De Middelnederlandse boerden

[p. 64]

XII⁺ Vanden paep die sijn baeck ghestolen wert⁺aant.

Eens omt jaer soe comt een tijt
Dat ouer al die werlt wijt
Elck mensche gaern te biechte gaet,
Al dairmen kersten gheloue ontfaet,^4.
Van sonden die hi heeft ghedaen
Ende neemt penitencie weder aen
Als hem die priester raedt te doen.
Hier om soe prisic dit sysoen,^8.
Wantmen peynst dan om die sonden^9.
Meer dan anders tenighen stonden,
Als ick v hier nae proeuen sel^11.
Wat eens een jonghelinc gheuel^12.
Die der straten plach te leuen^13.
Ende luttic docht om enich sneuen,^14.
Alst wel scheen an sinen wercken:
Selden quam hi inder kercken
Om te horen goods ghebot;
Nochtiens coes hi een quader lot^18.
Tot sijnre zielen oirbair.
Daer nae quam hi in enen vaer,^20.
Dese ouerdadighe jonghelinck,^21.
Ende bedochte menich dinck
Dair hi hem dicke meed hadde gheneert:^23.
+ Sijn eyghen guet dat was verteert;
Doe tast hijt an al dat hi vant.

+ 32d

+ Opschrift: baeck geslacht varken.

4. al overal; ontfaet aanneemt, belijdt.

8. prisic hs. radic.

9. Wantmen hs. Datmen,

11. Als zoals; proeuen bewijzen.

12. Wat (aan) hetgeen.

13. der straten...leuen een bandeloos, wild leven leiden.

14. luttic (saks. vorm) weinig; sneuen zedelijk ten val komen.

18. Nochtiens en zelfs nog daarenboven; een quader lot...oirbair een bestemming die nog schadelijker was voor zijn zieleheil.

20. quam...vaer werd hij beducht.

21. ouerdadighe snode.

23. hem...gheneert in zijn onderhoud voorzien.

+ 33a

[p. 65]

 

Des greep hi een berou al thant,^26.

 

Dat hi sijn biechte woude spreken

 

Ende segghen ouer sijn ghebreken^28.

 

Al daer hi mede verladen was.

30

Dus ghinc hi voert, sijt seker das,

 

Al daer een priester sat allien

 

Die menighen mensche, groet ende clien,

 

Horen biechte plach te horen.

 

Daer ghinc die knape sitten voren

35

Ende beghonste den priester vast te vertellen

 

Hoe dat hi dicke onder ghesellen

 

Hadde ghewandert sinen tijt,^37.

 

Wildeliken mit jolijt,

 

Doe hi sijn eyghen goet verteerde

40

Ende sint hem soe mit onrecht neerde,^40.

 

Dat sulken quam tot crancken baten.^41.

 

Die priester sprac: dit suldi laten,

 

Off ghi dunct mi buten keer.^43.

 

Die knaep antwoerde: lieue heer,

45

Want ic hier voer v bin ghecomen,^45.

 

Soe wil ic spreken tonser vromen^46.

 

Wat ghi mi raet op eenre zaken.

 

Ic weet ter stede twe vette baecken,

 

Den enen soudic gaerne stelen,

50

Heer, woudijt mi helpen helen,

 

Ic souts mij dan wel hoeden voert.

 

Ende als die knape sprac dat woert,

 

Doe louch die priester daer hi sat

 

Ende seyde: vrient, beraet v bat,^54.

55

Dese reden hebben mi wonder.

 

Ja, lieue here, bleuics sonder,^56.

 

Ic en machs niet wel ontberen,

 

Ghij sult mi tsamen absolueren

26. greep vatte op.

28. segghen ouer getuigenis afleggen van.

37. sinen tijt in zijn tijd, voorheen.

40. sint...neerde sindsdien met onge oorloofde middelen in zijn onderhoud voorzag op zodanige wijze.

41. dat hij er niet best aan toe was.

43. buten keer dwaas.

45. Want nu eenmaal.

46. tonser vromen in ons (beider) voordeel.

54. beraet v bat bedenk eens beter wat je zegt.

56. bleuics sonder het hs. B. heeft de betere lezing al bleef ics geerne sonder.

[p. 66]

 

Ende ic wil v die helfte bringhen.

60

Nu moechdi horen nijewe dinghen;

 

Hoe die miede vanden knaep^61.

 

Sel verschalken desen paep,

 

Dat wil ic v vertellen hier.^63.

 

Deen was loes ende dander ghier;^64.

65

⁺ Daer dese twe sitten op een dost,^65.

 

Die hebben altoes riue cost.^66.

 

Die paep die docht in sinen moet:^67.

 

Dese halue baec waer ymmer goet,

 

Oeck hoe die knape daer om dede^69.

70

(Tis een deel der papen zeede

 

Dat si hem gaerne laten myeden).^71.

 

Nochtan sprac hi: wat salt bedieden;^72.

 

Dat ghi mi dit legghet te voren?

 

In quaden water moet ic versmoren^74.

75

Dedict noch om twintich pondt.^75.

