De gedichten. Deel 1

[p. 29]

Lofkrans Voor de stadt Haarlem.

[p. 31]

Lofkrans Voor de stadt Haarlem.

't Lust my de aêloude stadt, bespoeld van 't kronk'lend Spaaren,
Een krans van zegening te drukken op de hairen,
En wand'lend met vermaak door 't Kenn'mer paradys,
De Trouw voor 't Vaderland te zingen, haar ten pryz'.

ô Haarlem, koningin van duizend vruchtb're hoven,

Wie kan uw' heerlykheid en stand naâ waarde loven?
Zwicht Tempe voor deez'streek. Zwicht Peneus voor deez'vliet,
Die uit zyn waterkruik het nat in d' Ystroom giet.
ô Trouw, en Vryheid, weest de dierb're zanggodinnen
Die ons ontvonken. Helpt den zegezang beginnen.
De hooge Blinker strekke ons tot een Helikon,
En Spaarnes eed'le vloed een klaare Hengstebron.
Verander, schoone Hout, uw' bladeren in tongen;
Zo word' de roem der stadt met eigen lof gezongen.
Of laat het pluimgediert' zyn orgelkeeltje slaan,
Op 't ruisschen van 't geboomt'. 't Gaat wel, wy heffen aan.

Waar zal ik, schoone stadt, uw ouden oorsprongk zoeken?

Kan ik betrouwen op het dwaallicht van de boeken?
Dees zegt dat gy wel eer zyt door^* Heer Lem gesticht,

* Uit dezen Heer Lem, of Willem, als men zyn gesiacht naspeurt, zyn gekomen Ezeloor en Valk, van welker waardy wy zien kunnen, als we inzien de stichting van Voorburg en Valkenburg, maar alles is zonder grond, en nu al lang van de naauwkeurige onderzoekers met goed bewys wedersproken. De naspeurende Boxborn (op mondelinge onderrechting van wylen dien scherpzinnigen en scherpzienden schryver, hoewel hem eenig toeval de oogen verduisterde) brengt cerst het bedenken, dat Haarlem zoude zyn een Heim der Herulen, te voorschyn; doch twyffelachtig en zonder besluit te neemen. Om welk bedenken met zekerheid te bevestigen, zich zo veele ontwyffelbaare blyken bloot geeven, dat ik niet weet hoe die in de oudheid ervaaren mannen langer in hun besluit stil gestaan hebben. De Herulen dan, zyn volken, by Ammianus Marcellinus, Trebellius Pollio, Zosimus, Suidas, en andere schryvers, bekend: deze, zegt Jornandes, dat uit hun half-eiland Scandinavia ('t geen met een engen hals aan Russia paalt, en ten den deele Noorwegen, Zweden, Gotland, en andere noordsche landen bevat) uitgetogen zyn, om andere woonplaatsen te zoeken. Eugippus, in 't leven van den abt Severinus, die de apostel der Noriciërs genoemd wordt, schynt te kennen te geeven, dat de Herulen in dien tyd, de streek van Norikum (nu in 't gemeen Beieren) bewoond hebben. Aimonus maaktze de zelfde met de Longobarden; 't welk zo zynde is van deezer optogt en plaatsverwisseling genoeg bekend; doch Prokopius spreekt van een oorlog, die tussen de Longobarden en Herulen geweest is, alwaar de Herulen zo geslagen wierden, dat ze genoodzaakt waren hunne woonplaatsen te verlaaten en andere te zoeken. De redenaar Mamertinus, in zyn reden voor den Keizer Maximiaan uitgesproken, zegt aldus; als alle de Barbaaren geheel Gallië met verwoesting dreigden, en niet alleen de Borgondiers en Alamannen; maar ook de Chaubonen en Herulen, in krachten de eersten onder de Barbaaren, in woonplaatsen de laatsten, met een sneldriftigen loop in deeze landen ingevallen waaren enz. uit welke woorden ik leere, zegt Kluverius, dat de Herulen en Chaubonen (of Caivonen of Cauchen, gelyk zy genoemd worden) ten tyde van Maximiaan, door geheel Duitschland het landschap achter rugge laatende, tot aan den Ryn doorgedrongen zyn. Wat kan 'er klaarder gezegd worden? waar van deeze, myns bedunkens, de voetstappen in Kaukerk, en die in Herulheim gelaten hebben. Niet te vergeefs, derhalven, vindt men by Marcellinus: na wiens (karietos) omkomen, men het genomen vendel der Herulen en Batavieren ('t geen de Barbaaren tot verguizing, al dansende, telkens opsteekende om hoog vertoonden;) naa een zwaaren stryd weder bekomen heeft. Hier ziet men de Herulen en Batavieren onder één vaendel gevoegd; even gelyk te vooren de Batavieren en Kaninefaaten, dat zyn de Kennemers, waar van Haarlem de hoofdstad is; tot geen duister bewys dat de Herulen toen al onder den keizer Juliaan hun Heim gevestigd, en den naam der Kaninefaaten, vernietigd hebben gehad: ('t geen met den tyd des optogts onder Maximiaan zeer wel overéén komt) want dat Prokopius van de Herulen spreekende zegt: dat ben de keizer Justiniaan, toen by aan het ryk quam, met zeer goede woonplaatzen en andere dingen begiftigde, 't geen veel jaaren laater is, moet, myns achtens, verstaan worden, dat hy z' 'er in bevestigde en voor wettig erkende; want zo word gezegd dat hy den Franken de Gallien gaf, daar zy die te vooren al bemagtigd hadden, waar in hy ze, om de schaduw der keizerlyke opperwaardigheid te bewaaren, met zynen toestand bekragtigde. Waar mede nu, zo ik achte, Heer Lem genoeg de beenen verlemd zyn, om staande te kunnen blyven. Zie dit in Oudaans Roomsche mogendheid. bladz. 15 en 16.

[p. 32]

 

Een ander, dat gy blyft aan^* Haarlems stam verplicht,

 

Een ridderlyken stam, geächt by Hollands braaven,

* Dat de stadt door het geslacht genaamd Haarlem zoude gesticht zyn is niet denkelyk: dewyl men nergens, myns weetens, vindt dat zy hier heerschappy gevoerd hebben: dies haalt die eedele stam, mogelyk zyn naam van 't slot, en de Heerlykheid die voorby de Beverwyk legt.

