Lezen doet je goed. Leerjaar 7a

[p. 102]

25 De tandarts

Opa is Andoyo van school komen ophalen. Dat doet hij elke middag, want opa en oma wonen niet zo ver van de school. Andoyo vertelt dat ze vandaag op school naar de Jeugdtandverzorging moesten.

De mondhygiëniste heeft een gaatje ontdekt in één van zijn kiezen.

Die moet gevuld worden. Dat gaat de tandarts de volgende week doen.

Andoyo vindt het doodeng. Hij is bang dat de tandarts hem pijn zal doen. ‘Ach,’ zegt opa, ‘die man geeft je een spuitje om je te verdoven. Je gaat niets voelen. Je moest eens weten hoe blij je mag zijn, dat je naar een tandarts kan gaan. Dat was in mijn tijd wel anders.’

Opa lacht met een zuur gezicht. Hij haalt zijn gebit uit zijn mond en laat die aan Andoyo zien. Opa heeft niet veel echte tanden meer in zijn mond. Andoyo vindt opa lelijk zonder zijn valse gebit. Hij is blij als opa de tanden weer terugzet in zijn mond. Dan begint opa te vertellen.

‘Toen ik klein was, woonde ik in een dorpje aan de Commewijnerivier. Er werd veel suikerriet geplant daar in de buurt en ik kauwde vaak op suikerriet. Dat was onze snoep. Lekker zoet. Maar slecht voor je tanden.

Als ik kiespijn kreeg, gaven mijn ouders me allerlei huismiddeltjes om de pijn te verzachten. Ze lieten me mijn mond spoelen met een zoutoplossing of op kruidnagel kauwen. In een keukenkastje bewaarden ze ook allerlei Chinese medicinale oliën die ze over mijn opgezette wang smeerden.

Sommige middeltjes verzachtten de pijn, maar nooit voor lang. Als de pijn terugkwam, was het erger dan daarvoor.

In die tijd werden kiezen niet gevuld. Als je de pijn niet meer kon uithouden, zat er niets anders op dan die te laten uittrekken. Dat deed de dorpsarts. Tandartsen kenden wij niet, alleen dorpsartsen.

De artsen die we de afgelopen jaren hadden gehad, waren jong en onervaren. Ze waren in dienst van de overheid, hadden vrije huisvesting en konden af en toe met verlof naar Paramaribo. Maar dat was ook alles. Ze konden geen particuliere praktijk beginnen, want de dorpelingen waren allemaal arm. Die moesten ze gratis behandelen. Tanden uittrekken was niet iets wat ze tijdens hun opleiding hadden geleerd. Toch deden ze het, want kiespijn wordt op den duur ondraaglijk voor de patiënt.

Onze dorpsarts in die tijd was een forsgebouwde, lichtkleurige Creool met

[p. 103]

zwart krullend haar. Zijn kin was gladgeschoren en aan de manier waarop hij die naar voren stak, kon je zien dat hij geen tegenspraak duldde.

Zijn witte jas hing open en om zijn hals bengelde zijn stethoscoop.

Mijn moeder mocht niet mee in de behandelkamer.

‘U gaat zijn aandacht afleiden en hem emotioneel maken’, had hij gezegd. Ik wist niet wat hij bedoelde met emotioneel, maar het moest iets te maken hebben met pijn en huilen. Natuurlijk had dit me nog banger gemaakt, maar ik vertrouwde erop dat de behandeling, wat het ook mocht zijn, wel effect zou hebben. Anders had mijn moeder me niet naar de poli gebracht.

Terwijl de dokter het licht van een lamp in mijn mond liet schijnen, gaf hij zijn assistente op commandotoon enkele bevelen. Hij deed geen moeite om me op mijn gemak te stellen.

Ik was niet onmiddellijk aan de beurt. De doktersassistente liep heen en weer met pillen, injectiespuitjes en verbandmateriaal. Er hing een sterke ethergeur in de kamer, die me misselijk maakte. Er was nog een patiënt in de kamer. Ik zag een oude mae, met een wond aan haar been op een stoel

[p. 104]

tegen de muur zitten. De wond was rozerood en zo groot als een kleine pannenkoek. Hier en daar was het wondvocht aangekoekt. De assistente nam een flesje waarop een etiket was geplakt met een doodskop erop.