 

Die knaep antwoerde ter seluer stont:

 

Ghi selt vertyen deser talen;^77.

 

Ic moet den baeck noch emmer halen

 

Tot eens rijcmans huse binnen

80

Ende ghi sult oec enen haluen winnen.

 

Die priester sprac: selt ymmer wesen,

 

Soe gheuic v wel raet van desen;^82.

 

Mer ghi moet mi alder eerst louen

 

Bij gode selue van hier bouen

85

Dat ghijs v voert selt emmer hoeden.

 

Here, des moechdi wel vermoeden,^86.

 

Sprac die knape, des gheloeft.

 

Doe leyde hi hem die hant opt hoeft^88.

 

Ende absolueerden daer van al.

90

Die knape en maecte ghene ghescal

61. miede het geschenk waarmee hij omkoopt.

63. voor hier is hoe doorgehaald.

64. ghier begerig, inhalig

+ 33b

65. dost (var. doft) doft, roeibank (vgl. voor de vorm v. Helten in Taal- en Letterb. 6, 107).

66. riue overvloedige.

67. in sinen moet bij zichzelf.

69. op welke manier hij er ook aan kwam.

71. myeden omkopen.

72. wat salt bedieden wat moet dat betekenen.

74. moet moge.

75. noch zelfs,

77. vertyen verzaken; je zult nog wel anders praten.

82. gheuic raet van raad ik je tot.

86. vermoeden aannemen.

88. Doe leyde hs. Doeyde.

[p. 67]

 

Ende scheide vanden priester daer.

 

 

 

Nv moechdi horen nyewen maer:

 

Die pape hadde selue twe vette baken

 

Die beyde waren van goeder smaken;

95

Die hadde die knape te voeren versien.^95.

 

Den besten bake vanden twien

 

Die stal hi hem ter seluer nacht,

 

Al daer die paepe cleyn om dacht

 

Doe hi hem liet alsoe verdoeren^99.

100

Dat hine absolueerde te voren.

 

Smorghens ghinc die knape weder

 

Mitten bake ende leyden neder

 

Voirder poerten ende riep.

 

Die paep lach vaste ende sliep

105

Ende sijn maecht was opghestaen

 

⁺ Ende ghinc ter poorten als ic waen

 

Ende vraechde den knaep wat hi woude.

 

Hij antwoerde als die boude:^108.

 

Mijn heer die paep die wetet wel

110

Wat ic wil, ende nyemant el.

 

Ja, nv slaept hi alsoe vaste,

 

Ic en darff op laten ghene gaste.^112.

 

Gaet, segt hem datter is een knaep,

 

Al soudmen wrecken wten slaep,^114.

115

Die sulke waer heeft ghebrocht^115/6.

 

Als hi ghister mit hem cocht,

 

Dat hi come ende hael sijn deel,

 

Off ic behoudene al gheheel.

 

Dit sprac die knaep aldaer hi stoet.

120

Die maecht ghinc lopen metter spoet^120.

 

Totten paep aldaer hi lach;

 

Nochtien wast nauwe dach

 

Doe die maecht die bootscap brocht.

 

Die knaep wist wel wat hi docht,

95. versien opgemerkt.

99. verdoeren verdwazen; beetnemen.

+ 33c

108. als die boude onvervaard.

112. op laten bovenlaten.

114. wrecken wekken.

115/6. sulke...als zodanige (die)...welke; mit van.

120. metter hs. totter.

[p. 68]

125

Die den maecht hiet lopen dus zeer.^125.

 

Die maghet riep: Wel lieue heer,

 

Hier is ghecomen een gherson,

 

Die mi dese boetscap hiete doen:

 

Hi heeft ghebrocht een dier juweel,

130

Coomt ende haeltet wederdeel;^130.

 

Hi seit ghi weet wel wat hi mient.

 

Dat doe ic oeck, tis mijn vrient.

 

Gaet tot hem in snelre vaert

 

Ende segt, dat hi an mi begaert,^134/5.

135

Dat hi v dat selue doe;

 

Tis mi noch een deel te vroe

 

Op te staen in langhe tijt.

 

Die maecht die ghinc mit groten vlijt

 

Totten knaep al voer die poert

140

Ende seyde hem als si had ghehoert:

 

Mijn heer die danct v vter maten

 

Ende ghi sult my die helft laten

 

Vanden goede, ic wilt ontfanghen.

 

Die knaep, die zere bestont te langhen,^144.

145

Die wort nv vtermaten blyde

 

Ende gaff der maghet deen zijde

 

⁺ Al en worts den pape niet veel te bet:^147.

 

Hy hadde ghemest dat varkijn vet

 

Dat hi hem snachs hadde ghestolen.

150

Die knaep ghinc thuus al sonder dolen

 

Haestelic mit snelre vaerde;

 

Des papen toern hem luttic daerde,

 

Wanttet dochte hem wesen rechte schout^153.

 

Ende hi dede den baec in sijn behout.^154.

155

Nv moechdi horen nyewe vite^155.

 

Vanden paep die dus wort quite

 

Sinen baeck, ende waende wel

 

Dat hi enen haluen winnen sel

125. zeer hard.

