Vanden verlooren zoone

[p. 6]

Hoofdstuk I

De Kamer ‘Zebaer Herten’
en
De Dichter ‘Al Qwaelcke Ghewedt’

Het is duidelijk, dat de spelen uit het Brusselse handschrift afkomstig zijn van de Roeselaarse Rederijkerskamer ‘Zebaer Herten’.

Immers, aan het slot van alle¹⁾ spelen maken de acteurs zich bekend als de ‘jonghers die Zebaer Herten scrijven’ (2e spel), of nog vollediger, zoals aan het slot van het 5e spel:

‘....ghedaen om werren alle zwaer // smerten
Van ons Roesselaersche Barbaristen, bekent Zebaer // Herten.’

Evenals van alle rederijkerskamers is ook de vroegste geschiedenis van de Roeselaarse Kamer duister. De Kamer bestond reeds op het einde van de 15e eeuw; dan vermelden de stadsrekeningen van Roeselare ‘ghesellen van den rethorycke van dese stede in hulpen thueren costewaert van viere spelen, die zij speelden bins deser stede in de vastene lestleden, angaende der passien ende der verrisenessen van onsen Heere God almachtich’²⁾.

De oudste archieven van de Kamer waren reeds in het begin van de 16e eeuw verloren, tengevolge van brand en verwoesting, waardoor de stad getroffen was. De Kamer verloor daarbij al haar bezittingen, ook de oorkonde waarmee zij haar recht om mede te dingen in de prijskampen als vrije en soevereine Kamer bewijzen kon. Wel herleefden de rederijkerswerkzaamheden weer, het bestuur getuigt zelfs in 1516 dat in het gilde ‘vele ghesellen sijn van Rethorijcken dije daghelicx de edele conste hantieren in spelen van sinnen, esbatementen ende andersins’, maar het gevaar bestond dat als hun de deelname aan een of ander landjuweel betwist werd, zij niet in staat zouden zijn hun goed recht met de stukken in de hand te verdedigen. Zij vreesden dan ‘als gheen camere van Rethorijcken bekendt te sijnne, midts de lanckheidt van der tijt’³⁾.

1) Op het ontbreken van elke aanduiding aan het slot van het 1ste spel wordt op blz. 84 gewezen.

2) Geciteerd door prof. Scharpé, a.w. blz. 73-74 uit De Potter, Schets eener Gesch. van de stad Rousselare, welk boek ik niet in handen heb kunnen krijgen.

3) Zie voor dit en het vorige citaat Bijlage A, op blz. 70.

[p. 7]

Daarom verscheen het bestuur in 1516 voor de Magistraat van de stad met het verzoek om wettelijke erkenning en toestemming voor de reis naar Gent, om aldaar door de Kamer De Fonteine ‘gedoopt’ te worden.

Gaarne werd die toestemming verleend, en zo had de 11e Juli 1517 te Gent de plechtige doop plaats door de ‘hooft cameren der Rethorijcken binnen desen lande ende graefschepe van Vlaenderen’⁴⁾.

Evenals de oudste archivalia van de Kamer zijn ook de stukken en rekeningen over de 16e eeuw bijna alle verloren gegaan. Slechts enkele rekeningen bleven tot in de 19e eeuw bewaard, en werden toen in het Gulde-bouk II overgeschreven, waarna ze eveneens verloren zijn gegaan⁵⁾.

