Die conste vanden getale

Een studie over Nederlandstalige rekenboeken uit de vijftiende en zestiende eeuw, met een glossarium van rekenkundige termen

[p. 18]

De speurtocht naar de bronnen

Het proefschrift van Smeur vormde aanvankelijk het uitgangspunt voor de samenstelling van het onderzoekscorpus.¹ Smeurs bibliografie van rekenboeken bevatte 23 Nederlandstalige werken over het rekenen met Hindoe-Arabische cijfers, die voor dit onderzoek in aanmerking kwamen: D-Man-1508, D-Man-1510, D-Hoe-1537, D-Hoe-1545, D-Hey-1561, D-Pet-1567, D-Guc-1569, D-Hel-1569, D-Man-1569, D-Cre-1577, D-Rae-1580, D-Pet-1583, D-Ste-1585, D-Dij-1591, D-Pet-1591, D-Guc-1594, D-Sto-1595, D-Pet-1596, D-Rae-1597, D-Pet-1598, D-Wen-1599, D-Dij-1600, D-Sch-1600.²

Om nog meer Nederlandstalige rekenboeken uit de zestiende en zelfs enkele uit de vijftiende eeuw te vinden, werden vele bibliotheken, archieven en instanties bezocht en aangeschreven, wat resulteerde in de vondst van een aantal rekenhandschriften en het eerste contact met Mw. Prof. Dr. Ria Jansen-Sieben. Zij bleek voor haar Repertorium van de Middelnederlandse artes-literatuur onder andere ook op zoek te zijn naar Nederlandstalige rekenboeken. Uitwisseling van wederzijdse vondsten bracht het onderzoekscorpus op 33 rekenboeken. De tien rekenboeken die werden toegevoegd waren: H-BaU-1445, H-KHA-1453, H-BrS-1463, H-GeU-1532, H-GrU-1558, H-BKB-1568, H-TSB-1578, H-BSA-1584, H-GeU-1584, H-GeU-1592. De complete lijst werd in 1989 door Mw. Jansen-Sieben in haar Repertorium gepubliceerd.³

Ten slotte werden er na 1989 nog drie rekenboeken gevonden, namelijk: D-Man-1546, H-ANE-1562 en H-GKB-1564. Tevens werd ontdekt dat het Rekenboecksken van Robrecht van Heusden dat door Mw. Jansen-Sieben ‘na 1550’ werd gedateerd vermoedelijk rond 1658 werd gedrukt en dus buiten het onderzoekscorpus valt.⁴ Op fol. 15r staat: Rekeninghe der onkosten ghedaen in de keucken. Sondag den 20. mey 1658.

36 rekenboeken waren uiteindelijk beschikbaar voor dit onderzoek. Hoeveel rekenboeken er werkelijk in de vijftiende en zestiende eeuw geschreven zijn is niet bekend, maar aangezien ze als gebruiksvoorwerpen gehanteerd werden en soms als naslagwerk mee op handelsreis gingen, zijn er vermoedelijk vele verloren gegaan.

1 Smeur 1960.

2 In bijlage II bevindt zich een overzicht van het onderzoekscorpus met volledige titelbeschrijvingen van de rekenboeken die hierboven en in het vervolg in code zijn weergegeven.

3 Jansen-Sieben 1989, p. 157-165.

4 Jansen-Sieben 1989, p. 159.