Middelnederlandsche dramatische poëzie

[p. 423]

⁺Dit naervolghende es een scoon spel van sainct Jooris.

 

alvooren die cueninck seght:

 

O vermalendijde aventuere,

 

Wat rauwe gaet ons nu an [hant]!

 

Moeder.

 

Mij gaet en swaert mijn ziele duere.

 

Coninck.

 

Och vermalendijde aventuere!

 

Maghet.

5

Verwaten zo zijt, tijd ende huere!aant.

 

Gheen aermer dienre men oijnt en vant!

 

Coninck.

 

Och vermalendijde aventuere,

 

Wat rauwe gaet ons nu an hant!

 

Moedere.

 

Mijn moederlic herte lijdt grooten pandt,

10

Scuerende van jammere zenewen ende ader:

 

Ic sterve van rauwe.aant.

 

Maghet.

 

O moeder ende vader,

 

Stelt u te vreden. Lachen, wacharmen,

 

Het moet doch wesen.

+ 14

[p. 424]

 

Coninck.

 

Hem moets ontfaermen,

 

Die alle verborghe dinc staet voor ooghen!

15

Mijn vaderlic herte en cans niet ghedooghen,

 

Dat ghij mijn eenighe dochter soet,

 

Dus deerlic dlijf verliesen moet

 

Voor een vermalendijde beeste,

 

Fenijnde drake vul van tempeeste.

20

Dat volc mijns rijcke verre ende naer

 

⁺Was etende ende drinckende sonder vaer;aant.

 

Nu heefter meer dan dusent dlijf verlooren

 

Bij desen diere.

 

Moedere.

 

Wat dedic gheboren,

 

Ellendich wijf! mij staet te claghene:

25

Een kint tot desen doot te draghene!

 

Aij lachen, ic werde huuten sinne.

 

Noijnt en was bedructer coninginne.

 

Vergave God, gheseit int clare,

 

Dat ic eens dorpmans dochter ware!

 

Maghet.

30

Aij lachen, nu es tlot up mij ghevallen.

 

Ic ben die [hier nu voor hem allenaant.

 

Onnoselic] tghelach betalen zal.

 

Nietmin ic kenne die wareijt al;

 

Met rechten lote est mij ghebuert,

35

Want alle menschen hebbent ghecuert,

 

Edele, onedele, jonghe, oude,

 

Dat men daghelicx tlot werpen saude,

 

Ende diet ghebuerde, met corten sermoene,

 

Die saude den draeck hebben tzijnen verdoene

40

Ende een [onnosel] lammeken daermede.

+ 15

[p. 425]

 

Coninck.

 

Mij deert zo zeer der jammerhede,

 

Ic en can mij selven niet bedwinghen.

 

Maghet.

 

Sal mij dat fenijnde dier verslinden?

 

Ic sterve van jammer, wats ghesciet.

 

Coninck.

45

O lieve dochter, ten es mijn scult niet;

 

Costict in een ander mate ghevauwen!aant.

 

Ic heb u acht daghen lanc ghehauwen,

 

Naerdat tlot op u was ghehendt

 

Contrarie allen mijnen leeden.

 

Maghet.

 

O vader, ic kent,

50

Maer tes mesval van aventuere.

 

Coninck.

 

Messchien tzal mij ghebuerenaant.

 

Of u moeder, die edel vrauwe,

 

Wiens herte lijdt grooten rauwe.

 

Mijn ziele beghint daerof te bevene.

 

Moeder.

55

Och God, ic en gheer niet langher te levene.

 

Mijn moederlic herte dat ontvalt mij,

 

Mijn aders verscricken, mijn bloet verwalt mij.

 

O God, wil ansien den bitteren rauwe,aant.

 

Daer ic in zij.aant.

 

Maghet.

 

O vader, vertrect van deser auwe

60

Ende laet mij allene hier in de pijne;

 

⁺Ons dincx es hier niet langher te zijne -

 

Wee mij, dat ic oijnt was ghebooren -

+ 16

[p. 426]

 

Tes beter een dan twee verlooren.

