Reyze van Iacop Kreynck un Deryck Vogel van Zutphen toe Ierusalem na den heylighen Grave Christi Anno MCCCCLXXIX

Jeruzalem: heilige plaatsen binnen de stadsmuur

Item als ghy eerst binnen Iherusalem gaen ⁺, so heb ghy aflaet van allen sunden. Unde dan so giet men in dat hospitael, daer liggen die Pelgrims des nachtes. ⁺ Des morgens twie uren vor daghe, so komen de broeders van den berch Syon, und gaen mit den Pelgrims to den hilghen steden, die te Iherusalem unde dair omtrent sint. Item in den iersten gietmen vor den tempel, daer dat hillige graff inne steyt. Daer is eyn schone viercante plass, unde midden in den plas licht een viercant plat stien mit vele crucen op geschreven. Daer is die stede daer unse lieve Heere viel mit den cruce, daer is

+ Versta: gaet. Zie de inleiding en aant. 43 over deze opvallende werkwoordsvorm.

+ Dit Johannieterhospitaal bevond zich tegenover de Grafkerk.

[fol. 5r]

VII jaer aflaet, VII karenen, und XL dagh[e]. Item aen der rechter syde van den plase stiet eyn capelle van unser liever vrouwen, daer unse lieve vrouwe ende sinte Iohan stonden onder den cruce, daer is VII jaer aflaet, VII karenen unde XL daghe. ⁺ Item [niet] veer van daer stiet eyn capelle van sinte Michiel unde van allen engelen. ⁺ Item an die ander syde van den plase stiet eyn capelle van sunte Marien Magdalenen, daer is VII jaer aflaet, VII karenen, und XL daghe. Item an dat [capelle] stiet eyn strate, daer unse lieve Heere op quam mit synen cruce ⁺, daer dan comet men to des ryken mans huys, daer Lazarus begerde die krumen van der taeffelen, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, unde XL daghe. ⁺ Item niet veer van daer up eynen hoeke van der straten daer dwongen die Ioden Simon van Syrenen, dat hie ihesum syn cruce moste helpen dragen, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, unde XL daghe. Item daer gietmen ter rechter syden om, daer is die stede, daer unse lieve Heere sprac tot den wyven: Ghy dochteren van Iherusalem, en wilt schryen op my maer op uwe kynderen, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, unde XL daghe. Item daer gietmen ter rechter syden voort omme, daer is de

+ Joos van Ghistele noemt deze kapel, evenals de hierna genoemde kapel van Maria Magdalena meest al vervallen ende te nieuten. (Tvoyage, 94). Zie ook aant. 146.

+ De (Koptische) kapel van St. Michiel en Alle Engelen bevindt zich vrijwel naast de eerstgenoemde kapel van Onze Lieve Vrouw en St. Jan; de emendatie in deze zin is dus niet alleen vanwege het veelvuldig voorkomen van de zinssnede ‘niet veer van daer’ alleszins aannemelijk.

+ Bedoeld is het einde van de Via Dolorosa bij de Grafkerk.

+ De parabel van Lazarus en de rijke vrek staat verhaald bij Lucas 16: 19-31. Ook in de andere reisverhalen, niet alleen zoals hier door Kreynck en Vogel, wordt deze parabel op deze plaats aan de realiteit gekoppeld.

[fol. 5v]

