|
| |
| |
| |
Inleyding tot het volgende werk.
HOe krachtig was het Woord, dat alle werelds zaken,
En 't gantsche Aerdrijk zelfs (uyt Niet) bestond te maken!
Hoe krachtig was dat woord, 't welk door zijn eygen kracht,
De Hemel heeft gemaekt, en wereld voort gebracht!
Hoe krachtigwas dat woord, 't welk Aerd, en Hemel beyde
(Vyt een verwerden hoop) verdeelde, en verscheyde!
Hoe krachtig was dat Woord, daer door dat yder ding
Zijn eerste wezen kreeg, en eygenschap ontfing!
Hoe krachtig was dat Woord, (uyt Godes mond gekomen)
Daer door de wereld heeft zijn eerst begin genomen!
Hoe krachtig was die kracht, hoe machtig is dien God,
Die alles heeft gemaekt door 't woord van zijn gebod;
Die d' Hemel heeft verrijkt met Hemelsche çieraden,
Getuygende Gods macht, en wonderlijke daden;
Die 't zuyvre Hemels blaeuw bepronkt met Zon, en Maen,
Die, yder op hun beurt, de wereld omme gaen;
Die 't Hemelsche gebouw met sterren doet bedekken,
Wiens stralen op de Zee de schipliêns baken strekken.
Hoe krachtig was dat woord, het welk van Gode quam;
Dat woord, waer door 't begin des werelds oorsprong nam;
Dat woord dat Godlijk woord, dat eertijds van de Aerde,
Tot wellust voor de mensch, een gulde wereld baerde;
Een wereld, daer men heeft beleefd een gulde tijd;
Een wereld, daer men wist van tweedracht, nocht van nijd;
Een wereld daer men wist van Wetten, nocht van Rechten;
Een wereld, daer men wist van oorlog, nocht van vechten;
Een wereld, daer men wist van Rechter, nocht van Schout;
Een wereld, daer den een den ander heeft vertrouwt;
Een wereld, daer den mensch zijn vryen wil mogt plegen;
Een wereld, daer men noyt tot quaed doen was genegen;
Een wereld, daer den mensch mogt leven naer 't gemoed;
Een wereld, daer noyt dwang vergoot onnozel bloed;
Een wereld, daer den mensch gerechtigheyd begeerde;
Een wereld, daer natuur de menschen deugden leerde;
Een wereld, daer de liefd, oprechtig en getrouw,
Was tusschen vader, kind, en tusschen man en vrouw;
| |
| |
Een wereld, daer men wist van schuld noch wraeck te spreken;
Een wereld, daer men noyt en wist van leet te wreken;
Een wereld, daer noyt mensch verviel in eenig quaed;
Een wereld, daer noyt mensch handhaefde boos verraed;
Een wereld, daer men mogt in alle vryheyd wesen;
Een wereld, daer men noyt een strengen Vorst dorst vrezen;
Een wereld, daer men noyt den mensch in boeyens sloot;
Een wereld, daer noyt mensch zijn tegenheyd genoot;
Een wereld, daer noyt mensch door valsheyd wierd belogen;
Een wereld, daer noyt mensch door listen wierd bedrogen;
Een wereld, daer noyt mensch door baetzucht wierd verraên;
Een wereld, daer noyt mensch met staetzucht was belaên;
Een wereld, daer de mensch noyt zocht na heerschappyen;
Een wereld, daer noyt mensch een ander brocht in lyen;
Een wereld, daer noyt dief zijn even mensch bestal;
Een wereld, daer noyt mensch leed eenig ongeval.
O tijd, ô gulde tijd! ô beste tijdt van allen,
Toen men de wereld zach, met steden zonder wallen,
Met muren niet verzien, nocht grachten afgesneên,
Van wachten onbezet, oft vyand noyt bestreên.
O tijd, ô gulde tijd! hoe zoet was toen het leven,
Eer trommel en trompet den mensch tot strijden dreven,
Eer wapen ofte zwaerd (by krijgers aengetast)
De landen heeft vernield, de burgers heeft belast.