 

Daer esser veele meer duere dan icke,aant.

65

Dus trect in stede.aant.

 

Coninck.

 

Och, ic verscricke.

 

Maghet.

 

Adieu, vader ende moeder soet.

 

Moeder.

 

Adieu, mijn huutvercooren bloet.

 

Noijnt moederlic herte en was zo wee.

 

Maghet.

 

Adieu, vader ende moeder! Nu lammeken, bee!

70

Wij twee verbeiden die bitter dootaant.

 

Onnoselic, van alder quaetheijt bloot,

 

Ghij ende ic, dies ben ic vroedere.

 

Die gracie Gods zij ons behoedere.

 

Sinct Jooris.

 

O hooghe drivuldicheijt sonder beghin,

75

Hooghe substancie sonder wesen,aant.

 

Sonder versceeden meer noch min,aant.

 

Wie noijnt tonghe en hadde vulpresen -

 

Huwen lof [es] inden hemel gheresen -

 

Heleghe triniteijt warachtich,

80

Die ons vander doot heeft ghenesenaant.

 

Bij uwer voorsienichede crachtich,

 

Vader, zone, heleghe gheest almachtich,

 

Wilt mij bescermen talder tijt

 

Voor den helsschen viant ondrachtich

85

Ende voor der temptacie berijt.

 

O Maria, reine maghet puere,

 

Mij dinc ic zie daer een creatuere,

 

Ja een maecht voor mij gaende

 

Ende een lammeken bij haer staende.

[p. 427]

90

Mij verwondert, wat bedieden mach.

 

Ic wil bij haer rijden sonder verdrach

 

Omme te wetene claerlic al tbedien.

 

God groet u maechdeken!

 

Maghet.

 

Danc hebt van dien,

 

Gheminde heere!

 

Jooris.

 

O schoone soete juecht,

95

Int scauwen dijnct ghij mij onthuecht;

 

U ooghen zijn van tranen nat.

 

Wat es de cause?

 

Maghet.

 

⁺Och vraechdij dat?

 

Lachen, ic hebber redene toe.

 

Jooris.

 

[Schoone maecht,] secht mij dan hoe?

100

Mij waer leet, ghesciede u quaet.

 

Ende het lammeken, dat bij u staet,

 

Dijnct mij al te vremden saken [zijn].

 

Wat es tbediet?

 

Maghet.

 

Och ridder fijn,

 

Tbediet van desen valt mij te suere.

105

Ic ben dallendichste creatuere,

 

Die oijnt ter weerelt was ghebooren.

 

Hope ende troost es al verlooren,

 

Want ic zie de doot voor mijne ooghen.

 

Ende daerbij, ridder, wilt u pooghen,

110

Of wonderlicke dijnghen saudt ghij [wacharmen]

 

Verwachten.

+ 17

[p. 428]

 

Jooris.

 

God moet mij bescermen!

 

Van wien saude mij verdriet ghescien?

 

Ic en can gheen aerch an u ghesien.

 

Ic hope ghij en sult mij niet mesdoen,

115

Noch u lammeken mede.

 

Maghet.

 

Neen wij, ridder [coen],

 

Wij en begheerens niet, al haddens wij macht,

 

Maer ic bidde u, dat ghij u wacht,

 

Of claerlic u leven gaet te nieten,

 

Ghelijc donse zal.

 

Jooris.

 

Wilt niet verscieten,

120

Volscoone jueght, wel lustende

 

U herte zijt up mij rustende,

 

Ende seght mij, wat cause dat zij,

 

Ja, dat ic sterven saude.

 

Maghet.

 

Och ridder [vrij],

 

Tbediet sal ic u segghen van deser sake:

125

Hier es een de vervarelicxste drake,

 

Vul fenijns, van valschen bestelle,

 

Scietende vier al waert een elle;aant.

 

Wien hij ghecrijght, die scijnt verdomt.

 

Dien moet ic verbeijden, tot hij comt,

130

Ende dit onnosel lammeken mede.