[p. 33]

 

Wiens slot by^† Assumberg legt in het puin begraaven,

 

Door 't knaagen van den tyd en binnelandschen twist.

 

Of wordt uw oude naam uit^** hair en lem gegist?

 

Na zand en klei, aldus in de oude taal geheeten,

 

Omdat gy tussen 't duin en weiland zyt gezeten.

 

Of komt men nader aan de waarheid van uw' naam,

 

Als gy uw' oorsprongk haalt uit helden groot van faam,

 

Herulen, volken, die met oude Batavieren

 

Vereenigd, overal de Roomsche krygsbannieren

 

Verzelden, tot een steun van 't Waerelddwingend ryk?

 

't Kan weezen, als men neemt den naam van^†† Heim voor Wyk;

 

Dan zyt gy Herulheim, de woonplaats van die helden,

 

Wiens roem en dapperheid de aêloude schriften melden.

 

Men klaagt met reden dat de dapp're Batavier

 

Zyn daaden liever deed, dan naaliet op 't papier.

 

Dit maakt, ô Ouderen, den Naazaat onverduldig.

 

Wat zyn wy Tacitus en Cezar niet al schuldig,

 

Dat zy in hunne taal uw' deugden, dapperheid,

 

En daaden hebben door het gansch Heelal verbreid?

 

Gelyk in Texel, als de zanden zyn verloopen,

 

En veele baakens weg, geen zeeman heeft te hoopen

† Nu het huis van den oudadelyken stam Assendelft, tot huiden in bloeijenden welstand.

** Sommigen meenen dat dit de oorspronk van Haarlems naam zoude weezen: maar, onzes weetens, vindt men geen leem of kleiland hier omtrent, ten waar het van de duinen mogt overdekt leggen.

†† Heim betekent in de oude Hollandsche taal huis, wykplaats of horstweering. Dus wordt het dorp Sassum, Sassenbeim van ouds genaamd, na de Sassen die daar hunne voetstappen gelaaten hebben, en Noordwyk na de Nooren, Katwyk na de Katten, of Hessen, en Kaukerk na de Kauchen.

[p. 34]

 

Dat hy zyn kost'lyk schip, op 's lands behoude ree,

 

Door 't onweer brengen zal, ten zy hem in de zee

 

Een gaauw' piloot ontmoet, en leidt voorby de zanden;

 

Zo zou men op de bank der gissing moeten stranden,

 

Ten waar die mannen door een onvermoeijde vlyt

 

De baakens weezen van 's lands oudheid, in dien tyd.

 

't Zy Haarlem is gebouwd van zyn Kaninefaaten,

 

Of door Herulen, of Batavische soldaaten,

 

Die bondgenooten van het magtig Rome zyn,

 

Beslaande 't eiland dat omarmd is van den Ryn;

 

Den roem van Ken'merland behoeft men niet te gissen,

 

Die blinkt vol luisters uit in 's lands geschiedenissen.

 

Als Rome trots wierdt door zyn opperheerschappy,

 

En al de waereld dwong, vocht Kenn'merland zich vry;

 

Dat bleek toen^† Burgerhart 's lands vryheid zag verdrukken.

 

Dees liet in 't Heilig bosch de helden t' saamen rukken,

 

Beschonk hen in den nacht uit zyn' gewyde schaal,

 

En sprak den vad'ren aan met deeze heldetaal:

 

‘Spitsbroeders, wy zyn nu, als in voorleeden' tyden,

 

Geen bondgenooten meer. Men moet van Rome lyden

 

Dat 't ons tot slaaven maak'. Vergeefs verwacht men hier

 

Een stedehouder, met zyn pracht en hoofschen zwier,

 

Om uit des keizers naam ten nut des lands te komen.

 

Men laat ons tot een prooij aan 't slegte volk van Romen,

 

Aan hopliên, nooit door bloed of gierigheid verzaad,

 

Wien geen verdichtsels ooit ontbreeken, om den staat

 

Met schyn van recht alom te kneev'len en te knellen.

 

Zy pressen wederom ons volk tot krygsgezellen.

 

De tyd genaakt weêr dat de moeder van het kind

† Burgerhart, Klaas Burger, anders Claudius Civilis, een vorst, of voorste onder de Batavieren, wiens broeder Paulus door een Roomsch overste, Capito genaamd, omgebragt was, om dat hy stout voor de vryheid gesproken hadde Lees deezen oorlog en aanspraaken (geschied in 't jaar onzes Heeren 72) in Tacitus.

[p. 35]

 

Voor eeuwig scheiden zal, hoe teêr het wordt bemind:

 

Maar zo de vryheid nog de harten weet te raaken,

 

Moet onze Batavier nu voor zyn' welstand waaken.

 

Het Roomsche ryk is nooit in erger staat geweest.

 

De Legioenen, daar het gansch Heelal voor vreest,

 

Zyn zwakke krygers, en geen mannen meer, maar naamen.

 

Hunn' schansen zyn vol buit. Ik weet, zo wy daar quamen,

 

Dat onze dapp're vuist hen licht'lyk zou verslaan.

 

Germanje en Gaule zal met ons na vryheid staan,

 

Ja Rome moet het zien, en onverschillig blyven:

 

Want zo men 't oogwit mist van onze krygsbedryven,

 

Dan blyft Vespaziaan het voorwerp van den haat;

 

Dies weert de slaverny uit onzen vryën staat.

 

Dus sprak die eedelste der dapp're Batavieren,

 

En zondt na Kenn'merland; opdat het de bannieren

 

Met zynen bondgenoot gelyk ontwinden zou.

 

Men trok vol moeds te veld', met dapperheid en trouw.

 

Hier zag men Brinio, het hoofd der Kenn'merlanders,

 

Verheffen op een schild; hy zwoer de Roomsche standerts

 

Te jaagen uit het veld, 's lands vryheid voor te staan,

 

Gelyk zyn vader eer zo loflyk had gedaan,

 

Die met Kaligula, het hoofd der dwingelanden,

 

Dorst spotten, als men zag hoe dat hy langs de stranden

 

De helmen vullen deed met schulpen, tot een blyk

 

Dat hy den Oçeaan de magt van 't Roomsche ryk

 

Had onderworpen, en van Rome mogt begeeren,

 

Om als verwinnaar van 't Heelal te triumfeeren.

