Logo DBNL
Uit Roemer Visscher's Brabbeling. Deel 2 (1923)

Uit Roemer Visscher's Brabbeling. Deel 2

(1923)–N. van der Laan–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Aanteekeningen.

Tuyters.

1.

7, 8: lever hier, zooals vaak, genomen als zetel van een, in dit geval, sombere gemoedsstemming, waarin Cup. den dichter brengt.

10: het dwaze, immers vergeefsche waken verbindend aan mijn verdriet.

2.

11-14: Ironisch uitgedrukt bestaat Cup.'s gunstbetoon hierin, dat hij, door R. te doen struikelen over zichzelf, aan het vergeefsch volgen zijner afkeerige geliefde een eind maakt.

Vgl. voor den inhoud Maerlant, Dander Martijn r. 53 vlgg. Trouwens ook in de Fra. erotische poezie is dit een geliefkoosd motief.

3.

1, 4: Voor de minachting jegens de vreemdelingen, zie Dl. I, Inl. XXIII.

3: onmatich, afwijkend van de behoorlijke maat. Of onmachtich (ed. 1669), machteloos.

6: stalt = staalt van stalen? of van stallen (denom. van stal, gestalte), gestalte geven aan?

14: een herder, nl. Anchises, dien Venus beminde en wien zij Aeneas baarde.

4.

11: vermakelijck bloeysel, dat mij verlustigt, verkwikt. Als een bloesem ontluikt in mij een seecker nopen, d.i. een drang om zeker, gerust te zijn. Vgl. 't Fra. voorbeeld r. 10, 11.

12-14: de constructie is niet overduidelijk. Volgens R.'s voorbeeld bij Ronsard is die stralen in r. 12 ondw. bij af mayende in r. 14.

14: vgl. Hooft, Ged. I, 64: Het (Geval) maejden af onse' hoop van 't eeuwelijck versaemen.

 

Naar Ronsard I, 198:

 
Quand le grand oeil dans les Jumeaux arrive,
 
Un jour plus doux serene l' univers,
 
D' espics crestez ondoyent les champs vers,
 
Et de couleurs se peinture la rive.
5
Mais quand la fuite obliquement tardive,
 
Par le sentier qui roulle de travers,
 
Atteint l' Archer, un changement divers
 
De jour, de fleurs, et de couleurs nous prive.
 
Ainsi quand l' oeil de ma Deésse luit
10
Dedans mon coeur, en mon coeur se produit
 
Maint beau penser qui me donne asseurance:
 
Mais aussi tost que son rayon s' enfuit,
 
De mes pensers fait avorter le fruit,
 
Et sans meurir tranche mon esperance.

Vgl. ook vooral voor het begin Petrarca I, IX:

 
Quando l' pianeta, che distingue l' hore,
 
Ad albergar col Taurosi ritorna:
 
Cade virtu da l' infiammate corna,
 
Che veste il mondo di novel colore:

5.

Vgl. T. 12 en Hooft, Granida r. 100 vlgg.

6.

4: breyn kan, hoewel zelden, beteekenen: hoofd, schedel (uitwendig). Vgl. Ned. Wbk. III, 1222. Een dergelijke bet. moet hier bedoeld zijn tegenover harsenen.

6: opyni in ongunstigen zin, vgl. W. en Sch. 115; opinieus, stijfhoofdig, koppig en sine opinie houden, op zijn stuk staan (Ned. Wbk. XI, 881; Mnl. Wbk. V. 1769).

14: wijncoop eig. de wijn, gedronken door kooper, verkooper en getuigen ter bezegeling van een gesloten overeenkomst. Dus: we dragen het onze er toe bij om Cup.'s werk te bezegelen.

Eigenaardige tegenstelling met T. 1, waar Cup. allerlei lichaamsdeelen treft, hier slechts het hart.

7.

3: Ixion was in den Hades aan een rad gesmeed, dat rusteloos rondwentelde.

4: Prometheus, op Zeus' bevel aan een rots geketend, waar een arend dagelijks zijn leven verscheurde.

6: pijnlijcke vreucht, ghenoechelijck ongheluck (r. 14). Geliefkoosde chiastische tegenstellingen in de Renaissance-erotiek. Zie Dl. I bij Q. IV, 26. Vandaar ook: twyfelijc noopt, aanspoort tot vreugd zoowel als tot verdriet, want feitelijk is (r. 7) dit ‘nopen’ een foltering.

9: een Vogelken, datief bij onmoghelijck?

13: soo het wesen moet, zooals het noodwendig gaat.

8.

7, 8: ik blijf de stad gelukkig noemen, enz.

10.

1: door Uw onstandvastigheid (vgl. r. 14) maakt ge mij nu eens gezond, dan weer ziek, enz.

5: y ende fy, van het eene uiterste (overdreven netjes) in het andere (uit onverschilligheid slordig). 't Is met hem de (te) hij of de (te) fij is nog een gangbare uitdrukking.

11.

3: langhes (vgl. Mnl.), langs. Thans gewestelijk.

6: brack, jachthond, die het wild opspoort, tegenover de honden (r. 7) die het opgejaagde wild narennen.

9-14: toesp. (als Q. VI, 8) op het verhaal van Actaeon (Ovid. Metam. III, 138-250), door Artemis in een hert veranderd en door zijn 50 honden verscheurd. Ook het noemen der honden (r. 7, 8) is naar Ovidius.

 

Naar Ronsard I, 122:

 
Sans iugement, transporté de fureur,
 
Ie vay chassant une Fere sauvage,
 
Or' sur un mont, or' le long d'un rivage,
 
Or' dans le bois de ieunesse et d'erreur.
5
I'ay pour ma lesse un long trait de malheur,
 
I'ay pour limier un violent courage:
 
I'ay pour mes chiens l'ardeur et le ieune âge,
 
I'ay pour piqueurs l'espoir et la douleur.
 
Mais eux voyans que plus elle est chasseé,
10
Plus fuit devant d'une course eslancée,
 
Quittent leur proye, et rebrossent vers moy.
 
De ma chair propre osent bien leur repaistre.
 
C'est grand' pitié (à mon dam ie le voy)
 
Quand les valets commandent à leur maistre.

12.

Een van de talrijke plaatsen waar R. klaagt over teleurgestelde liefde. Vgl. Dl. I, Inl. § II.

Vgl. voor den inhoud Hooft, Granida 100 vlgg. en T. 5.

13.

2: goede cier. De nog bekende uitdr. vond ik bij R.V. ook ed. 1612, 135:

 
Ick danck u mijn heeren voor goeden chier.

5: smal, slank (als teeken van schoonheid). Vgl. Kil. smal, gracilis, gracilentus en mnl. smale.

11: courtosy hier (bij uitzondering) in gunstigen zin: heusche bejegening.

12, 13: schoonheyt behaechelijck; wreetheyt plaechelijck, rederijkerstrant, vgl. o.a. Tr. m. bl. 50; Hooft, Vondel e.a.

14.

7: wreede tant vgl. Fra. la dent.

8: comt - knaghen vgl. Tr. m. bl. 109: Gods liefde compt soo myn hertte duerknaghen.

9: my vermaen, mij (als plicht) op het hart druk.

hem naar le soin.

14: Zinspeling op de bekende 12 werken van Hercules in dienst van koning Eurystheus.

 

Naar Ronsard I. 174:

 
Tousiours des bois la cyme n'est chargée
 
Du faix negeux d'un hyver eternel:
 
Tousiours des Dieux le foudre criminel
 
Ne darde en bas sa menace enragée.
5
Tousiours les vents, tousiours la mer Egée
 
Ne gronde pas d'un orage cruel:
 
Mais de la dent d'un soin continuel
 
Ma pauvre vie est tousiours outragée.
 
Plus ie me force à le vouloir tuer,
10
Plus il renaist pour mieux s'evertuer.
 
De feconder une guerre en moy mesme.
 
O fort Thebain! si ta serve vertu
 
Avoit encor ce monstre combatu,
 
Ce seroit bien de tes faits le treziesme.

Vgl. ook Ronsard (ed. Laumonier, 1914) II, 51:

 
Le jour pousse la nuit,
 
Et la nuit sombre
 
Pousse le jour qui luit
 
D'une obscure sombre.
 
 
 
L' autumne suit l'esté
 
Et l' âpre rage
 
Des vens n'a point été
 
Apres l' orage.
 
 
 
Mais le mal nonobstant
 
D' amour dolente,
 
Demeure en moi constant
 
Et ne s'alente.

