In Nederduitsch gewaad. Nederlandse beschouwingen over vertalen 1760-1820

Vertaalhistorie. Deel 4

[p. 96]

19
A.L. Barbaz, ‘Het vertalen uit vaerzen in vaerzen’. In: De Fortuin. 1805. Amsterdam, W. Vermandel & zn. pp. 171-74 + 178-83.

Abraham Louis Barbaz (1770-1833) moest een groot aantal jaren van zijn pen en dus ook van zijn vertalingen leven. Barbaz was sterk op Frankrijk georiënteerd, publiceerde zowel in het Nederlands als in het Frans, en vertaalde hoofdzakelijk uit het Frans. Zijn vertalingen betreffen veelal toneelstukken. Hij had veel contact met boekhandelaar-uitgever en vertaler P.J. Uylenbroek en zag deze als zijn voorbeeld. Ook J. Nomsz beschouwde hij als leidsman. In 1819 had hij de moed om Feitama's Henriade, zij het terughoudend, te bekritiseren en zelf een vertaling van Voltaires tekst te leveren.¹⁰⁴ Hieruit las hij op 13 november 1819 voor bij Felix Meritis (Van Hattum (1983)).

Het vertalen uit vaerzen in vaerzen, zo het krachtig, bevallig en ongedwongen zal zyn, is zó gemakkelyk niet als vele lieden zich verbeelden; ik voor my, hoe vele duizende vaerzen ik ook reeds uit het Fransch in Nederduitsch heb overgebragt, vind het gemakkelyker honderd oorsprongkelyke vaerzen te maken dan 'er vyftig over te zetten,

En met reden: wat al zwarigheden moet een dichterlyke overzetter te boven komen! éénsdeels het verschil in de korte en lengte der woorden, in den klank der toonvallen, en in den gang der onderscheiden talen; ten anderen, het bewaren van den styl en de uitdrukkingen des dichters, welken men overzet, zó, dat de vertaler wel degelyk moet doen gevoelen of hy den eenvouwdigen en welsprekenden RACINE, den krachtigen en verheven VOLTAIRE, of wel den ryken en zwierigen DELILLE heeft overgeleverd; verders, de vloeibaarheid in de vaerzen, de duidelyke en ongewrongen wyze van zich uit te drukken in de taal, waarïn men schryft, hetgeen den lezer moet doen gelooven dat hy oorsprongkelyke vaerzen leest, die zich zó vast in zyn geheugen prenten, dat geen tyd dezelven 'er uit vermag te wisschen.

Dit zyn slechts eenige voorname verëischten van eene dichterlyke vertaling, en myn bestek gehengt niet alle de minderen op te noemen. Zo veel is zeker dat, zonder duidelykheid en gemakkelykheid in de uitdrukking, en vloeibaarheid en losheid in de vaerzen, een overgezet dichtwerk, al ware hetzelve ook noch zo getrouw overgebragt, nimmer zal worden gelezen.

Laat men my niet tegenwerpen dat, by voor- /(172) beeld, HOMERUS, SOFOKLES, VIRGILIUS, HORATIUS, POPE, en anderen, niet los en vloeibaar, in onze taal, in vaerzen zyn over te brengen: deze tegenwerping doet niets af; want, zo de werken dier dichters niet geschikt zyn om goed in vaerzen te kunnen worden overgezet, laat men het dan achterwegen laten, of wel zulks in eenvouwdig, doch kiesch en welluidend, proza verrichten: men bezige hier het oude doch kwalyk gebezigde gezegde niet, dat men een' dichter, door hem in proza te

104 Zie over deze vertaling Minderhoud (1927) 69-84.

[p. 97]

vertalen, vermoord; neen! men pleegt alleen eene rovery omtrent zynen rykdom; maar de geen, die hem in slechte, of middenmatige, rymen overzet, kan gezegd worden een' dichterlyken moord te hebben begaan.