 

Dees dapp're^† Brinio heeft schielyk langs het strand

 

De Roomsche legerplaats en sterktens overmandt,

 

Waar onder word geteld het heerlyk Huis te Britten,

† Brinio, Bruno, of Bruin, wiens vader den keizer Kaligula bespotte als hy in deeze landen was, in den jaare 42 Oros: lib. 7 cap. 5.

[p. 36]

 

En al de Sloten die daar Rome mogt bezitten,

 

Gesticht door Cezar, en de keizers naa zyn tyd.

 

Zo vliegt een felle brand in 't stormen wyd en zyd,

 

En ziet geen toorens aan of hemelhooge daken,

 

Omze als de laagste hut, tot as en puin te maaken.

 

De schrand're Burgerhart ontveinsde door zyn list,

 

Voor 't Roomsche volk, dat hy van deezen aanslag wist,

 

Beloofde d' opstand van den Kennemer te dempen,

 

En dorst de hopliên van Vitellius beschempen,

 

Dat zy de sterkten dus verlieten door den schrik:

 

Maar ziende zich ontdekt, rukt in een oogenblik

 

Byéén zyn Bataviers, de Kenn'mers met de Vriezen,

 

Die hem tot veldheer door den klank der schilden kiezen.

 

Hy slaat zyn leger langs de boorden van den Ryn,

 

Daar ook de benden van de dwingelanden zyn.

 

Men heeft met mannen moed den vyand aangegrepen,

 

Die overwonnen wierdt; en vierentwintig schepen,

 

Gelegen in den Ryn, moest laaten tot vrybuit.

 

Zo springt een felle leeuw 't Hirçynsch boschaadië uit,

 

Daar de adelaar zich ziet door eigen roof benaauwen,

 

En fnuikt der vog'len vorst de wieken met zyn' klaauwen.

 

De Faam blies deeze maar de Nederlanden door,

 

En 't klonk den Duitschen met de Franken in het oor,

 

Die als verbysterd door die kloekheid, elk beleden,

 

Dat zich de Batavier vol moeds had vry gestreden.

 

Germanje zondt daarop een eed'len afgezant,

 

Om hulp te bieden aan het vryë Vaderland.

 

En Burgerhart zocht voorts de Franken op te wekken,

 

Om zich der slaverny van Romen ook te onttrekken

 

Met diergelyke rede: ‘ô Mannen, sprak de held,

 

‘Denkt hoe veel jaaren gy van Romen zyt gequeld.

 

't Verbloemt uw' slaverny met valschen schyn van vreede.

 

Wy trokken tot uw hulp het slagzwaerd uit de schede;

[p. 37]

 

Hoewel wy waaren van de schattingen bevryd,

 

Waardoor gy wordt gedrukt. 'k Heb in den eersten stryd

 

Die heerschers van 't Heelal met weinig volks verwonnen.

 

Zy zouden sidd'ren als de Franken eens begonnen

 

Te werpen van den hals het juk der slaverny.

 

Hesperië is verzwakt door twist en dwing'landy,

 

Het kan met eigen magt de stormen niet verduuren:

 

Maar dwingt elk landschap door het bloed der nagebuuren.

 

Men denk nu aan den slag van Vindex niet, maar aan

 

Bataafsche ruiters, die den Borgonjon verslaan.

 

Streed niet Virginius met hulp der Batavieren?

 

Bedenkt dan, hoe gy door uw eigen' krygsbannieren

 

Zyt overweldigd, en in slaverny geraakt.

 

Nu geldt het u, en ons. 't Is nodig dat men waakt.

 

Voor my, 'k heb tot myn hulp het puik der dapp're benden,

 

Dat Ottoos legioen dorst vallen in de lenden.

 

Laat Syrië, met al het Ooste, in slaverny

 

Des Roomschen dwing'lands zyn, Batavië blyft vry;

 

En Gaule heeft ook al de mannen niet verloren,

 

Die, eer de schatting u verdrukte, zyn gebooren;

 

Ja Varus nederlaag heeft Duitschland vry gemaakt.

 

Dat heeft Vitel alleen aan 't harte niet geraakt;

 

Maar vorst Augustus zelf. 't Beschermen van het leeven

 

Is aan 't onreed'lyk dier zelf van natuur gegeeven.

 

Nu kan men 't Roomsche volk, terwyl het twist, verslaan:

 

‘Dees volgt Vitellius, en die Vespaziaan.

 

Dus zocht de held den Frank een moed in 't hart te spreeken:

 

Maar vondt zich tot zyn spyt van deeze hulp versteeken:

 

Doch 't aangenaame nieuws klonk hem wel haast in 't oor,

 

Hoe dat de Bataviers, en Kenn'mer benden, door

 

Vitellius na Rome in zynen dienst ontboden,

 

Te rugge trokken, en, uit Flakkus heir gevloden,

 

't Romeinsche volk by Bon verwonnen door hunn' moed;

[p. 38]

 

Dus vondt hy zich versterkt door eigen heldenbloed.

 

Doch 't lust my deezen kryg niet verder op te haalen:

 

Ik zocht maar d' eed'len aart der ouden af te maalen;

 

'k Moest anders melden hoe hy won door slag op slag,

 

En Xanten hieldt bezet, daar 's vyands heir in lag,

 

Tot dat hy, ziende zich aan allen kant verraaden,

 

Een einde heeft gemaakt van zyne heldendaaden,

 

Naa dat de Batavier zich 't Roomsche krygsgeweld

 

Ontrukt zag, en alom de vryheid weêr hersteld.

 

Zo roemt Batavië, met d'eed'len Kenn'merlander,

 

Dat hy, als Bondgenoot, den Roomschen arendstander

 

Gedraagen heeft in 't veld, en lyfwacht is geweest

 

Der Roomsche keizers, van het gansch Heelal gevreesd.

