Het naembouck van 1562

Tweede druk van het Nederlands-Frans woordenboek

[p. CXIX]

XI. Naschrift

I. In zijn bijdrage ‘Iets over oude Woordenboeken’, waarvan wij, voor het afdrukken, nog kennis konden nemen, raakt K. Heeroma enkele punten aan, die in onze Inleiding behandeld werden. Zo komt hij tot de volgende besluiten: 1^o dat het Naembouck veel materiaal ontleend heeft aan de Paludanus (blz. 241, cf. hierboven hfdst. V, B, D); 2^o dat de localisering bij Kiliaan (en ook bij Junius) toe te schrijven is ‘in de meeste gevallen aan het boek waaraan zij het woord ontleend hebben’ (blz. 243; cf. hierboven blz. XLV en vlg.); dat Kiliaan geen dialectoloog was en men zijn opgaven dus niet mag gebruiken om er een 16^e-eeuwse woordgeografie mee op te bouwen (blz. 243-244; cf. hierboven hfst. VII, inz. blz. XLIX). Die besluiten worden door ons uitgebreider onderzoek bevestigd, en omgekeerd.

Met Heeroma gaan wij niet akkoord, wanneer hij meent, dat het Naembouck en de Paludanus ‘niet hier en daar en per ongeluk, maar welbewust en overal (cursivering van ons) Oostvlaams en Gents van taal’ zijn, of dat Lambrecht ons ‘veel meer algemeen-Vlaamse of Oostvlaamse woorden, geen speciaal-Westvlaamse’ (blz. 245) geeft. Deze uitspraak is, wat het eerste gedeelte betreft, niet vol te houden, en over het tweede gedeelte is o.i. een uitgebreider vergelijkend onderzoek vereist. Wij menen echter nu reeds te kunnen verzekeren, dat er wel speciaal Westvlaamse woorden in beide werken voorkomen.

Blz. 243 geeft Heeroma het statistisch resultaat van zijn vergelijking van 100 planten- en diernamen die bij Kiliaan als ‘flandricum’ voorkomen, met Paludanus, het Naembouck Curius en Junius: 16 namen zouden uit Paludanus of uit het Naembouck komen, 4 eerder uit het Naembouck, 16 uit Paludanus en 12 uit het Naembouck (Curius en Junius laten wij vallen, daar zij niet in ons onderzoek betrokken werden). Daar Heeroma de namen zelf niet opgeeft, is het moeilijk zijn statistiek te controleren. Op grond van onze lijst in hfst. VIII

[p. CXX]

komt men tot ongeveer dezelfde getallen, behalve voor het laatste; er zijn inderdaad niet 12, maar een 30-tal namen van dieren en planten, die uit het Naembouck komen.

II. (Noot 47b). Onze uiteenzetting over vetus en vetus fland., (zie blzz. L-LIV) is, al is het niet zo bedoeld, een antwoord op de studie van wijlen Jacobs, ‘Vetus’ en ‘Vetus flandricum’ bij Kiliaan. Jacobs omschrijft vetus als ‘verouderd, in onbruik geraakt’, d.w.z. ‘vroeger gebruikt in de hem bekende (geschreven en gedrukte) boekentaal, doch daarin in onbruik geraakt vóór 1588, maar nog kunnende voortbestaan in de volkstaal en in niet-litteraire bronnen, welke Kiliaan niet kende’ (blz. 5), en, ietwat overmoedig, beweert hij, dat dit de opvatting van Kiliaan zelf zou zijn.

Het betoog van Jacobs over de betekenis van vetus flandricum berust geheel op de verbinding van beide woorden. Evenmin als wij, wist hij, dat men niet flandricum, maar Flandris moet lezen. Om zijn betekenis ‘verouderd in de aan Kiliaan bekende geschreven of gedrukte taal’ (blz. 12) te staven, gebruikt hij echter een argument, dat onhoudbaar en gevaarlijk is. ‘Inderdaad, schrijft hij, omtrent 46 vetus flandricum-woorden moesten in Vlaanderen in 1599 ook al voor Kiliaan den schijn hebben gehad in Vlaanderen in onbruik te zijn, omdat tot heden geen enkel voorbeeld uit de gansche Vla. schrijf- of spreektaal werd opgeteekend’ (blz. 12).

Van die 46 woorden nu zijn er 10 uit het Naembouck overgenomen en de overige behoren tot de bron(nen), die wij nog niet hebben teruggevonden. Die tien woorden zijn:

afdraeghentheyt, baerdmaecken, ertinghe, ghesende, gheldeman, mael, pelerijn, straele, spilder, verwallen weder. De gansche Vla. schrijf- en spreektaal van vóór 1599 is nog lang niet voldoende bekend en dat een woord nu nog niet is teruggevonden, bewijst niet, dat het niet zou bestaan hebben.

Blz. 15 leest Jacobs: baldaedigh, vet. fland., holl., met een komma na fland., die er bij Kiliaan niet staat, en wat lager quaed, qua(et), kat. Ger. Sax. Sic. vetus fland., zonder punt na vetus, die er bij Kiliaan wel staat, al is ze haast niet meer zichtbaar. De redenering, die daaraan wordt vastgeknoopt, verliest daardoor geheel haar kracht.

Laten wij er nog eens op wijzen, dat tot dusver niets bewijst,

[p. CXXI]

dat Kiliaan geschreven bronnen zou hebben geraadpleegd. De voorstelling van Spanoghe, dat Kiliaan wat bij anderen ontbrak moest aanvullen ‘uit zijn geheugen’ (blz. XXXVII) of dat ‘de ware bron van zijne taalkennis immers in hemzelf (lag), in de kracht van zijn geheugen’ (blz. XXXIX), staat blijkbaar onder invloed van zijn belangstelling voor de phrenologie, waaraan hij een achttal bladzijden wijdt en die hem er toe verleidt den dichter Kiliaan en Vondel tegen elkaar af te wegen, phrenologisch!