O tijd, ô gulde tijdt! daer niemand wist van plagen,
Maer daer een yder mensch beleefde goede dagen.
O tijd, ô gulde tijd! daer preekstoel, nocht daer kap,
Nocht geenzints nodig was geleerde wetenschap.
O tijd, ô gulde tijd! toen 't nieuwers aen en misten,
Nocht Raedhuys met de Kerk, nocht Kerck met Raedhuys twisten,
O tijd, ô gulde tijd! toen alles was in vreê,
Een yeder zijnen lust, en niemand qualik deê.
O tijd, ô gulde tijd! toen niemand wist van ploegen,
En 't Aerdrijk, niet te min, gaf yder zijn genoegen.
O tijd, ô gulde tijd! toen noyt en wierd gezaeyd,
En efter boven dien veelvruchten afgemaeyd.
O tijd, ô gulde tijd! toen vette akkers groeyden,
De velden (zonder zaed) in volle vruchten bloeyden.
O tijd, ô gulde tijd! toen 't Aerdrijck alle goed,
En rijpe vruchten gaf, van zelf, in overvloed.
O tijd, ô gulde tijd! toen 't Aerdrijk voort deed komen,
(Van zelver, ongeplant) de kruyden, en de bomen.
O tijd, ô gulde tijd! toen 't altijd Lenten was,
De beemden opgepronkt metklaver, en met gras.
| |
| |
O tijd, ô gulde tijd! toen Zephyrus zijn winden
Deed ruyschen door de blaên van telligrijke linden,
En blies een lieve koelt van zuyde winden uyt,
Op bergen, en op bos, op bloempjes, en op kruyd.
O tijd, ô gulde tijd! waer zijt gy nu gebleven!
Verandering van tijd, verandering van leven.
De wereld is verkeerd, den tijd die is verdreyd,
Of dat ik beter zeg, der menschen eedelheyd,
Der menschen deugd, en liefd, der menschen trouw, en reden,
Die zijn verwisselt, laes, in qua genegentheden;
De liefde is gevlucht, de deugde leyd vertreên,
Men leeft nu na begeert, en niet na wet, oft reên;
Oprechtigheyd die is door gierigheyd verbannen;
Bedriegery die is met loosheydt aen gespannen;
De nydigheyd, en wraec verdrukken liefd, en trouw;
De boosheyd plaegt de deugd met ramp, ellend, en rouw.
De menschen dus verkeert, verkeeren ook de tijden,
Want Gods rechtveerdigheyd en kan 't niet langer lijden;
God straft, al wreekt hy niet, hy ziet het quaed wel aen,
Hy laet de bozen hier een wijl haer gangen gaen,
Hy gund de quaden tijd, om van het quaed te scheyden;
Maer wee, die quaden, die van 't quaed niet af en leyden;
De lusten, die natuer aenlocken, tot het quaed,
Waer van de wereld nu, tot barens zwanger gaet.
Wat ziele is van Godt met sterfflijk vlees omhangen
Daer hert en zinnen niet met quaed doen zijn bevangen;
Heeft immer 't zondig vlees der zonden rol gespeeld,
Zoo werd zy nu ter tijd, na 't leven uytgebeeld;
Heeft quaed doen immermeer de overhand genomen,
Zoo is 't in onzen tijd, laes, op het hoogst gekomen.
O wereld! waer is nu dien ouden gulden tijd?
O liefde! in uw plaets is haet verzelt met nijd.
Begeerlikheyd bezit de zetel van 't genoegen;
Wie leest 'er die zich nu wil na 't genoegen voegen?
Begeerlikheyd die steld aen alle man een wet;
Begeerlikheyd die heeft de wereld om geset;
Begeerlikheyd die is de moeder aller quaden;
Begeerlikheyd die voed bedriegen, en verraden;
Begeerlikheyd die heeft de gulden tijd verteerd;
Begeerlikheyd die heeft de wereld omgekeerd;
Begeerlikheyd vernield de vryheyd, en de vrede;
Begeerlikheyd verstroyd de landen ende stede;
Begeerlikheyd verwekt den oorlog, en den strijd;
Begeerlikheyd verkeerd de wereld, en den tijd;
| |
| |
Begeerlikheyd die heeft bedrog, en list geschapen;
Begeerlikheyd die smeed de swaerden, en de wapen;
Begeerlikheyd verwoest de landen, en de Steên;
Begeerlikheyd die brengt de krijgers op de been;
Begeerlikheyd die voed het plunderen, en moorden,
En oorzaekt alle quaed waer van men immer hoorden.