 

Zo roemt g' ô Herulheim, dat gy geen stadt wilt wyken

 

Wanneer 't de vryheid geldt, waar voor de trouw moet blyken.

 

Maar denk niet braave stadt, ô vreedeparadys,

 

Schoon ik van oorlog zing, dat ik den oorlog prys;

 

ô Neen, de vreedetoon luid zachter op myn' snaaren.

 

Ik wandel liever langs de boorden van het Spaaren,

 

Daar ons Astrea, uit den hemel neêrgedaald,

 

Met lieffelyker lucht en heerlykheid bestraalt;

 

Daar duizend schepen op den frisschen stroom laveeren,

 

Of vliegen voor den wind als vog'len op hunn' veeren;

 

Daar menig' lusthuis, 't welk zich spiegelt in 't kristal,

 

't Cieraad verstrekt des strooms, of Haarlems zoetendal,

 

Van daar het woedend Meir in zyne kil koomt bruizen,

 

Tot daar 't zyn' wat'ren loost in Spaarendammer sluizen.

 

Koom, laat ons in den^* Hout, dat heerlyk lustprieel,

 

Den Schepper looven voor zyn' goedheid, u zo veel,

* Het of de Hout, meest vernield in 't beleg der Spanjaarden, doch in den jaare 1585 wederom beplant, en nu in onzen tyd merkelyk veranderd, met rechte laanen in den ouden Hout, op het Spanjaards veld, en overal, daar de boomen door ouderdom uitgestorven waaren.

[p. 39]

 

Zo menigwerf, ô stadt, in hoogen nood gebleken;

 

Opdat de vreede en rust de zielen mag ontsteeken.

 

ô Groen, ô lieflyk Hof, daar ieder in mag gaan!

 

ô Bosch vol hoven en gezichten, wys ons aan,

 

Waar eertyds^* Koster was gezeten, buiten kommer,

 

Daar hy van beukenhout de letters sneedt, in 't lommer

 

Van 't aangenaame groen, en vondt door 's hemels gonst

 

Ten roem van zynen naam, en yders nut, de konst

* Koster. Adrianus Junius, Petrus Schriverius en Markus Suerius Boxhornius, en meer andere schryvers betoonen, dat de Boekdrukkunst in den jaare 1440 te Haarlem is uitgevonden, door Laurens Joannes, gezegd Koster, benevens zynen schoonzoon Thomas Peter, 't welk ook blykt aan deeze twee opschriften voor het huis onder zyn afbeeldsel geschreven.

memoriae. sacrum. typographia. ars. artium. omnium. conservatrix. hic. primum. inventa. circa. an. ciƆccccxl.

Dat is

ter gedachtenisse. de drukkunst, behoudster van alle kunsten, is hier eerst gevonden omtrent het jaar ciƆccccxl.

Het twede byschrift luidt aldus:

viro. consulari. laurentio.costero.harlemensi. altero. cadmo. et.artis. typographicae. circa. annum domini m. ccccxxx. inventori. primo. bene. de. literis. ac. toto. orbe. merito. hanc. q.l.q.c. statvam quia. aeream. non. habuit. pro. monumento. posuit. civis. gratissimus.

Dat is

aan laurens koster, oud burgemeester van haarlem, eenen anderen kadmus, en eersten vinder der drukkunst, in den jaare des heeren m. ccccxxx, waar door hy de letteren en de gansche waereld zeer verplicht heeft, is dit pronkbeeld zo als het is (want een van koper had hyniet) ter gedachtenisse opgerecht van zynen zeer dankbaaren medeburger.

[p. 40]

 

Der eed'le Drukkery, daar Haarlem op mag roemen.

 

Laat Mentz zyn Guitenberg den eersten vinder noemen;

 

De^* letterdievery is jaaren lang ontdekt:

 

De^† Spiegel wyst het klaar, tot heden onbevlekt.

 

Aan 't marktveld staat nog 't huis van 't hoofd der letterzetters.

 

Maar waarom werdt den Held geen sterrenkrans van letters

 

Gevlochten om het hoofd; opdat hy heerlyk praal'?

 

Waarom niet opgerecht een pronkbeeld van metaal,

 

En Faust, zyn knecht, vertoond, geketend aan zyn' voeten,

 

Om met demoedigheid dien letterroof te boeten?

 

Roemt Rotterdam niet op Erasmus treflyk beeld?

 

Waarom blyft Koster van dien luister nog misdeeld?

 

Die al de waereld heeft verlost uit haar verkeerdheid,

 

En met zyn konst ontstak de fakkel der geleerdheid.

 

Wat vreugd, wat lieflykheid verschaft dit heerlyk woud

 

Aan lustpaleizen langs zyn' laanen schoon gebouwd!

 

Van daar de Baan begint, omplant met groene dreeven;

 

Door Hertog Aalbrecht tot vermaak der jeugd gegeeven,

* De letterdievery. De bovengemelde schryvers getuigen dat Jan Faust, of Vuist de letteren zyns meesters gestolen heeft, en daar mede na Mentz gevlucht is. Dit steunt op de getuigenis niet alleen van mannen die geloofwaardig zyn, maar 't blykt ook klaar aan een boek genaamd

† Spiegel onzer behoudenisse, zynde het eerste boek door Laurens Koster gegedrukt, zo in 't latyn als duits, begrypende een voorreede van vyf, en een werkje van zesenvyftig bladzyden, zynde een vergelyking van voornaame geschiedenissen des ouden en nieuwen Verbonds met de heidensche schriften. Dit is gedrukt in den jaare 1440, en in 't zelfde jaar quam, met dezelfde letter die Laurens gebruikt had, te Mentz in 't licht, Alexandri Galli doctrinale. Hier blykt de dievery. Sommigen willen dat Laurens ook een boek zoude gedrukt hebben 46 bladzyden groot, verbeeldende de geschiedenissen van den Evangelist Joannes; mitsgaders een ander genaamd Kunst van sterven, 22 bladzyden. Deeze allen zouden te vinden zyn in de boekery des graafs van Pembroek: anderen meenen dat het laatste gedrukt is van Jan Vuist of Guitenberg, naa den diefstal.
Wy zouden meerder kanttekeningen, indien het nodig waar, maaken: maar wy hebben die zaaken daar verschil over is of duister zyn, slegts ten deele willen oplossen. Men leeze, behalven de genoemde schryvers, Samuel Ampzing, Oudenhoven enz.