(Ronsard's voorbeeld was Horatius, Epode XVII, 25, 26:

 
Urguet diem nox et dies noctem, nequest
 
Levare tenta spiritu praecordia

terwijl het ‘Tousiours n'est chargée’ en Roemers ‘niet altijt’ doen denken aan Horatius, Carm. II, VIIII (aanhef):

 
Non semper imbres nubibus hispidos
 
Manant in agros....

Vgl. ook Rons. II, 283: Toujours ne tempeste....en Bredero III, 472.

15.

1: gheteriuynt op, ervaren, bedreven in? Oudem. II. 612 geeft de bet.: verzot, begeerig; maar het Lat. voorbeeld van Oudaen (Vert. v. Agr. bl. 357: Edelen op de weierij geterjuint) heeft: si venaticam noverint. Oorsprong en afleiding van het woord zijn onzeker.

neusdoeck, hier wel, als vroeger vaak: halsdoek. (Ned. Wbk. IX, 1905).

mincken, hier in de zeldzaam voorkomende bet.: wegnemen, ontfutselen. (Ned. Wbk. IX, 774).

2: vgl. Dl. I.Q.V. 37.

13, 14: neemt hem niet tot vrijer (ook al zou dit u tot schade zijn), want erger is de schande, die hij u zou kunnen toebrengen door ruchtbaar te maken, dat hij u den halsdoek ontstolen heeft. Anders (d.w.z. ingeval ge hem wel tot vrijer neemt) zal hij u nog grootere schande bezorgen (r. 14 wel met obscoene bijbeteekenis).

16.

9: gheweyde eig. ingewand. Hier: natuur? Zoo veronderstelt tenminste Ned. Wbk. IV, 2031.

In dat geval staat het woord gelijk met Gr. σπλάγχνα, Lat. praecordia, opgevat als: gemoed.

 

Naar Petrarca I, CIII:

 
S'Amor non è; che dunque è quel ch'i sento?
 
Ma s'egli è Amor, per Dio che cosa, e quale?
 
Se buona; ond' è l'effetto aspro e mortale?
 
Se ria; ond' è si dolce ogni tormento?
5
S'à mia voglia ardo; ond' è 'l pianto, e il lamento?
 
S'à mal inio grado; il lamentar che vale?
 
O' viva morte, ò dilettoso male,
 
Come puoi tanto in me, s'io nol consento?
 
E s'io 'l consento, à gran torto mi doglio:
10
Fra si contrari venti in frale barca
 
Mi trovo in alto mar senza governo,
 
Si lieve di saver, d' error si carca,
 
Ch'i medesmo non sò, quel ch'io mi voglio,
 
E tremo à mezza state, ardendo il verno.
 
(door Petr. naar 't Provençaalsch van Arnaud Daniel).

Hetzelfde sonnet vertaalde Van der Noot (misschien naar Baïf?). Zie ed. Verwey, 17.

Ook bij Ronsard (I, 177) vindt men althans de laatste regels:

 
Voyez, Amans, comme ie suis traité,
 
Ie meurs de froid au plus chaud de l'esté,
 
Et de chaleur au coeur de la froidure.

18.

7: den haesten verbluft, een die zich terstond uit het veld laat slaan.

19.

5: de ronden doen eig. van een schildwacht, die zijn wacht waarneemt en zich zoo aan gevaar blootstelt. Minder gelukkige vertaling van het Fra. voorbeeld (zie r. 5).

 

Naar Ronsard I, 182:

 
Iamais au coeur ne sera que ie n'aye,
 
Soit que ie tombe en l' oubli du cercueil,
 
Le souvenir du favorable accueil,
 
Qui reguarit et rengregea ma playe.
5
Cette beauté pour qui cent morts i' essaye,
 
Me saluant d'un petit ris de l' oeil
 
Se presenta si benigne à mon dueil,
 
Qu' un seul regard, de tous mes maux me paye.
 
Si donc le bien d'un esperé bon-four,
10
Plein de caresse, apres un long sejour,
 
En cent Nectars mon esperance plonge:
 
Quel paradis m' apporteroit ce bien,
 
Si bras à bras d'un amoureux lien
 
Ie la tenois tant seulement en songe?

20.

4: 't spelleken schut, nl. een kaartspel (van schudden). Zie Dl. I, Inl. XXI.

5: doove jut, eig. doove, hier: die met opzet niet luistert. (Ned. Wbk. VII. 578).

9-11: eigenaardige ontboezeming (immers deze regels zijn niet letterlijk vertaald), die weer bewijst R. 's tegenspoed in de liefde, vóór zijn laat huwelijk. Zie Dl. I, Inl. passim.

12: ick reecken sonder Waert, ik faal in mijn berekening. Vgl. buiten den waard rekenen.

13: mocht, wilde (ik) wel.

 

Naar Ronsard I, 107:

 
Sur le sablon la semence i'épan:
 
Ie sonde en vain les abysmes d'un gouffre:
 
Sans qu'on m' invite à toute heure ie m' ouffre.
 
Et sans loyer mon age ie dépan.
5
En voeu ma vie à son portrait i' apan:
 
Devant son feu mon coeur se change en soulfre,
 
Et pour ses yeux ingratement ie souffre
 
Dix mille maux, et d'un ne me repan.
 
Qui cognoistroit quelle trampe a ma vie,
10
D'estre amoureux n'auroit iamais envie.
 
De chaud, de froid ie me sens allumer.
 
Tout mon plaisir est confit d' amertume
 
Ie vi d'ennuy, de dueil ie me consume
 
En tel estat ie suis pour trop aimer.

Vgl. ook (voor het begin) Petrarca I, CLXXVIII:

 
Beato in sogno, e di languir, contento,
 
D'abbracciar l'ombre, e seguir l'aura estiva;
 
Nuoto per mar, che non ha fondo, ò riva:
 
Solco onde; e'n rena fondo; e scrivo 'n vento.

21.

9: het schietende wicht nl. Amor.

22.

10: hieruit zal niets anders voortvloeien. Vgl. uitdr als: uit hetzelfde ei gebroed -, van dezelfde eieren opgeleid zijn, elkaar niet veel ontloopen.

 

Naar Ronsard I, 28:

 
Ces deux yeux bruns, deux flambeaux de ma vie
 
Dessus les miens respandans leur clairté
 
Ont esclavé ma ieune liberté,
 
Pour la damner en prison asservie.
5
Par ces yeux bruns ma raison fut ravie,
 
Et quelque part qu' Amour m'ait arresté,
 
Ie ne sceu voir ailleurs autre beauté,
 
Tant ils sont seuls mon bien et mon envie.
 
D'un autre espron mon maistre ne me poind,
10
Autres pensers en moy ne logent point,
 
D'un autre feu ma Muse ne s' enflame:
 
Ma main ne sçait cultiver autre nom,
 
Et mon papier ne s'esmaille, sinon
 
De leurs beautez que je sens dedans l'ame.

Vermoedelijk is hier invloed van Petrarca (I, LVI):

 
I begli occhi ond' io fui percosso in guissa,

terwijl het slot door Ronsard gevolgd is naar Petrarca I, LXXVII:

 
Amor in altra parte non mi sprona:
 
Ne i piè sanno altra via; ne le man, come
 
Lodar si possa in charte altra persona.

Voor het begin vgl. Hooft, Ged. I, 49; Bredero I, 376.

Jammertjens.

1.

11: int goet nemen, goed opvatten; Lat.: in bonam partem accipere. Vgl. 't Fra.-voorbeeld: prendre en gré.

17: die meest(e) dooren, de grootste dwazen.

21-25: geliefkoosde vergelijkingen in Renaissance-poezie, zie bij T. 22 en o.a. Hooft, Ged. I, 4.

31: de nieuwe Conincrijcken, O.- en W.-Indie?

46: Aeolus dienaren, de winden. Vgl. o.a. Vergil. Aen. I, 50 vlgg.

47, 48: vgl. Vondel I, David in Ball. 31: (Princes), Hoe lieflijck is uw tredt!
  Waar gy de voeten zet,
  Daar wasschen lelien en geuren.

54: beschamen, vgl. in 't Fra. voorbeeld:....fait rougir les papiers.

55: aengaende van vgl. J. 4, 91.

 

Naar Marot, 102 (Elegie XXVII):

A une mal contente, d'avoir esté sobrement louee: & se plaignant non sobrement.

