Lezen doet je goed. Leerjaar 7a

[p. 58]

14 De Surinaamse botanicus

Stel je voor dat je in het mooie bos bent van Suriname. Je kijkt naar de stam of naar een blad van een plant en je weet direct wat voor plant het is. Dat zou heel bijzonder zijn. Voorlopig is Frits van Troon de enige Surinamer die dat kan. Een bijzondere man, dus.

Zijn kennis over het bos en alles dat met planten te maken heeft, heeft hij in eerste instantie als jongen geleerd van zijn vader in het dorp Kadjoe.

Zijn vader was houtkapper. Daarom moest hij natuurlijk weten welke houtsoorten er gekapt werden.

In de jaren zeventig kwam Frits naar de stad om werk te zoeken. Hij kwam toen in dienst van 's Lands Bosbeheer (LBB), wat nu Stichting Bosbeheer en Bostoezicht (SBB) heet. Deze organisatie houdt zich bezig met het controleren en monitoren van de bomen en planten in onze natuur. Hij kwam toen een wetenschapper uit Columbia tegen, Jiminensa Humbert.

Deze botanicus werkte aan een boomboek. Frits werd zijn assistent en deed onderzoek voor hem. Hij leerde binnen vier maanden veel over bomen en lianen.

‘Als Humbert uitlandig was, moest ik de eigenschappen noteren van boombladeren en liaantakken. Het ging om kenmerken zoals de bast, het boomsap dat er uitstroomt en de kleur, wanneer je in de bast kerft. En alles was in het Engels en Latijn. Dat zijn de internationale talen als het over wetenschappelijke kennis van planten en bomen gaat’, vertelt Frits trots.

Enkele jaren later werkte Frits samen met doctorandus Pieter Teunissen. Hij was een bioloog uit Eindhoven, een stad in Nederland. Met hem heeft hij een vegetatiekaart van ons kustgebied gemaakt. Op een vegetatiekaart wordt aangegeven wat voor soorten begroeiing er in de gebieden op de kaart zijn. De vegetatiekaart laat de hele breedte van Suriname langs de oceaan zien en loopt vijftig kilometers naar binnen. Het was weer planten verzamelen en bostypes beschrijven. Ze deden ook bodemonderzoek. Dat was om na te gaan of de grond eventueel geschikt zou zijn voor landbouw. Alles van de planten moest beschreven worden.

‘Twee jaar lang hebben we de gebieden bezocht. We waren soms zes weken aan één stuk door weg. We zijn afgereisd naar Coronie, Moengo, Albina, Nickerie en de Corantijn. We maakten met zijn tweeën ons kamp. We sliepen onder een zeil. We hadden twee plastic bootjes om de

[p. 59]

kreken te bevaren’, blikt Frits terug.

Avontuurlijk was het zeker, maar niet altijd even makkelijk. Ze hebben ook veel moeten ontberen.

‘Soms moest je staande eten. In de zwampen heb je hele muskietenwolken. Je kan dan niet rustig in de schaduw gaan zitten.’ ‘Desondanks is het een mooie kaart geworden. Ik heb er zelf veel van geleerd. Ik ben altijd leergierig geweest’, merkt Frits op.

Een andere wetenschapper met wie Frits later op pad ging, was Mark van Roosmalen. Die deed een onderzoek naar slingerapen, ook wel Kwatta-apen genoemd. Hij bestudeerde de apen die zich langs de Coppenamerivier bevonden. Om exact te zijn, het was de omgeving van de Voltzberg. Van Roosmalen wilde voor zijn onderzoek precies weten wat de apen eten.

‘Dus hebben we een apengebied van vier kilometer in het vierkant bestudeerd.’

Je kunt het raden wat ze deden, juist ja! Frits van Troon en Mark van Roosmalen schreven op welke bomen er in dat gebied stonden. Ze noteerden ook welke van ze vruchten droegen en wat voor vruchten dat waren.

‘We kwamen tot 995 bomen die vruchten dragen, die de apen gebruikten’,

[p. 60]

weet Frits te vertellen.

Jan Lindeman was weer een andere wetenschapper met wie Frits erop uit trok. Jan werkte voor een groot herbarium in Nederland. In een herbarium bewaren ze kennis over allerlei soorten dieren en planten. Frits vergezelde Jan vaak op veldexpedities. Op één van deze tochten vond Frits een zeldzame liaan. De liaan komt wel voor in Costa Rica en zelfs in Europa, maar Frits zag hem nooit eerder in Suriname. De liaan kroop tegen een boombast omhoog.

‘Deze ken ik niet!’, riep Frits verrast, toen hij de liaan zag.