Dit Gulde-bouk II, een hs. in fo. van 386 blz., werd in de 17e eeuw aangelegd, en diende tot het inschrijven van de nieuwe leden en het aantekenen van de bestuurswisselingen. De oudst ingeschreven akte is van 1666 (blz. 71), die van vroegere datum zijn afgeschreven naar oude documenten. Het boek opent met een afschrift van het octrooi van 1516, waarin de Magistraat van Roeselare de Kamer als wettig erkent, en de doopbrief in 1517 door de Gentse Kamer ‘De Fonteine’ uitgereikt, beide afgedrukt als Bijlage, A op blz. 70 en B op blz. 72. Verder staat op blz. 72-79 het reglement van de Roeselaarse Kamer, op rijm, in 26 achtregelige strofen, afgedrukt in Bijlage C, blz. 75. Op blz. 310 begint ‘den Bouck vant Broederschap ende Guldezusters vande reijne Maghet Barbara binnen der kerck van Rousselare’, van 1517, de heroprichting van de Kamer, af. Ook bevat dit Gulde-bouk nog een afschrift van het reglement van de Gentse Kamer ‘De Fonteine’ uit 1608. Tenslotte zijn er in de eerste helft van de 19e eeuw in overgeschreven de toen nog voorhanden oude rekeningen uit 1575, 1576, 1577 (bij vergissing als 1474, 1476, 1477 overgeschreven, wat Angillis t.a.pl. blz. 2 tot een verkeerde conclusie omtrent de stichting bracht); 1596, 1597, 1598; 1616, 1617, 1618, enz.⁶⁾.

Behalve dit Gulde-bouk II bestaan nog een Gulde-bouk III, en een Gulde-bouk IV; het oudste, het Gulde-bouk I, is verloren gegaan.

De lotgevallen van de Roeselaarse Kamer zijn reeds enkele malen beschreven.

Vooreerst door A. Angz. Angillis in zijn ‘Geschiedenis der Rous-

4) De ‘opene letteren’ die de Roeselaarse Kamer bij die gelegenheid als bewijs van de ‘doop’ ontving, staat afgedrukt in Bijlage B, op blz. 72.

5) Angillis, Gesch. der Roussel. Rederijkkamer, blz. 2.

6) Vgl. voor dit alles prof. Scharpé, a.w. blz. 73.

[p. 8]

selaersche Rederijkkamer de Zeegbare Herten’. Thielt, Horta-De Laere, drukker, Yperstraat 12, 1854 (55 blz. met 2 platen); vervolgens in zijn Rumbeeksche Avondstonden, Rousselare, De Brauwer-Stock, 1856, blz. 140-175: Kronyk der Rederykkamer de Zebaer Herten. Verder door E. Vandenberghe-Loontjens in ‘Schets eener Geschiedenis der Rederijkkamer Sinte Barbara, gezeid de Zeegbare Herten’. Ieperen, K. Deweerdt, 1886 (152 blz.). En ook nog door Fr. De Potter in ‘Schets eener Geschiedenis van de stad Rousselare’. Rousselare, Stock en Zusters, 1875 (blz. 110-156).

Over de artistieke bedrijvigheid van de Kamer binnen de stad in de loop van de 16e eeuw onderrichten ons de stadsrekeningen⁷⁾, die herhaaldelijk posten vermelden wegens het spelen door de ‘ghesellen van den rethorycke’ van ‘gheestelicke Spelen’ in de Sacramentsprocessies, op Vastenavond, Palmzondag, Goede Vrijdag, Pasen, Pinksteren, Allerzielen, op de feestdagen van O.L. Vrouw Lichtmis, O.L. Vrouw Hemelvaart, van de Onnozele Kinderen, van St. Michiel, van St. Amands. Een spel van S. Barbara wordt in de rekeningen vermeld voor 1512 en 1522; eveneens voor 1512 een Spel der zeven weden van Onser Vrauwen⁸⁾, voor 1563 een Spel van de Passie van Christus. Dit laatste schijnt met grote pracht te zijn opgevoerd, getuige de aanzienlijke som die in de stadsrekening wordt vermeld: ‘gheaccordeert die van den rhetorijcke ter hulpe van huerl. accoutratien, habillementen, temmeringe, scilderien ende andere groote reparatien ende oncosten noodtsaeckelicken dienende omme de passie te spelen.... LXXII lib. p.’

