Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

Naobere bie Vondel

Telefoon. Een overbuurman vraagt: ‘Wie wied naobere veer?’

Een vraag die vandaag de dag waarschijnlijk alleen maar een nieuwe vraag op zal roepen: wat bedoel je? Ook een vertaling verheldert weinig: hoe ver naburen wij? Dat werkwoord kent het Nederlands niet (meer), wel het zelfstandig naamwoord nabuur (naober), al meldt het WNT in 1913 al: ‘In de Hollandsche volkstaal komt nabuur niet meer voor, in die van Zuid-Nederland evenmin.’

Desondanks heeft het WNT dezelfde betekenis van naburen: ‘buurman zijn, met iemand tot eene zelfde buurt behooren’. En wel voor het vervullen van plichten, bij een sterfgeval bij voorbeeld. Daar gaat de vraag aan het begin over: hoe ver reikt onze naobersjap, dus: tot waar moeten we het sterfgeval aanzeggen, meedelen, uitnodigen voor de koffietafel. Naoberplich is aanzègke, loeje (de klok luiden) en drage.

De vrouw van de buurman is de naoberse. Ook naobervrouw hoorde je, evenals naoberman. Dat woord ken ik uit een versje dat je snel en zo vaak mogelijk zonder adem te halen moest zeggen als je de hik had. Lukte dat zeven keer zonder te hikken, was je hem kwijt. Daar gaan we, ademloos:

Ich höb d'n hik
ich höb de pik
ich höb hem noe
ich höb hem dan
ich gaef hem
miene naoberman

[p. 64]

en dan kwam er vaak nog achteraan, voor de grote longen:

dae dem baeter verdrage kan.

Naoberluuj kunnen vijanden zijn: waem de naober wilt kreite hilt hoonder en geite. Kreite is plagen, provoceren. Beetje gemeen: kinderen lekker maken, en dan toch niets geven. Kinderen die zich kreite, dat komt dicht bij ruzie maken. Sjei oet mit det gekreit.

Het woordenboek van Echt heeft daarom de fraaie uitdrukking: wiedeweg naobert good, vrij vertaald: van verre buren heb je geen last. Omgekeerd: eine goje naober is mich lever es eine wieje broor. Naobere is ook buurten. Uit het woordenboek van Kerkrade: 't Oavends jon iech ins jeer e sjtöndsje noabere.

Heb je het over de buurt, dat is de naobersjap of - sjaf. Omgeving, maar ook de mensen die je buren zijn. Vondel (vroeger onze grootste dichter geheten, maar als hij nu herdacht zou moeten worden, ik vrees dat de snelle jongens van de tv het zouden hebben over ‘een naar België gevluchte mof die in Amsterdam ook nog katholiek werd’), die grootmeester van de taal schreef ‘schoon ons nabuurschap niet nabuurt in 't geloof’, en zoiets maakt me jaloers, ontevreden, opstandig: waarom gebruiken wij onze taal niet zo: wiewaal oos naobersjap neet naobert in gelouf. Ik doe een poging: Gooj luuj, wer in zörg veur de naobersjap naobere ze neet hel. Dat betekent: dan zijn ze het niet met elkaar eens, (geestelijk) geen buren.

Het Nederlandse woord buurtschap kun je niet weergeven door naobersjap. Een buurtschap is groter, meer een gehucht. Even een zijsprongetje. Ten tijde van de watersnood in Limburg las je geregeld het buurtschap. Dat is een misverstand, aangewakkerd misschien door woorden als land(bouw)schap.