[p. 41]

 

Tot aan het Kraaijenest, dat landhuis ryk van blaân,

 

Is 't als een paradys, alom van laan tot laan.

 

Voorts doet zich Heemstede op, een ad'lyk slot aan 't Spaaren,

 

Waarin men wapens van 's lands graaven ziet bewaaren,

 

Met vuurslotpieken, en meer ander moordgeweer

 

Der Spaansche dwing'landy. Het landverslindend Meir,

 

Het welk de Vennip heeft verslonden met zyn' stroomen;

 

Vloeijt hier in 't Spaaren, dat zyn groenbewassen' zoomen

 

Langs hoven, Scholenaar, en Schalkwyk, mild bespat,

 

Die duizend zeilen zien laveeren naar de stadt.

 

Maar wil de wandelaar den Heerenweg verkiezen,

 

Hy zal zich in 't vermaak der heerlykheid verliezen,

 

Daar 't schoone^* Bosch en Vaart zyn oogen tot zich trekt;

 

Daar^† Endenhout den geest tot vreugd en aandacht wekt,

 

Dat door de veldschalmei van Wellekens zal leeven,

 

Zo lang de poëzy in Holland wordt verheven.

 

Gy lustpaleizen die hier praalt, vergeeft het my

 

Dat ik u hoofd voor hoofd niet roeme in poëzy:

 

Wie telt de boomen die zo heerlyk u omringen?

 

Wie telt de drupp'len die uit uw' fonteinen springen?

 

Wie telt de lov'ren? al uw vruchten en gebloemt?

 

Die met verwond'ring zwygt heeft u te recht geroemd.

 

Wy groeten Berkenrode uit de oudheid opgereezen,

 

Door eed'le ridderen met lof gebouwd voordeezen,

 

Een ryke heerlykheid, genietende die eer,

 

Dat zy de zorg verpoost van Amstels^** Burgerheer.

 

Wanneer wy verder treên verheft zich uit de duinen

 

De spits van Bennebroek, langs geele en groene kruinen.

 

Hier is het Mannepad, by oud en jong befaamd,

 

Dus na de nederlaag der Vlamingen genaamd,

* De lustplaats van den heere Dirk van Lennep.

† De lustplaats van den heere Muizer.

** De Ed: grootachtb: heer Mr. Jan Trip, heer van Berkenrode &c. &c. Burgermeester der stadt Amsterdam.

[p. 42]

 

Die voor de leeuwsbannier van Haamsté moesten vluchten.

 

'k Laat Lis en Hillegom, twee dorpen, veel gehuchten,

 

En sloten daar omtrent, aan myne slinker hand;

 

Opdat ons de Aârdenhout door vreugd de zorg verbant.

 

Als wy door 't Mannepad, of de elze laantjes treeden,

 

Vertoont de Leidsche vaart ons duizend lieflykheden.

 

(Nu drie-en-zestig jaar geleden aanbesteed,

 

En na vyf maanden tyds gegraaven en gereed.)

 

Het jachthuis^* Vog'lezang vertoont zig daar voor de oogen

 

Met luister opgebouwd door 't graaffelyk vermogen

 

Van Floris, die zich hier onthieldt by dag en nacht,

 

Des zomers, als de lust hem noopte tot de jacht,

 

Om langs het^† Bentveld 't hert of 't wild konyn te jaagen,

 

En met den valk of 't net de vogels te belaagen.

 

Roem ook, ô edel huis, dat u de heer de Groot,

 

De zoon des grooten Huigs, bewoonde tot zyn dood;

 

Een man die, toen de hulk der Staaten scheen te stranden,

 

Voor 't raazende gemeen zich bergde in vreemde landen,

 

Naadat hy onbeschroomd voor Hollands vryheid sprak;

 

Wanneer 't de dwing'landy aan moed noch macht ontbrak,

 

Om eed'le helden, en getrouwe burgervaders,

 

Te scheuren van malkaâr, of schelden voor verraaders.

 

Gints ziet men Elswoud, en het zandryk Overveen,

 

Het Reigerbosch, de Kolk en hoven daar omheen.

 

Hier is de Blinker, dus genaamd na dapp're helden,

 

Die zich geharnast op de hooge kruinen stelden,

 

En flikkerden van ver door straalen van de zon,

 

In 't streng beleg, op hoop of m'u ontzetten kon.

 

Hier kan men wandelen langs Tett'ro door de dalen,

* De lustplaats van mevrouwe de wed: van den Ed: gestr: grootachb: heere Diederik Dikx, hoogbaljuuw van Kennemerland enz. Burgermeester der stadt Haarlem.

† Heden toekomende den Ed: gr: Achtbaare heere Gerbrand Pancras Michielsz, vryheer van Westerdykshorn enz. Burgermeester der stadt Amsterdam.

[p. 43]

 

Of op de bleekery een frisschen adem haalen,

 

En rusten te Aalbertsberg, 't aêloude graaflyk hof,

 

Daar Floris 't Handvest schreef, de stadt ten nut en lof.

 

Hier legt een groote beemd van witte lynwaatbleeken,

 

Aan 't hangen van het duin, vol groene en blanke streeken;

 

Hier zypelt door 't gebergt' het leevendig kristal,

 

En maakt een klaare beek, of kleinen waterval.

 

In 't wand'len doet zich op het ad'lyk Brederoede,

 

't Kasteel van Did'riks zoon, vervallen door de woede

 

Des binnelandschen krygs of inval des Westvries;

 

En Heemskerk dat ook deelde in zulk een groot verlies;

 

't Welk de al te bitt're wraak des vyands moest bezuuren,

 

Den brand der daken zien, en val der sterke muuren,

 

Met Adrichem, Foreest, het Assenburger slot,

 

't Huis Reewyk, Poelenburg, en Meerestein: maar 't lot

 

Des oorlogs kon zo fel die sloten nog niet treffen,

 

Of zagen zich somtyds uit asch en puin verheffen.