Naar buiten bleek eveneens dat de Kamer tot de bloeiendste van Vlaanderen behoorde; zij verscheen op de landjuwelen te Tielt (1472), te Steenvoorde (1526), te Brugge (1526), te Belle (1548), te Diksmuide (1560), te Staden (1560), te Kortrijk (1560), te Meenen (1561), te Poperinge (1561), weer te Tielt (1562), te Oudenburg (1562), te Oudenaarde (1564); zij ging naar Wervik (1518) en naar Ieperen (1528, 1529, 1550) om daar in de processie om prijs te spelen. In 1519 nodigde de Kamer zelf bij gelegenheid van de processie op het feest van St. Michiel de Kamers van elders uit om met spelen voor opluistering te zorgen, waarop 8 Kamers verschenen, en de regering van de stad beriep in 1538 een landjuweel tot viering van de vrede tussen Karel V en Frans I⁹⁾.

De woelige jaren van de tweede helft van de 16e eeuw¹⁰⁾ zullen weinig bevorderlijk geweest zijn voor de verdere bloei van de Kamer. Roeselare kreeg geducht te lijden door de rampen van die tijd:

7) Vgl. prof. Scharpé, a.w. blz. 74, die verwijst naar de uittreksels van de stadsrekeningen bij De Potter, a.w. blz. 126-130.

8) In de Geschiedenis van de Letterkunde der Nederlanden, dl. II blz. 253, vermeldt Van Mierlo een spel van de VII Weeën van O.L. Vrouw, door de priester Hendrik Maes geschreven; in 1492 te Antwerpen opgevoerd, werd het herhaaldelijk te Mechelen vertoond voor het Hof.

9) Vgl. Scharpé, blz. 75, die verwijst naar De Potter, a.w. blz. 134 en 135. Voor de vrede van 1538 zie Van Roosbroeck, Geschiedenis van Vlaanderen, dl. IV blz. 98.

10) Vgl. Van Roosbroeck, a.w. dl. IV blz. 150-210.

[p. 9]

in 1566 raast de Beeldenstorm over de stad, in 1569 komt een Spaans garnizoen er zich vestigen. Talrijke aanzienlijke burgers verlieten de stad, en trokken naar Engeland of Holland.

Toch doen rekeningen uit de jaren 1575, 1576 en 1577 vermoeden dat de Kamer het toen nog heel wel stelde; er is dan sprake van gildemaaltijden waar aanzitten resp. 80, 79 en 77 disgenoten! De opsomming van de grote hoeveelheden verbruikte spijzen en dranken doen niet bepaald aan een tijd van duurte en schaarste denken¹¹⁾. Maar donkerder tijden naderden; in 1579 brengen de Waalse Malcontenten verwoesting en onrust over de stad bij hun bestrijding van de Gentse Calvinisten. Reeds in het jaar te voren had hun nadering vele inwoners van Roeselare naar Brugge doen vluchten, zoals de Bruggeling Guillaeme Weydts in zijn dagboek aantekende: ‘Op den XIIIIe van Octobre 1578 quamen naer Brugghe veel volck ghevlucht van Rosselaere ende van daer ontrendt, met groete droufheyt, met goet, met pach en zach, met wyef ende kynderen, dat een deeren vas om zyene; zy vluchten van de vervaertheyt van de Vaelen; want zy zeer sterch nedervaerdt quaemen om roeven ende branden’¹²⁾. Het leven in de Kamer stond toen blijkbaar stil: over de jaren 1578 tot 1595 hebben geen rekeningen bestaan, zoals een aantekening in het Gulde-bouk II, blz. 14 vermeldt¹³⁾.

Met de rust in Vlaanderen, keerde in Roeselare de bedrijvigheid van de Rederijkers weer terug. Hun geschiedenis, ‘tsidert den Troubele’ leze men in de boven aangehaalde werken.

‘Al qwaelcke ghewedt’ luidt de spreuk waarmee de spelen van ons hs. zijn ondertekend, en waarachter een van de Kamerbroeders schuilt¹⁴⁾. Dat dit Robert Lawet is, heeft prof. Scharpé in zijn uitgave van tReyne Maecxsele, blz. 76-79 aangetoond¹⁵⁾.

