donker geel, En ligter verf van lila en lelieblou Van suringkolle wat so weeld'rig teel Hul blomtapyte ná die somerrou, En mosaïek maak oor die veld en sprei Hul pragte uit ten toon, son-gierig, geil In kleurepraal. Ver onder op die vlei, Waaroor die donsrige, dun windwolkies seil, Pryk wit die geurige wateruintjie-oes En watersuring en die varkblomblaar Met sy verniste groen waarteen die roes Van die rooi kleigrond afsteek; aanmekaar Staan dennebosse, somber, donkerswart, En eikebome, half ontblaar, wat treur Oor die verlore warmte wat die hart Van somer mild gestort het, en die geur Van blom en blaar as offerande swaai Oor na die see wat bydra om sy deel Van wierook as 'n wasem oor te waai Die wêreld in. Daartussen, groen en geel,
[pagina 233]
Pronk huis en praggebou, die deurmekaar Van die ou moederstad met straat en laan - Ou moederstad wat driemaal honderd jaar Gestaan het in sy skoonheid, en nog staan Trots in sy ou tradisie, wat nòg tyd Nòg teenstand van sy afvallige ketterkind Kan buig of breek of stadigaan verslyt Eerdat hy deur volharding seë vind. Die siel kyk neer op wat die wêreld toon, Die fraai verskeidenheid van vorm en kleur Op bergland, waar nog môrewasem woon, En laagland met sy blommeprag vergeur. Regs rys die swart massief van Duiwelskop En links die skier gelyke Tafelberg; Dan Leeukop met die ou vlagpaal daarop, In die grys môrewasem half verdwerg. Daaragter die Atlantiese Oseaan, Met Robbeneiland as 'n grys-grou lyn; Links vóór die baaistrand, waar die branders slaan, En die halfmaan van water met sy skyn Van glinster wat die oog verblind as 't waag Om op sy glorieskynsel neer te kyk; En verder weg, deur krans en bult geskraag En deur die waas en son met kleur verryk, Lê vorstelik in hul statige majesteit En pragtig met hul môreprag, beklee Met sonlig wat aan kranse, tyd-verslyt, Die glans van gepolyste klippe gee, Met lommerbos wat afsteek teen die blou, En punte blink soos skitter van diamant, En skadu-donker klowe in môregrou, En hellings swart en asvaal afgebrand, Die ringmuurberg se hoogtes. Haelkop kyk Oor Simonsberg en Helderberg se prag, En Hotnotshollands tandgekerfde ryk, Met Hangklip deur die see se waas versag; Die tweelinghorings van Jonkershoek, die glad, Gelyke rand van Sneeuberg met die groen Van Groenberg en die rif waaroor die pad Na Worcester stryk, lê deur die son geboen; En verder, Ontong se geheime spits Kort afgekap, waar, soos die Slamse sê, Die towergeeste onweer maak en blits Laat uitskiet uit die krater wat daar lê, Met uitspring-berge naasaan, punt en tand Wat opsteek na die blou lug, blink en blank Van kleur wat amper lewe en die land Tot 'n mirakel van 'n wêreld maak; Dan Tulbaghs skurwe berge wat eenkeer skuil
[pagina 234]
Verleen het aan Stefaans Barbier - die spook Wat by die kruispad in die maanlig huil As die transportryer se aandvuur-rook, Met blou renosterbos se doodgaan-geur, Hier langsaam opwaarts krul, is syne; hy Besoek nog hierdie wêreld, waar hy treur Omdat sy lyk nou nimmer rus kan kry - En Wintershoek se punte met die wit Van nuut-gestorte sneeudons dik bedek, En die pronk-Sederberge, in gelid, Wat reuse-sandsteenkranse boontoe strek, Die Hantamhoogtes agter tot daarbo, Waar noordwaarts najaarsprag die veld versier, Die eeue-ou, vergrysde, vaal