Volledige werken. Deel 5

[p. 73]

Een Antwerpsch huisgezin uit de lage volksklas.

Het is in de maand October. Flauw en schemerend dringt het eerste morgenlicht door de donkergroene vensterruiten van eene kleine bovenkamer en laat toe in de halve duisternis een bed, eene vierkante tafel en eenige versleten stoelen van allen vorm en van alle grootte te onderscheiden. Alles is stil en eenzaam in dit kleine verblijf, doch op het kleppen der torenklok, welke in de dichtstbijgelegene kerk de vroegmisse aankondigt, ziet men eensklaps eene beweging op de slaapstede. Eene vrouw plaatst zich overeind, strijkt de uiteengeslingerde haren achter de ooren, wrijft eenige stonden met de handen over de oogen, tast vervolgens het bed rond en vindt eindelijk eenen zwaren wollen rok, welken zij over het hoofd schiet en om hare middel vastsluift. Terwijl zij zich daarmede bezig houdt, roept zij van tijd tot tijd:

‘Jan, sta op, het is zes ure! Het kloksken heeft al lang geluid!’

Die opwekking is reeds drie of viermaal met een zwaar gesnork beantwoord, waar tusschen men de woorden: ‘Ja, ja...’ kan onderscheiden.

‘Ja, ja,’ zegt de vrouw, ‘het is altijd: ja, ja, maar gij maakt geen komaf. Sta op, zeg ik u!’ en hem den arm vattende, schud zij dien met krachten dwingt op die wijze haren man de oogen te openen.

Eenige minuten later hebben de twee echtelingen het rustbed verlaten. Jan gaat naar beneden om zich te wasschen, terwijl de vrouw zich bezighoudt met het vuur te ontsteken. Wanneer dit gedaan is, verlaat zij het vertrek, loopt in haast eenen kleinen trap, naar een zolderken leidende, op, en daar gekomen, roept zij luidkeels:

‘Er uit! kleine luiaards!’ en weldra ziet men een viertal kinders, in hunne hemdjes en op hunne bloote voeten, op het zolderken naar hunne kousen en kleederkens rondzoeken. Nu gaat de moeder weêr naar beneden en wordt weldra door de kleinen gevolgd, die ieder zich een plaatsje bij den haard uitkiezen, uitgenomen het oudste dochtertje, dat eenen cent aan moeder vraagt om in de buurt melk te gaan koopen. De halve once koffie en een duit peën zijn reeds van den avond te voren in huis, en weldra is de morgendrank bereid. Er is geen nood dat de koffie een nadeelig gevolg op hun zenuwstel zal hebben, want het water speelt hier de grootste rol.

[p. 74]

Het huisgezin plaatst zich aan tafel. Moeder snijdt ieder zijne gewone roggen boterhammen en een kwaart uurs later is er niets meer van het ontbijt te bespeuren, dan eenige kruimeltjes brood en druppels gestorte melk, die op de tafel verspreid liggen en door de kat met zorg worden opgelikt. Op die kat heeft de vrouw reeds dikwijls geknort, doch Jan wil niet dat men er zich van ontmake: hij ziet het beest geerne en zegt dat het eene goede muiskat is.

Omstreeks zeven ure verlaat Jan zijne woning en gaat zien of er bij de eene of de andere natie geen werk te vinden is. Jan is geen vast werkman en kan slechts nu en dan eenige stuivers verdienen met den ganschen dag, als een muilezel, zakken koffie of rijst in de magazijnen, op het eerste, tweede of derde verdiep te dragen; ofwel aan de kade suikerkisten of tabaksvaten te helpen afwegen.