Zijn naam komt voor in de ledenlijst, ‘den Bouck vant Broederschap’, afgeschreven in het Gulde-bouk II blz. 310 vlgg., te samen met die van zijn vrouw: nrs. 284-285 Robert Lauwet, Kateline Vanden Strate zijn wijf.

In het dagelijks leven was deze Robert Lawet hoogstwaarschijnlijk herbergier, gasthofhouder zoals prof. Scharpé dat noemt. Tenminste bij verschillende gildemaaltijden draagt hij de zorg voor het bereiden van de spijzen, en het aanrichten van de feestdis. Zo in de rekening van de gildemaaltijd van 19 Juli 1575 (Gulde-bouk II blz. 15): Item nog betaelt Robert Lauwet van koken mits tin en lyn-

11) Vgl. prof. Scharpé, t.a.pl. blz. 76 en 77. De bedoelde rekeningen staan in het Gulde-bouk II resp. op blz. 15, 11-12, 13-14. Die van 1575 afgedrukt door Vandenberghe-Loontjens.

12) Geciteerd door prof. Scharpé, t.a.pl. blz. 85, naar G. Weydts, Chronique flamande 1571-1584, par Em. Varenbergh, 1869, blz. 10.

13) Vgl. prof. Scharpé, t.a.pl. blz. 77.

14) Voor het ontbreken van de ondertekening bij het 1ste spel zie blz. 84.

15) Scharpé vermeldt, a.w. blz. 72, een artikel van Blieck in het Gentse weekblad van Rens, De Eendragt (nummer van 26 Nov. 1854) waarin over Lawet gesproken wordt. Blieck durft daar in de vereenzelviging van ‘Al qwaelcke ghewedt’ met Robert Lawet niet aan.

[p. 10]

waed tsamen iiij lib. XI s.; in die van 24 Juni 1576 (t.z. pl. blz. 11): item nog betaelt Robert Lawet van koken met tin en scolakenen (hs. scola commen) en serveeten tzamen vij lib. En in die van 9 Juni 1577 (t.z.pl. blz. 13) zal hij eveneens bedoeld zijn: item nog betaelt Rogier Lauwet van koken mits tleveren van tin en lynwaed vj lib. Immers in de al eerder vermelde ledenlijst komt onder de verschillende Lawet's geen Rogier voor; Rogier is blijkbaar een vergissing voor Robert. De bedreiging der Malcontenten in October 1578, die zoals we gezien hebben vele inwoners van Roeselare de wijk deed nemen naar Brugge, is misschien ook de oorzaak geweest van Lawet's verhuizen naar die stad; in ieder geval tussen September 1577, de datering van het Spel up den Vader Onse, en 1582 heeft hij zich te Brugge gevestigd, waar hij zijn spel van het Taruwe graen besluit met: Vollent tot Brugghe desen iij^en novembere 1582.

Daar in Brugge schijnt hij ook gestorven te zijn, en wel vóór 1596, zoals blijkt uit de gilderekening van dat jaar. Die rekening leert ons met welke moeiten en kosten de Roeselaarse Kamer in het bezit kwam van de werken ‘wylent toebehoort hebbende Robert Lawet, gildebroeder en componist vande weerdige edle Retoricke binnen der stede van Rousselare’. Zij bewijst de grote waarde die men aan zijn werk hechtte, en de roem als kunstenaar die hij onder zijn vroegere Kamerbroeders genoot¹⁶⁾.

In deze Robert Lawet ontmoeten we een merkwaardig vertegenwoordiger van de Vlaamse rederijkerij in een tijd toen van Frankrijk uit nieuwe kunst-idealen en vormen naar het noorden begonnen door te dringen.