O grootste vyandin! ô nikkerlijke vond!
O kanker voor de ziel! ô oorspronk aller zond!
O snood, en vals vergif wat oorzaekt gy al plagen,
Wat voed gy al bedroch, wat zoekt gy list, en lagen;
Wat brouwt gy al bederf, wat stookt gy felle brand,
En maekt tot as, en puyn zoo menich rijk, en land;
Wat moord gy menig ziel van Vorst, en onderdanen;
Wat parst gy menig hert tot zuchten, en tot tranen;
Hoe veel onnozel bloed vergiet gy op der Aerd,
Wat hebt gy menig mensch met overlast beswaerd;
Wat hebt gy menig Vorst uyt zijnen troon gesmeten,
En zelfs als eygenaer een 's anders Rijk bezeten;
Wat hebt gy menig mensch berooft van lijf, en goed;
Wat hebt gy menig ziel doen smoren in het bloed;
Wat hebt gy menig maegd geschantvlekt, en geschonnen,
Hoe menig vrouwen kragt, eylaes! door u begonnen.
Het waer een gulde werld, het waer een gulde tijd,
Men wist van twist nocht krijg, van oorlog nocht van strijd;
Indien begeerlikheyd by yder wierd verdreven,
Men zoud als op een nieuw, een gulden tijd beleven.
Maer, leyder! 't is vergeefs de menschen aengeseyd,
Dies gy, Heraclite! de wereld recht beschreyd,
Helaes, niet te vergeefs en tranen uwe ogen,
De blinde wereld wil moetwillens zijn bedrogen;
Wat dat men bid oft smeekt, wat dat men preekt of leerd,
Den mensch, die blijft den mensch; de weereld blijft verkeerd;
Het herte blijft verherd, begeerte haet genoegen,
De wil onwillig is om zich tot deugd te voegen,
De rede heeft geen plaets, de liefde volgt geen wet,
Medogentheyd, en deugd die worden afgezet;
Van 't minste tot het meest, wil 't minst het meeste wezen.
O tijd! die niet en zijt gelijk gy waert voor dezen;
Elk kleyn wil groter zijn, begeert gaet zonder maet;
De armoed rijkdom zoekt, de rijkdom tracht na staet.
Geen staet ter wereld is nu met het zijns te vreden,
Vermits begeerlikheyd gaet boven dengd, en reden;
De deugd, de eer, de schaemt, die zijn gelijk als dood;
Ootmoedigheyd te kleyn, hovaerdigheyd te groot.
| |
| |
Elck wil, (meer als hy mach) in pracht, zijn staet verheffen;
De kleyne willen nu de grooten overtreffen.
O hedendaegsche tijd! wat gaet'er nu niet om?
De menschen zijn verblind, de wereld speeld voor mom;
Hoe dwingt de noot mijn pen om yetste openbaren,
Van 't geen d' onlukkigen ter wereld wedervaren;
Hoe dwingt de noot mijn pen te schrijven van die geen,
Die door hun ongeduld de vromen neder treên;
Die om een werelds schuld haer even mensch verstoten,
En van een kleyn bezit beroven, en ontbloten;
Die 't eerelijke hert, en deugdelijk gemoed
Uyt perssen, met bedwang, tot etter, en tot bloed;
Hoe dwingt de noot mijn pen van menschen te vertellen,
Die hun in dit geval, als wreede tygers stellen,
Om d' ongelukkige met listen te verraên,
En die als eerlijk zit, oneerlijk neêr te slaen;
Die niet een kleynen tijd zijn broeder wil gedulden,
Om met gelegentheyd te effenen zijn schulden.