 

Noijnt meerder jammer!aant.

 

Jooris.

 

O mueghenthede

 

Van Christus, wie heeft dit leet verworven?

[p. 429]

 

Maghet.

 

Dese drake heeft al dit lant bedorven,

 

Coije, peerden ende alle dier versleten,

135

Ende hij heeft menighen mensche gheten,

 

Ja zo vele, zijt des [seker] vroet,

 

Dat men daghelicx tlot werpen moet

 

⁺Hier in Setena der stede fijn,

 

Ende wiet ghebuert moet voetsel zijn

140

Des draken met eenen [jonghen] diere.

 

Eijlacen, nu eijscht tongheluc [mij hiere];

 

Noijt een was in sulcken deere.

 

Nochtans es mijn vader [heere],

 

Coninck van Libero den lande schone.

 

Jooris.

145

O coninck der gloriën inden hoochsten trone,

 

Twij lati dusdanich verdriet vallen?

 

Schoone maghet, zijt niet vervaert met allen,

 

Want merct redene ende wilt verstaen:

 

Ten zijn niet dan u sonden, die u slaen,

150

Ende ooc dit schoon lant ghemeenlic,

 

Dwelc [es] duer u onghelove alleenlic.

 

Waert dat ghij Christum diende ende heerde,

 

Ende ghij ant kersten ghelove keerde,

 

Hij saude u helpen ter victoriën.

 

Maghet.

155

Wie es die Christus?

 

Jooris.

 

Die cueninck der gloriën,

 

Die hemel ende heerde heeft ghemaect

 

Ende al dat levende es, slaept en waect,

+ 18

[p. 430]

 

Ja eenpaerlic sonder sonde allene.

 

Adam brocht ons in grooten weene,

160

Maer Christus, Gods zone ghebenedijt,

 

Heeft ons van allen quade bevrijt

 

Met zijnder bitter passiën swaer,

 

Dalende in eener maghet voorwaer,

 

Dwelcke maghet tonser aller confoorte

165

Bleef zuver maghet naer die gheboorte.

 

Maria es haer soete name.

 

Haer sone starf ant cruucen rame

 

Ons verlossende uuten helsschen laboere,

 

Warom ic dit teijken voere.

170

Wie an dit cruce es gheloovende,

 

Gheen aercheijt hem es verdovende,

 

Daer dhemel es zijn claerlic.aant.

 

Dus schone maghet, spreect onvervaerlic

 

Ende wilt u voughen ten kerstendome.

175

Ic die als ridder bij u come,

 

Sal u bijder crachten der triniteijt

 

Bewaren van des draken gulsicheijt,

 

Ende al tvolc zal ghenesen zijn der smerten.

 

Wat seghdij daerof?

 

Maghet.

 

Ja ic, met goeder herten!

180

Maer laet mij uwen name hooren.

 

Jooris.

 

⁺Jooris heet ic ende was ghebooren

 

Int soete lant van Capadociën.

 

Ter wapene haddic wat devociën;

 

Dus in Gentilia der stede vermaert

185

Daer leerde ic aventueren der wapenen aert

 

Onder de maeghen ende vrienden mijn.

+ 19

[p. 431]

 

Nu heeft God mij zo goedertieren ghesijn,

 

Dat ic kerstenhede hebbe ontfaen,

 

Ende gheen verdriet mach mij slaen;

190

Zijn lof zij inden hemel gheresen!

 

Maghet.

 

O God Heere, ic wil gheeren kersten wesen,

 

Sonden laten, als ghijt ghebiet.

 

Maer edel [ridder], voor u wat ziet;

 

Mijn herte dwijnct mij van vare;

195

Ic zie den drake commen [daere].

 

Jooris.

 

Zijn macht wert cleene, zijt tevreden.aant.

 

Maghet.

 

O God almachtich inder eewicheden

 

Ende Maria, u moeder soet,

 

Ic offere u hier mijn vleesch ende bloet,

200

Mijn ziele ende al dat mijner zij,

 

Als goed kersten van herten vrij;

 

Hu milde ghenade wilt up mij slaen!