Tijdgenoot van de Gentse schilder-rederijker Lucas de Heere, van Van der Noot, van Marnix, die allen reeds min of meer de bevruchtende invloed van de Renaissance ondervonden, blijft Lawet geheel en al een vertegenwoordiger van het verleden, doet zijn werk in alle opzichten nog sterk middeleeuws aan. Het blijkt uit zijn spelen, wat hij geven wil, is ‘nutte lering’, een ‘zoeker van schoonheid’ is hij niet.

Soms is zijn spel een eenvoudige dramatische uitbeelding van een episode uit de Bijbelse geschiedenis, als het spel van Jhesus ten twaelf jaren oudt; dan weer grijpt hij hoger, en behandelt het grote probleem van het lijden in de wereld, als in het spel van het Taruwe graen. Hij kan ook zonder meer leraren, als in het spel up den Vader Onse, en blijkt dan een vasthoudend en geduldig onderrichter, goed thuis in de Bijbel en de Kerkvaders. De grote waarheid van

16) Bedoelde rekening is volledig afgedrukt door prof. Scharpé, a.w. blz. 78 en 79. De aanhef luidt als volgt:
‘Rekeninge en bewys vande oncosten geresen op Ste Barbelsdag wesende iiij December 95 en voor het heele gansche jaer tot Ste Barbelsdag 96, geduerende den tyd als Prince Laurens vande Pitte, deken Robert Werbrouck, Pieter Neyrinck en Jan de Bets besorgers, dewelke oncosten dit voorlede jaer groot en swaer gevallen syn duer het lichten van de bouken ende spelen wylent toebehoort hebbende Robert Lawet, gildebroeder en componist vande weerdige edle Retoricke binnen der stede van Rousselare.
Aldereerst betaelt by my Werbrouck aen Jan Lawet om te reysen tot Brugge en voor sijn verlet iiij L. enz.

[p. 11]

het geheim der H. Eucharistie brengt hem niet verder dan een middelmatige lofzang aan het slot van het spel van den Helighen Sacramente, tot een lyrische ontboezeming komt hij niet, al was het maar in de trant van Jan van den Dale's ode: ‘Lof Hostie God levende vleisch en Bloet’¹⁷⁾. Medelijden met zijn medemens, ‘den troosteloosen zondare’, wiens gekweld gemoed hij tracht te verkwikken, doet hem de spelen van de Verlooren Zoone schrijven; en om het vertrouwen in Christus' verlossingswerk bij zijn toehoorders te versterken, schrijft hij het spel van tReyne Maecxsele, evenals hij het spel van Meest elcken schrijft om benarde zielen op te wekken troost en rust te zoeken bij de gekruiste Christus.

Lawet verschijnt voor ons in zijn spelen als een trouw zoon van de Katholieke Kerk. Van een opzettelijk stelling nemen echter in de strijd die toch ook in Roeselare beroering had gebracht¹⁸⁾, zien we bij hem niets. Behalve dan de zwakke toespeling van Extreict der Scriftueren in het spel van tReyne Maecxsele, die ergens zegt:

‘Zoo bem ic, Extreict der Scriftueren, ghegheven
Met mynen broeder verheven //, Redelick Ghevoelen,
Om hemleden bescheeden^*) die ligghen en woelen
In des questien poelen....’¹⁹⁾.

waarop Kalff reeds de aandacht vestigde. Deze merkt dan tevens op dat dit ook het enige van dien aard is door hem in het zestiende eeuwse drama aangetroffen²⁰⁾; in tegenstelling met het refrein (Anna Bijns!) werd het drama blijkbaar niet gebezigd om de nieuwe leer te bestrijden.

