Het naembouck van 1562

Tweede druk van het Nederlands-Frans woordenboek

[p. XXXIII]

VI. - De verhouding van Plantijn's Thesaurus tot het Naembouck

Om de verhouding van deze beide Nederlands-Franse Woordenboeken te bepalen, vergelijken wij het begin van de letter B. Die keuze is niet het gevolg van vooraf gedane bevindingen. Het is eenvoudig een losse greep, waaruit blijken moet, of, zoals men kan vermoeden, de Thesaurus gebruik gemaakt heeft van het Naembouck.

Wij nemen de lemmata over, die in beide werken voorkomen en drukken cursief de gedeelten, die eventueel overeenkomen.

R	P
Back: Auge, bac ou bacquet	Back oft' troch: Vn ange (sic), tronc caué pour abreuuer les bestes
Backer: Boulengier	Backer: Boulengier, panetier
Backerië ❘ houenbuur oft backhuus: Boulengerië	Backerije: Boulengerie; Backhuys: Maison ou on boulenge, boulengerie
Backersse oft backsterigghe: Boulengiere	Backersse: Boulengiere, panetiere
Bad oft badstoue: Baing	Badt: Vn bain, ou lauoir; Badtstoue: estuue à baingner
Badcupe: Tinette	Badtkuype ❘ badtstande: Cuue, ou tinette à se baingner
Baden: Baigner	Baden ❘ ofte baeyen: Baigner
Bęr: Ours	Beer ❘ oft beir: Vn ours
Bęrgh: Mont ou montaigne	Bergh: Vn mont, montaigne
Bęrghachtigh: Montaigneux	Berghachtich: Montaigneux
Bęrghen yet: Musser, cacher, receler ou tapir	Bergen: Musser, cacher
Bęrië om yet mede te draghen: Ciuiere	Berrie ❘ berf: Vne ciuiere
Bęrinne: Ourse	Beerinne: Vne ourse
Baecktanden: Les dens macheliers	Baecktant oft Backtant: Dent macheliere

[p. XXXIV]

Baeckvleęsch oft spec: Chair de porc, de porceau ou lard	Baeckvleesch: Du porc, chair de porc
Baeiën ❘ bakelers oft lauwerier besien: Graine de laurier	Bakelaer ❘ baye ❘ Lauwerbesyen: Graine de laurier, baye
Baerbeęl visch: Barbeau	Barbeel: Vn barbeau
Baergh oft ghevuurden beęr: Porc chastré	Bargh: Porceau chastré
Baers oft baes visch: Perche	een Baersch: Vne perche; eenen Baes: Ian ou roussette
Baervoet: A pied nud	Barvoet ❘ oft barvoets gaen: Aller à pied nud, dechaussé
Baerzen een kind: Enfanter, se delivrer du fruict de son ventre ou accoucher	Baren ❘ kinderen voortbrengen: Enfanter, produire enfans
Bal: Vn esteuf ou pelotte	een Bal: Vn pile, pelotte ou esteuf
Balck oft Balcke: Poultre, tref ou sommier	Balck: Vne poutre ou tref, soliue
Balgh: Gros ventre ou bouse	Balch: Sac plain de vent, ou la pance d'vne beste
Ballast oft Scheeplast van ęrde: Saburre et grosse arene, de quoy on charge les nauires à fin d'aller plus fermes	Ballast: Graiuier ou arene pour faire vn contrepois à la nauire
Ballijngh oft verdreuen uut den lande: Banny ou bannië	Ballinc: Vn banni
Balsem: Du Baulme	Balsem: Du bausme
Balsemen een lichaem: Embaumer	Balsemen: Embausmer
Banck oft wisselbanck: Banc d'argentier	Bancke oft wissel: La banque
Banckgheselle: Compaignon à boire et à yurogner, biberon ou grand buueur	Banckboeue: Yurogne qui est tousiours sur le banc à boire
Banckhauwer oft banckier: Argentier	Banckier oft wisselaer: Banquier, changeur
Band: Liën	Bandt: Vn lien
Bandekin: Bandeau ou bandelette	Bandeken oft bandtdoeck: Bandeau, bandelette
Bane: Chemin plat et vny	Bane ❘ baen oft herbane: Le grand chemin, chemin royal.
Banghe ❘ enghe ❘ benaut oft verperst: Estroict, serré ou estreinct	Bang ❘ oft bangich: Angoisseux, triste, oppressé
Banghicheyt ❘ verperstheyt ❘ benautheyt oft enghicheyt: Estroictement, estreignement, serrement ou destresse	Bangicheyt: Angoisse