 
Pour tous les biens qui sont deça la Mer,
 
Ie ne voudrois, vous, ni autre blasmer
 
Contre raison: en sorte qu'on peust dire,
 
Que ie me mets volontiers à mesdire.
5
Mais si faut-il que vous croyez aussi,
 
Que ie n'ay pas tant besoing, Dieu merci,
 
De vos faveurs, qu'on me fist consentir,
 
En vous louant de flatter ou mentir.
 
Ie laisse à ceux faire ceste corvee,
10
Qui n'ont encor' nulle amie trouvee:
 
Et sont contents de prendre tout en gré,
 
Pour en amours avoir quelque degré.
 
Ie laisse à faire à ces Italiens,
 
Ou Espagnols, tombez en vos liens,
15
Qui disent plus qu'onques ils ne penserent,
 
Pour avoir mieux encores qu'ils n'esperent.
 
Car le plus lourd de telles nations,
 
Entend assez vos inclinations:
 
Et sçavent bien que des pays estranges,
20
Il ne vint rien si peu cher que louanges.
 
Ceux-là diront, que les rais de vos yeux
 
Font devenir le Soleil envieux:
 
Et que ce sont deux astres reluisans,
 
Tout leur bon heur & malheur produisans.
25
En vous voyant, ils seront esbahis,
 
Comme Dieu mit tel bien en ce pays:
 
Et beniront l'an, le ciel, & l'idee
 
D'où telle grace en terre est procedee.
 
Ils vous diront que d'un ris seulement,
30
Vous eschauffez le froid element:
 
Et que les biens, dont l'Aarabie est pleine,
 
N'approchent point de vostre douce aleine.
 
Ils iureront que vos mains sont d'yvoire
 
Et que la neige, au pris de vous est noire.
35
Vos blanches dents, ou plustost diamans,
 
Sont la prison des esprits des amans.
 
Et le coral où elles sont encloses,
 
Pallit le taint des plus vermeilles roses,
 
De vos cheveux, cest moins que la raison
40
De faire d'eux à l'or comparaison.
 
Ils vous diront que vostre doux langage,
 
Les coeurs humains aliene & engage:
 
Et que l'accueil de vos douces manieres,
 
Peut appaiser Mars entre ses banieres.
45
Si vous touchez espinettes ou lucs,
 
Vous appaisez les subiets d'Eolus,
 
Et si l'aller par les champs vous delecte,
 
A chacun pas croit une violette.
 
Brief, nostre siecle, ou vous avez vescu,
50
A les passez par vous seule vaincu,
 
Et qui sçaurroit tant de fables redire,
 
Sans se fascher ou sans mourir de rire?
 
Ils dient, tant que ie croy que le tiers,
 
En escrivant, fait rougir les papiers.
55
Oc quant à moy, ie ne sçaurois avoir
 
Sens ne loisir, d'apprendre ce sçavoir,
 
Ne mon esprit est d' assez bonne marque
 
Pour suivre ainsi Jean de Menu ou Petrarque.
 
Ie dirai bien, & ne mentirai point,
60
Que sous les draps vous estes en bon poinct:
 
Et que peut estre on void mainte qui brague,
 
Qui beaucoup pres n'est point si bonne bague.
 
Mais de parler qu' estes chose divine,
 
On me diroit, que ie songe, & devine,
65
Car en ce corps fait de sucre & de miel,
 
Y a des cas trop peu dignes du ciel.

2

18: beslommert met een bep. verbonden door met, zie Ned. Wbk. II, 2040. Naar Marot, 64 (Elegie V):

 
Si ta promesse amoureusement faite
 
Estoit venue a fin vraye & parfaite,
 
Croi (chere soeur) qu' & ferme loyauté
 
Ie servirois ta ieunesse & beauté,
5
Faisant pour toi de corps, d'esprit, & d'ame,
 
Ce que servant peut faire pour sa dame.
 
Ie ne di pas que de ta bouche sorte
 
Mot qui ne soit de veritable sorte
 
Mais quand à l'oeil voi ta belle stature,
10
Et la grandeur d'une telle adventure,
 
Qui ne se peut meriter bonnement,
 
Ie ne sçaurois croire qu' aucunement,
 
Ie puisse attaindre à un si haut degré,
 
S'il ne me vient de ta grace, & bon gré.
15
Puis que ton coeur me veux donc presenter,
 
Et qu'il te plaist du mien te contenter,
 
Ie louë Amour. Or evitons les peines,
 
Dont les amours communément sont plaines:
 
Trouvons moyen, trouvons lieu & loisir
20
De mettre à fin le tien, & mien desir.
 
Voici les iours de l'an les plus plaisans,
 
Chacun de nous est en ses ieunes ans:
 
Faisons donc tant, que la fleur de nostre aage
 
Ne suive point de tristesse l' outrage:
25
Car temps perdu, & ieunesse passee,
 
Estre ne peut par deux fois amassee.
 
Le tient office est de me faire grace:
 
Le mien sera, d'aviser que ie face
 
Tes bons plaisirs: & sur tout regarder
30
Le droit chemin pour ton honneur garder.
 
Si te supplie, que ta dextre m'annonce
 
De cest escrit la finale responce,
 
A celle fin que ton dernier vouloir
 
Du tout me face esiouïr ou douloir.

3.

7: schenden, verderven. Vgl. Reim. II, 7548 en Beatr. 308:
Ochtic u emmermeer beswike, so moete mi God scinden!

8-13 geven een aardigen kijk op R.'s belezenheid.

8: die gulden leghenden, de Legenda Aurea van De Voragine.

9: het boeck van Marcus Aurelius, waarsch. de tweede vertaling van De Guevara's Relox de principes, door Cornelis van Beresteyn, in 1586 te Antwerpen verschenen onder den titel: T Guldeboec van den loflijken Keyser ende welsprekenden Oratoor Marcus Aurelius. Vgl. Kalff, Ned. Lettk. III, 314. - niet om verhoogen, vaste Rederijkersterm als niet om vernetten (Dl. I, Q. IV, 31).

10: van Amadis...de heerlijcke loghen (vgl. L.M. 133), nl. de Amadisroman Palmerijn van Olijven, in 1613 in 't Nederlandsch vertaald. - de heerlijcke loghen, een uitdr. die herinnert aan Maerlants later oordeel over de ridderromans (Sp. Histor., Rijmb., St. Franc. Leven); toch bemint R.V. deze onware verhalen.

11: Ovidius...nl. diens Ars amatoria.

12: De Spieghel van Minne, rederijkersdrama van Colijn van Rysel (1ste helft der 16e eeuw).

16: seer goet Duytsch, door R. geprezen boven de termen der door hem, ook in de meisjes gelaakte Courtosy. Zie Dl. I, Inl. passim.

17: vgl. in 't Fra. voorbeeld: suite de bon propos.

66: uwer waerden, aanspreekvorm als Uwer liefden, Uwer wijsheyt (Dl. I Q. III, 14; 17).

83 vlg: vgl. Hooft, Ged. I, 37: Cond ick u 't binnenst van mijn hart, Charife, toogen.

 

Naar Marot 81 (Elegie XVI):

 
Qui eust pensé, que l'on peust concevoir
 
Tant de plaisir pour lettres recevoir?
 
Qui eust cuidé le desir d'un coeur franc
 
Estre caché dessous un papier blanc?
5
Et comment peut un oeil au coeur eslire
 
Tant de confort par une lettre lire?
 
Certainement: dame treshonoree
 
I'ay leu des saints la Legende doree,
 
I'ay leu Alain le tresnoble Orateur
10
Et Ancelot le tresplaisant menteur:
 
I'ay leu aussi le Romant de la Rose,
 
Maistres en amours, & Valere, & Orose.
 
Contans les faits des antiques Romains
 
Brief, en mon temps i' ai leu des livres maints,
15
Mais en nuls d'eux n'ai trouvé le plaisir,
 
Que i'ai bien sceu en vos lettres choisir.
 
I'y ay trouvé un langage benin,
 
Rien tenant du stile feminin:
 
I'y ay trouvé suitte de bon propos,
20
Avec un mot: qui a mis en repos
 
Mon coeur estant travaillé de tristesse,
 
Quand me souffrez vous nommer, ma maistresse
 
Dieu vous doint donc, ma maistresse tresbelle
 
(Puis qu'il vous plaist qu' ainsi ie vous appelle)
25
Dieu vous doint donc amoureux appetit
 
De bien traiter vostre servant petit.
 