De dagen dat Jan niet te slaven vindt, kan men hem aan het stadhuis ontmoeten. Daar wacht hij, in gezelschap van eenige anderen, waarvan velen den arbeid schuwen, totdat de een of andere natiebaas om volk komt zoeken. Geschiedt dit niet, dan blijft men oplettend afwachten dat er zich het een of ander rijtuig opdoe, hetzij voor de aangift van een' jonggeboorne of van een huwelijk, en allen loopen om het rijtuig te openen en gevolgentlijk eenige drinkoordjes te ontvangen. Meer dan eens ook gebruikt de een of andere burger die werklieden tot getuigen voor het aangeven van sterfgevallen of anderszins. Jan beoefent ook dien tak van nijverheid; doch van de drinkoordjes, die hij daar opdoet, ziet zijne vrouw weinig of niets, want zij worden gemeenlijk, zooals hun naam het meêbrengt, opgedronken. Jan is nogtans van natuur geen drinkerd. Het gebeurt ten hoogste eens op de week, en dat is des zondags 's avonds, dat hij zoo met eene goede schreef aan te huis komt, en dan zou er ongetwijfeld krakeel ontstaan, indien Troes niet de voorzorg had haren echtgenoot niet tegen te spreken en hem zoo haast mogelijk te bed te helpen.

Uit dit alles kan de lezer licht begrijpen, dat Jan niet in staat is om den kost voor zijne vrouw en vier kinderen te winnen. Ook zou het huisgezin spoedig tot don bedelzak vervallen, indien Trees geene zuinige vrouw ware en zich niet behartigde om alle soort van werk ter hand te nemen. Weinige dagen in het jaar, tenzij des winters, kan zij in hare woning doorbrengen. Hare bezigheden roepen haar immer op de straat en veranderen met ieder jaargetijde. Nu eens is het meivisch, dien zij in de stad uitleurt, dan weder haring, dien zij op de

[p. 75]

markt te veil brengt; nu eens ziet men haar met eenen kruiwagen versche mosselen door de straten van Antwerpen rijden, terwijl zij schreeuwt zoo hard hare snijdende stem het toelaat; dan weder is zij met twee armkorven kleinen schelvisch geladen; nu heeft zij krieken en kersen te koop, dan weêr pruimen, appelen of peren; dan leurt zij met spiering, bottekens en platdijs, dan gedroogde schollen; en des namiddags en 's avonds, volgens het saizoen meêbrengt, vent zij garnaten, krabben of krekels uit. Zoodat Trees een levend woordenboek van den Antwerpschen roep is en men haar achtervolgens de woorden hoort opschreeuwen van: levaert koop! (zoo noemt men den meivisch) herink koop! versche mossele! schelvisch hebbé? krieke lak appele! karse lak pruime! pruime lak boter, tegen vier oordjes 't pond! vier appele veur ne cent! peere tegen twee centen 't pond! Spirink koop! pladijs koop! e lakker scholleke vriende? gârnaat! 'k heb versche kreuk'! enz., enz.

Het is bij middel van al zulke neringen, dat het huishouden van Trees in stand blijft en dat de kinderen geen gebrek lijden, iets wat, indien men alleen op de winst van Jan moest bestaan, meer dan eens zou gebeuren. Terwijl de vrouw, op die wijze, op de straat het brood zoekt, moet haar oudste dochterken het huishouden verzorgen en de kleinere kinders oppassen. De nood maakt het meisje vroegtijds behendig en zij verzorgt hare zusters en broederkens, en heerscht als eene ware moeder over hen.

Ofschoon er Trees, zooals men licht kan beseffen, weinig tijd om zich te vermaken overblijft, zijn er nogtans dagen, welke zij daaraan kan toewijden en dan haalt zij eens goed, zooals men zegt, haar hart op. Die dagen zijn echter weinig in getal: het is de kermis harer parochie en de beruchte novene van Sint Job op den Dam, bij Antwerpen. Op de kermis gaat zij met Jan eene goede pint drinken en een dansje afleggen; doch het grootste vermaak heeft te Sint Job plaats. Dan spelen de vrouwen den baas, de man heeft niets in te brengen en mag zelfs in het vermaak niet deelen. Eene kleine somme gelds, welke men oord bij oord, in het jaar, heeft bijeengebracht, moet met dit feest verbruikt worden. Te dien einde huurt men een' omnibus, het zondagpak wordt aangedaan en men vaart naar de Sint Jobskermis. Die dag is eene echte braspartij en slechts laat in den avond komen de vrouwtjes, zingend als matrozen, in vollen triumf de stad weder binnen. Zij hebben hare schade dan eens voor goed

[p. 76]

ingehaald en de man mag er niets tegen hebben op straf van zich de gramschap van al de vrouwen van het kwartier op den hals te halen. Dit weet hij en zwijgt. Dan, het ware ook wreed dit kleine vermaak aan Trees te benijden.