[p. XXXV]

Banghelicken ❘ verperstelicken oft benaudelicken: Estroictement ou serréement	Bangichlick: Angoisseusement, tristement
Bannen: Bannir	Bannen, wtbannen: Banir ou bannir
Bare daer men de doode op draeght: Biere	een Bare: Vne biere, ou sarcuil à porter les morts
Bare int water: Onde, vague, flot	Bare ❘ bulge oft watergolue: Les ondes ou vagues de l'eau
Baren een kind ❘ b. baerzen (zie supra op Baerzen)
Barmhertigh: Compassiëux, piteux ou misericordiëux	Barmhertich ❘ &c. vide Bermhertich ❘ &c.; Bermhertich, quasy by d'ermen hertich, erbarmich: Misericordieux
Barmhertigheyt: Compassion, pitié ou misericorde	Bermherticheyt ❘ erbarminge: Misericorde, pitié & compassion
Barmhertichlicken: Pitoyablement	Bermhertichlick ❘ erbarmelicken: Misericordieusement
Bas van eenen hond: Abbay d'un chien	Bas der honden: Abbay de chiens

Deze vergelijking spreekt voor zichzelf. Afgezien van de verschillen in de spelling en de afwijkende vertalingen, is er voldoende overeenkomst tussen R en P in woordenschat en vertaling om tot een direct verband te kunnen besluiten. Typisch zijn b.v. ‘bare daer men de doode op draeght’, dat letterlijk in het Frans wordt overgebracht ‘biere à porter les morts’, ‘bare int water’ = ‘les ondes ou vagues de l'eau’, ‘bas van eenen hond = abbay de chiens’; ‘baergh oft ghevuurden beęr = porceau chastré’.

Op de 45 woorden zijn er slechts 5 die in het glossarium van Noël de Berlaimont voorkomen, nl.: backer ‘boulengier’, baden ‘baignier, baigner’, berch ❘ bergh ‘montaigne’, bal ‘esteuf’, balsem ‘du basme, baume’. Men lette er evenwel op, dat bergh alleen vertaald wordt door ‘montaigne’, niet door ‘mont’ zoals in R en ook bij bal ontbreekt ‘pelotte’.

Mogelijk komen in de bovenstaande lijst woorden voor, die nog elders kunnen worden aangetroffen of die de samenstellers van de Thesaurus bij zichzelf konden vinden, doch wat hier de doorslag geeft is het geheel en de typische gevallen, zoals er daareven een viertal werden aangehaald en die met heel wat meer voorbeelden uit andere gedeelten van beide woordenboeken

[p. XXXVI]

zouden kunnen worden vermeerderd. Wij moeten ons echter beperken; aan een grondige vergelijking kan hier niet worden gedacht. Wij moeten er evenwel nog op wijzen, dat, in de bovenstaande lijst, de woorden niet onmiddellijk op elkander volgen; de Thesaurus heeft niet alle lemmata van het Naembouck overgenomen en daartegenover heeft hij zijn woordmateriaal vrij aanzienlijk uitgebreid. Met het Vocabulare van Noël de Berlaimont en Schorus is het Naembouck dus te beschouwen als een van de bronnen van de Thesaurus.