Multatuli Encyclopedie

Arminianen,

volgelingen van Jacobus Arminius (1560-1609), hoogleraar te Leiden die de leer van de voorbeschikking verwierp. De Arminianen vormden in het begin van de zeventiende eeuw de ‘moderne’ richting in de hervormde kerk. Hun leerstellingen werden in 1618 en 1619 door de Synode van Dordrecht veroordeeld. Zij stonden tegenover de Gomaristen, de aanhangers van de dogmatische professor Franciscus Gomarus (1563-1641; Nederlands theoloog die de predestinatie op de Synode van Dordrecht verdedigde). De strijd laaide op tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) met Spanje. ‘De strijd eindigde met een dogmatische beslissing op hoog bevel’, aldus m. in Idee 454. ‘Wat men de Spanjaard met het zwaard in de vuist had afgedwongen, werd den broeder geweigerd’ (vw iii, p. 193). Wat de Keurvorst van Pruisen (Frederik Wilhelm) uit Nederland meenam, spot m. in Pruisen en Nederland, was wellicht ‘een of andere Arminiaanse of Gomaristische liefelykheid op rym, als 't Vondélische “Jonge *Smout die sprong te kort (...)”’ (vw iv, p. 22).