O moy heureux d' avoir maistresse au monde,
 
En qui vertu sous grand' beauté abondel
 
Tel est le bien qui me fut apporté
30
Par vostre lettre, où me suis conforté,
 
Dont ie maintien la plume bien heuree
 
Qui escrivit lettre tant desiree:
 
Bien heureuse est la main qui la ploya
 
Et qui vers moy (de grace) l' envoya:
35
Bien heureux est qui apporter la sçeut,
 
Et plus heureux celuy qui la reçeut
 
En aise grand' tant plus ne deduisoye,
 
Tant plus avant ceste lettre lisoye,
 
Car mes ennuis sur le champ me laisserent
40
Et mes plaisirs d'augmenter ne cesserent,
 
Tant que i' en leu un mot, qui ordonnoit
 
Que ceste lettre ardre me convenoit.
 
Lors mes plaisirs d' augmenter prindrent cesse:
 
Penser adonq en quelle doute & presse
45
Mon coeur estoit: l' obeissance grande,
 
Que ie vous doy, brusler me la commande:
 
Et le plaisir que i' ay de la garder,
 
Me le deffend & m' en veut retarder.
 
Aucunefois au feu ie la boutoye
50
Pour la brusler, puis soudain l' en ostoye,
 
Puis l' y remis, & puis l'en reculay:
 
Mais à la fin (à regret) la bruslay,
 
En disant, lettre (apres l' avoir baisee)
 
Puis qu' il lui plaist, tu seras embrasee:
55
Car i' aime mieux dueil en obeissant,
 
Que tout plaisir en desobeissant.
 
Voila comment poudre, & cendre devint
 
L'aise plus grand qu' à moi onques advint,
 
Mais si de vous i' ai encor quelque lettre,
60
Pour la brusler ne la faudra que mettre
 
Pres de mon coeur: là elle trouvera
 
Du feu assez, & si esprouvera
 
Combien ardante est l' amoureuse flamme
 
Qui mon las coeur pour vos vertus enflamme.
65
Au moins en lieu des torments & ennuis
 
Que vostre amour me donne iours & nuicts,
 
Je vous supplie de prendre (pour tout mets)
 
Un cristallin mirouer, que vous transmets
 
En le prenant, grand' ioye m'adviendra,
70
Car (comme croi) de moi vous souviendra,
 
Quand là dedans mirerez ceste face,
 
Qui de beauté toutoutes autres efface.
 
Il est bien vray, & tien pour seureté
 
Qu'il n'est mirouer, ne sera n'a esté,
75
Qui sçeut au vif monstrer parfaitement
 
Vostre beauté, mais croyez seurement,
 
Si vos yeux clairs plus que ce cristallin
 
Vissent mon coeur feal, & non malin,
 
Ils trouveroient là dedans imprimee
80
Au naturel vostre face estimee.
 
Semblablement avec vostre beauté
 
Vous y verriez la mienne l'oyauté,
 
Et la voyant vostre gentil courage
 
Pourroit m'aimer quelque point d'avantage
85
Pleust or à Dieu donques, que peussiez voir
 
Dedans ce coeur, pour un tel heur avoir
 
C'est le seul bien où ie tends, & aspire.
 
Et pour la fin rien ie ne vous desire,
 
Fors que cela, que vous desirez,
90
Car mieux que moy vos desirs choisirez.

4.

12: deucht, weldaad, vgl. deugd doen, weldoen (Ned. Wbk. III, 2446).

19, 20: recreatie, temptatie, rijmw. in Rederijkerstrant.

24: perijckel vgl. r. 67.

27: vgl. Mnl. God van hemelrike o.a. Beatr. 810.

29, 30: zinsp. op Tantalus' kwelling.

30: verstaven. Zie Kil. II, 728: fatiscere rimis, dissolvi et nimia ariditate undique perfluere.

45: Yo, door Hera om haar liefde tot Zeus in een koe veranderd en door Argos Panoptes bewaakt.

58: een schaep-herders pan, het schopje waarmee de herder de schapen bijeen houdt (vgl. Fra. houlette).

Voor de bet. van pan vgl. duinpan (ook De Panne, een plaatsnaam) en De Bo, Wvl. Id. 716: panne van een hamer, het platte deel tegenover den kop (Fra. panne de marteau).

82: princesse, Rederijkersaanspraak aan het slot van een referein. Rederijkerswending is ook streckende, is verweckende (85, 86).

84: slaet het laken inde beste vou, leg het op de (voor mij) gunstigste wijze uït. (Mnl. Wbk. IX, 1220).

91: aengaende van vgl. J. 1, 55.

 

Naar Marot 84 (Elegie XVII):

 
Tous les humains, qui estes sur la terre,
 
D'aupres de moy retirez vous grand erre
 
N'oyez le dueil, que mon las coeur recoit
 
Je ne veux pas que d'ame entendu soit
5
Fors seulement de ma seule maistresse,
 
A qui pourtant ma plainte ne s' addresse:
 
Car quand pour elle en langueur ie mourrois,
 
D'elle (pour vray) plaindre ne me pourrois.
 
D'elle & d'Amour ne me plains nullement,
10
Mais Amour dois mercier doublement
 
Et doublement à luy ie suis tenu,
 
Quand double bien par luy m'est advenu,
 
De me submettre en lieu tant estimé,
 
Et d' avoir fait que là ie suis aimé,
15
Pourquoy d'ennuy suis-ie donques tant plein?
 
A trop grand tort (ce semble) me complain,
 
Veu que plaisir plus grand on ne peut dire,
 
Que d' estre aymé de celle qu'on desire
 
A dire vray ce m'est grande liesse,
20
Mais à mon coeur trop plus grand ennuy est-ce,
 
De ce que n'ose user de privauté
 
Vers une telle exellente beauté.
 
Amour veut bien me donner ce credit
 
Mais pour certain Danger y contredit
25
Nous menassant de nous faire reproche,
 
Si l' un de nous trop pres de l'autre approche.
 
O Dieu puissant quelle grande merveille!
 
Est-il douleur à la mienne pareille.
 
A ma grand' soif la belle eau se presente,
30
Et si convient que d'en boire m' exempte
 
Brief, on me veut le plus grand' bien du monde,
 
Et tout ce bien plus à mal me redonde,
 
Que si ma dame estoit vers moy rebelle
 
Veu que semblant n' ose faire à la belle,
35
De qui l' amour (par sa grace) est à moy
 
Ainsi ie semble, en peine, & en esmoy
 
A cil qui a tout l' or, qu'on peut comprendre,
 
Et n' oseroit un seul denier en prendre.
 
Ce neaumoins, puis que t' amour me baille:
40
La serviray quelque ennui qui m' assaille.
 
Et aime mieux en s' amour avoir peine
 
Que sans s'amour avoir liesse pleine.
 
Helas, de nuict elle est mieux que gardee
 
Et sur le iour de cent yeux regardee,
45
Plus que iadis Yo ne fut d' Argus,
 
Qui eut au chef cent yeux clairs, & agus
 
Si ne faut pas s' esbahir grandement,
 
Si on la garde ainsi songneusement,
 
Car volontiers la chose precieuse
50
Est mise à part en garde soucieuse.
 
Or est ma dame une perle de prix
 
Inestimable à tous humains espris
 
Pour sa valeur. Que dirai d' avantage?
 
C'est le tresor d'un riche parentage:
55
Que pleust à Dieu que la fortune advint,
 
Quand ie voudrois que bergere devint.
 
S'ainsi estoit, pour l'aller voir seulette,
 
Souvent ferois de ma lance houlette.
 
Et conduiras, en lieu de grand's armees,
60
Brebis aux champs costoiez de ramees,
 
Lors la verrois, seant sur la verdure:
 
Si lui dirois la peine que i' endure
 
Pour son amour, en elle orroit ma plainte
 
Tout à loisir, sans de nul avoir crainte:
65
Car loing seroient ceux qui de nuict la gardent,
 
Et les cent yeux que de iour la regardent,
 
Ne la verroient: Le faux traitre Danger
 
Vers elle aux champs ne se viendrois ranger:
 
Tousiours se tient en ces maisons Royalles.
70
Pour faire guerre aux personnes loyalles.
 
Ainsi estant en liberté champestre,
 
La requerrois d'un baiser: & peut estre
 
Me donnerait pour du tout m' appaiser,
 
Quelque autre don par dessus un baiser:
75
Si me vaudroit l'estat de bergerie
 
Plus qu' une grande & noble seigneurie.
 
O vous amans qui aimez en lieu bas,
 
Vous avez bien en amours vos esbats,
 
Si n'ay ie pas envie à vostre bien,
80
Mais en amours avoir ie voudrois bien
 
La liberté à la vostre semblable.
 
Qu'en dites vous ma maistresse honnorable?
 