Volgens de korte afschildering, welke wij tot hiertoe gegeven hebben, zou de lezer licht kunnen besluiten dat Trees tamelijk gelukkig in haar huishouden is, dat zij wel hard en onophoudend moet slaven, maar toch eindelijk aan den kost geraakt. Dit zou waar wezen, indien er niet een vijand bestond, die jaarlijks de arme huisgezinnen komt bespringen en nooit vlucht zonder aan dezelve groote wonden te hebben toegebracht. Die vijand is de winter. - De vaarten liggen toegevrozen, de Schelde is met ontzaglijke ijsklompen gevuld, de dokken zijn, om zoo te zeggen, ledig, geen enkel durft de haven bereiken. Jan is volstrekt zonder werk; de nering zijner vrouw is voor het oogenblik, zooniet gansch verdwenen, ten minste onbeduidend geworden; de eetwaren zijn duur, voor arme lieden bijna onbetaalbaar, en Trees is op het einde des zomers niet in staat geweest eenige provisie van aardappelen of steenkolen op te doen. Dit laatste is oorzaak dat zij thans alles tweedubbel moet betalen. Do koude wordt intusschen hevig, onverdraaglijk. Er moet gestookt worden: de kinderen mogen toch niet bevriezen. O, alsdan krijgt het huisgezin een akelig uitzicht. Men lijdt honger, men lijdt koude en men maakt schulden. Trees doet nogtans al wat in hare macht is om dien toestand te verzachten. Des morgens ten vijf ure, wanneer het stikdonker is, zweeft zij langs de straten, ten einde hier of daar eenige assche op te sporen, om daarvan te huis eene tweede maal de krachten uit te putten en op die wijze zoo veel mogelijk tegen de koude te worstelen. Dit alles echter kan niet helpen: er is niet genoeg om te leven en de honger wil niet borgen. De vrouw is gedwongen hare zondagkleederen een voor een naar den zoogenaamden Berg van barmhartigheid te dragen, en van dag tot dag ziet het er in hare woning armer uit. De koperen ketel, tinnen bierpot en andere voorwerpen van eenige weerde zijn weggedragen; de gouden oorringen, waarmede Trees in den zomer mag pronken, zijn verzet; de beste jas van Jan is beleend en in het hevigste der koude is hij verplicht met eenen kiel gekleed in de gure lucht te verschijnen.

Gemakkelijk is het te begrijpen dat, in zulke netelige omstandigheden, de rust niet altijd in het huisgezin blijft wonen. De eene wil

[p. 77]

het ongeluk door den andere doen verzachten en men zit gansche dagen te knorren. Trees, die al doet wat zij kan, verdraagt niet veel en spaart de scheldwoorden niet. Meer dan eens rijst daar een hevig krakeel uit, en de woonstede weêrgalmt alsdan van het gekijf van Trees, van het geschreeuw van Jan en van het gehuil der arme kinders die, bevreesd en sidderend, zich in eenen hoek der kamer schuil houden.

Dan de winter, ofschoon hij lang duurt, loopt allengs ten einde; doch in den zomer moet er dubbel gewerkt worden om de beleende goederen te kunnen lossen, en het is alles nauwelijks gelost of de winter is, eilaas, weêr daar en de strijd begint op nieuw.

Zoo leven Trees en Jan reeds een aantal jaren. Zij hopen, wanneer de kinderen zullen groot zijn, beter door de wereld te geraken. Die hoop, eilaas, rust op weinig grond; want ziet men niet dikwijls dat, wanneer de kinderen volwassen zijn, zij als de vogels het gemeene nest verlaten en niet meer dan aan zichzelven denken?