Karo Sy arms wyd uitrek tot die Groot-Rivier. Kyk regs, daar lê die krom van Valsbaaikus, Met duinsand en die weelderige wins Van vlaktes, met die koepelgraf waar rus Die ballingvors van Bantam, priesterprins, Die heilige Jussuf. Waar die minaret Die son se strale vang en oor die see Na Bantam kyk, daar het hy in gebed Gekniel en, in sy pelgrimsdrag geklee, Die water van die put wat aan Sem-sem Herinner, uitgestort, met stille smart Sy hartstog vir sy tuisteland getem, Totdat sy droef-verbreekte priesterhart Nie meer kon klop nie. Waar die duin se geel- Groen bossieryk gesny word deur die pad, Lê klein tuinplasies, sag in groen fluweel Van groente en van saaigoed sedig glad - 'n Deurmekaar van wei- en duinland-ryk Wat luisterryk in lentesongloed lag. 'n Weelderige wêreld wat hier pryk In die volmaaktheid van sy najaarsprag! Kyk weer en tel die dorpe wat daar troon: Sarepta, Stellenbosch en Durbanville, En Riebeek-Wes, wat teen sy bergskans toon 'n Vredevlek waaroor blou wasem tril; Die Pêrel met sy dubbel pêrelklip, Geslypte blou graniet, waaroor die son Met skitter-glansende weerkaatsings glip, En links daarvoor die tuin van Wellington. Dis algar kinders van die Moederstad Wat, deur die môregloed gewas, benee
[pagina 235]
Lê uitgestrek, 'n sieraad en 'n skat, 'n Pronkjuweel, geliefkoos deur die see. ⋆ O Moederstad, O bakermat Van wat ons liefhet en bemin, Van wat ons as die hoogste skat Om voor te worstel tot ons win, Jou kinders aan jou sy geskaar Staan vir die liefdesarbeid klaar! Vir reg en vryheid, eer en plig, Vir al wat edel is en rein, Met liefde wat ons siel verlig En moed wat soos die sterre skyn, Kan ons geduldig met jou ly En saam met jou tot uitkoms stry. Wyd strek die vlakte sonbestraal, Hoog troon die trotse bergemuur; Waar orals ook jou kinders dwaal Van dagbreek tot die sterwensuur, In tuistevree of ballingsmart, O Moederstad, jy hou ons hart. Nie trots, gegrond op afkomsroem Van vors en koningsprag vergaan, Nog ydele waan deur tyd verdoem Tot stof deur weer en wind verslaan, Is wat ons in ons liefde wy As wapens om jou stryd te stry. Ons bring ons hulde wat onthou Die swaar beproewing van voorheen, Ons liefde wat in prag ontvou En nuwe krag tot arbeid leen, Ons bring ons trou, ons troos, as tiend Ootmoedig tot ons plig gediend. Van hoë Hangkliprots tot aan Die oewers van Sambesie geld Die voorbeeld wat as leidster staan, Waarteen die wrede tydsgeweld Wanhopig stoei, en wat ons eer As dierb're erfstuk van weleer. Die planterswerk is afgedaan, Die las geskraag, die stryd gestry, Die stroom gebrug, die pad gebaan, Die bloed gepleng, die smart gely -
[pagina 236]
Maar voor lê nuwe werk wat wag Op nuwe volksvolhardingskrag. O Moeder met jou liefd besiel, Deur liefdeswonderkrag versterk, Wy ons, jou kinders wat hier kniel, Ons hart, ons lewe aan jou werk, Tot batig wins die stryd betaal En heerlik blink ons ideaal. O Moederstad, ontvang ons. Maak Ons gees getrou om voort te stry, Bekwaam ons vir die toekomstaak, Dat ons, met hart en siel gewy Aan eer en plig, met eerlikheid Triomflik van die daad ons kwyt. Gee ons die krag wat sonder krimp Die stryd deurstaan, die las kan dra, Standvastig bly deur hoon en skimp En nimmer beed'laarsaalmoes vra - Die krag wat van homself kan leen Genoeg vir uitkoms en vir seën; Gee ons die ootmoed wat vereer, Die riddersiel wat louter reg Bo onreg kies tienduisend keer, En vir die slaaf en swakling veg; Gee ons die onverskrokke hart Wat groot kan bly selfs in sy smart. ⋆