Er zat een paarse vloeistof in. Ze schonk wat van de vloeistof op een dot watten en maakte daarmee de wond schoon. De vrouw kermde van pijn. De dokter inspecteerde de wond en schudde zijn hoofd.

‘Lepelen’, zei hij tegen de zuster.

De vrouw had klaarblijkelijk al eerder zo'n behandeling ondergaan, want ze begon luid te protesteren. De dokter rommelde wat in zijn instrumentenbak. ‘Als u niet ophoudt met dat lawaai, wordt u nooit beter’, zei hij geïrriteerd.

De vrouw werd stil. Ik begon te beseffen dat er iets vreselijks zou gebeuren. De zuster was de oppasser gaan roepen, een mannelijke assistent. Op een teken van de zuster greep de oppasser het zieke been van de arme vrouw stevig vast. De zuster reikte hem een lepel aan.

Met zijn andere hand begon hij de wond uit te lepelen tot het bloed eruit stroomde. Terwijl de zuster met een onbewogen gezicht naar het plafond staarde, gilde de vrouw zo luid dat het ook buiten te horen moest zijn. Ik hoorde ongeruste stemmen over en weer praten, waarschijnlijk van familieleden. Toen de lepel in de wond ging, had ik mijn ogen stijf dichtgeknepen. Mijn ogen waren nog steeds gesloten, toen het gegil van de vrouw overging in een zacht gesnik.

‘Zet een schoon verband’, hoorde ik de dokter zeggen. Zijn stem klonk erg dichtbij en direct daarop voelde ik zijn hand in mijn kaken knijpen.

Het volgende moment was mijn hoofd achterover en mijn mond open.

De dokter boog zich over me heen. Ik voelde een metalen instrument langs mijn tanden gaan. Het gezicht van de dokter was zo dichtbij dat ik zijn adem kon voelen. Hij zocht met zijn instrument, een tang, naar de zieke tand. Toen hij die te pakken had, drukte hij hem naar links en toen naar rechts. De zeurende kiespijn veranderde in een helse, ander soort pijn. Het leek alsof mijn hele kaakbeen in stukken werd getrokken. Mijn tandwortels stonden op het punt te breken. Ik wilde opstaan en wegvluchten, maar de dokter trok de tang terug, drukte me op de stoel en schreeuwde: ‘Stilzitten! Als je tand breekt, ga je nog meer pijn voelen. Zit stil, het is zo voorbij.’

De tranen stroomden langs mijn wangen. Ik wilde mijn moeder bij me hebben en jammerde zachtjes ‘mama, mama’. Het kon me niet meer schelen. Ik wilde weg uit deze vreselijke martelkamer.

Ik probeerde weer op te staan, maar de zware hand van de dokter hield

[p. 105]

me in de stoel. Hij keek me strak aan. Van schrik kneep ik direct mijn ogen weer dicht. De tang ging weer naar binnen en sloot zich weer om mijn tand. De dokter bewoog de tand met nog meer kracht heen en weer. Ik voelde het koude metaal tegen de binnenkant van mijn mond bewegen. De verzwakte tand kwam los. De dokter gaf nog een rukje en tilde toen langzaam de boosdoener omhoog en langs mijn tong uit mijn mond.

Ik piepte even. De zuster, die naast mijn stoel stond, hield een bakje omhoog. De dokter liet de tang met de tand in het bakje vallen.

Het was alsof mijn hele gebit was gerampaneerd. Ik kon mijn mond haast niet meer sluiten en huilde van pijn. De zuster hielp me uit de stoel en stopte een rolletje watten in mijn mond om het bloed op te vangen. ‘Je mag je mond voorlopig niet spoelen’, zei ze.

Ik zal je moeder een tabletje voor je meegeven. Je moet gewoon gaan slapen. Alleen vloeibaar gebruiken. Over een dag of wat is het wel over. Ze deed de deur van de behandelkamer voor me open. Ik wankelde naar buiten. Nog net zag ik het gemene lachje om de lippen van de dokter.’

Als opa stil is, steekt Andoyo zijn vinger in zijn mond. Hij voelt zijn kies. Het gaatje is nog heel klein, heeft de zuster gezegd. De tandarts gaat in zijn tand boren. Daarna vult hij het gaatje op. Het zal geen pijn doen. Wat is hij blij dat hij dat hij naar de tandarts mag gaan.