 

Jooris.

 

O hemelsche claerheijt sonder vergaen,

 

Die al u dienaers helpt huuter ellenden,aant.

205

Die helsche drake mach comen tenden

 

Van zijnder macht, zoot noch mach scijnen.

 

Danneel dede ooc metten zijnen

 

Een drake te nieuten met soeter bede.

 

Ic bidde u duer uwe ontfarmartichede

210

Ende om tkersten ghelove te vermeeren,

 

Wilt mij bijstaen, heer der heeren,aant.

 

Dat ic dien drake mach verwinnen!

 

Ic zal gaen den strijt beghinnen.aant.

Jooris steect den drake.

[p. 432]

 

Maghet.

 

O Jooris, ridder hooghe ghewijt,

215

Ghebenedijt zijt nu van allen monden!

 

Maechden herte en was noijnt zo verblijt,

 

Ghij sijt beter dan alle de weerelt ponden;

 

Bij u hebbic respijt ghevonden

 

Al hier ter deser stonden.

220

⁺Dat bitter morseel der swaerder doot,

 

Die draeck zoude mij hebben verslonden.

 

Nu hebt ghij ghebonden zijn machten groot;

 

Dies vloeije u lof uut allen monden!

 

Jooris.

 

Schone maecht, nu lof [den Heer]!

225

Al was hij fel, [hij ligt ter neer],

 

Die draeck, [verslagen in dit pleijn].

 

Hij leeft noch, maer zijn macht es cleijn,

 

Want sichtent dat ic an hem quam,

 

Es hij sachtmoedigher dan een lam.

230

Dus binten met desen gordelken, siet;

 

Ic zal met u rijden sonder verdriet,

 

Ende wilt den drake elderwaert leeden,

 

[Tuwen lande in Setena der] steden.

 

[Vercont alomme] hoet es gheschiet

235

Ende voert ten kersten ghelove [tgansche diet].

 

Coninck.

 

Noijnt meerder wonder en was beseven:

 

Daer al mijn volc es vooren ghebleven,

 

Laet hem nu leeden van eener maecht.

+ 20

[p. 433]

 

Moeder.

 

Heere God, zo mach ic wel vrolic leven:

240

Gheen meerder vruecht en mach an mij cleven

 

Dan dat ic u sie, die mij beaecht.

 

Maghet.

 

O vader, wilt nu alle druc begheven:

 

Jooris, dese edel rudder verheven,

 

Heeft ons verdriet al afghevaecht.

 

Jooris.

245

Bij uwer weerden, mij dies verdraecht:

 

Maer Christus ende sijn moeder soet

 

Ende u ghelove, zij u ghewaecht,

 

Heeft u in desen tijt behoet.

 

Coninck.

 

So willic ooc kersten werden goedt

250

Ende alle mijn volc, waer ic can.

 

Lof hebbe Christus' passie ende bloet,

 

Want schooner mirakule noijnt man,

 

Dies ben ic vroet, en sach met ooghen.

 

Ter heeren deser victoriën hooghe

255

Willic oec gheerne kersten wesen.

 

Moeder.

 

Van grooter verdriet ic noijnt was ghenesen;

 

In mijnen sinne es veel meer gloriën;

 

Verlicht nu es mijn drouve memorije,

 

Dat ic nu mijn lieve kint anscauwe;

260

Ic ben verlost van allen rauwe.

[p. 434]

 

Jooris.

 

⁺Nu comt ghij in den ridders ghetal,

 

Ende hoort wat ic u leeren zal:aant.

 

Der kerstenen kercke in alder vouwe

 

Suldij jeghens elcken te rechte houwen,

265

Weduwen, weesen beschermen taller tijt,

 

Ende ontfaermertich den aermen zijt;

 

Scu-wet quade informacie ende malicie

 

Ende doet rechtverdighe justicie.

 

Coninck.

 

Ic zal mueghende heere, al mijn levenaant.

270

Als Christus' ridder hem eere gheven.

 

Jooris.

