Anathema's 3

[p. 36]

Naschrift

De vele reacties op de voorgaande tekst maakten de volgende toelichting noodzakelijk:

Het is niet gebruikelijk om uitleg te geven bij een parodie, maar dat is nog geen reden om het na te laten. Mijn onlust gold in de eerste plaats de geparodieerde tekst zelf. Ik ben blijkbaar de enige die pijn in zijn buik kreeg van dat Dankwoord, en de conclusie moet wel luiden dat andere mensen er geen last van hebben om een bekroonde schrijver een zo deerniswekkende imitatie van zichzelf te zien geven. Ze zien geloof ik het verschil niet.

Ze zien het verschil niet: Dit geldt in het algemeen voor de ongelijkheid van kwaliteit in Van het Reve's recentere werk, waarvan de goede en de minder goede gedeeltes met dezelfde klakkeloosheid worden aangeprezen. Het feit dat de verhouding tussen de twee in Nader tot U ongunstiger is dan in Op weg naar het einde is blijkbaar ook voor niemand een overweging.

Hoe komt dat? In de eerste plaats doordat veel mensen ieder vermogen tot onderscheid verliezen tegenover het geconsacreerde. Dat blijkt ook uit de brieven die ik naar aanleiding van deze geschiedenis gekregen heb: uit de meeste spreekt niet anders dan geschoktheid, als betrof het een overtreding, als had ik bv. de Koningin beledigd of mijn tong uitgestoken tegen Fidel Castro. Niet onverwacht, maar toch opvallend is daarbij de armoede en de uniformiteit van de motieven waarom men Van het Reve boven kritiek verheven wil zien: in de eerste plaats de religie (waar ik maar niet op in ga) en verder steeds opnieuw het ‘kostelijke ironiseren van de ambtelijke taal’ en de ‘grote gevoelslading van de woorden’ (dit zijn ook precies de dingen die genoemd werden in het jury-rapport. Bravo!)

Maar in de tweede plaats heeft het iets te maken met de speciale eigenaardigheden van het soort literatuur dat Gerard van het Reve nu sinds een jaar of zeven heeft verkozen te beoefenen, dat wil zeggen niet langer compositie, maar reportage, met expliciete

[p. 37]

formulering van des schrijvers opvattingen en opinies. Laten we het er niet over hebben wat makkelijker is, maar ik neem aan dat er in elk geval niet gestreden zal hoeven te worden over het feit dat de waarde van Van het Reves reisbrieven niet ontleend wordt aan de hoge vlucht van die opvattingen of aan de doorwrochtheid van die opinies. Het zijn in feite banaliteiten die het moeten hebben van een grote stilistische oorspronkelijkheid, van een (daarmee gecommuniceerde) afstand tot de eigen opvattingen, en van een werkelijk fanatieke eerlijkheid.

Als aan deze voorwaarden wordt voldaan dan worden die banaliteiten, zo men wil, ‘op een hoger plan gebracht,’ getransformeerd tot iets anders, tot literatuur. Maar het resultaat is minder fraai als er niet aan voldaan wordt. Er is dan achter een zekere hoeveelheid clownerij een nogal bekrompen en conformistisch heerschap aan het woord, intolerant aan de graat en niet gespeend van een soort Hollandse krenterigheid. Dit zijn burgerdeugden die bij ons in wijde kring weerklank vinden, speciaal die neiging om alles wat niet de vertrouwde, bekende reuk van het eigen nest heeft belachelijk en verwerpelijk te achten, zoals de Indiërs en de ‘gekleurde souteneurs’ in de passages waarnaar ik verwees.

Maar veel mensen zien nu eenmaal het verschil niet. Het is een deprimerend onderwerp. Als gevolg van een en ander heb ik deze week nogal wat tijd doorgebracht met het herlezen van de boeken van Gerard Kornelis van het Reve. Ik herinner mij hoe we er uit citeerden en hele passages van buiten kenden, zoals Simone de Beauvoir vertelt dat de mensen in haar tijd deden met Céline.

Wie daarnaast zoiets kan lezen als dat Dankwoord en al die âneries met Mijn Geliefde Volk en God Zegene U en Roomskatholieke schrijversgroeten, en de zoveelste kostelijke ironisering van de ambtelijke taal, zonder last te krijgen van de buikpijn waar ik het over had, die is werkelijk niet kieskeurig.