Alle de brieven. Deel 11: 1695-1696

[p. 268]

Brief No. 166
1 Juni 1696

Gericht aan: Pieter Rabus.

Manuscript: Geen manuscript bekend.

Gepubliceerd in:

P. Rabus 1696: De Boekzaal van Europe (Mey en Juny 1696), blz. 522-525 (Rotterdam: P. vander Slaart). - Nederlandse tekst.

Korte inhoud:

Over de aantrekking van een wichelroede tot goud en een vergelijking met ijzer en een magneetsteen. Over de vaten in de tak van een uit een hazelaar gemaakte wichelroede.

Opmerking:

De hier afgedrukte tekst is die uit de Boekzaal.

[p. 269]

Letter No. 166
1 June 1696

Addressed to: Pieter Rabus.

Manuscript: No manuscript is known.

Published in:

P. Rabus 1696: De Boekzaal van Europe (May and June 1696), pp. 522-525 (Rotterdam: P. vander Slaart). - Dutch text.

Summary:

On the attraction of a divining-rod by gold, and a comparison with iron and a loadstone. On the vessels in the branch of a hazel as used to make a divining-rod.

Remark:

The text as here printed is that of the Boekzaal.

[p. 270]

Mijn Heer, enz.

⁺Ik blijve zeer verpligt voor UE beleefdheid, en 't groot genoegen, dat ik gehad hebbe in het beschouwen van de zoo genoemde Hazelare Wichchelroede, wanneer ik de eer hadde t'uwen huize te zijn, en welke neiginge¹⁾ der gezeide roede tot het goud ik mijne goede vrinden zoo niet en hebbe durven verhalen, als ik die wel gezien hadde, om dat mijn zeggen niet aangenomen zoude werden. Maar nu UE my zoo veel vrindschap heeft gedaan, dat de meer als verwagte neiginge¹⁾ van de Wichchelroede ook ten mijne huize, in presentie van vijf distincte²⁾ Heeren, niet eens, maar tien, en twintig maal is geschiet, moeten zy alle met my verstelt staan.

Na UE vertrek is tot my gekomen...³⁾ met een Wichchelroede, en heeft my verklaart dat die in... hand niet alleen een groote neiginge tot goud hadde⁴⁾, maar dat ze ook zilver aanwees.

Hier op ben ik verzogt, nademaal alle de Wichchelroeden gebroken waren, nieuwe te bezorgen, dat ik des anderen daags deed, en hebbe te meermalen gezien de neiginge⁵⁾ van de roeden zoo tot het goud als zilver, ja daar wierd geoordeelt⁶⁾, dat de neiginge⁵⁾ van de Wichchelroede in de hand van... niet veel sterker was, als in de hand van...

Hoe wy nu meer en meer onze gedagten laten gaan op deze verborgentheden, hoe ze ons toe schijnen onnaspeurlijker⁷⁾, en nog meer, als wy zien dat de Wichchelroede in onze en in vele hare handen geen neiginge en doet⁸⁾.

Ik hebbe in UE presentie, zoo veel in mijn vermogen was, getoont, dat de neiginge van het goud niet en was tot de Wichchelroede⁹⁾, maar van de roede tot het goud.

Wij hebben ook gesproken, dat ik, na mijn beste waarneminge, ondervonden hadde, dat 'er geen neiginge van de Zeilsteen¹⁰⁾ tot het yzer was¹¹⁾, maar dat het yzer de neiginge tot de Zeilsteen hadde.

Nu hebbe ik op nieuws een andere Zeilsteen tot my laten brengen, die meer dan drie pond¹²⁾ zwaar woeg, en welke aan de Zuid- en Noorder deelen voor een gedeelte bekleet was met yzer.

Deze Zeilsteen hebbe ik mede aan een touwtje gehangen, ende vast gemaakt aan het uiterste van de balans, en in de tegen over hangende schaal, zoo veel loot en koper geleit, dat de schaal en de Zeilsteen even wigtig waren, en hebbe dus met

+ Wichelroede.

1) Met neiginge (...) tot bedoelt L. zowel ‘aantrekkingskracht tot’ als ‘beweging in de richting van’. Hier overweegt het begrip beweging.
L. reageert met deze brief op Rabus' schrijven van 16 mei 1696, in dit deel.

1) Met neiginge (...) tot bedoelt L. zowel ‘aantrekkingskracht tot’ als ‘beweging in de richting van’. Hier overweegt het begrip beweging.
L. reageert met deze brief op Rabus' schrijven van 16 mei 1696, in dit deel.

2) distincte, verschillende.

3) Hier is een onbekende persoonsnaam weggelaten en in het vervolg van de zin een tweede. Waarschijnlijk zijn in de volgende alinea dezelfde personen bedoeld.

4) een... hadde, sterk aangetrokken werd door goud.

5) neiginge, beweging.