Ces miens souhaits vous desplaisent-ils point?
 
Ie vous suppli ne les prendre qu' à poinct
85
Recognoissant que l'amour que vous porte,
 
Fait que mon coeur en desirs se transporte.
 
Et pour fermer ma complainte accomplie,
 
Tres-humblement vostre grace supplie,
 
Perseverer en l'amour commencee,
90
Et ne l'oster de si noble pensee.
 
Quand est à moi, seule vous servirai
 
Tout mon vivant, en pour vous souffrirai
 
Iusques au tour que Fortune voudra
 
Que pas mercy ma grand' peine faudra.

5.

1,2: Danaës of juister Danaë, door haar vader Acrisius opgesloten

in een toren, werd door Zeus bezocht in de gedaante van een gouden regen. Hun zoon was Perseus. Onjuist is r. 1: van Iupiter gheboren tegenover 't juiste Fra.: de Iupiter aimee.

3: weer een klacht over de ‘Fortuyne’, als Dl. I, Q I, 2.

5: daar ik niet zien kan....

24: niet, naar Fra. spraakgebruik.

36: ter spijt diet leet is, ten spijt van benijders.

 

Naar Marot 168 (Elegie XXIIII):

 
Gente Danaës de Iupiter aimee,
 
Dedans la tour d' airain bien enfermee,
 
Puis que Fortune, adverse de tout bien,
 
Est maintenant envieuse du mien:
5
Puis que de l'oeil elle m'a destourné
 
Le beau present, qu' elle m' avoit donné
 
Puis que parler, à vous ne puis, & n' ose,
 
Que puis-ie faire orendroit avec chose.
 
Fors par escrit nouvelles vous mander.
10
De mon ennuy, & vous recommander
 
Le coeur de moy, dont avez iouissance:
 
Le coeur, sus qui nulle autre n'a puissance,
 
Le coeur, qui fait franchise interdit,
 
Quand prisonnier en vos mains se rendit,
15
Et derechef prisonnier confermé,
 
Avecques, vous en la tour enfermé
 
Ie vous supplie par celui dur torment
 
Que nous souffrons pour aymer loyaument,
 
Qu' entre vos mains il face sa demeure,
20
Iusques à tant, que l' un, ou l'autre meure.
 
Tandis Fortune, avec cours temporel
 
Se changera suyvant son naturel:
 
Et nous est si dure, & mal prospere,
 
Comme paisible, & bonne ie l' espere.
25
Parguoy, ame, or' vous reconfortez
 
En c'est espoir, & constamment portez
 
L'une moitié de l' infortune sorte,
 
L'autre moitié croye que ie la porte.
 
Mais où sont ceux qui ont eu leur desir
30
En amitié, sans quelque desplaisir?
 
Il n'en est point certes, & n'en fut onques,
 
Et n'en sera? Ne vous estonnez donques:
 
Car t' apperçoy de loing venir le temps,
 
Que nous serons plus que iamais contents
35
Et que moi serez encore servie.
 
Sans nul danger, & en despit d' envie.

6.

18: op een stil water, als alles stil is? Vgl. Cats (ed. 1720), 418.

21: Callimachus, Hellenistisch dichter te Alexandrië, ± 250 v. Chr., beroemd door zijn gedichten, doch vooral door zijn geleerdheid.

26: sausier, schotel(tje), vgl. o.a. Coster 57: Een, twee, drie treetgens in een saciertgen, 't vierde op de cant. Beeldspraak voor het dicht bij elkaar zetten der voetjes in den dans.

35: Hippolytus, zoon van Theseus en Antiope, versmaadde de liefde van Phaedra, zijn stiefmoeder, vgl. Vondels Hippolytus naar Seneca's gelijknamig drama.

36: Priapus, hier wel genoemd om zijn dartelheid, vgl. Dl. I, Q. 1,50. gasthuys, herberg. Vgl. ook: Venus minsieke gasthuys, een 18de eeuwsch boekje.

38: vgl. Harreb. II, 4: Ik heb een vet wijf, zei magere Joor, ze zal mij voor geene vloo tusschen de plooyen van de lakens gaan zitten.

45: peuluw soet, zoet, verzot op de peluw (in obsc. zin). Een eigenaardig woord, klaarblijkelijk door R.V. zelf gevormd.

47: Leda, door Zeus in zwanengestalte bemind.

49: alle Historien...., aan alle verhalen (uit de godenleer) kan ik vergelijkingen ontleenen om die op de (door mij beminde) meisjes toe te passen.

Het gedicht is (vgl. Dl. I, Inl. X) een typische uiting van den ‘amoureusen’ Roemer Visscher.

7.

4: Venus standaert rechten wel met obsc. bijbeteekenis, vgl. voor rechten met dergelijke bijgedachte Dl. I, Q. VI, 41.

23: de schoen uyt de voet treen, hier: het meisje (van een ander) afwinnen. Vgl, Dl. I, op Q. III, 6. (Harreb. II, 254).

Vgl. ook Harreb. II, 253: Als men uit vrijen wil gaan, dient men vast in zijn schoenen te staan.

De geheele regel is object van jaghen in r. 22.

27: loopt....een deur op de vloer, wel met bijgedachte aan oploopen, openloopen. (Ned. Wbk. XI, 1015).

30-32: zinsp. op Hom. I1. X, 434 vlg., Ovid. Metam. XIII, 249-254, volgens welk verhaal Rhoesus, een Thracisch koning, bondgenoot der Trojanen, door Odysseus en Diomedes gedood en van zijn (beroemde) paarden beroofd werd.

31: te pant laten, moeten verliezen; haer Heeren is subject.

35: vgl. Harreb. II, 303: Men mag hem wel met een warmen steen te bed helpen.

40: nechtich, aandachtig, ijverig; een woord in de 17de eeuw vooral te A'dam in gebruik (Ned. Wbk. IX, 1686).

50: cadet, heer (Ned. Wbk. III, 1954). Bedoeld is Achilles, volgens een latere sage verliefd op Priamus' dochter Polyxena.

52-54: Mars en Venus werden verstrikt in het net, door Vulcanus gesmeed. (Homer. Od. 8, 268 vlgg).

54: gheen clucht - - - vgl. ἄσβεστος δ`ἄϱ᾽ ἐνῶϱτο γέλως t.a.pl. 326.

55: wat leyter aen bedreven? wat doet het er toe?

62: Jan = Tjan? dat als uitroep voorkomt in 't Mnl. (= bij St. Jan).

Vgl. voor den inhoud Ronsard I, 182: Amour et Mars sont presque d'une sorte.

8.

Voor den aanhef vgl. Ronsard I, 602, A Gilles Bourdin, Procureur general du Roy.

 
Est-ce le ciel qui nous trompe, Bourdin,
 
Ou nos pechez ou nostre loy diverse,
 
Qui cà qui là tout le monde renverse,
 
Et qui confond l' humain en le divin?

Zie overigens Dl. I, Inl. XVII, XLI.

 

5: ghewracht, zie Franck, Mnl. Gramm. § 159.

8: den brock daer wy an wurghen (= in stikken), vgl. Spieghel (ed. 1694), 159:
't Is een harde brok daermen aen wurght.

17: die, tegenover eenighe in r. 15.

18: naeghejaechde behoefticheyt vgl. Hooft, Granida 310 vlgg. - - - En jaecht de lusten voor - - -

21: met haer woedende min, met haar kastijdende liefde?

26: Seraphinnen, vermoedelijk door R. zelf gemaakte vrouwel. vorm.

39: versmoorighe woorden, woorden, waardoor men elkaar ten onder brengt.

Voor den vermoedelijken tijd van vervaardiging, zie Dl. I; Inl. XVII.

Tepel-wercken.

't Lof van rethorica.

Voor den geest van dit gedicht zie Dl. I, Inl. XXVII, XXXVIII.

 

2: dat cleyne prijs waerdich is, hetgeen slechts een kleinen prijs verdient.

6: vgl. Mar. v. Nieum. 505 vlgg., ook voor den verderen inhoud.

8: spinnen van fijn vlas eenen groven draet, de (te) waardige stof op een eenvoudige manier behandelen.

10: teghen haer, jegens haar (nl. Rethorica).

12: clerc, hier (als ook mnl.) leerling tegenover meester (in een wetenschap).

16, 17: zie Dl, I, Q. I, 38.

21: dat elck sy blijckelijck, wat elk duidelijk is; blijckelijck, Rethorijckelijck, Rederijkersuitdr.

27: over Zee, over Zant, vgl. Dl. I, Inl. II.