Dat de tijdgeest, die scherp de fouten zag in de oude Moederkerk, en vooral in haar bedienaren, van hoog tot laag, niet aan hem is voorbij gegaan, moge blijken uit de bekende passage uit het spel van het Taruwe graen met de merkwaardige regel tegen de geestelijkheid, ja zelfs tegen de Paus. Menich Mensche erkent daar dat de Kerk vooral te lijden heeft van

‘De kinders des werelts, ....meer gheheldt zynde ter zonde
Dan ter duecht / zoo hare wercken gheven oorconde.
Want serteyn, men vonde // nu nauwe eene van thienen
Of men zietse als crocke zaet / den vyandt dienen;
De scherptste inghienen // ter werelt, voor alle dinghen,
An het tarwegraen / Gods Kercke / meest quaets vulbringhen.

17) In: Jan van Styevoorts Refereinenbundel, anno 1524. Naar het Berlijns handschrift uitgegeven door dr. Frederik Lyna en dr. Willem van Eeghen. ‘De Sikkel’ Antwerpen, (privédruk 1930).

18) Ik wijs o.a. op de beeldenstorm van Augustus 1566. Een uitvoerig verslag over die ‘kerckbreekinghen’, uit waarschijnlijk 1567, publiceerde Angillis in zijn ‘Analectes etc.’ opgenomen in de Annales de la soc. d'émul. S. III, t. 2, blz. 21-39. Ook De Potter heeft in zijn Schets eener Gesch. van de stad Rousselare deze episode uitvoerig beschreven, zoals Scharpé, a.w. blz. 75 vermeldt. In 1581 werd de kerk nog eens geplunderd door ruiters uit Brugge, Angillis, t.z.pl. blz. 39.

*) te onderrichten.

19) Zie de uitgave door Scharpé, a.w. vs. 99-102.

20) G. Kalff, Gesch. der Nederl. Letterkunde, III blz. 259.

[p. 12]

 

Het blyckt ant ghehinghen // en dat ten waren begoome

 

An papen en municken / myts den boosen paus van Roome,

 

Die haer lastich vervolghen / als gherechte antechristen

 

Met water / vier / zwerdt / ende des oorloochs twisten,

 

Diemen met arghelisten // daghelicxs up haer ziet welven

 

Bin swerels bedelven’²¹⁾.

Een dergelijke uitval is geen bewijs van sympathie met de hervormde leer, het is de bezorgdheid van de vrome Katholiek voor zijn Moeder de H. Kerk, die door het wangedrag, de wereldse gezindheid van sommige van haar leden, door het misbruik van positie van sommige van haar bestuurders, geschaad wordt. Die zelfde bezorgdheid deed Maerlant zijn ‘Der Kerken Claghe’ schrijven, en gaf Boendale menige passage van zijn ‘Jans Teesteye’ in de pen.

‘Om dat die herden nu sijn doren^*)
Ende met weelden hen versmoren,
So sijn die wolve nu rebel,
Nidech, gierech ende fel....
‘Hoe menech wolf es nu haerde^†)
Onder die scaep van groter waerde....

klinkt het bij Maerlant, en Boendale klaagt:

‘....in der prelaten hove
En es nieman van love,
Noch oec weert, noch willecome,
Hine brenghe ghewin ende vrome^§)....
‘Want dat paepscap heeft verloren
Die seden die toebehoren
Der gherechter gheestelijchede....²²⁾

Toch zouden zij beiden geheel met Anna Bijns hebben ingestemd, als deze vurige katholieke vrouw de priesters in bescherming neemt in haar refrein: ‘Priesters syn oec menscen als ander lien’²³⁾.

Wel verwondert het ons niet dat een, waarschijnlijk latere, lezer de regel ‘An papen en municken / myts den boosen paus van Roome’ heeft doorgeschrapt; toen de hervormingsbeweging eenmaal geleid had tot duidelijk vijandige groeperingen, kon die regel makkelijk aanstoot geven, en licht de verdenking wekken van tot

21) In het hs. fol. 110 vo. Ook afgedrukt door prof. Scharpé, a.w. blz. 121, die echter niet op de kwestie ingaat.

*) gek.

†) herder.

§) voordeel.

22) Deze citaten naar Verwijs, Bloeml. uit Middelnedl. dichters.³ II blz. 93 en 172.