 

Maar als ik 't overschot van Haarlems huis beschouw,

 

Verwondert my de deugd van eene Kenn'mer-vrouw,

 

Die als men in 't beleg het slot moest overgeeven,

 

Haar man droeg op den hals, en bergde dus zyn leven;

 

Dewyl 't was toegestaan van hunnen vyands kant,

 

Dat zy haar besten schat mogt draagen uit den brand.

 

Eneas liefde moet voor zulk een' liefde wyken.

 

Men kent de min het best wanneer de trouw moet blyken,

 

Sints bleef dit heerlyk slot in asch, helaas! vergaan.

 

Hier toont de landzaat dien gewyden heuvel aan,

 

Op wien de Graaven aan den volke moesten zweeren,

 

's Lands vryheid voor te staan, en nâ de wet regeeren;

 

(Van ridders, knaapen, en 's lands burgers hoog gevierd)

 

Waarop men manschap zwoer, en hy gehuldigd wierdt.

 

Wy zullen van de Abdy in Egmond hier niet spreeken,

 

Noch Alkmaar zien in 't rond met zyne groene streeken;

[p. 44]

 

Dan moest ik dorp by dorp bezoeken langs de Zaan,

 

En zien den yver van de Zaanredammers aan,

 

Of my begeeven by hunn' schepentimmeraadje,

 

En pryzen pad voor pad in 't molenwiekboschaadje.

 

Wy treên door Beverwyk, daar 't pluimgedierte queelt,

 

Dat heerlyk paradys 't welk ieders zinnen streelt,

 

Vol Atlas hoven, daar de goudgeele app'len bloeijen;

 

En Velzen, daar men ziet de bolle kersen groeijen,

 

Die barsten op den boom door sap als Ambrozyn,

 

Veel frisscher in den mond dan d'allereêlste wyn.

 

Hier pleeg vrouw Machtelt eer, die schoone bruid van Velzen,

 

Eer Floris wierdt vermoord, haar Gerard bly te omhelzen.

 

Vaert wel gy Kruidberg, en Paleizen in het rond,

 

Lang duure uw heerlykheid op deezen vrugtb'ren grond.

 

Wy treeden na de stadt, de Zandpoort door, langs Schooten,

 

En groeten Spaarendam, het huis ter Hart en Slooten,

 

En 't Reuzendorp Spaarwouw, met Reineveen, een hof

 

(Aan de eeuwigheid gewyd door Van der Hoevens lof)

 

Wiens vyvers ryk van vis, en jong geplante dreeven

 

Hun wellust en vermaak den heuschen bouwheer geeven.

 

Lang leev' hier Reineveld met zyn beminde, vry

 

Van onrust, daar hy zich vermaakt in poëzy.

 

Vergeef 't ons Hoogerwoerd dat wy ter zyde treeden,

 

Wy spiegelden ons eer in uw' vermaaklykheden;

 

De geeft van Vlaming, in de aêloudheid hoog geleerd,

 

Heeft u, als Westerbaan zyn Okkenburg geëerd.

 

Al valt het Huis ter Kleef, en 't overschot der muuren,

 

Zyn lof en de uwe zal den tand des tyds verduuren.

 

Myn vaderlyke stadt, wy treeden in uw' wal,

 

En staan verbysterd waar men eerst beginnen zal

 

Te looven in gezang het geen g' ons laat beschouwen.

 

Wy roemen Bavoos kerk die Aelbrecht op deedt bouwen;

 

Uw toren juist gezet op 't midden van het kruis;

[p. 45]

 

De vismarkt, 't zand, de hal en 't overoud stadthuis;

 

Of koning Willems hof zal onzen aandacht wekken,

 

Daar de achtb're raaden 't volk voor burgervad'ren strekken;

 

Alwaar de hoogbaljuuw van 't oude Kenn'merland,

 

Ten schrik der boozen, zyn gestrenge vierschaar spant,

 

En 's lands gerechtigheid op haaren troon verheven,

 

De vroome burgerye in zegening doet leeven;

 

Daar ook 's lands graaven en graavinnen op een ry

 

Gemaald zyn, en geroemd in oude poëzy;

 

Volgeestig, naar den tyd, van Melis Stoke, een dichter

 

Dien Holland eeuwig roemt, als de eersten taalverlichter.

 

Of zal ik Bakenes eerst roemen in myn werk?

 

Wiens toren de oude stadt verçiert met zyne kerk,

 

En voor den oudsten staat bekend in 's lands geschichten?

 

Nu moest een vroeger eeuw ons van dien naam berichten,

 

Of hy zyn afkomst telt van Bachus, die voorheên,

 

Hier aangebeden wierdt, eer 't licht des Heilands scheen.

 

Of moet men 't van een Baak die op den Nes stondt haalen?

 

De wyngaardstammen, hier ontgraaven, doen ons dwaalen.

 

Maar hoe het zy, dit is het oudste deel der stadt,

 

Van 't Spaaren eeuwen lang met zynen stroom bespat.

 

Ook ziet men hier de kerk gebouwd sint Jan ter eeren,

 

Door ridders van het kruis, en 't heilig graf des Heeren;

 

Waarom die schoone straat Sint Jansstraat wordt genaamd,

 

Gelyk de koningsstraat, in de oudheid lang befaamd,

 

Na Koning Willem, dien bestryder der Westfriezen,

 

Die zynen weg hier door na Gangolf plag te kiezen;

 

Een heiligdom daarnaa ten nut der stadt geslecht,

 

En tot een botermarkt der burgers aangelegd.

 

Dees koning meent men gaf een handvest in die dagen;

 

Dat Haarlems Burgerye één dag in 't jaar mogt jaagen,

 

Die nog op heden wordt de Hartjesdag genoemd,

 

En in dees stadt gevierd, welke op die vryheid roemt.

[p. 46]

 

Wy zullen zwygen van de kloosters en konventen,

 

Vier biddende orders en de bisschops stoel, wiens renten

 

Het recht der graaflykheid ten nutte heeft gemaakt,

 

Wanneer de vryheid hier is in haar stand geraakt.

 

In laater tyden is de nieuwe kerk gerezen,

 

Die aan sint Anna plag wel eer gewyd te weezen.