Stellenbosch. Ek, oudste kind, o Moederstad, ek eis, Nou mondig en vir eie poging sterk, My aandeel aan die werk Van aanbou en verfraai van ons paleis - Ons volkspaleis waarin Elk van jou kinders, watter taal hy praat En watter ideaal hy ook bemin, 'n Plek kan vind, bewus Van moederliefde wat tot owerdaad Kan wegveeg en vergewe wat ontrus, En aanspoor tot hernude poging wat sal win. O Moederstad, my eikelane kyk Terug in die ver verlede, en ek vra My voorreg om te dra, Saam met my susterdorpe, liefderyk,
[pagina 237]
Die las van volksbestaan, En met hulpvaardigheid wat trou bewys, En liefd wat tot lankmoedigheid vermaan, Te steun, te skraag, te sterk Al wat daar is wat werklik roem of prys Sal werd wees in die toekoms in ons werk - Ek, Moederstad, jou kind wat werkklaar naas jou staan. ⋆
Pêrel. My wingerde bewys my weelde, en ek roem My skoonheid wat van ouds die Pêrel word genoem. My ankerangels steek diep in die veraf lande, In Hugenote-erns en Geuse-offerande; My tong was eers gekrom om vreemde taal te tolk - Ek, vreemdeling, verhuis onder 'n vreemde volk, Ek, aangenome kind wat in die huisgesin, Deur liefdeplig versterk, my eie plek kon win - Ek kom vandag en bring my skoonheid en my prag As tiend en huldetol, as wat ek waardig ag Om aan te bied as kind, hier uit my ryke skat, As teken van my trou, aan u, o Moederstad. ⋆ O Ararat, o Ararat, O dou-bepêrelde Ararat, O blom-vergeurde kloof en dal Van wolk-bekroonde Ararat! Die Mobedpriester prys Elwend En Ekbatana's reënboogmuur, Waar die tweeduisend-jaar-oud Send Gelees word by die eew'ge vuur. Die Lama kyk na Everest En draai sy bidwiel, afgemat; Die ooste vang die dag; die wes Hou vas die lig op Ararat - Op Ararat, op Ararat, Op lig-bestraalde Ararat. Nòg wat die Mobed met sy vuur, Nòg wat die Lama met sy wiel Bely as elk sy lot verduur, Bring sterker trooskrag vir die siel As hierdie afkyk oor die rand Op wonderwye velde nat Met môredou, oor see en land, Hier op die kruin van Ararat - Van siele-troostend Ararat.
[pagina 238]
Hier is 'n nuwe Ararat Wat selde ooit die sneeu sal soen, 'n Ryk-beplante helling, sat Met kleurebont en najaarsgroen, Met klowe diep en kranse fier, Rooi rotse deur die wind verglad, Met krulkrans en klimop versier - 'n Nuwe, reine Ararat. O Ararat, o Ararat, O ryk-versierde Ararat. O, wie sal jammer as die dag Versuip in donker skemerrou, Wie angstig spartel as die nag Sy troostend sterrelig ontvou, Wie glo die Dood is laaste sien Van lewe en van alles wat Die mens deur wat hy is, verdien, Hier op die kruin van Ararat? Van Ararat, van Ararat, Van lewevolle Ararat! Geen ark het hierso vasgesteek, Geen duif het hier gaan land spioen, Geen haelbui hier die lug verbleek, Geen vloedreën veld en kloof ontgroen. Hier blink die blomme teen die blou, Hoogmoedig in hul kleur, en nat Met heerlik, helder môredou Op Ararat, op Ararat, Op groen-omsoomde Ararat. Sag blaas die wind sy basbasuin, Sag slaan die see die strandsand plat; Die sonskyn skitter op die kruin Van Ararat, van Ararat, Van blom-vergeurde Ararat. ⋆