31: Mnemosine, de moeder der Muzen.

48: poeta nascitur, non fit.

50: verwurghen, doen stikken. Vgl. Vondel, Roskam 65: ik word te stijf geparst, enz.

51: voort begraven - - - vgl. Dl. I: Totten Leser.

52: vgl. Jes. 6, 6?

55, 56: loftuitingen in Rederijkerstrant, vgl. bijv. Tr. m. bl. 175 vlg.

60: eveneens toesp. op het verhaal van Prometheus.

61-66: behalve Geometri(c)a somt R. hier de zgn. vrije (vgl. r. 91, 93) kunsten op; in plaats van Astronomia staat Astrologia, om het afkeurend oordeel te meer te rechtvaardigen? Vgl. de sterrekijckers in ‘W. en Sch,’ 91.

78: eens, nl. ten opzichte van David.

87: tot des consts gheleghenheyt, geschikt om daarin de kunst te beoefenen.

88, 89: Verona, Nimes nog bekend om hun oud.-Rom. amphitheaters.

91-96: vgl. Dl. I. Inl. XXXVIII.

94: gheset, wet, als Ro. II, 39: Nieuwe Paus, nieuwe ghesetten. Een Overlandsch woord, zie Ned. Wbk. IV, 2195.

95: steecken, misschien mv. (bij vergissing) door bijged. aan poeten.

97: 't kindeken, vgl.: kinderen zeggen de waarheid?

102: apen, bedriegers, tegenover schapen, oprechten.

104: schijn Goden; 108: schijns-volck vgl. ‘W. en Sch,’ en Spieghels voorkeur voor composita met schijn.

109: vgl. Dl. I, Inl. XIV.

110: vgl. J. 8.

111: vgl. Dl. I, Inl. XXV.

112: vgl. Dl. I, Inl. XVII en ‘W. en Sch.’

113-123: Vgl. Dl. I, Inl. passim.

116: eenendertich ten honderden, eenendertig procent.

122: (St.-Jobs) trappen getelt hebben, hem veel hebben toegebracht? (te vergelijken is dan trappen onttellen, bedriegen, Nyeuvont, 143; Sp. d. Minnen 3693; N. Taalg. V, 267) of hetzelfde als: van St.-Jobs trappen gevallen zijn, venerisch (?) zijn (Ned. Wbk. VII, 308).

139: toesp. op den draad, dien Ariadne op Daedalus' raad, aan Theseus gaf, om uit het Labyrinth te komen.

144: dese, de hedendaagsche (Stoett § 44).

145: belantaernde kaersen, waarsch. denkt R. hier aan: een groote lantaren sonder licht; vgl. Sinnep. 23a: Men (mach) wel...bidden dat rijcke en hoogh-gebooren lieden wijse kinders krijgen, want sy raken op 't kussen, niet tegenstaende het altemet groote Lantarens sonder licht zijn. Vgl. Dl. I, Totten Leser.

161: treckt de cap aen, wordt dwaas. Zie vooral Prinsen in Tschr. XXXV, 297, 304 vlgg.

167: hy, nl. Rethorica's dienaar.

174: een Lauren crans, nl. als prijs (naar It.-Fra. Renaiss.-mode).

181: spieghel vgl. het Mnl. gebruik van dit woord als naam van boeken met didactische strekking. Vgl. bril in soortgel. bet. Ned. Wbk. III1, 1376.

183: vgl. Dl. I, Inl. XVII.

194: Mey, toesp. op 1 Mei, als den gewonen verhuisdag, vgl. Bredero, Spa. Brab., 1805.

203/4: hier spreekw. voor: houd (imper.) midden in 't betoog op. Vgl. Harreb. II, 253, 441.

Het lof van een blaeuwe scheen.

Vgl. Ronsard III, 145: Cartel contre l'Amour.

 

29: op een na, nl. dat van Paris, dat niet werd voortgezet, doordat hij een blauwtje had geloopen.

41: een, nl. Hypermnestra, die haren geliefde Lynceus niet doodde.

42: Zie Ned. Wbk. V, 2096.

51: lieghen als een wachter, afgel. van de wachters, die leugens verspreidden omtrent Jezus' lijk (Harreb. II, 432).

54: woordsp. met de spreekw. benaming: een Jan-ga-achter, iem. die nergens toe deugt (Harreb. I, 353).

64: 't Zijn mijn schyven die clappen, het geld is van mij en ik zal er over beschikken. Vgl. o.a. J. Franssoon, G. Wouters 17; Spieghel achter Visscher 196 (1614).

76: peris, waarsch. = wederpaar, partuur, partner. Zie Ned. Wbk. XII, 1220.

81: de colf werpen nae de bal, alles verliezen. Zie Sartorius III, 6, 54. Hier vermoed.: al zijn geld besteden.

84: immers hij is de eenige die kan opstaan, omdat hij alleen is.

86: bock, hier: horendrager, als wel L.M. 165; vgl. (in woordsp.) Bredero II, 294 en Dl. I op Q II, 30.

92: vgl. L.M. 40; Hooft, Ged. II, 12, Sp. der Minnen 4040/1.

104: vgl. Everaert I, 533: Als hemlieden tjeghen es, svoorspoeds beclyven Dan looppen zy in cloosters, zynt mannen of wyfven.

116: beslaghen (partic.) van beslaan: (een man) als echtgenoot of minnaar aannemen. (Ned. Wbk. II, 2016).

128: (Sy) meenen...

132: al sou u herte breken vgl. Dl. I.Q. II, 27.

133: sommighe, nl. van de meisjes.

144: se, nl. de blauwe scheen.

153: vermuft, muf, nl. door afsluiting van de buitenlucht.

ghecapte heylicheyt, in de kous als in een kap verstopt; tevens met spottende toesp. op (zots)kap. Vgl. Dl. I, Q. I, 54.

158: een Sanct of Sanctin maken, (de blauwe scheen) door uitbundig prijzen tot een Heilige verheffen. Vgl. Dl. I, Inl. XVI.

160: 't, het huwelijk.

166/8: kooten, lichtmissen (Oudem. Wbk. op Bredero, 191). Vgl. o.a. Cats, Sp. v.d.O. en N. Tijdt, 6; V. Moerk. Ned. Kluchtsp. II, 365.

167: kooten, als znw. verkeerdheden? vgl. met coten spelen, een los leventje leiden.

185: ghewent, v. wennen.

194: een...Visscher, woordsp. op R's eigen naam.

207: op spreken, vgl. opspraak.

Een visschers praetjen.

Zie over dit gedicht Kalff in Tschr. V, 137, 146, 150; ook Dl. I, Inl. II.

1: Zieuwert, zie Winkler, Ned. Geslachtsn. 114/5.

2: den hooghen oort, de St.-Anthonisdijk, vgl. r. 30; Dl. I op Ro. I, 58.

3: Middenrijm hier en verder, als vaak bij de Rederijkers.

17: vlgg. Vgl. Hooft, Chanson à Madame (Ged. I, 11). Vooral de beide laatste coupletten stemmen overeen met het slot van dit ‘praetjen’. Hooft 's gedicht lijkt een geïtalianiseerde herinnering aan Roemers versje.

26: Duyf, oud-Fri. mansvoornaam (Winkler, a.w. 396).

44: tienen, teenen. Zie Dl. I, Inl. XXX.

51: de slacken...., purperslakken. cramosye, karmozijn, vgl. Kil. karmesijne kleed, vestis purpurea.

88: voor den duyvel in Noorwegen, vgl. het spreekw.: de duivel voere hem in Noorwegen (Harreb. I, 164). Zie ook Verdam in Tschr, XIX, 150-3.

89: papegays tonghen, hier letterlijk (vgl. Ned. Wbk. XII, 365).

't Lof van de mutse.

Vgl. Ronsard III, 148: Autre Cartel pour l' Amour.

1: ons kat heeft jongen, grappige aansporing tot vroolijkheid, als Everaert XVI, 295:....onsen hondt heeft welpen.

2: vgl. Starter, Daraide II, 1: Had ick duysent ysere tonghen....

12: vgl. Dl. I, bij Q. V, 26.

29: ten dede, zonder. Zie Mnl. Wbk. op ‘doen’.

34/5: de mutse, die het menschenaantal verminderen zag, begeert (daartegenover) - - -

40: vgl. Bl. Sch. 92.

45: toont men geen (= nog niet eens.?)

46: dees, vgl. L.v.R. 144.

54: meeste, grootste, vgl. J. 1,17, O.-E. 33: de meeste Esels. Voor den geheelen regel vgl. Horatius Od. IV, 12, 28: dulce est desipere in loco.