23) Refereinen van Anna Bijns, uitgeg. d. Bogaers en Van Helten; no. XIII, blz. 42.

[p. 13]

het vijandige kamp te behoren, waar immers ook niets goeds van de geestelijkheid en de Paus gezegd werd.

Lawet bezat behalve liefde voor de Moederkerk, ook een grote kennis van haar leer en een formidabele belezenheid in haar Bijbel. Sommige gedeelten van zijn spelen zijn haast niet anders dan een aaneenschakeling van citaten uit, of zinspelingen op de H. Schrift. Dit hoeft ons niet te verwonderen, gezien het karakter van die spelen. Bovendien, een leek met een zo grote kennis van de Bijbel was in die dagen een gewoon verschijnsel²⁴⁾. Kennelijke invloed van de Hervorming moet men daarachter niet zoeken; die kennis was reeds in het begin van de 16e eeuw groter dan soms wel wordt voor gesteld, zoals prof. Van Mierlo, sprekend over Anna Bijns, betoogt²⁵⁾. Ook was die kennis voor een Rederijker vrijwel onmisbaar; immers, de meeste vragen die bij de oefeningen in de Kamer werden opgegeven, konden alleen aan de hand van de Bijbel beantwoord worden. Bijbelkennis was derhalve voor de Rederijker een eerste vereiste; dat was in de 16e eeuw zo, dat was later nog zo²⁶⁾.

De Roeselaarse Kamer heeft over de werklust van haar ‘gilde-broeder en componist’²⁷⁾ Robert Lawet niet te klagen gehad. Voor eerst zijn van hem de zeven spelen uit het hier boven besproken Brusselse hs., waarvan er vier gedateerd zijn, resp. 1571, 1577, 1582 en 1583. Vervolgens is hij de auteur geweest van ‘Twee schoone spelen van zinnen van de vroome vrauwe Judich ende van Holofernes’, evenals de twee spelen ‘van den Verlooren Zoone’ waarschijnlijk een geheel uitmakend. Beide spelen zijn verloren gegaan; het eerste bestond echter nog in 1854 toen F.J. Blieck er in zijn artikel in het Gentse weekblad ‘de Eendragt’ (26 Nov. 1854) over schreef. Het onderschrift luidde: Lanck 160/74 reghels - Al qwaelcke ghewedt - Vullent den 22 April 1577. Het oordeel van Blieck over dit spel is alles behalve mals, al weet hij ook een enkel lichtpunt te waarderen:

‘Dit werk, behoorende tot het slechtste tydstip van het vlaemsch tooneel, mag men niet beoordeelen zonder zich te herinneren, wat het tooneel alsdan was. Beroofd van zyne oorspronkelyke eenvoudigheid, zoo bekrompen en onbeschaafd als in zijne kindschheid, bragt het, in onbeduidende historische vertooningen, praetzieke zinnekens en snoevende helden, uitdrukkende alledaegsche denkbeelden in eene taal vol bastaerdwoorden, stopwoorden, tusschenzinnen, slechte wendingen, gedwongen, gekunstelde en belachelyke rymen; slagtofferende aen het rym, alsdan de hoofdzaek, duidelyk-

24) Vgl. Van Duyse, Rederijkkamers in Nederland, dl. II blz. 171, en Erné, Twee zestiende-eeuwse spelen van de Hel, blz. 80.

25) Zie Geschiedenis van de letterkunde der Nedl., dl. II blz. 356; vgl. ook t.z.pl. blz. 167.

26) Vgl. de aardige getuigenis voor de 18e eeuw bij Van Effen, Holl. Spectator, dl. IV, blz. 152.