Wellington. Vergaar die sag donsspinnerak Wat met doudiamante druip En af oor die groen heesters sak Eerdat sy vlugtige praal versuip In sonlig van die son - Die son wat nou nog skaars kan troos Die rooi blomblare van die roos, Wat skaars nog kans het om die ruik Van tuin en veldblom te ontluik
[pagina 239]
In geurige wierookgeur wat vind Sy reukvatswaaier in die wind - Die wind wat waai oor Wellington. Dek met die ligte wintersdraad 'n Fyn mirakellugpaleis, Wat die boumeesterskuns versmaad En boontoe na die hemel reis, Na daardie blou plafon Wat wolkeloos met lig belaai, Met waat'rige saffier besaai, Hom uitstrek bo die verste rand Van hierdie heerlike bergeland, Waaroor die môremis verslind En opgeraap word deur die wind - Die wind wat waai oor Wellington. Verryk dit met die swart robyn, Die geisshoriza's blink beslag, Wat sag soos kinderoë skyn, En met die aristea's prag Wat in die vroeë son Sy skitterblou - meer heerlik blou As wat ooit Sidon's weefgetou Gelewer het - die veld oorsprei Om aan te lok die heuningby Wat murmelend en werkgesind Hier aangewaai word deur die wind - Die wind wat waai oor Wellington. Tapyt dit met die sy-fluweel, Die lewendige goud wat glans In die galaxia se keel Wat need'rig bloei benee die krans Naby die waterbron, Met rooi van die nerine-blom, Met blink bruin van die barnsteengom, Met die morea's persblou kleur En koekmakrankas wit vergeur, Waaroor, soos met sy maat 'n kind Speel, speel die vroeë môrewind - Die wind wat waai oor Wellington. Behang dit met die bont satyn, Vernis totdat dit glans en gloor, Van suring en van kelkiewyn, Van vygie en wilde-ridderspoor Wat in die vroeë son Rondom in heerlikheid hul prag Die wêreld toon en vir die dag,
[pagina 240]
Ryk uitgedos tot owerdaad In rykste, skoonste kleurgewaad, 'n Welkom aanbied as 'n vrind En vir die sagte suidewind - Die wind wat waai oor Wellington. O my verbeeldings-pronkpaleis Van wintersdraad en spinnerak, My kleur-volmaakte paradys, Met pragtige, grootse koepeldak, Die pure blou plafon, Sal ek jou ooit verwesenlik? Of moet die punt waarop ek mik, Wat nou so helder, duid'lik skyn, In wasem soos 'n skim verdwyn, Sodat my siel geen houvas vind En voortwaai, moedeloos, op die wind Die wind wat waai oor Wellington?
Tulbagh. Die berge troon oor Roodesand (O, vir my liefde sal ek stry!) Ou Roodesand, ou Roodesand! Soek deur die land, die hele land, En kyk of jy kan kry, Van Tafelbaai se skulpestrand Tot Winterhoek se kruin, 'n Beter plek as Roodesand, Ou Roodesand, ou Roodesand, Ou Ryk van Tulbagh's tuin! Die najaar lag oor Roodesand (O, vir my liefde kan ek ly!) Ou Roodesand, ou Roodesand, Die najaar wat sy glorie plant Op helling, vlakte en vlei, Wat groen maak elke bult en rand, Voorheen net grys en bruin, As sieraadpronk vir Roodesand. Ou Roodesand, ou Roodesand, Ou Ryk van Tulbagh's tuin! O, wonderskoon is Roodesand (My liefde is oorgenoeg vir my) Ou Roodesand, ou Roodesand! En heerlik mooi die hele land Daar rondom uitgesprei, Met sneeu nòg silwerwit bestand
[pagina 241]