 

'k Roem 't zielen klooster met een toren fraaij verçierd,

 

Waar in de Godtsdienst die hervormd is, is gevierd;

 

't Bagynhof, nu de kerk der Fransche vluchtelingen;

 

De groene wallen die de nieuwe stadt omringen;

 

De poorten, naar de wys der Gotten opgebouwd,

 

En meerder kerken die hier 't keurig oog beschouwt,

 

Gereezen naa het volk verlost was uit zyn blindheid,

 

Maar laas! gesplitst door twist in veelderlei Gezindheid!

 

Dus verre, ô schoone stadt, Vorstin van Kenn'merland,

 

Heb ik gezongen van uw' aangenaamen stand,

 

Nu zingt myn Zanggodin uw dappere oorlogsdaaden.

 

Hoe dikmaals is uw heir gekeerd met laurebladen

 

Manmoedig uit het veld. Wat leed de Drechter Vries

 

By 't slot te Zaanden door uw' helden al verlies.

 

Moest Gysbrecht uit zyn erf niet vluchten voor uw' standerts?

 

Als g' Amsterdam verwon', met hulp der Waterlanders,

 

Omdat hy had gestemd in Velzens snood verraad,

 

Misschien uit yver voor den welstand van den staat;

 

Dewyl hy Floris zoon wou hulden, en vervoeren

 

Den vader buiten 's lands; die tegen 't recht veel boeren

 

Tot ridders hadt gemaakt, om zyne dwinglandy

 

Te styven, als hy dong naa de opperheerschappy.

 

Of was het uit een wrok, om dat zyn nicht van Velzen

 

In schande wierdt gebracht door Floris geil omhelzen?

 

Waar van de aêloudheid ons niet klaar heeft onderrecht;

 

Hoe 't zy, gy hebt zyn stadt veroverd en geslecht.

 

Gy wreekte Floris dood op al zyn' moordenaaren,

[p. 47]

 

Ja die in 't negenst lid van Velzens maagschap waren.

 

Zo volgde gy alom, op uw' verwinning fier,

 

De heirkracht van den Graaf, met Hollands krygsbannier,

 

Die als een oude leeuw uit zynen kuil gesprongen

 

Om op den roof te gaan, gevolgd wierdt van zyn jongen.

 

Wanneer gansch Christenryk met macht ter Kruisvaart ging,

 

Quaamt gy in Fred'riks heir, die u verheugd ontving,

 

Met Willem, Floris zoon; daar ridderen en knaapen

 

In Kenn'merland gevoed, geklonken in het wapen,

 

Met hunne hulk voorwind gestoven uit de vloot,

 

Den keten braaken die den mond des Nylstrooms sloot;

 

Waar op het Christen heir ten haven ingelaaten,

 

Den Sarazeen verwon, en 't sterke Damiaten.

 

Dat blykt aan 's keizers zwaerd dat op uw wapen klinkt,

 

En 't kruis des patriarchs dat by uw sterren blinkt.

 

De klokjes in de kerk van Bavo opgehangen

 

Vervolgen nog den toon van uw triumfgezangen.

 

Ook toonde gy uw' trouw in 't stryden voor 's lands zaak,

 

Die uitblonk toen gy door Jakobaas bitt're wraak,

 

(Als Holland was gesplitst in Hoek en Kabeljaauwen)

 

Uw' muuren door een heir van Kenn'mers zaagt benaauwen,

 

Gy joegt die krygsheldin manmoedig van uw' wal,

 

Dat ook een oorzaak was van haar vermaarden val.

 

Maar wie kan zonder schrik den moed van Haarlems helden

 

In dat vermaard^* beleg des wreeden Alvaas melden?

 

Wiens hair ryst niet te berg die van dat stormen hoort?

 

Wat zeg ik stormen? neen, ik meen de woede en moord,

 

Ten afgrond opgedriescht, met zwaerden, galg en raden,

 

Om zich in 't eerlyk bloed der burgeren te baaden.

 

Die voor den Godtsdienst en de Vryheid staal noch vuur

 

Ontzagen: maar vol moeds gespat uit hunnen muur,

 

En in de legerplaats des vyands door gebroken,

* Zie hier verder van in de aanmerkingen achter 't vaers gevoegd.

[p. 48]

 

Het Spanjaards veld van 't bloed der Duitschen deeden rooken,

 

En sleepten in triumf den krygsbuit binnens wals.

 

Zo klonken ze in den storm de zwaerden door den hals

 

Van dwingelanden, en verwaande Spaansche donnen,

 

Ja kuipten koppen uit verbitterdheid in tonnen,

 

Waar op geschreven stondt: ‘ontvang, ô dwingeland,

 

Dees Negen Penningen, geperst van 't Vaderland,

 

Gy zult de Tiende zyn, indien we u overwinnen.

 

Die schrikkelyke hoon gaat Fred'rik aan de zinnen.

 

Hy stormt weer: maar vergeefs verdubbelt hy zyn vuur.

 

Al zyn de wallen zwak, het krygsvolk strekt een muur

 

Van vast geklonken staal, daar niemant door kan booren:

 

Waarom de Spanjaard na geen stormen meer wil hooren.

 

Hy ziet de vrouwen zelfs, ontziende geen gevaar,

 

Gewapend op den muur met Kenau Hasselaar,

 

Die als Penthezilé, Vorstin der Amazoonen,

 

Zich met haar wyvenheir durft in den stryd vertoonen,

 

Om, die den muur beklimt, te bonzen in de gracht;

 

Of pikkrans, zwavel, kalk, heet water, onverwacht

 

Te werpen op het lyf, en schieten in het honderd,

 

Zo dat het Alva zelf ten hove in de ooren dondert;

 

't Geen Fred'rik sidd'ren doet, en denken om met haast

 

Te vluchten van de stadt, die gansch Euroop verbaast.

 

Doch de aartstyran besluit niet van de plaats te keeren:

 

Maar door den hongersnood de burgers te overheeren.

 

Dit gaf Oranje tyd te denken op ontzet:

 

Maar 't wierdt dien dapp'ren prins door tegenspoed belet.