57: vgl. Erasmus, Mor. Enc. Cap. XI.

59: Aristoteles' broeck, de door de doctoren in de theologie aan de oude hoogeschool te Leuven gedragen mantelkap (Ned. Wbk. III, 1474).

61 vlgg.: bekende tegenstellingen in toepassing op de liefde, bij de genoemde wijzen in gebruik. Vgl. Dl. I, Q. I, 24; IV, 26. Een aardige toepassing volgt r. 67-72.

82: soo ghy leght inde loech, zoo gij in de knel zit. Zie verder Ned. Wbk. VIII, 2555.

93: paes-bort of paes, bewerkt blad van metaal of ivoor, waarop Christus of een kruis is afgebeeld en dat bij de mis door den priester en een deel der aanwezigen wordt gekust: (paes = vrede(kus). Mnl. Wbk. VI, 32/4.

102: gheschaert van schaerden (Mnl. Wbk. VII, 239): een schaard krijgen (vooral van een zwaard gezegd). Vgl. (bij Hooft): schaerdich, met schaarden.

110: Suermuyl en Pruyler, personificaties van 't slecht humeur, evenals Crackeelken (r. 111), vgl. Ned. Wbk. VIII, 66.

133: ist waer..vgl. J. 3, 10: van Amadis..de heerlijcke loghen.

135: Oriane, zie Amadis, Palmerijn enz.

142 vlgg.: Leander, jongeling te Abydus, die elken nacht over den Hellespont zwom naar Hero, priesteres van Aphrodite te Sestus (Ov. Her. 18, 19).

142 vlgg.: Pelops...Het hier bedoelde overkwam niet aan Pelops (die Hippodameia won, door haar vader Oenomaüs in een wedren te doen verongelukken), maar aan Meilanion, die Atalante in den wedloop voorbijkwam, door haar telkens een gouden appel voor de voeten te werpen. (Lübker 160).

148/9: Acontius wierp in den tempel van Artemis een appel toe aan Cydippe, met het opschrift: Ik zweer bij het heiligdom van Artemis, met Acontius te zullen huwen. Cydippe las deze woorden overluid en de godin bewerkte nu verder het huwelijk (Ov. Her. 20, 21).

151: Chymon...ontleend aan Boccaccio, Decamerone V, 1; vgl. ook Hooft, Ged. I, 68:

Die Chimons grove sinnen, Van boersheit raeuw, kan wenden tot hoveren,1)...

157: Jupiter....in een stier nl. toen Zeus op zijn rug Europa over zee naar Creta voerde (Ov. Met. II, 850 vlgg.)

158: in een Swaen n.l. bij Leda (Ov. Her. 16 (17), 55; Met. V, 109); in een Arent, bij de ontvoering van Ganymedes (Ov. Met. X, 155).

159: bij Amphitryons vrouw Alcmene verwekte Zeus Heracles (Ov. Met. VI, 112).

160: zie Lucianus, Θεῶν Διάλογοι, 22 (Reitz 269, 270).

161: Apollo als herder schond Isse (Ov. Met. VI, 124).

163: niet soo crachtich, nl. in 't metamorfoseeren.

165: bock hier wel: horendrager als Bl. Sch. 86. esel, echtbreker? Vgl. een voor hen bepaalde straf, genoemd in Ned. Wbk, III, 3328: Op andere plaatsen werden sy (t.w. die getrouwd zijnde met een ander trouwen) agterwaarts op een Esel geset met den myter....ende alsoo de stad door geleyd.

166/8: zij kan zwart blank en grijs zwart doen schijnen.

173: der minnen conste, de ars amatoria. Vgl. J. 3, 11.

190: allemande, een dansnaam. Vgl. Muller in Tschr. XVI, 117. Daar ook (119 noot 1) de passemede (r. 191) en (111/2, 117) de galjaerde (r. 192), een dans waarbij hoog gesprongen werd.

200: gij geeft het uur aan waar ze graag op wachten.

208: brillen vercoopen, bedriegen. Zie vooral Ned. Wbk. III1, 1378 vlgg. In den volgenden regel (209) wel een uitbreiding van de scherts, om aan te geven, dat R. toch vooral niet karig is in het bedotten.

210: kijckt door de vingher, vgl. het plaatje achterin (ed. 1614), met het opschrift: Quaeso.

211: misschien een obscoene woordsp.

Strijdt tusschen waerheyt en schijn.

Zie voor dit gedicht Dl. I, Inl. XXXVII.

14: Dis, Pluto.

20/1: de krijgslieden van schijn waren onbeproefd, maar die van Waarheid aan de slagorde gewend.

39: gherockt, gerukt (Mnl. Wbk. VI, 1688).

58: Sonne-velt, om in 't licht, dus eerlijk te strijden, vgl. Sondach (r. 68).

58/9: elk aarzelde zijn keus van rechter te uiten

75: troinge, masker, eig. gelaat (vgl. r. 83).

85: 't Apen gheslacht bloot, vgl. Cats 1, 608: Als apen hooge klimmen willen enz.

93: pleytsac, wel woordsp. met pleytsake (Mnl. Wbk. VI, 466); dus: een proces, dat hun den zak vult.

94: dreck-roerder, piskijcker, spotnamen voor de dokters, vgl. Dl. I, Inl. XXIV; ook, mede voor de volgende regels, L.v.R. 108-123. Tegenover de bespotte geneesheeren, zie r. 154.

101: puystigh, vgl. Dl. I op Q. IV, 49.

107: luyaerts Regiment vgl. Dl. I, Ra. 2: Sinte Luyerijns geselschap.

114: weermaecksters, van donderende veesten, die van een veest een donderslag maken (Stoett, Sprkw. 1499).

115: opinie, vgl. T. 6, 6.

121: Uyl, vgl. Dl. I, Q. VI, 51.

167: de neghen Goddinnen, de 9 Muzen.

172: Momus, zie Dl. I, Totten Leser en ben. r. 191, 210 vlgg. Zijn afkomst is hier waarsch. door R. gefantaseerd.

215: teeder int vermoen, zacht in gissingen, niet argwanend.

217: ghecruys en ghecras, het bij kas (vgl. Ned. Wbk. VII, 1701: kas (II)) en kruis zweren. Vgl. ook 't (Ned. Wbk. VIII, 432) onder de afl. van kruis genoemde kruisen, in verb. met krassen: bij het kruis zweren of vloeken en de daar geciteerde plaatsen.

218: een dergel. uitdr. T. 22, 10.

226: gheschiften = geschichten, gebeurtenissen? (Ned. Wbk. IV, 1717) of: geschaarden, geplaatsten (Oudem. II, 574).

240: Zie Dl. I, Totten Leser.

242: vgl. Dl. I, Q. III, 14.

248: was aenschouwelijck, beschouwde.

Van den os op den esel.

Voor dit opschrift (= van den hak op den tak) vgl. Breughels Spreekwoordenschilderij, waarvan een oude geschilderde copie in 't Fr. Halsmuseum, Haarlem.

Blijkbaar is dit gedicht (waarvan een paar ondergeschikte punten ontleend zijn aan Marots beide versjes: Du Coq à l'Asne à Lyon Jamet (133-137; 188-194)) een antwoord van Roemer Visscher aan sommigen, die zich zijn spotternijen hadden aangetrokken. Immers allerlei algemeene en bijzondere hekelingen uit het voorafgaande worden hier herhaald, en nieuwe toespelingen gemaakt. Deze opvatting kan bovendien blijken uit r. 1 en 116: ‘laat elk nu maar zien, wat op hem slaat; wat zijn er toch veel dwazen, die zich mijn hekeldichten aantrekken’, en - na een hartige herhaling van zijn spot aan het adres der ‘gestoorden’ -: ‘die zich mijn opmerkingen aantrekt, verraadt daarmee zichzelf.’

1: elck spieghel hem selven, vgl. Cats vóór Sp. v.d. O. en N. Tijdt.

3-5: de Pitter, zeker wel dezelfde als blinde Pieter (Q. III, 27), waar blijkens de verbetering onder ‘Misstellinghe’ in den druk v. 1614, Pitter gelezen moet worden. Volgens dit versje was hij een blinde (bedelaar?), getrouwd met een manke vrouw, Neel. De dichter bespot hem nu weer, omdat hij den Zaterdagschen, toen nog verplichten Vastendag houdt (uit armôe) en bij al zijn onthouding zijn vrouw met een ander heeft betrapt.