Bo Winterhoek se kruin As koningskroon vir Roodesand. Ou Roodesand, ou Roodesand, Ou Ryk van Tulbagh's tuin! Dis middag, twaalfuur; van die bult daar links Klink skel oor stad en vlakte en slapende see Die middagskoot van die ou bergkanon. Dit skud die baksteen van die sjeik se graf Wat oorkyk na die bergmuur in die noord, En tril teen krans en helling waar die spreeu, Gestoor uit middagdrome deur sy klank, Onrustig roep, en die klein tortelduif Wat knik-knik voortstap, op geskadude grond Sy saadkos soek; in kloof en bergvallei Vind dit 'n weergalm wat al sagter dreun En eindlik wegsmelt in die middaglug. 'n Najaarsmiddag met sy wolkeloos blou, En met sy rein, verkwikkende najaarslug Wat, koel soos die sefiere wat versprei Op hoogveldvlaktes voor die môreson, Die land met warmte pleng, 'n boodskap bring Van suidpool-ys wat drywe op die see. Die woelige stad, bedrywig soos 'n man Wat tydsvergaan besef en met sy tyd Wil woeker tot hy uitkoms win, lyk stil, Amper bedaard en amper sonder stem - En selfs die see, wat altyd sidder en woel, Lê rustig, amper roerloos, in die son. Die sjeik se graf kyk oor na Helderberg, En Hotnotsholland se getande rif, Gevlek met skaduwees, tot waar Hangklip waak Oor die groot see wat tot die ewenaar En die tienduisend Indiese eilande Sy watervlakte uitstrek. Daarvandaan Het hy gekom, die heilige sjeik wat rus Hier in sy gewyde graf. Die hart wat treur Oor wat verloor is en wat hoopvol wag Op eindelike seë in die stryd, Jaar-in, jaar-uit, was syne, en die siel Wat tot die einde uithou sonder breek, Was syne ook. Die middagson wat straal In volle goudglans oor sy heilige graf, Is al die hulde wat volharding win. Die skaduwees word al langer oor die bult, Vaal-donker skynsels wat oor skerper groen 'n Grys-dof sluier trek, waarteen die skyn Van wat van sonstraal oorbly, tingerig, koud
[pagina 242]
- Asof hyself bewus is van verwelk En ondergaan - skerp afsteek in die vlek, Nog blink verguld, wat aangrens aan die groen. Bo in die lug, nou bleker blou gekleur, Swem tere verewolkies in gelid, Een vir een, 'n heirskaar uitgesprei Reëlmatig, wit soos skuim wat branders kroon Op winderige dae - wolke wat beduie Die doodgaan van 'n mensesiel, belaai Met skuld wat afgeskud word deur die Dood. Nog langer rek die skaduwees; aanmekaar Versmelt die donker vlekke, en die goud Kwyn in die laagtes en word uitgedoof In kloof en enge straat; die hoë punt Van huis en toring pryk nog met die gloed Wat bo die ringmuur van die berge rus. Al dieper daal die son; die dowwe see Word met sy sterwenskleure oorgeverf, En heel die weste gloei in glorieprag, Verheerlik deur sy heengaan. Helder skiet Die kroonkleurstrale lynreg uit die see Op na die blou wat net 'n oomblik eer Nog bleker was as die bleek see se vlak, En nou in kleure pronk. Rojaal in rooi, In geel wat geler as die suring spog, In blou wat blink soos donkerste beril, In die pers tinte van aquamaryn, In peridot se groen en perlemoer, In leliewit van wolke nog verlig, En lanferswart van skaduwees op die see, Lê pragtig in sy sterwenspronk gesprei Wat oorbly van die dag; die ronde skyf Van die blink son, waarop, selfs in sy dood, Geen oog kan kyk, sink agter in die see, En langsaam, net soos iemand wat verwyl, Onwillig om sy winste af te staan, Met teensin talm en telkens terugkyk, trek Die kleure weg as die groen skemer groei En oor die wêreld hier sy heerskappy As voorleier van die nag se harder swart Verkondig en die laaste straal doen taan. Sonsondergang se skoonheid, heerliker As die sonsopgang in die môregrou! Die skemergroen, stiefsuster van die Nag En Daeraads volle niggie, uit die dag En duisternis gebore, stort oor strand En veld en vlei en duin en lae land Sy groen, en doof die blink weerkaatsing waar