stede daer onse lieve Heere druckede den vrouken syn gebenedide angesicht in oren doeck, dat nu hes de Ffrancrike, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, und XL daghe. ⁺ Item nicht veer van daer is die stede daer onse lieve Vrouwe beswymede, doe [si] onse lieve Heere oer liefste kynt sach ter doot gaen mit den cruce, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, und XL daghe. Item niet veer van daer is die probastica pyssina, dat is dat water, dat die engel eyns des dages roerde, und wie daer na eerst int water quam, die waert gesont van allen zuycken, de hie hadde, want daer lach inne dat holt des hilligen cruces, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, und XL daghe. ⁺ Item daer by sint twe witte stiene, und liggen in eenen boghe die over der straten gemesselt is, daer wert onse live Heere op geset, doe hy gegyselt was, und Pilatus totten Ioden segede, Ecce homo, Siet den mensche, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, und XL daghe. Item niet veer van daer is die schole van onser liever vrouwen, daer is VII jaer aflaets, VII karenen, und XL daghen. ⁺ Item niet veer van daer stiet Pilati huys an die luchter syde, daer unse lieve Heere inne gegyselt wert, unde mit der doernen gecroent, daer is aflaet van allen sunden. Item niet

+ In deze zin is de afschrijver enige keren de draad kwijtgeraakt. Abusievelijk heeft hij geschreven: ‘onse lieve vrouwe druckede den vrouken’ maar hij heeft deze fout niet opgemerkt. In angesicht heeft hij ge later erboven geschreven en aldus ingevoegd. Onopgemerkt weer bleef hes de (te lezen als: [h]es te). Aanvankelijk had hij geschreven Fferonice (Veronica[e]), maar er vervolgens doorheen geschreven: Ffrancrike . Deze verbetering lijkt dwaas omdat de zogenaamde doek van Veronica al sinds 705 tot de kerkschat van de Sint Pieter te Rome behoorde, maar er waren nog veel andere kerken die het bezit ervan voor zich opeisten. Een daarvan was de Sainte Chapelle in Parijs; die zweetdoek zou door Boudewijn II in 1247 aan Lodewijk IX geschonken zijn. Zie: Walter Kasper e.a., Lexikon für Theologie und Kirche (Freiburg-Basel-Rom-Wien 1996) dl. V, kol.727-729, s.v. Veronica.

+ De Probatica Piscina of Bethesda-vijver. De vrome opvatting dat het kruishout daarin gelegen zou hebben, leest men bij Petrus Comestor, Historia Scholastica, Liber III Regum (in Patrologia Latina, 198, kol. 1370). Diens autoriteit werd gaarne aanvaard.

+ Deze ‘school van Maria’ wordt nog niet vermeld door Jan van Mandeville (1336); ze verschijnt voor het eerst bij Johannes Poloner (1421-22). Naderhand duikt ze in menig reisverhaal op. Zie: N.A. Cramer (ed.), De reis van Jan van Mandeville, naar de Middelnederlandsche handschriften en incunabelen (Leiden 1908), kol. 61-79, respectievelijk: T. Tobler (ed.), Descriptiones terrae sanctae ex saeculo VIII, IX, XII et XV (Lipsiae 1874) 230.

[fol. 6r]

veer van daer ter rechter hant stiet die tempel Gods, daer onse vrouwe inne geoffert, ende Ioseph getrouwet wert, daer is aflaet van allen sunden. ⁺ Item niet veer van daer stiet Salmons tempel, daer unse lieve Here yn predekede op den Palmdach, daer is aflaet van allen sunden. Item binnen an die luchter syde van der straten stiet eyn schone kercke, dat plach Ioachim und Anna oer huys te wesen, daer wert onse lieve vrou gebaren, daer is aflaet van allen sunden. Item niet veer van daer stiet Simonis huys, daer was et daer onse lieve Heere Marien Magdalenen oer sonden vergaf, daer is VII jaer aflaet, VII karenen, und XL daghe.

+ Bedoeld is de Omar-‘moskee’, door de kruisvaarders Templum Domini geheten. Naar de overlevering wil, was zij gebouwd op de plaats waar ooit de Templum Salomonis stond. Anders echter dan dit reisverhaal meedeelt, werd Maria niet hier, maar in de Porticus Salomonis (d.i. de huidige Aksa-moskee) opgedragen (‘geoffert’). Deze tempel verschijnt in de volgende zin, evenwel onder de naam Salmons tempel.