(Vgl Q. III, 27:...hy siet te weynich, en sy weet te veel). Hij zal nu zijn eieren voor den dag halen, om daarmee in de vasten zijn maal te doen. Dit laatste in wdsp. met de fig. bet. (zie Ned. Wbk. III, 3974): (nu van zijn kant) de huwelijkstrouw schenden. Immers daarin zal hij het niet ver brengen, want, vanwege zijn blindheid, moet ‘mancke Neel’ overal zijn geleidster zijn.

6: mallemoyrock (ook Q. VII, 54) uit malle marok (= marot), (potsierlijk uitgedoste) zottin.

8-9: in de woning waar een bagijntje een clater, klad, smet (Mnl. Wbk. III, 1489) heeft gekregen, zullen nog drie andere vrouwen willen wonen als liefjes van den bruidegom.

10-11: misschien een ervaring van R.V. zelf in zake de visscherij; Otter was een bekende naam te A'dam; o.a. was er (vgl. Ter Gouw, Amst. VI, 412) in 1574 een burgemeester Dirk Hillebrantsz. Otter.

12: Pottaert, scheldnaam voor wie zich vinden laat een door een ander verleide vrouw te trouwen (= potdeksel; vgl. Tschr. XIX, 108). Vandaar de veiligheid tegen alle navraag of onderzoek. Ook de volgende regels zijn hiermee annex. De beste hengst is het niet, die ‘dat costelijcke stal’ (n.l. het meisje) heeft gehuurd. Maar het is genoeg, als hij den wenk van den verleider slechts gehoor geeft: Sijt gheduerich in Liefden, vierich mijn Lief bemint (15).

16-20: blijkbaar is hier sprake van iem. die zal trouwen met een weduwe, wier dochter (16) hij intusschen verkracht heeft. Vandaar: hy sal trouwen twee vrouwen (18). Het best deed hij met hierover te zwijgen, daar bovendien beide vrouwen niet erg zedig schijnen te zijn. Immers: wat tydingh isser van de vyghen, vraagt de dichter hem. Met deze vyghen zal wel een (Venerische) ziekte bedoeld zijn, blijkens Q. I, 16:

 
Soet is het Wijf, soet is de Man oock
 
 
 
Dewijl men by u alle soeticheyt siet grimmelen,
 
Hoe comt dat t' uwaerts de Vyghen verschimmelen?

waar het Lat. voorbeeld van Martialis ficosus heeft (= vol vijgepuisten).

21: hier over in 't lant, aan de overzijde van het IJ.

24: de klacht, dat geen bier meer te krijgen was in Amsterdam (vgl. Dl. I, Q. V, 34), vindt men ook bij Ter Gouw, Amst. VII, 186 (begin 1577). Uit dezen tijd zou dit gedicht kunnen zijn.

26: tot Reymkens, in de herberg van Reymke.

28: Aef is doot, uit à vous (de gewone aanspraak bij een toost) is dood, immers de kan is leeg.

29: vgl. bijv. V. Duyse I, 679: Sceiden, onverwinlic leit.

30, 31: vgl. Marot, Du Coq à l' Asne II, 28/9:

 
C'est une dure departie
 
D'une teste, & d'un eschafault.

33: meeste, grootste, vgl. J. 1, 17. Deze regel is wellicht een spottende

toespeling op de geestelijken, die immers op muildieren reden, doch tevens vrij naar Marot, Du C. à l'A. I, 54-58:

 
Et tant de veaulx, qui vont par ville,
 
Seront bruslez sans faulte nulle,
 
Car ilz ont chevauché la mulle,
 
Et la chevauchent tous les iours.

35: om de schrift, wdsp.: om het geloof, maar eig.: om de schuld in de boeken. Vgl. Sp. Brab. 358/9.

De waardin schrijft dubbel, blijkens: haer bevende hant, vgl. Q. I, 43:

 
Onse Waerdin is een wonderlijck Wijf
 
 
 
Int schryven heeft sy de popelsy in haer handen.

40: Ocker, stellig dezelfde als Spieghel (achter Visscher), 195:

 
Ick noode Ocker te gast, en 't mael was bereyt,
 
Met veel smekens of hy my daer in behaghen ‘wou:
 
Hy seyde, hy sou my comen segghen bescheyt,
 
Dats te seggen, dat hijt zijn Moer eerst vragen ‘sou.

42: het gheloof is uyt, wdsp.: het is met het geloof (van de R. Kath. kerk) gedaan, (vgl. Marot, Du C. à l'A. II, 32-34:

 
Puis vous sçavez, Pater sancté,
 
Que vostre grand pouvoir s' efface
 
Mais que voulez vous, que j'y face?
 
Mes financiers son tous peris.)

en: er is geen crediet meer (zie Dl. I, Q. IV, 58). Vgl. ook:

43: op Pater noster..., niemand wil meer een bidsnoer in onderpand nemen. Misschien tevens met toesp. op een priester (pater noster)?

45: pleyten bij besorghen in r. 44; vgl. pleytbesorgher (Hooft, Ned. Hist. passim) = procureur.

46, 47: oude lui kunnen soms zoo beestachtig zijn. Vgl. Marot, Du C. à l'A. II, 132/3:

 
Et d'autres bestes que les chevres,
 
Portent barbe grise au menton.

48: d'onbekeerde Sinte Pouwels, blijkbaar een bekend kettervervolger, met toesp. op het Bijbelverhaal (zie Dl. I; Q. VI, 10). De bekendste vervolger der ketters te Amsterdam was schout Pieter Pietersz. Maar van hem komt bovengenoemde bijnaam niet voor. (vgl. Hooft, Ned. Hist. 61; Ter Gouw, Amst. VI, 74). Misschien heette de door R.V. gehekelde ook werkelijk Paulus en is hij bedoeld in Q. IV, 61:

 
Onse Harmen heefter al te veel ghevrijt,
 
En Pauwels heefter al te veel ghevanghen...

Zou het wellicht Paulus van Loo kunnen zijn, burgvoogd van Muyden en baljuw van Gooiland? Hij komt (vooral Hooft, Ned. Hist., 277-280) als kettervervolger voor (1572).

52: vrij naar Marot, Du C. à l'A. I, 39, 40:

 
....Qu'on ne veoit pas tant de gibetz
 
En ce monde, que de larrons.

54 vlgg.: vgl. Marot, Du C. à l'A. I, 76-80:

 
...Et qui plus est, un bon present
 
Sert en amours plus, que babilz.
 
Et puis la façon des habitz,
 
Dedans un an sera trop vieille.

55: dees, de tegenwoordige. Vgl. L.v.R. 144.

56: snof, snufje. Vgl. Vondels Roskam 111, vlgg.: Een nieuwe snof komt op, met elke nieuwe maene...

64-68: mommekens, vgl. Dl. I, Q. VII, 13; 39. Misschien verdient het in 't water vallen, dat het medelijden opwekt, juist daar door de voorkeur boven het in 't slijk vallen, hetgeen slechts spot uitlokt.

68: gutse, holle beitel. Obscoene toespeling?

70: beter de eenvoud (in de vrijage) betracht, dan te hoog gemikt. Vgl. Cats, Sp. v.d. O. en N.T. 29, 30.

75: een cruysgen...in 't hert, het R. Kath. geloof. Vgl. r. 42/3.

80: Marten, wellicht tevens toesp. op den aap, in de dierfabel Marten genoemd. Vgl. Rein. II, 4411 en Marten, Heerooms veinster-aep in Vondels Rommelpot. Deze Marten aapt met zijn fijn crackeel (een op fluweel gelijkende stof? (Ned. Wbk, VIII, 68)) het fluweel na.

84: vgl. Ned. Wbk. IX, 1272/3: ruiken, stinken naar (of van) muskeljaat.

85: vgl. Q. V, 24:

 
...Want stinckende luyden
 
Met grooter vlijt,
 
Draghen ruyckende Cruyden,
 
Ende dat altijt.

86: een vreemt haen, hier: een vreemd personage.

86-91: ironische toesp. op Dl. I, Q. III, 1. De koster schijnt niet ontkend te hebben, wat R. daarin vertelde.

101: 't een, nl. dat hij een advocaat van 't hof is; 't ander dat hij nooit een proces heeft verloren, want in elk geval heeft hij er steeds genoeg aan verdiend.

102 vlgg.: vgl. Dl. I, Inl. X.

112: sommighe...blijkbaar heeft R. voor hen een nog minder vleienden naam.

114: Maert, wdsp. met de bet. dienstbode en den naam der maand.


Vorige Volgende