 

Lof keijser der gloriën, lof heere der heeren,

 

Mueghende mueghenteijt sonder vergaen,

 

Die hemel ende eerde mach minderen en meeren,

 

Ende selve vrij van moijten staen,

275

Van tribulacie wiltse alle dwaen,

 

Die hem als kersten purgieren van sonden

 

[Ende nemen u helich cruce aen.]aant.

 

Dies vloije u lof uut allen monden!

 

Coninck.

 

O Christus, die starf die bitter doot

280

Ant hout des cruucen om ons te winnen,

 

Laet [ons] u passie bijstaen ter noot!

 

Ic worde kersten met allen sinnen.

 

Dat ghij ons desen rudder sende binnen,

 

Tes groot mirakel boven vonden,

+ 21

[p. 435]

285

Want vulmaecte vrede wij bekinnen.

 

Dies vloije u lof uut allen monden!

 

Maghet.

 

O Maria, alder soetste name,

 

An wien ic eewelic gheloven zal,

 

Lof u der graciën vruecht ende vrame,aant.

290

Die ons ghesciet es boven al.

 

U milde graciën commen ons over alaant.

 

U voort te dienen teeweghen stonden.

 

Mijn blijscap es nu sonder ghetal.

 

Dies vloije u lof uut allen monden!

 

 

295

Nemet in dancken, diet hebben ghehoort,

 

Tuwen oorlof, wij willen vertrecken voort.

 

Explicit.

1. Dit vers loopt in het hs. door tot rauwe - 2. hant ontbr. - 8. nu hant hant - 10. aderen - 11 tot 15 eindigen resp. met rauwe, te vreden, wesen, verborghe, herte en - 12. wacharme

14. dit stoet - 16. dochter eenighe - 20. Achter dezen regel staat een schuin streepje - 21. Eten en drincken ende dreef sonder vaer - 22. ooc heefter - 22 tot 26 eindigen resp. met diere, wijf, desen, ware, coninginne - 26. ware in pl. v. werde - 31, 32. ic ben die tghelach betalen zal - 34 tot 40 luiden in het hs.:

 

tes mij ghebuert met rechten lote

 

want elc mensche heeft cuer elc edel

 

onedel jonc hout dat men daghelicx

 

tlot werpen saude / ende diet ghebuerde met

 

corten sermoene die saude den draeck

 

hebben tzijnen verdoene ende een lammeken daermede

46. costic - 50. luidt in het hs.:

 

O vader ic kent maer tes mesval van

 

aventuere -

56. overvalt - 58. god der goden. Deze regel eindigt met bitteren - 59. vertrect van hier - 60. Achter hier staat een schuin streepje

65. In het hs. nog mijn ooghen zijn al een bloet - 67. Adie - 69. Achter moeder staat een schuin streepje bee nu lammeken - 70. Aan het begin van dezen regel nog ghij ende ic. - 71. quatheijt - 72. als ghij d.b.i.v. - 77. w.n. jonghe en hadde en conste vulprijsen - 78. es ontbr. - 85. den

92. tbedieden - 93 tot 103 eindigen resp. met maechdeken, heere, scauwen, ooghen zijn, cause, redene, toe (staat alleen op een regel) ghesciede, staet, tbediet, suere - 94. maecht i. pl. v. juecht - 99. Schoone maecht ontbr. - 100. achter quaet een schuin streepje - 102. zijn ontbr. - 110 tot 126 eindigen resp. met verwachten, saude, aerch, mesdoen, mede, niet, macht, wacht, donse zal, juecht, rustende, ja dat ic, sterven saude (staat alleen op een regel), sal ic u, vervarelicxste, bestelle (er is hier dus in het hs. een regel minder) - 110. wacharmen ontbr.

115. coen ontbr. - 118. w i. pl. v. u nieuten - 119. verscricken - 120. wel lustende juecht wel lustende - 123. vrij ontbr. - 124. tbediet van desen sal ic u segghen de sake / - 128. zij - 129. die - 131. jammerhede - 131, 132. Het hs. heeft hier drie regels, eindigende resp. met jammerhede, heeft, verworven

134. perden e. alle dijnt - 135. sou heeft - 136 tot 144 luiden in het hs.