O mensch, ô wreeden mensch! die zelfs een mensche zijt,
En niet en weet hoe 't u kan lopen door de tijd.
Ik heb 'er welgekend, en ken'er noch op heden,
Die aen haer naesten mensch het alder uyterst deden;
Ik heb'er wel gekend die om een kleyne zaek,
Bedreven groot geweld, en namen felle wraek,
Die met een bitterheyd haer even mensch verdrukten,
En die het, op een kort, veel leliker mislukten;
Ik ken 'er heden noch wiens zaeken qualik gaen,
Veel dingen overhoop, en om haer oren slaen,
En voelen hun te zwak haer eygen last te dragen,
En houden noch niet op haer naesten mensch te plagen.
O wereld! daer den mensch niet leerd aen zijn gemoed,
Hoe hy zich dragen zal in anders tegenspoed;
O wereld! daer den mensch geen menschen wil verschonen;
O wereld! daer den mensch geen liefde wil betonen.
O mensch, ô wreede mensch! zie hier een levend beeld,
Waer in uw wreedheyd werkt, waer in uw dwaesheyd speeld;
Perillus vind een vond om menschen te doen plagen,
Hy, die in zijnen tijd, hy, die in zijne dagen
Een kunstig meester stuk van plagen heeft gewrogt,
En een metalen stier, na 't leven, voortgebrogt,
Die hy voor Phalaris (een wreed tyran) doet komen,
Ontdekt de tyranny, (met dezen voor genomen;)
Als nu den koning hem heeft grondig afgevraegd,
Hoe dat men met den stier de boze menschen plaegd,
| |
| |
Perillus heeft gezeyd, en uyt den borst gesproken,
Men onder deze stier, een felle brand moet stoken,
En steken dan de mensch daer binnen, zo zal hy
De stier doen brullen: neem de proef, of 't zo niet zy.
O werkers van verdriet, hoe maekt gy u tot slaven!
Gy zelf smoord in de put voor anderen gegraven;
Zie, hoe 't in dit geval, met dees Perillo ging,
Zie, wat hy tot een loon voor zijne werk ontfing.
Hy (die een ander zocht met lijden te bedroeven)
Moest, zelver in de stier, de felle brand eerst proeven:
Zoo gaet het in 't gemeen, zoo hier als over al.
Wie andren plagen wil, die zoekt zijn eygen val.
Noch voorder van de tijd, en hedendaegsche dagen,
En hoe zich in de wereld, de menschen langer dragen,
Dit brengt de wereld meê, dat yder wie'er leeft,
Zich hoger tonen wil als hy vermogen heeft;
De knecht wil meester zijn, de meyt wil jufvrouw speelen;
De wereld is verkeert in allerleye deelen;
Die diend wil zijn gedient, de meyd gebied de vrouw,
Van hondert nauwlijx een die is gelijk zy zouw;
Noyt tijd zoo slim als dees met meysjens, en met knechten,
Men past op eer noch plicht, hier gelt geen onderrechten,
Wat isser menig sloer hier binnen onze Stad,
Die in het Jottoos land nauw halve nootdruft had?
Hier zijnde in de weeld, kan 't Gese noch niet herden,
En zie! een vuyle sloy wil strax een jufvrouw werden,
De meyt die eyscht een meyt, en Gese pronkt haer op,
En slingert over straet gelijk een kermis pop.
Al wat de groote doen, bestaen zy na te apen,
Ja 't schijnd dat vaek de meyt is in de vrouw herschapen.
Kladdeuny voerd de pronk, en koopt al watze ziet,
En van de huur alleen en komt het dikwils niet;
De groote overdaed die nu de meysjens plegen,
Die gaet veêr buyten spoor, op averechze wegen;
Noyt dees gelijken tijd, noyt weereld zoo vol quaed;
Als nu, in onze Eeuw, by menschen omme gaet.
De vuyle achterklap (gebouwt op losse logen)
Die komt in onzen tijd de weereld door gevlogen,
En schend zo menig mensch met haer bedriegery,
Bekladdende zijn eer, schoon hy onschuldig zy.