[pagina 243]
Die bergtrans nog die dooi sonstraal gewaar. Dit martel dood die vorstelike pronk waarmee Die dag se rou Sonsondergang beklee; En, op die laaste vonk van lig jaloers, Versluier die plaaswerf met sy sagte floers; Ontroof die see van rimpelgoud, die pad Van silwer; en maak donker in die stad Die lewendige straat waarin die lig Gestadig en onwillig voor hom swig; Eis van die heerlike lewe van die meer Die slaafse gehoorsaamheid wat hy begeer Van al sy onderdane, en onttrek Aan heining en muurpilaar en hoë hek Hul eie selfstandigheid, sodat hul daal, Aaneengesmelt, verlore in die vaal Van sy gordyn wat met sy groen versag Die harde, growwe hardheid van die nag Wat gryns daaragter sy groen waasfluweel En netnou van hom al sy glorie steel. Nou eer die aandster skitter en die maan, 'n Blink verligte sekel, in sy baan Agter die bergwand sierlik troon, behou Hy nog sy heerskappy van sag-groen rou Wat die gevoelige wêreld kan waardeer Voordat dit langsaam tot die donker keer - Die donker wat gereed staan om te roof, En, wat hier skyn en lig het, uit te doof. Die stille nag Praat met die fyngevoelige verstand In fluisterspraak, soos oor die strand, Met melodieë mat en sag, Die seewind oor die skulpe sing. Dit praat van vrees, Van donker dinge wat leweloos Daar staan op wag waar sonder troos Die afgematte, doodryp gees Sy lewenslus ter ruste bring; Dit praat van moed Wat vrees kan omskep en verwerk Totdat dit, deur gena versterk, Ontvlam tot wat ons leed vergoed En diep tot in die siel kan dring. Die stille nag Is klankvol met die pragkoraal Waarvan die sagte nagalm daal
[pagina 244]
Op wie geduldig, luist'rend wag Met siel gestem vir wat hy sing. Voordat ek gaan In hierdie leegte van swarte onmeetlikheid: Leen my 'n tyd, Al is dit maar 'n rukkle, 'n oomblik staan, Om weer te kyk Na hierdie najaarsprag van goud en kleur, Die wierookgeur Wat hierso sweef te ruik eerdat ek doodbeswyk. Ons lewe, deur die jare heen, Is soos 'n ligglans wat verdwyn In skemer wat die nag verleen Voordat die volle maanlig skyn - 'n Glans wat net genoeg is om Te wys die Weg wat ons betree, Voordat die nag se donker kom, En voor die Dood ons vrede gee - Die Weg wat deur die wêreld lei, Die sterre en komete oor, Die lug-omgorde heelal verby, En verder as die donker vóór. Die lewe wat ons doen beperk, Is soos die skietende ster se straal: 'n Oomblik glans van gloriewerk, Dan nag waarin die siel verdwaal; 'n Bietjie ywer wat probeer; 'n Arvaalfees van vreugdesmart; 'n Greintjie glorie wat vereer; 'n Gouer hartklop van die hart; 'n Kort sekond van pure wee Wat eeuelank met wanhoop is, Voordat die Dood verlossing gee Van elke lewenshindernis. Maar of daar voorlê stryd of smart, Of pyn en worst'ling, leed, berou, Of hartseer wat die hardste hart Met wreedste folter-eina klou, Hy wat die Weg met dapperheid, Met ootmoed en met moed betree, Gewapen vir die lewenstryd, Vind eind'lik op die Weg die vree Wat, eer die sterrewonderprag Die skemer groen met lig verbleek Tot luister van die middernag, Hernude sielsgenot sal kweek.
