Letterbak. Moeles van de sjalevaeger

Vuursjeut in de sjob

Er zijn veel woorden die met schieten en opschieten in verband staan. Sjeutig bijvoorbeeld, dat algemeen Nederlands was: gauw geneigd geld te schieten, en over de Limburgse heksesjeut: plotseling optredend spit. Dat woord heeft waarschijnlijk met bijgeloof te maken: een heks of demon die je ziek schiet. Ik signaleer verder de meisjeut: als het in mei regende (en een beetje warm was), moest je buiten gaan lopen, dan zou je groeien, opschieten, er zou wat schot in je komen.

Dat schot - maar ik kan bladzijden lang hiermee verder - ken ik ook (o voorbij en voorgoed voorbij, om met de dichter Bloem te spreken) van schoven (sjobbe) graan die te lang buiten stonden, omdat ze nog niet droog waren. Begin september - herinner ik me - zag je dan ineens hoe ze een groene kop kregen: het graan was in de aren gaan schieten en groeien: dao zit 't sjot al in. Oftewel: de graankorrel gedroeg zich als gezaaide korrel.

Iets vergelijkbaars gebeurt nog, bij aardappelen, als het lang droog geweest is. Gaat het dan lekker regenen, dan gedragen de (in groei achtergebleven) aardappelen zich als pootaardappelen, en beginnen kleintjes te maken. Doorwasse heet dat niet bijster economisch gedrag, maar je hoort ook doorsjete.

[p. 59]

Met echt schieten heeft denk ik aangesjaote te maken: beetje zat. Zulk schieten kan ook bedoeld zijn met de vuursjeut, in het woordenboek van Valkenburg verklaard als plaatselijke bloedvergiftiging. Of: acute gewrichtsontsteking, zegt het WNT. En vuurschotig (-sjeutig) is dan welig groeiend, gezegd van planten. Die schieten op als vuur. Jongeneel echter, de dominee van het eerste en enige woordenboek van Heerlen, meende een eeuw geleden aldaar verschil te horen tussen vuer = voor en vuur. Hij noteerde vuersjuet, en ik vind de betekenis die hij geeft zo mooi, dat ik ze overschrijf: een zweer die onverwachts te voorschijn komt als vóórscheut van verdere ongevigheid.

Ongevigheid? Ja, zo staat het er. Een mooi woord, ik denk: iets dat niet hoort, get waat zich neet guf te gaeve. Ik vind het woord nergens, en concludeer dat het grootste woordenboek ter wereld (het WNT) kennelijk niet het Heerlens woordenboek van een Hollandse predikant bekeken heeft, want ook voorscheut ontbreekt en hoort zo niet tot de vaderlandse taalschat.