Anathema's 3

[p. 31]

Revisme

[p. 33]

Dankwoord

Excellentie, Leden van de Jury van de P.C. Hooftprijs 1968, Zeer geachte aanwezigen!

Als ik mijn leven na mijn volwassenwording en mijn loopbaan van schrijver thans, nu ik al een flink eind voorbij dat punt gevorderd ben, waarop de Seniliteit zichtbaar wordt, in een samenvattende terugblik mag beschouwen, dan zie ik dat de ontwikkeling van mijn kunstenaarschap gekenmerkt wordt door steeds minder strijd. Steeds minder strijd tegen de commercialiteit binnen en buiten mij, uit belustheid; minder strijd tegen oppervlakkigheid, uit gemakzucht; en in de eerste en laatste instantie, steeds minder strijd tegen eigen en anderer conformisme, uit dorst naar succes. Over het minder worden van die strijd, die de ontwikkeling van mijn kunstenaarschap steeds heeft begeleid, heb ik veel nagedacht, en van lieverlede ben ik tot de slotsom gekomen, dat de oorzaak er van niet in een omstandigheid van onveranderlijke en algemene aard moet worden gezocht, maar in een met de vinger aan te wijzen en met name te noemen persoon: mijzelf, zoals ik u zal uiteenzetten.

Ik ben, van mijn vroegste jeugd af, niet per se voorbestemd geweest om een burgerlijk-sentimenteel prozaschrijver te worden in een land waar zowel de burgerlijkheid als de sentimentaliteit al zo lang bloeien dat zij een traditie hebben kunnen vormen. Integendeel, aanvankelijk heb ik geprobeerd mij te weer te stellen tegen deze inslagen, die ik zoals elke Nederlander door mijn opvoeding had meegekregen. In het te boven komen van die twee eigenschappen bestond toen mijn grootheid, die zich openbaarde in mijn eerste boek, De avonden. In die tijd beriep ik mij ook nog niet op religieuze mystiek, maar op Multatuli, Nescio en Céline. Vooral Céline, die noemde ik toen nog als degene die mij het diepst beïnvloed had. Sedertdien ben ik wijzer geworden: Céline, dat was iemand die gevreesd en gehaat werd. Nu beroep ik mij op datgene wat het meest tegengesteld is aan Céline: de romantisch-

[p. 34]

decadente traditie met mystiek-religieuze inslag.

Niet overigens dat ik daar in werkelijkheid veel mee gemeen heb: de grote schrijvers uit de romantisch-decadente traditie waren onvermoeide werkers met een reusachtige oeuvre, zoals Proust en Couperus, en daarbij meestal dandies en estheten met een enorme eruditie omtrent kunst en kunstgeschiedenis. Alleen al van de alimentaire idealen die ik er op na houd, van het genre rauwe gesneden kool eten uit een krant, zou een echte romantisch-decadente schrijver van zijn stoel vallen. Maar het is in feite dan ook niet de romantisch-decadente traditie, waaraan ik steeds meer ben gaan toegeven, maar de burgerlijk-sentimentele traditie. Dat lijkt er heel in de verte een beetje op, maar het heeft o.a. het voordeel dat het, zeker in ons land, in grotere kring geapprecieerd wordt. Het belachelijk vinden van Indiërs bijvoorbeeld, hun op te dragen ‘mensenkleren’ aan te trekken (Op weg naar het einde, pag. 36) of het gewagen van ‘gekleurde souteneurs’ (Nader tot U, pag. 23), dat is zaad dat in Nederland niet op de rotsen valt.

Het getij begon voor mij te keren. Bijna niemand herinnerde zich meer dat ik naar aanleiding van de kinderachtige en onnodige inhouding van de mij reeds toegedachte reisbeurs, in 1951, besloten had om de Nederlandse literatuur de rug toe te keren en voortaan alleen in de Engelse taal te schrijven. Als ik nu samenvattende terugblikken geef, wacht ik mij wel om dat nog te noemen.

Liever zeg ik bij zulke gelegenheden, ook al is het het minst door wanbegrip voor mijn werk gekenmerkte ogenblik in mijn leven, dat ik ‘in de Nederlandse literatuur van mijn tijd alleen sta,’ dat ik ‘het wanbegrip aangaande datgene wat in mijn werk vertolkt wordt, en de uit dat wanbegrip voortvloeiende afzondering en eenzaamheid bereid ben te aanvaarden’.

Dat is immers ook een onderdeel van de burgerlijk-sentimentele traditie: een schrijver, om groot te worden gevonden, moet miskend zijn (al krijgt hij de P.C. Hooftprijs) en eenzaam.

Er zijn natuurlijk ook wel schrijvers die echt eenzaam zijn, omdat zij met de samenleving op voet van oorlog staan, maar dat is niet decadent en niet romantisch, en daar moet ik niets van hebben. Oei, neen! Dat zou betekenen, dat men in een vacuüm moest leven, dat er geen stroming was die de burgerlijk-sentimentele

[p. 35]

schrijver opnam, om hem door haar vaart en haar massa (en de meeste van deze is de massa) over stagnaties en dode punten heen te helpen; geen bedding, waarin hij de betrekkelijke veiligheid en beschutting van een micro-artistiek klimaat kon genieten, zoals ik nu doe.

Ik wil eindigen met de voorlezing van een gedicht uit Nader tot U, dat mij in het bijzonder dierbaar is. Eerst had ik daartoe willen kiezen het gedicht dat, zoals sommigen Uwer zich nog wel zullen herinneren, indertijd als rijmprent, op last van de Officier van Justitie uit de etalage van een boekhandel werd verwijderd, een domme maatregel die mij zeer tot voordeel heeft gestrekt. Maar ik heb toch de voorkeur gegeven aan een ander gedicht, dat een inslag vertolkt die ik meer en meer tot mijn credo heb gemaakt, nl. dat er iets inherent grappigs zou zijn aan drinken en aan drank. Vandaar dat ik mij zo graag laat fotograferen bij een open drankkast.

Gedicht voor Jan W. Jonker

 

Stel je voor dat de kater niet bestond

 

Dan was alles nog veel erger

 

Dan zou je nooit een kater krijgen

 

Terwijl je die nu wel krijgt

 

Het is dus toch wel goed zoals het is.

 

Prijs God.

Dit was, Excellentie, Dames en heren, wat ik te zeggen had. Moge God zich ontfermen over mij en mijn Geliefde Volk. Ik dank u.