[pagina 245]
Die Weg? Is elke lewensbaan, Sekuur teen Noodlots stoot of swaai, Net soos die ligkomete gaan Wat stadig in hul kringe draai? Sy looppad so vereffend, glad, Dat niks hom stoor of hinder nie, Geen struikelsteen, geen vlek of klad, Geen wanklank in sy harmonie Van siel en liggaam wat die werk Van lewe doelloos-ydel maak, Geen hartstog wat sy krag beperk, Sy vaste fondament laat kraak? Wie sal dit wys, die ware Weg? Of waarsku teen die uitdraaipad? En sê of wat ons waarde aan heg, Meer werd is as 'n Sodomskat? Die dou verdwyn, die môremis Verwasem, en wat wese het, Vergaan tot niks in duisternis. Die Weg bly oor - die Weg geset Vir iedereen wat in sy siel Vir waarheid en vir skoonheid voel, En wat kordaat van hart kan kniel As dood en donker om hom woel, Omdat hy weet die Weg sal lei, Hoe kronk'lend ook sy slingergang, Al loop dit deur die Doodsvallei, Deur klowe waar die donker hang Soos dik gordyne wat geen vonk Van sterrelig laat deurglip nie, Tot vrede en rus, waarteen die pronk Van lewe en stoflike energie Lyk soos die uitgedoofde as Van vars verbrande hout wat koud En kragt'loos op verskroeide gras Lê in die son se môregoud. Nag - middernag, en tog nie donker nie, Maar heerlik in sy pragtige harmonie Van lig en skadu, rus oor veld en see, Oor stad en dorp, oor bergmuur en oor bult. Met duisend ligte wat sy swart verguld En nuwe glorie aan sy aanskyn gee, Pryk onder in die duisternis die stad Met duisend, duisend ligte, asof hy Met die pragsterre wat daar blink, wil stry. Die groot elektriese lampe langs die pad Skiet helder strale uit, wit, goud gekleur,
[pagina 246]
Of rooi of bleker bottergeel, wat deur Die vogtige naglugwaas uitpyl en trag Om te wedywer met die sterreprag. Bo in die swart-fluweel-behangde krom Van die uitspansel deur die maan verlig - Die maan wat opklim bo die bergekom Met sy blink-bleek nog sekelaangesig - Daar skitter die ontelb're sterreskaar: Orion, Ara, Sirius, Achernar, Antares met sy rooi wat orals skyn Die wêreld oor en eers met daglig kwyn; Formax en Cetus, Formalhaut, Al Fard, En Beta crucis, Betelgeus se hard En skerpgepunte glinster; elke straal 'n Steekpunt in die duister, met die vaal Verspreide wit lig wat die melkstraat leen, Rondom verstrooi, 'n sagte, glansryk seën Wat op die hemel in sy glorie rus En die stil middernag met vrede sus. Soos een oor wie se oog 'n pêrelvlek Al stadigaan sy ragfyn sluier trek, Wat met die krag wat nog tot kyk kan dien, Rondom die kerslig reënboogkringe sien - So staar die siel met sagte mymering, Weemoedig soos 'n vriend wat hulde bring Met vriendeliefde en treurgewyde traan Aan die afgestorwe vriendskap wat vergaan Om groter, geiler, met hernude prag Te bloei in die herinnering aan sy krag - Die krag wat alles wat hom teenhou, tem, En seëvier oor wat die liefde rem; Die krag wat sonder end is of begin En teen die Dood die laaste slagveld win - So staar die siel met sagte mymering Neer op die omhulsel wat eers syne was: Die jongelingsliggaam op die najaarsgras. Die Siel wat stil bly staan het en die gang Van dag tot skemer, skemer tot die nag, En nag tot daeraad se verligte prag, Die stadige verandering Van goud tot groen, van groen tot swart wat vang Die luistersterre in 'n strik, die pyl Wat deur die môreson geskiet word oor Die bergmassief se hoogtes, groots en steil - Toe aanskou het, en die koor Van môrevinke wat met vreugde sing, Gehoor het, voel die rusteloosheid wat dwing Na wyer, grootser velde, waar die mag
[pagina 247]