6) wierd geoordeelt: deze formulering wekt de indruk dat L. de demonstraties in tegenwoordigheid van anderen heeft laten plaats vinden.

5) neiginge, beweging.

7) hoe ze ons... onnaspeurlijker, lees: hoe onnaspeurlijker ze ons toeschijnen.

8) geen neiginge en doet, niet beweegt.

9) de neiginge... Wichchelroede, dat het goud niet naar de wichelroede beweegt.

10) Zeilsteen, magneetsteen.

11) dat... was, dat de magneet niet aangetrokken werd tot het ijzer.

12) Een pond is 475 g.

[p. 271]

Dear Sir, etc.

⁺I am much obliged to you for Your courtesy and the great pleasure I found in contemplating the so-called Hazel Divining-rod when I had the honour of being at your home. I did not venture to tell my good friends the attraction¹⁾ of the said rod by gold as I had seen it, because my statement would not be accepted. But now that You have done me the kindness that the more than expected attraction of the Divining-rod took place at my home as well, in the presence of five different Gentlemen, not only once, but ten and twenty times, they must all be amazed along with me.

After You had left,...²⁾ came to me with a Divining-rod and told me that the latter, in... 's hand, not only was strongly attracted by gold, but also indicated silver.

I was then requested, since all the Divining-rods were broken, to bring new ones, which I did the next day. And I saw several times the movement of the rods towards gold as well as silver; nay, it was considered³⁾ that the movement of the Dividing-rod in the hand of... was not much greater than in the hand of...

Now the more we let our thoughts dwell on these mysteries, the more inscrutable they appear to us, and this even more so when we see that in our hands and in those of many others the Divining-rod does not move.

I have shown in Your presence, as well as was in my power, that it was not the gold which moved towards the Divining-rod, but the rod which moved towards the gold.

We also discussed the fact that, according to my best observation, I had found that the Loadstone was not attracted by the iron, but the iron by the Loadstone.

Now I had again another Loadstone brought to me, which weighed more than three pounds⁴⁾ and whose South and North poles were partly clad with iron.

I suspended this Loadstone further on a string and attached it to the end of the balance, and put so much lead and copper in the opposite scale that the scale and the Loadstone were in equilibrium, and thus, holding a big key very close to the

+ Divining-rod.

1) L. uses the Dutch word neiging; by this he means ‘attraction by’ as well as ‘movement in the direction of’. By this letter L. reacts to Rabus' letter of 16 May 1696, in the present volume.

2) Here an unknown name of a person has been omitted, and a second name in the further part of the sentence. Probably the same persons are referred to in the next paragraph.

3) it was considered: this formulation creates the impression that L. caused the demonstrations to take place in the presence of others.

4) One pound is 475 g.

[p. 272]

te houden een groote sleutel zeer digt aan den Zeilsteen, als nog waargenomen, dat de Zeilsteen geen neiginge tot het yzer¹¹⁾, maar het yzer een neiginge tot de Zeilsteen hadde.

Ik hebbe ook gesneden, Wichchelroeden zoo van Willige, Appel, als Peren, en Elzen hout, ende hebben dezelve, de eene¹³⁾ voor en de anderen na in de handen gegeven, zonder dat...¹⁴⁾ wist wat hout het was, en verklaarde my van alle die byzondere¹⁵⁾ houten niet alleen een neiginge¹⁶⁾ tot het goud gewaar te werden, ende dat den handen daar van een beweginge wierd aangedaan, maar ik zag het ook tot verwondering voor mijn oogen.

Daar na geef ik... in de hand een versch gesneden roede van Hazelaar, waar op... zeide dat de beweginge veel grooter was, als te voren was gewaar geworden, gelijk my ook voor de oogen toe scheen.

Ik hebbe UE aangenamen op heden ontfangen, die zoo veel expressien van beleefdheden enz....

⁺Ik hebbe daar op een tak van een Hazelaar ontleed, en door het vergrootglas beschouwt, en waar genomen, dat in het zelve ongemeen veel zeer kleine horisontale vaaten zijn, leggende maar agt a tien in een regte linie by den anderen¹⁷⁾, zonder dat ze eenige breette komen uit te maken, anders als een vaatje dik is¹⁸⁾, en dat zoo digt by den anderen, dat het my wel toe schijnt dat tusschen ydere opgaande vaatjens, weder horisontale vaatjens loopen.

11) dat... was, dat de magneet niet aangetrokken werd tot het ijzer.

13) de eene, nl. de ene roede.

14) Waarschijnlijk een van de twee in alinea 3 bedoelde wichelroedelopers.

15) byzondere, verschillende.

16) neiginge, aantrekkingskracht.

+ Houtstralen van hazelaar.