Wat moet toch het oogmerk van alle vertaling wezen? De geenen, die een' schryver in zyne moedertaal niet lezen kunnen, hem in de hunne te doen verstaan; doch bereikt men dit doel door vergezochte, verdraaide, en duistersaamgeflanste bewoordingen, in stootend rym? Geenszins! de lezer walgt van het boek, reeds by de eerste bladzyde, en smyt het neder om het nooit weêr op te rapen; dan, geef hem van hetzelfde werk eene kiesgeschreven en gemakkelyke prozavertaling: hy zal het verlies der vaerzen bejammeren, doch hy zal tevens zich verlustigen met het boek, zó als hy hetzelve heeft. Is de welsprekende Fransche overzetting in onrym van den GERMANICUS, van mevr. VAN MERKEN, niet een zeer verdienstelyk werk, en onëindig hooger te schatten dan eene gewrongen overzetting van het zelfde dichtstuk, in middenmatige vaerzen, zoude zyn geweest?¹⁰⁵

Zeker geef ik verre de voorkeur, boven het proza, aan eene fraaije dichterlyke overzetting van eenig belangryk dichtwerk, gelyk, by voorbeeld, DE KRYGSKUNST, van den koning van Pruissen, door den heer DOORNIK zó voortreffelyk uit Fransche in Nederduitsche vaerzen overgebragt,¹⁰⁶ welk stuk ik niet schroom het meester- /(173) stuk van alle dichterlyke vertalingen te noemen. Wat al fraaije vaerzen herïnner ik my gestadig uit dat werk! De aanhef alléén is genoeg om den leeslust verder aan te spooren, [.../(174)...]: alle zwarigheden zyn in dit stukje overwonnen, alle schoonheden daarïn saamgevoegd, en wie eenige kunde van de talen heeft bemerkt genoeg dat dit een der moeijelykste brokken om over te zetten is geweest; het geheele werk is zodanig, en wy zullen eerlang op dit onderwerp te rug komen.

[.../(179-82)...]

Om nu noch eens tot myn onderwerp, namelyk het dichterlyk vertalen, weder te keeren, ziet men niet, uit de aangehaalde overzetting [nl. Doorniks De Krygskunst], dat 'er voor het ware kunstvermogen niets onmogelyk is, en dat men zich nimmer kan verschoonen van gewrongen en stramme vertaalde vaerzen te leveren? Wat kan moeijelyker zyn dan een leerdicht, en wel inzonderheid DE KRYGSKUNST, over te zetten? En dan DE DICHTKUNST, van BOILEAU, door GOBELS vertaald?¹⁰⁷ Is dit, hoe moeijelyk ook, niet mede een zeer verdienstelyk werk? Wanneer men zulke dichterlyke overzettingen, alsöok den TELEMACHUS, van FEITAMA,¹⁰⁸ leest, moet ons byna den moed ontzinken van immer, in dat kunstvak, de handen aan het werk te slaan .... Wat zeg ik! men moet veelëer die kunstenaren tot voorbeelden nemen, en, door edelen nayver aan- /(183) gespoord, hen trachten te evenären, of ten minste te gelyken; en noch eens, men moet bedenken dat, uit welk en in welk eene taal men overzet, men nimmer de natie, waarvoor men schryft, behagelyk zal zyn, dan door ongedwongen in zyne uitdrukkingen en los en vloeibaar in zyne vaerzen te wezen.

105 L.W. van Merken schreef in 1779 haar heldendicht Germanicus. In 1787 leverde zijzelf een proza-vertaling hiervan in het Frans.

106 J.G. Doornik, De krijgskunst, naar het Fransch van Frederik II Koning van Pruissen (Amsterdam, 1793).

107 De dichtkunde van den heere Nicolaas Boileau Despreaux, in een gelijk aantal van Nederduitsche vaerzen overgebragt door A.G. [= A. Gobels] (Amsterdam, 1768). Zie ook tekst no. 5.

108 Zie noot 29.