Ellert en Brammert. Een reuzenclaim van een 'Drents' roversverhaal

[p. 26]

Marieke

Veel (lokale) historici proberen door de eeuwen heen sagen te verklaren en het waarheidsgehalte van eerder genoemde plaatsnamen en hoofdrolspelers te achterhalen. Naar aanleiding van het landspel Marieken van Orvelterveen uit 1930 meldt J.J. Uilenberg dat het verhaal zich niet in Orvelterveen heeft afgespeeld²⁶, de plaats die al in de Drentse Volksalmanak van 1837 wordt genoemd. In de Drentse Volksalmanak van 1883 wordt Westdorp (bij Borger) genoemd als de woonplaats van het door Ellert en Brammert ontvoerde meisje. In de volksoverlevering is Orvelterveen vaker de woonplaats van het meisje geworden, omdat het als de enige verlaten nederzetting van Drenthe wordt gezien. De reus die niet door Marieke(n) was vermoord nam namelijk wraak en blies steeds meer zand weg, zodat Orvelterveen onbewoonbaar werd. In oudere versies vertrekken de Orvelterveners omdat Ellert Orvelterveen in brand gestoken heeft.²⁷ Volgens een andere overlevering is het dorp in 1672 door Bommenberend, bisschop van Münster, weggevaagd van de aarde. In werkelijkheid waren rond de 18^e eeuw stuifzanden een ware plaag voor de Drentse korenakkers, waardoor de mensen wegtrokken uit het dorp.²⁸ Uilenberg maakt zich later nogmaals druk over de ‘foutieve’ weergave van het Ellert en Brammert-verhaal in de Drentse roman Dorre Grond, geschreven door Ben van Eysselstein. Uilenberg had weinig waardering voor allerlei ‘artistieke’ interpretaties van de sage.²⁹

Het ‘meisje van Orvelterveen’ wordt pas in de 20^e eeuw van een naam voorzien. Zij gaat door het leven als Marijke, Marijchien, Hillechien, Jaantje Wever of Grietien Gelling. In de ‘gekuiste’ versies was zij de huishoudster van de rovers. Picardt vermeldt in de oudst bekende versie van het verhaal echter, dat zij door beide rovers werd ‘misbruikt’. In andere versies krijgt het meisje zelfs ieder jaar een kind. De kinderen worden soms ook vermoord.³⁰ In een kunstproject van Natuurkunst Drenthe (2005) herinnerden zeven bomen aan de zeven omgekomen kinderen van het meisje. Waar het meisje soms wordt bevrijd³¹, weet zij meestal zelf te ontsnappen aan de rovers. Als Brammert (of Ellert) in slaap valt, doodt zij hem met een scheer-, of broodmes.³² In de meeste gevallen wordt gesproken over een scheermes. In andere versies van het verhaal krijgen vader en zoon flinke ruzie over het meisje.³³

26 Maandblad Drente, april 1937, p. 1.

27 Willinge, J.A. (1859).

28 De Haan (1962), p. 296.

29 Arentzen, Klompmaker, Nijkeuter (2003), p. 23.

30 Bergmans-Beins (1933), p. 8.

31 Onder meer in de Drentsche Volksalmanak van 1837 en in een aantekening van Joseph Cohen (1917).

32 In Nieuw Drentsche Mozaïk (1878) spreekt J. van der Veen Az. over een mes dat gestoken was in een lederen schede. J.J. Uilenberg spreekt in zijn In 't schemeruur bij 't knappend vuur (1943) over een broodmes. A.F. Cremer heeft het over een scheermes in zijn jongensboek Kars, de broodjager en z'n vrinden, [s.n.]. Willinge (1859) spreekt ook over een scheermes.

33 Volkskunde, jrg. 17 (1905), p. 102 (Beilen, 1890); R. Houwink Hzn. in: Eigen Volk, jrg. 3 (1931), p. 12.