17) by den anderen, bij elkaar.
Wat L. hier beschrijft is het horizontale systeem van het hout van de hazelaar (Corylus avellana, L.). Dit systeem wordt gevormd door de houtstralen; dat zijn bij deze plant radiaal verlopende, één cel brede en één tot zeer vele cellen hoge weefselstroken. Zij komen in grote aantallen voor. Waarschijnlijk heeft L. geen volmaakt radiale doorsnede in handen gehad, waardoor steeds slechts een gedeelte van elk van de vele houtstralen in de coupe is komen te liggen. [Ka.]

18) zonder... is, zonder dat zij een grotere breedte beslaan dan een vaatje dik is.
Deze opmerking van L. wijst erop, dat hij zeer wel het één cel brede karakter van de houtstralen heeft onderkend, terwijl hetgeen verder in de betreffende zin wordt meegedeeld, wijst op de grote menigte van houtstralen die in het hout van de hazelaar voorkomt, waarbij vaak tussen twee naast elkaar liggende houtstralen slechts ruimte is voor één radiale rij van vertikaal verlopende houtelementen. Samen met het niet geheel radiaal getroffen zijn van de coupe heeft dit L. tot de door hem weergegeven indruk van het beeld geleid. [Ka.]

[p. 273]

Loadstone, I further observed that the Loadstone was not attracted by the iron, but the iron by the Loadstone.

I also cut Divining-rods of the wood of Willows, Apple-trees, Pear-trees, and Alders, and gave them one after the other into... 's⁵⁾ hands without his knowing which wood it was. And not only did he tell me that he perceived all those different kinds of wood to move towards gold and that the hands were moved by this, but I also saw it with amazement before my eyes.

I then handed... a freshly cut Hazel rod, whereupon... said that the movement was much greater than that perceived before, as also appeared to me.

I received today Your welcome letter, which contained so many courteous expressions etc.

⁺I thereupon dissected a branch of a Hazel-tree and examined it through the magnifying glass; and I observed that there are an uncommonly large number of very narrow horizontal vessels in it, only eight to ten of which lie together in a straight line⁶⁾ without their constituting any greater width than the diameter of a vessel⁷⁾, and this so close together that it seems to me that between the vertical vessels there are horizontal vessels again.

5) Probably one of the two dowsers referred to in paragraph 3.

+ Wood rays from hazelnut tree.

6) What L. describes here is the horizontal system of the wood of the hazel (Corylus avellana, L.). This system is formed by the wood-rays, which in this plant are strips of tissue, one cell wide and one to very many cells high and extending radially. They occur in large numbers. Probably L. did not have in his hands a perfectly radial section, so that only a part of each of the many wood-rays came to lie in the section. [Ka.]

7) This remark of L. indicates that he recognized quite clearly the fact that the wood-rays were one cell wide, while the further statements in the sentence point to the multitude of wood-rays occurring in the wood of the hazel, frequently with only enough space between two juxtaposed wood-rays for one radial row of vertical wood-elements. It was this, along with the fact that the section was not perfectly radial, which caused L.'s impression of the picture as described by him. [Ka.]

[p. 274]

Mijn voornemen is geweest op morgen na den middag...¹⁹⁾ ten overstaan van... met de Wichchelroede ten proef te stellen, maar alzoo my van avond verzogt werd, om op morgen verscheide voorname Heeren, die uit den Haag zullen komen, op te wagten²⁰⁾, dat ik niet hebbe konnen weigeren, zal het tot nader gelegentheid uitgestelt werden. Zoo my onder des iets opmerkenswaardig ontrent de Wichchelroede voorkomt, anders als wy hebben gezien, zal ik niet nalaten UE daar van kennisse te geven²¹⁾. Zijt, nevens enz.... en ik zal blijven

Mijn Heer

UE verpligte Dienaar

A. van LEEUWENHOEK.

Delft dezen 1
Juny 1696.

19) Na het woord middag is waarschijnlijk weer de naam van een van de genoemde wichelroedelopers weggelaten; na van één of meer namen van onbekende personen.

20) op te wagten, te ontvangen.

21) L. komt nog eens terug op de wichelroedeloper aan het slot van Brief 171 van 23 juli 1696 aan Rabus, Alle de Brieven, Dl. 12 (Boekzaal, (Julius en Augustus 1696), blz. 144-151).

[p. 275]

I intended to have...⁸⁾ demonstrate tomorrow afternoon with the Divining-rod in the presence of..., but since I was requested this evening to receive tomorrow several distinguished Gentlemen who will come from the Hague, which I could not refuse, it will be postponed to another occasion. If in the meantime I should come across something noteworthy about the Divining-rod other than we have seen, I will not omit to inform you of it⁹⁾.

Be, besides... and I will remain,

Dear Sir, yours faithfully,

A. van LEEUWENHOEK.

Delft, this 1st
of June 1696.

8) After the word have probably the name of the one of the said dowsers again was omitted; after of: one or more names of unknown persons.

9) L. reverts once more to the dowser at the end of Letter 171 of 23 July 1696 to Rabus, Collected Letters, vol. 12 (Boekzaal, (July and August 1696), pp. 144-151).