Van Dood en van Verderf nie meer 'n prooi verwag; Die Siel wat treurend, peinsend by die lyk Gebly het en die draai van dag tot nag, Van nag tot middernag se glorieprag, Die stadige verandering Van gloed tot groen wat onder swart beswyk, As bo die sterre in kring Een na die ander, glansend, wonderlik Te voorskyn tree en met hul strale mik Neer op die kliprak waar die liggaam rus - Gewaar het, rys omhoog Met sierlik-langsaam, sedig-statige swaai, Soos 'n dun bergwolk wat die wind verwaai, Of wat die warm lig van die son verdroog Tot uitgerafelde wasem langs die kus Van tropiese eilande op die ewenaar, Waar warmte met die see gedurig stoei En die windwolk net vir 'n oomblik bloei. Omhoog, op in die onmeetlik, eindloos swart Wat vir die menslike verstand, Beperk tot die begrip van menslik meet In myle, grade en minute, tart Met sy onmeetb're ruimte wat geen hand Kan skat nie, rys die Siel wat reeds al weet Wat ruimte en tyd beteken, maar nog gis Wat daar geheim lê in die duisternis, En antwoord kry op vrae, lastig, vaag, Wat lewe en die lus vir lewe, traag Deur ondervinding uit te vinde, vra Eentonig, ongeduldig, wat hierna Gebeur, en wat daarbowe bo die blou, Of onder in die swart die Noodlot hou, Geheim van haat of heuglike bestaan Vir wie die Dood se hand wink om te gaan, Die stelsel van die hemelse heelal, Die doel van koms, ontwikkeling en verval, Van ouderdom se pynlike struikelgang, En jeug se fiere, vrolike gesang, Van dood en van verwelking, van die knyp Van puur ellende wat geen mens begryp Of ooit deurgrond nie: Waarom grys en pyn Die louter menslike skoonheid laat verkwyn, En skoonheid, ewigdurend, met sy skoon As maat van wat afgryslik is, moet woon, En liefde wat onmeetbaar is, moet ly Onder 'n liefloos, wrede heerskappy; Die diep geheime van die nag waaroor Die wyse, vir geslagte aangespoor Deur die weetgierigheid wat hits en terg,
[pagina 248]
Gepeins het om van kennis af te verg 'n Oplossing van ewige raaisels eer Die Dood die sleutel wat die mens begeer, Vrywillig skenk; die twyfel wat verskrik, En hoop wat soos die lawende dou verkwik Die moedelose siel wat hyg na heil, En met sy klein verstand die dieptes peil Waar die begrensde, grensloos uitgestrek, Tot ruimte oneindig, liglose leegtes rek. Daar in die ethereensaamheid Wat grensloos uitstrek, hoog en wyd, Waar lig en donker duister faal En die dooi, liglose ster verdwaal, Waarin die skitterende komeet Sy krom ovale gang vergeet; En die atome uitmekaar Gesplyt word en dié opgespaar Vir eeue deur vereende krag Tot niks vergaan in middernag; Waar ruimte en gewig en tyd Versink in die oneindigheid, En koue, killer as die kou Wat Noordpool-ysgelyktes hou, Met kleurloos etherdroesem grou Sy mag oor alles heen ontvou; 'n Ryk ontbloot van lug en land, Wat nooit die menslike verstand Wat die kringloopbaan van planeet Of waggelster presies kan meet, En selfs die son se swaar gewig Bereken uit sy kroon van lig, Met watter maatstaf hy ook vat, Of kennis wat hy het, kan skat. Want nòg wat ons begryp van tyd, Die groei van jare wat verslyt, Wat lewe en rykdom rinneweer, En skoonheid mors om eind'lik weer Van uit sy toiings, vaal, verlep, 'n Nuwe skoonheidspronk te skep; Wat wreed met sy verbygaan kwel Die ou mens wat sy dae tel, En vir die jongling se vinnige siel Te stadig jaar en dag verniel; Nòg wat as maat vir ruimte geld, Nòg krag van stoflike magsgeweld, Selfs nie die hoër krag wat skyn In skeppingswanger bewussyn Wat vir homself 'n pad kan baan, Bestaan hier waar daar niks bestaan.
[pagina 249]
Tot in die ruimt'lose eensaamheid, Rys statig op die Siel, bereid Om, soos die druppels reën wat spat Neer op die onstuimige see se nat, Bereid is om hul waterkrag Te meng met die oseaan se mag, Sy eenheid en selfstandigheid, Sy eie Ek, wat Dood nòg tyd Kan breek of broksgewys verniel, Met daardie groter wêreldsiel Daarbuite die heelal se kring, Volmaak, oneindig een, te ming.

Vorige Volgende

Versamelde gedigte

Die Bergtragedie (1932)

Stellenbosch.

Pêrel.

Wellington.

Tulbagh.

Over het gehele werk

auteurs

landen