 

Hy bracht op Haarlems Meir een vloot van zwakke schepen,

 

Die door een groot getal der Spanjaards aangegrepen,

 

Den stryd verlooren, en de lang bestormde stadt,

 

De hoop tot haar ontzet, die 't volk hadde opgevat.

 

Wie kan de rampen van haar' hongersnood beschouwen?

 

De vader ziet den zoon, de mannen zien de vrouwen,

[p. 49]

 

Door 't vasten afgemat, bezwyken in hun huis.

 

De koeijhuid, kat en hond, de vuile rat en muis

 

Zyn wildbraad op den disch der edelsten en ryken,

 

Die naa 't verteerd is, niets meer vindende, bezwyken.

 

Wie stort geen traanen, die gemeene burgers ziet,

 

Omtrent den vuilnis hoop te hunk'ren, of men niet

 

Een koolstronk vinden kan om vrouw of kind te laaven,

 

Terwyl hy zelf verflaauwt, en voor hen wordt begraaven.

 

Die nood der burgery zet haar tot wanhoop aan.

 

Men wil de stadt door 't vuur rampzalig doen vergaan;

 

De zwakke vrouwen met de kinderen omringen,

 

En slaan door 's vyands vuur, met afgestroopte klingen:

 

Maar 't vrouwelyk gekerm verandert dit besluit.

 

Men zondt gezanten na het Spaansche leger uit,

 

Om met Don Frederik van de overgaaf te spreeken.

 

Dus is die krygsleeuwin naa eenendertig weeken

 

Door hongersnood getemd, en menig' wakk're held

 

Moest buigen voor den beul, die nimmer boog in 't veld.

 

Men zag naa de overgaaf ruim veertien honderd mannen

 

Vermoorden, door 't geweld der vreeslyke aartstyrannen:

 

Maar deeze wreedheid heeft weêr wreekers opgewekt;

 

Ja Haarlems droeve val heeft zelf tot heil gestrekt

 

Van 't dierbaar vaderland: want elk heeft moed gekregen

 

De Vryheid voor te staan, door scherpte van den degen.

 

Men zwoer Filippus af, om zyne dwing'landy,

 

En vogt naa tachtig jaar 't vereenigd Neêrland vry.

 

Wat hebt gy sints dien tyd al zegening genoten,

 

ô Wydberoemde stadt. Hoe zag men u vergrooten!

 

Wat hebt gy konstenaars in uwen schoot gevoed,

 

't Geen u ten roem verstrekt, zo wel als uwe moed!

 

Itaalje heeft den prys voorlang aan u gegeeven

 

Der landschapschildery. Zo lang Piktuur zal leeven

 

Blyft Heemskerks naam bekend, door werken kloek en schoon,

[p. 50]

 

Ja spant met Rafaël van ouds de schilderkroon.

 

Zo praalt het Prinsenhof met uw Kornelus stukken,

 

De tweede Titiaan, die ieder kon verrukken.

 

Vermander, Goltius, en Matham, Zaanredam

 

Zyn Burgers hier geweest, wanneer de vryheid quam.

 

De weêrgalooze Hals in wezens af te beelden,

 

De twee Berkheidens, die een ieders zinnen streelden;

 

Uw Berchem, en Bamboots, Romein en van der Meer,

 

Wiens landschapschilderkonst de Faam met lof en eer

 

De waereld door bazuint, zyn uwe voedsterlingen.

 

Uw' groote Wouwerman, die in belegeringen

 

En slagen uitstak, heeft gemaald zo ongemeen,

 

Dat Vrankryks vorsten, en de dapp're prins Eugeen,

 

Zyn tafereelen voor een grooten prys begeeren.

 

Wie kan Ostade, wie Dusart of Engels eeren

 

Naâ waarde van hun werk? of Braakenburg, wiens geeft

 

Een luister voor uw' stadt nog onlangs is geweest?

 

'k Zou na de braave Maas, de leevenden ook roemen,

 

En hunne schoone konst voor vrouw Pictura noemen:

 

Maar zulks is voor myn Nimf een al te ted're stof:

 

Want heft zy d' een te hoog, het kreukt des anders lof.

 

Maar roem ook, Haarlem, op uw' kloeke letterhelden.

 

Vergeet dan Ampsing noch Schriverius te melden,

 

En and're mannen, die uit de oudheid ryke stof

 

Verschaften tot uw eer en ongemeeten lof.

 

Dan moogt gy ook met roem van uw' drie kamers spreeken,

 

Die menigwerv' den prys in redenrykkonst streeken,

 

Ja hitsten eerst het volk door schimp in poëzy

 

Tot opstand, om het land te ontslaan van dwing'landy;

 

Getuigen zyn hier van hunne oude zinnespelen.

 

Doch eer vooral de konst, die ieders hart kan streelen,

 

Van Schermers zangheldin, vol aangenaamen zwier,

 

Die aan 't gesternte pronkt met zyne goude lier.

[p. 51]

 

Maar eer, en roem, naa Godt, uw' wyze Magistraaten;

 

Uw burgervaders, die tot heil der onderzaaten

 

Hunne ongekreukte trouw voor 't vaderland doen zien,

 

Den wees, den ouden stok en de armen bystand biên;

 

De deugd verheffen, en de boosheid doen kastyden.

 

Hier hoeft geen vreemdeling geweetensdwang te lyden.

 

Hier leeft de Vryheid, met den Godsdienst en de rust.

 

ô Vrede, zuster van de vrolykheid en lust,

 

ô Schoone hemelmaagd, blyf met Gods zegeningen

 

Dit Kenn'mer lustprieel eeuw uit eeuw in omringen;

 

Omhels Minerve, die door 's hemels milde gonst

 

Haar troon hier heeft gebouwd, ten luister haarer konst,

 

Haar weefkonst, wyd befaamd, zo ver's lands vlooten vaaren,

 

Of waar men handel dryft in kostelyke waaren.

 

Roemt Sidon op de konst der zydewevery,

 

Ons Haarlem streeft daar in Finicië verby;

 

Bloeij lang myn vaderstadt; nooit moet uw deugd bezwyken,

 

Waar van gy proeven geeft wanneer de Trouw moet blyken.