130. wederdeel het andere (u toekomende) deel.

134/5. zeg dat hij dat wat hij mij vraagt met jou afdoet.

144. langhen verlangen; de zin is: die op hete kolen stond.

+ 33d

147. al schoot de priester daar niet veel mee op.

153. rechte schout zijn verdiende loon (Mnl. W. 8, 713).

154. dede...in sijn behout bracht in veiligheid.

155. nyewe vite een nieuw, een nooit gehoord verhaal.

[p. 69]

 

Totten twien die hi wel wiste,^159.

160

Eer die knaep mit nauwer liste

 

Den enen baec aldus beroefde,

 

Ende die helft al daer off cloefde,

 

Daer hi den paepe mede betaelde,

 

Die die maghet van hem haelde,

165

Als hi hem loefde doe sij schieden.^165.

 

Mar hi en liet hem niet bedieden^166.

 

Waer hi en halen soude ofte niet;

 

Des hadde die pape swaer verdriet

 

Doe hi wt sijnre camer quam

170

Entie waerheit al vernam.

 

Mar daer te voren was hi vro

 

Ende riep lude: ho ho, ho ho!

 

Wat goeder vetter baeck is dit!

 

Doe hine sach legghen opt befit^174.

175

Voer hem so vet ende alsoe schone,

 

Mar luttel peinsde hi om die hone

 

Die hem die knape hadden ghedaen.

 

Mittien sprac hi lijskijn aen

 

Dat si mit vlyte tot hem quame.

180

Heer, seitsi, wats v ghenaeme?^180.

 

Doe si voer hem quam gheghangen.

 

Lijskijn, willen wy desen hanghen

 

By den anderen, wat donct v goet?

 

Here, wat ghire mede doet,^184.

185

Dats mi harde wel te danck.^185.

 

Ic waen die paep wel lude zanck:^186.

 

Dese is vetter dan die mijn!

 

⁺ Mittien draeyde hi een luttelkijn

 

Sijn oghen opwaerts ende sach

190

Weder dair die beter lach

 

Dan die twee die bouen hingen.

 

Doe liet hi haestelic sijn singhen

159. wistc wist te bezitten.

165. Als zoals.

166. bedieden vertellen.

174. befit aanrechttafel; rechtbank.

180. wats v ghenaeme wat belieft u.

184. wat wat ook.

185. Dats mi te danck daarmee ben ik het eens.

186. zanck jubelde.

+ 34a

[p. 70]

 

Ende hi sprac al sonder sparen:

 

Hier is schandelic gheuaren!

195

Hoe heeft mi desen dief berecht!^195.

 

Dus wordt des papen vroechde slecht^196.

 

Ende hi ghinc lopen sonder merren

 

Als die zere wilde vererren^198.

 

Naden knaep ende sprac hem aen:

200

Seg dieff, wat hebstu mi ghedaen?^200.200.

 

En trouwen heer, dat ic v loefde.^201.

 

Die paep van toerne zere doefde^202.

 

Doe die knaep dit seide in spele.

 

Ic doe di hanghen byden kele,

205

Dat sprac die paep in erren moede.

 

Die knaep antwoirde als die vroede:

 

Here, wildijt te recht versinnen,^207.

 

Op mi soe moechdi luttel winnen

 

Waer ghi coemt mit enigher claghe.

210

Ic seide v ghister anden daghe

 

Dat ic wel wiste twee baken te stelen,^211.

 

Mar ic woud dat ghijt most helen,^212.

 

Doe ghi mi absolueerdet dair.

 

Doe docht die pape: tis al waer,

215

Ic bin wel te recht gheloont.

 

Doe bleeff die knappe onghehoont^216.

 

Entie paep ghinc weder thuus,

 

Toornich ende seer confuus,

 

Want hi duchte voir die schande,

220

Hadment voerseit in enighen lande.^220.

 

Dit dede den paep swighen stil

 

Al wasset weder sinen wil,^222.

 

Want hi en conde niet ghecomen

 

An sinen baeck tot sijnre vromen,

225

Die hem te voren toe behoerde.

195. berecht op zijn nummer gezet; beetgenomen.

196. slecht gering.

198. vererren boos zijn.

200. Seg hs. Sey.

200. Seg hs. Sey.

201. loefde beloofde.

202. doefde raasde, ging te keer.

207. te recht versinnen goed overdenken.

211. als je me met een aanklacht aan boord komt.

212. Mar hs. Mar waer.

216. onghehoont ongedeerd, niet lastig gevallen.

220. voerseit bedoeld is wsch. voert geseit verder verteld.

222. weder tegen.

[p. 71]

 

Ic woud mense alle dus verdoerde,^226.

 

Waer si quamen tenighen steden,

 

Die om miede loesheit deden;^228.

 

⁺ Die menighe souts hem dan wel hoeden.

230

Dat heeft willem in zijn vermoeden

 

Van hildegaersberch, dat weet ic wel,

 

Die dichte dit ende nyemant el.

226. verdoerde beetnam.

228. om miede door omkoping.

+ 34b