 

ja zo vele zijt des vroet dat tmen daghelicx

 

tlot werpen moet

 

hier in setena des stede fijn / ende wiet

 

ghebuert moet voetsel zijn des drake met

 

eenen diere bedruct eijlacen nu eijst ghelijc

 

noijt en was in sulcken deere nochtans es

 

es mijn vader coninck van libero den lande schone -

145. trosne - 146. laten - 147. schoon - 151. dwelcke duer - 154. tot victorien helpen - 155 en 156 eindigen resp. met christus, heeft - 156. achter ghemaect staat een schuin streepje

158. alle - 162. De afkorting kan hier evengoed tot zijnen of zijner aangevuld worden - 164. conforte - 165. maghet ende moeder - 166 en 167

 

maria es haer soete sone christus starf

 

ant cruucen rame ons verlossende -

168. baroene - 169. dit cruce i. pl. v. dit teijken - 171. hem verdovende es ende teijken - 172. hemel - 175. dus schone staat nog op den vorigen regel - 176. bijder of bijden - 179 en 180 zijn in het hs. drie regels eindigende resp, met daerof, laet, hooren

193. ridder ontbr. achter ziet staat een schuin streepje - 194. mijn herte staat nog op den vorigen regel - 194. dwijnc - 195. daere ontbr. - 196. In het hs. zijn dit twee regels:

 

ic zie hem wel commen / zijn macht

 

wert cleene zijt tevreden -

197. eewicheijt - 204. dinaers h. huuter pijnen - 205. d.h.d. was tenden ghedaen - 211. hier ter stede - 213. ic zal hem gaen bestrijden

215. v.a. menschen - 217. voorwaer ghij - 222. nu zo hebt ghij zijn machten cleine ende groot ghebonden - 224 tot 235 luiden in het hs.:

 

nu schone ende suver maecht lof den al

 

was die draeck fel / hij leeft noch maer

 

zijn macht es clein want sichtent dat ic

 

an hem quam es hij sachtmoedigher dan

 

een lam / dus bintet met desen gordelken soet

 

ic zal met u rijden sonder verdriet ende wilt

 

den drake elderwaert leeden in steden hoet

 

es gheschiet ende voert dan ten kerstenghelove

 

vremde

239. vr. wesen - 244. afghevaect, maar zeer onduidelijk - 252 tot 260 luiden in het hs.:

 

wat schooner mirakule dies ben ic vroet

 

en sach noijnt man met ooghen

 

om dies willic ooc kersten wesen

 

van ter heeren deser hoogher victorie moeder

 

So grooten verdriet ic noijnt en ghewan

 

in mij es veel meer glorien verlicht nu es

 

mijn drouve memorije dat ic nu mij lieve kint

 

anscauwe elc wilt andincken vruecht

 

ic ben verlost van allen rauwe

261. nu comt ghij ridder inden ghetal - 262. Na dezen regel volgt er in het hs. nog een: gherechticheijt ende ontfermertichede - 268. Na dezen regel volgen er in het hs. nog twee:

 

want de rechtverdighe boven al den hemel besitten

 

zijt rechtverdich ende blijft goet ruddere

269, 270.

 

Ic zal mueghende heere mijn leven lanc

 

als christus ridder dus laet ons hem minnelic segghen

Achter heere volgde eerst nog als christus, maar dit is doorgehaald. - 271. Achter glorien staat een schuin streepje. - 272. verganc - 273. meerderen - 276. Achter hem staat nog eene doorgehaalde v. Blijkbaar wilde de afschrijver reeds aan van sonden beginnen. - 277. ontbreekt - 281. ons ontbr. - 284. boven wonder

285. bekennen - 287. maght soetsten - 289 en 290 eindigen met vruecht en boven - 292. Aan het begin van dezen regel staat nog een doorgehaald al - 294. Achter u staat nog een doorgehaald tall.