De vuyle achterklap, een vyandin der vromen
Heeft menig achter rug zijn eer, en deugd benomen;
Benomen? neen, maer wel belogen en beklad,
Met vuyle lelijkheyd daer hy geen schuld toe had.
| |
| |
God plaegt niet te vergeefs de weereld met veel lijden;
Men roept niet te vergeefs, dit zijn de leste tijden;
Een yder ken zich zelf, zoo 't zeggen gelden mag,
Ik zeg, de weereld roept al om den laesten dag;
De tijden wijzen 't aen, en alle dingen leeren,
Hoe wereld, en hoe tijd verand'ren en verkeeren;
Wie leeft'er na zijn plicht, gelijk hy leven moet?
Wie leeft'er, die te recht nu zijn beroeping doet?
Wie leeft'er, die zich nu hout aen Gods wet gebonden?
O menschen! leerd met my; de straffe volgt de zonden.
O menschen! leg doch eens al uw gebreken af,
Gods geessel dreygt de ziel met eyndelooze straf.
Hoord onzen Hoveling hier van de wereld spreken,
En hoe hy brengt in 't licht de wereldsche gebreken,
Leerd hoe men leeren moet afkeeren van het quaed,
Dat nu in onze tijd ter weereld omme gaet;
Leerd van den Hoveling hoe dat men moet versmaden
De Wereld, en met een al 's weerelds overdaden;
Leerd van den Hoveling, die hier ter plaets verschijnd,
En tuygt, dat 's werelds lust als ydel roock verdwijnd.
Leerd van mijn Hoveling hoe dat men diend te leeren,
Hoe verre dat het hert moet gaen in het begeeren;
Leerd van mijn Hoveling hoe dat de wereld zy,
Een hof van alle quaed, en snoo bedriegery;
Daer staetzucht, en gebied, de wet van deugd verstoten;
Daer eygenbaet, en macht, met onrecht hun vergroten;
Daer woeker, en begeert, verkeerde gangen gaen,
Daer loosheyd, enbedrog, d'onnozelheyd verraên;
Leerd van mijn Hoveling de hoofsche treken myen;
Leerd van mijn Hoveling onkuysheyd tegen stryen;
Leerd van mijn Hoveling de wellust, en de zond
Versmaden met het hert, vernielen tot de grond.
Hier staet hy voor 't gezicht van alle werelds menschen;
Hier leerd hy yder een zijn hoogste welvaert wenschen;
Hier leerd hy yder een, rijk, arrem, kleyn en groot,
Te leeren aen de tijd, te dencken aen de dood.
Dies wy, Gunstige Lezer! hier nu willen spreken met dien Goddelijken Philosoof Plato, God is de Wet der wijzen, en der zotte wet is hare lust. Welke woorden niet genoegsaem kunnen overdacht werden, om onze hetten in te drukken, hoe dat de opperste, en waerachtige wijsheyd is, op God te zien, en de zotten op hare wellustigheden, tot welken eynde, wy alhier een Hoveling vertonen, de welke zeer deftig speeld de rolle van een bekeerden zondaer, om de dwazen alzoo af te trokken van de wet hun'er lusten, tot de wet der wijsheyd, 't welk is, tot Gode; ach oft God gave dat in deze onze boze, ja goddelooze tijden, 't zelfde mocht bedacht worden; aengezien zoo veele
| |
| |
herten zwanger gaen met ydele begeerten, hovaerdigheden, wellusten, onkuysheyd, wraek, uydigheyd, gramschap, leugentael, dieverye, woeker, vloeken, zweren, en meer anderen; zulx dat het te verwonderen is, ja meer dan wonder, dat de goetheyd van dien goeden, en langmoedigen God, niet en werd in gramschap veranderd, om alzo, na de mare van zijn Goddelijke, en gestrenge rechtvaerdigheyd, de geheele wereld te verdelgen; van het welke te bevrezen niemant behoeve vry te zijn, ten zy zake, dat onze zonden in deug den veranderen; waer toe ons niet weynig en vermanen de dagelijksche plagen, (van den Hemel op ons uytgestort;) landen door den oorlog verwoest, steden tot assche