Dye hystorien ende fabulen van Esopus

Julien Macho's Esope

In 1480 verscheen in Lyon een Franse versie van Steinhöwels druk uit 1476/77. De vertaler, de augustijner monnik Julien Macho,⁷⁴ laat op de titelpagina weten dat dit boek uit het Latijn is vertaald. Hij heeft gebruik gemaakt van Steinhöwels tweetalige druk. Ook putte Macho uit andere bronnen. Een aantal houtsneden uit de druk van Macho komt namelijk niet voor in de eerste druk uit Ulm, maar in latere drukken uit Augsburg.

De druk van Macho laat een aantal veranderingen zien ten opzichte van de van Steinhöwel. Allereerst bevat hij een titelpagina met de grote houtsnede van Esopus omringd door een groot aantal afbeeldingen uit de vita en de titel Esope. Deze houtsnede, bij Steinhöwel op de versozijde van het eerste folium, komt bij Macho op de rectozijde van het eerste folium.⁷⁵ Na een korte proloog van nog geen acht regels, waarin de ‘docteur en theologie frere Julian des augustins de Lyon’ zich voorstelt, begint de vita van Esopus die opent met een korte proloog. Macho deelt de vita op in 28 hoofdstukken en voegt aan elk hoofdstuk een houtsnede, een hoofdstuktitel en een nummer toe.

De fabels zijn in boeken ondergebracht volgens de indeling van Steinhöwel, met dien verstande dat Macho de Collectae in twee boeken opsplitst, zodat de druk van Macho uit de vita en negen boeken bestaat. Drie fabels ontbreken bij Macho.⁷⁶ De boeken worden voorafgegaan door een inhoudsopgave met uitzondering van de Extravagantes en de Collectae.⁷⁷De fabels zijn voorzien van een hoofdstuktitel waarin slechts de protagonisten worden genoemd, bijvoorbeeld: ‘La premiere fable est du regnard et des raisins’ (F6r). Promythia ontbreken bij de fabels. De moralisaties staan in de epimythia, hierin volgt Macho Steinhöwel. De index van de moralistische motieven in de fabels is niet in de Franse druk overgenomen.

Bij vergelijking blijkt dat Macho's vertaling hier en daar afwijkt van de versie van Steinhöwel. Het betreft kleine aanpassingen in de tekst, maar ook zijn in enkele vertalingen in de laatste gedeelten sommige zinnen weggelaten of ingelast.⁷⁸ Een mooi voorbeeld is de scabreuze passage waarin een dom meisje ‘verstand ingegoten’ krijgt. De plastische beschrijving in de Latijnse tekst van Steinhöwel waarin beschreven wordt hoe de jonge man het meisje verstand bijbrengt, ontbreekt bij Macho en bij Leeu.

74 De persoonlijke gegevens van Macho zijn onbekend. Zijn naam is alleen bekend via zijn boeken en uit een bericht in het archief van de orde van de augustijnen in Rome. Volgens Hecker moet Macho voor 1440 geboren zijn. Hecker 1982, p. XXIII, noot 45.

75 Geraadpleegd werd de druk uit 1486 gedrukt door Mathis Husz. Dit is ook de druk die Hecker in zijn editie heeft getranscribeerd.

76 Twee fabels van Alphonsus: (154) Over een slimme streek die een vrouw met haar man, een wijnboer, uithaalde; (155) Over de vrouw van de koopman en zijn bejaarde schoonmoeder en een fabel van Poggio: (157) Over een vrouw en haar man die in een duivenhok werd opgesloten.

77 Hecker heeft in haar dissertatie aan het begin van de Extravangantes en de aan het begin van de verhalen van Petrus Alfonsi en aan het begin van de facetiae van Poggio zelf hoofdstukopgaven toegevoegd. Hecker 1982, p. 145, 234 en 262.

78 Mathis Huz 1486. Österley 1873, p. 3. Hecker 1982, p. XV-XVI. Kuiper en Resoort 1990, p. 91-93.