Frits heeft ook kennis van medicinale planten, die al eeuwenlang door de Inheemsen en Marrons worden gebruikt. Hij heeft daarmee zelfs een bekende Amerikaanse botanicus geholpen. Deze wetenschapper, Mark Plotkin, schreef een boek over medicinale planten van vooral Inheemsen. Frits kende de verschillende namen van de boomsoorten en planten die de Inheemsen gebruiken bij ziekte. Nog belangrijker was dat hij de Inheemse talen kende. Daarmee leverde hij een onschatbare bijdrage aan het onderzoek van Plotkin.

Ondanks zijn kennis over medicinale planten hoeft Frits geen ‘dresiman’ te worden. Als je iemand iets geeft dat niet werkt, kan je ruzie krijgen. Dat heeft hij liever niet

Door zijn kennis en ervaring als botanicus is Frits wereldwijd bekend en geliefd geworden. Wetenschappers die iets willen weten over de planten en bomen in onze bossen, kunnen bij hem terecht. Ze werken graag met hem samen. Hij heeft niet alleen geholpen bij verschillende onderzoeken, maar er ook veel van geleerd. Gelukkig wordt hij erkend en gewaardeerd om zijn kennis. In 2001 ontving hij van Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard een onderscheiding van de Orde van de Gouden ark. Dit vanwege zijn grote bijdrage en bijzondere prestaties op het gebied van natuurbescherming. In zijn huis heeft hij een grote foto staan met prins Bernhard en zijn onderscheiding. De onderscheiding was een mijlpaal in zijn leven. Het was een enorme eer voor een Saramaccaanse jongen, geboren in het kleine dorp Kadjoe. Niet alleen de Nederlanders waardeerden hem. Hij kreeg ook de Granman Gazon Matodja Award in 2007. Dit was een blijk van erkenning vanuit zijn eigen gemeenschap. Het was van enorme waarde voor Frits.

In 2021, op 83-jarige leeftijd, benadrukt Frits nogmaals: ‘Het is belangrijk dat ik mijn kennis overdraag. Die mag niet verloren gaan.’

Met zijn organisatie, Stichting Panda, heeft hij Tonka Eiland ingericht. Dit

[p. 61]

eiland ligt in het Brokopondostuwmeer. Het is eigenlijk een bergtop die boven het water uitsteekt.

‘Studenten van de universiteit en middelbare school die geïnteresseerd zijn in plantenkennis kunnen terecht op Tonka Eiland. Het is theorie en praktijk in één’, vertelt Frits.

Hij heeft op het eiland ruimte voor meer dan zeventig studenten. Ook wetenschappers, die onderzoek willen doen naar planten en bomen, zijn er welkom. Tonka Eiland is niet alleen een plek voor educatie. Je kan er ook lekker ontspannen.

Verder kunnen bezoekers kennis maken met de Saramaccaanse cultuur. Er wordt verteld over de geschiedenis van het stuwmeer. Het dorp waar Frits is opgegroeid, Kadjoe, was ook één van de dorpen die onder water kwam te liggen eind jaren zestig. Er is een dam in de Surinamerivier gebouwd.

Dat is de Afobakadam. Deze dam was nodig om stroom op te wekken voor de aluminiumsmelterij te Paranam. Doordat de dam het water van de rivier tegenhield, ontstond het prof. van Blommesteinmeer. We kennen het ook als Brokopondostuwmeer. Vele mensen moesten hun dorpen verlaten omdat die onder water liepen. Ze hebben hun intrek genomen in transmigratiedorpen. De overheid had die dorpen opgezet.

Frits vindt het belangrijk dat wij onze geschiedenis goed kennen. En zijn botanische kennis mag niet verloren gaan. Daarom heeft hij een kenniscentrum opgezet. Het overdragen van kennis is hem niet vreemd. Al voor het opzetten van het educatiecentrum op Tonka Eiland gaf Frits trainingen. Onder leiding van Frits hebben tal van medewerkers van SBB een intensieve training gekregen op hoog niveau. De deelnemers moesten meer dan driehonderd bomen identificeren. Ze hebben toen een inventarisatie gedaan van alle oorspronkelijke Surinaamse bomen. Daarbij behoren dus niet de vruchtbomen die uit andere landen zijn meegenomen. De kalebas en de awara bijvoorbeeld, zijn eigenlijk door Inheemsen gebracht uit Belize. In totaal zijn er 750 verschillende oorspronkelijke boomsoorten en 250 liaansoorten geïdentificeerd. In ieder geval is deze kennis voorlopig veilig. De mensen die de training hebben afgerond, dragen de kennis van Frits van Troon met zich mee.