verbrand, menschen gemoord, en verhongerd, vrouwen onterlijk verkracht, maegden door moed wil geschend, en't bloed, det onnozelen vergoten O verdoolde weereld! laet ik zeggen ô verdoolde menschen! die doch altoos uwe oogen hebt op anderen, hare schulden boven d' u westeld; laet dit alzoo wezen, 't welk wel niet behoorden; ik beschuldig alle menschen, doch mijn zelven 't aldermeeste; ik zie de zonden van een ander, maer de mijne ken ik sekerst, en spreekt met onzen Hoveling: ô mijn ziele! wat wild gy gaen zoeken den dief buyten 's huys, daer hy alrede binnen uw kamer is? Wat wil ik soeken anderen te leeren, daer ik veel nodiger noch dienden zelfs geleerd te werden; wie heeft'er meerder vyand, den mensch, zijn eygen zelven? dies ik dan my zelve, met onzen Hoveling, wil gaen stellen of den trap van beterschap, om alzoo met hem op te klimmen tot de volmaektheyt der verstervinge, verlatende alle de valsche en bedriegelijke ydelheden des werelds; ô of God gave, dat wy Christenen onzen Hoveling wel wilden horen, en veel beter hem ook volgen; ons zelven vermanende met deze woorden: Hy en is niet wijd verscheyden van zijn zonden te beteren, die kennis heeft daer in gedoold te hebben; en alzoo lange dit in 's menschen herte niet geplaetst en
werd, alzoo lange en kan een Christien niet anders genoemt werden, als een quaed willigen, ofte ongelovige; want nimmer komt dien zondaer tot verlatinge der zonden, die niet bekennen wil daer in gedoold te hebben. O gy wasen! ik meen de zondaers die noch volgen de wet der zonernyen, den leydsman der wellusten, 't verderf van haer begeerten; hou op, hou op, te dienen, en te volgen de valsche afgoden uwer moet williger zonden, en wellusten; keer, ey keer! u tot den wet der wijsheyd; dient, en mind voor al, dien eenigen eeuwigen God, onzen Schepper; lieft, en eerd zijn eenigen Zoon onzen Heer en Zaligmaker Christum; gelooft in den Heyligen Geest, de welke ons heyligd ter zaligheyd; schey u af, ô zondige herten! van alle u we zonden; laet af gygulzigers, van uwe overdaden, laet af gy woekeraers, van uw godloosheyd, laet af hovaerdige, van uw hovaerdigheyd; laet af onkuysche, van uwe heestig heyd; laet af gy overspeelders, van u we echtbreuk; laet af mineedige, van uw zweeren; laet af gyrovers, vanuwstelen; laet af bedriegers, van uw verraden; laet as pluymstrijkers, van uwe geveynstheyt; en voor het laeste, laet af gy Christenen, en (onder verbetering) ook alle gy Leeraren der Christenen, het onchristelijk lasteren, en oordeelen ter verdoemenisse, 't welk niemand toebhoord dan Gode, den eenigsten, en rechtvaerdisten Rechter onzer zielen; zijn Heylige Majesteyt behoord (zeg ik) het zedvige; en ons alle Christelijke vrede, broederlijke liefde, Goddelijke eenigheyd, den eenen den anderen zeer gaerne duldende. Al het welke ik (na mijn kleyn vermogen) grootelijx door onzen Hoveling, den goet willigen lezer zoek aen te dienen; en dat wy alzoo gezamentliijk God onze gebeden mogen op offeren, biddende zijn Heylige Majesteyt dat hy gelieve alle herten der Christelijker Koningen, en Princen dezer wereld, alzoo door zijne Goddelijke macht, en wissheyd te bestieren, dat zy in Christelijke liefde, en vrede mogen verrenigen; bun onderdanen in alle wijsheydiegeren, wy onze
Conscientien in Christelijke vryheyd belevende, God magen loven, en danken, in deze onze ellendige dagen.
|
|
Auteursrechtvrij