27) ‘Componist’ betekent niet factor van de Kamer, hetgeen kan blijken uit een overeenkomst in 1614 gesloten tussen de gildebroeders van de Leliecamer te Diest en ‘mr. Lodewijk Vanden Berghe, onsen facteur, om te anveerden het factoorsambt ofte officie, alsoo het eene oude costuyme ende manier is dat alle geëede Rethorycke eenen facteur hebben; in welcke officie Mr. Lodewijck als facteur de componisten ofte liefhebbers der voersc. Leliecamer sal gehouden wesen hunne reffereynen, ageringhen of eenige andere dichten te oversien, wysen, leeren de beste form ofte styl enz. des versocht sijnde’.
F.J. Raymaekers, Historische oogslag op de Rederijkkamers van Diest. Vadl. Museum, III (1859-60), blz. 110. (door prof. Scharpé geciteerd, a.w. blz. 79).

[p. 14]

heid, netheid, goeden smaak, met een woord, alle wezenlyke letterkundige schoonheden. Ons tooneelspel deelt in deze gebreken. Maer onze Rederyker heeft eene zekere macht op de berymde brabbeltael van zynen tyd; hy speelt er somtyds mêe op eene zonderlinge wyze. Bekennen wy het echter, zyne zinnekens kramen slechts onzin uit.

‘Ziehier een staaltje van zynen dichttrant, genomen uit het beste van 't stuk. Judith, zich bereidende om te gaen tot Holofernes, spreekt hare dienstmaegd aldus aen:

Nu myn dienstmacht reene, hoort myn redens blyde.
Gaet haelt myn costelicke cleers met alle tghesmyde
Als riemen, ringhen, cransen, halsbanden en colieren
Strufven, rocxs ende kerels, niet om verdieren,
Updat ic my mach verchieren en costelick cleeden.
Myn chierlike patoffelen wilt oock bereeden,
De welriekende myritus ooly bringhende mede,
Updat ic my mach blancketten met reynder zede
Want zeer vrimde zaken die hebbic nu vooren’²⁸⁾.

Dan is het niet onmogelijk dat Lawet eveneens de schrijver is geweest van de twee spelen, die in 1570 en 1571 door de Roeselaarse Kamer werden opgevoerd; n.l. ‘een gheestelick spel van zinnen vanden vadere des huusghezins die bereeden dede een groot avontmael’ (Lucas 14), met het onderschrift: finis est 1570, en ‘Een gheestelick spel van zinnen en dat van X personayghen, vertooghende scriftelick (lees: scriftuerlick) hoe dat al swerels ghebruucken ende doen niet en is dan ydelheyt der ydelheyt, naer swyse mans betooghen’, met het merkwaardige chronicum:
ghespeeLt dertICh Maerte In sberoerten anCLeVen // zIet Vanden tIenden pennInCk ende noCh gheghe Ven // nIet²⁹⁾.

Tenslotte zouden ook nog van Lawet kunnen zijn de 8 spelen van Paulus, waarvan sprake is in de reeds eerder vermelde gilderekening van 1596: By denselven om te lichten de viij spelen van Paulus in eenen bouk xij L. viij s.³⁰⁾.

28) Aldus citeert prof. Scharpé, a.w. blz. 81-83 deze passage uit het artikel van F.J. Blieck.

29) Vgl. prof. Scharpé, a.w. blz. 79-80, die deze spelen vermeld vond bij Angillis, Rumbeeksche Avondstonden, blz. 148 en 175, welk boek ik niet in handen heb kunnen krijgen.
Het schijnt dat de toeschrijving aan Lawet alleen berust op de data en de plaats van opvoering: de Roeselaarse Kamer. Het jaartal, zo als Scharpé het met een groter lettertype aangeeft, is raadselachtig. Bedoeld is 1571, toen een begin gemaakt werd met de inning van de Tiende-penning; ik kan er echter slechts 1521 uit op tellen. Zou Scharpé of Angillis verkeerd geciteerd hebben? Men kan tot 1571 komen als men één L en vier C's in de telling weg laat, en dan één D er aan toevoegt. Het lijkt mij niet onmogelijk dat de maker van dit chronicum het aldus bedoeld heeft.

30) Zie bier boven noot 16.