Sirito. 50 Surinaamse vertellingen

[p. 230]

Shrinivási
A de sem/Er is geen verschil

Over een zandweg bereik ik hun huis. Nog als vroeger is deze streek. Ongeasfalteerd. Met een kernbevolking van hindostani's. Het nieuwste zijn, in het oog vallend, nog de busjes in hun concurrentiedrift naar deze plek, geen half uur van de stad Paramaribo.

Door een stuk mul en heet zand bereik ik het erf. De poort staat wijd open, een tweedelige poort waarvan de rechterhelft onder een hoek in het zand staat. Het houten huis waar je direct op keek, verliest zijn gezicht achter een stenen flatgebouw dat niet afkwam wegens gebrek aan mankracht, door gebrek aan collectieve eensgezindheid om het bewoonbaar te maken. Door de onbeglaasde ramen kijk ik zo tegen de wanden aan. Man, vrouw en twee jongere broers van de man, die dit werk op zekere dag staakten. Elkaar nu slechts weten per brief.

Het is enorm stil als ik het erf verder inloop. De paardekar rechts op het erf - alles had er zijn vaste plaats - is verdwenen. Maar vooral de kinderen mis ik, alsook de groteren en de volwassenen. De juichende roep van de kleintjes, dat er bezoek komt. Deze kleintjes, de tár [telefoon] van het huis. Het afdak van het huis, naar achter aflopend, is er nog met de planken tegen de steunpalen, dienend als stoel, als zitplaats. Het afdak grenzend aan de keuken, waarvan het dak ook schuin afloopt, staat loodrecht hierop. In de deur met het kleine houten trapje mis ik mijn nicht, altijd paraat om mij vragen te stellen, daar haar man weinig spraakzaam is. Hij bezit wel een distributieve aandacht, want telkens hoor je hem in korte zinnen opdrachten over het erf slingeren. Opdrachten naar de kinderen, de schoondochters en zijn vele zonen. Er zijn vragen bij of het wel snel genoeg gaat in de keuken en of de kleintjes niet in bad moeten; wat er met hen gebeurt bij de erfkraan, waar ze worden ingezeept, gewassen en afgedroogd. Hij controleert de ruif van het paard en houdt alles in de gaten.

Ik zit vandaag op de lege bank. Er is geen gesprek. De keuken is gesloten. De killi [slot] bevestigt dat, en de afwezigheid van de geur van vuur en hout of de rook vanuit de culhá [oven] via de plankspleten. De geur van masala [gele specerij] in de jonge avond wanneer de rust teruggekeerd is op het erf, ontmoet ik niet. Waar is de opkringelende rook, bij een plotse ietwat harde wind uitwaaierend over het erf als een schoon insekticide tegen de muskieten?

Hé! Snuift daar het paard in de stal? Zie ik weer de hoop mest, de bossen vers gras en de hoge bananebomen voor de stal, met weer daarvoor de door de tijd zwart geworden planken tafel voor de afwas van de vaat? De donkere tafel met het glimmende emaille- en aluminiumspul mis ik, en de schoondochters stilletjes in de keuken keuvelend en mijn komst bevestigend of bij de vaattafel schurend en wassend, snel opkijkend in de richting van het bezoek. Zijn er de neven weer, roepend vanuit de badkamer dat ze er zó zijn, terwijl ze de tijd nemen om er zo schoon en voordelig mogelijk uit te zien? Ja, ze zijn er weer met tientallen

[p. 231]

vragen over de politiek, over de toestand in de wereld, over godsdienst. Met allerlei redeneringen over hoe het huis af te krijgen; waar en hoe het voordeligst materiaal te kopen; hoe alles tegen niet al te hoge prijs te laten transporteren. En dan de toekomst. Er vallen al gedachten om, als alles mis mocht gaan, te vertrekken naar den vreemde. Naar Blanda, naar Holland. Holland met zoveel mogelijkheden. Je kunt er makkelijker afstuderen en vlugger. En dan die reuze menselijke, sociale voorzieningen. Ik zie ze voor zich uit dromen en berekeningen maken. Ik weet het. Als er één overgewipt is volgen de anderen. Het is als een axioma. Die ene zal een huis hebben en zich opbouwen. En zijn huis wordt dan een transitostation.

Een koele zucht van de wind brengt me weer tot de realiteit, maar ik mis nog immer deze fijne familie. De vader ook, tanig en met zo nu en dan een snauw naar de kinderen, als om hen af te remmen in hun drift. De moeder die hen roept en geen gehoor krijgt, hen daarna uitscheldt en bedreigt, maar daarbij blijft het. Dit landelijke volk gebiedt en verbiedt in een hoger stemvolume. Dat hogere volume accentueert hun ernst, bevestigt hun macht.

Ik zit stil en luister naar de dag tegen de avond. Ik kan het erf niet loslaten. Mijn oog valt weer op de keuken, de badkamer, het lange smalle erf met de moestuin, waar eens rijen aubergines, waar peperplanten stonden en allerlei groenten. Ook de kippen zijn verdwenen.

Het samen eten met de hand. Rijst met tarkári [groente] en de nooit ontbrekende chatni [pepergerecht] of atyár [zuurgoed]. Je kon ook een verse gaddar [boomrijpe peper] krijgen als het eten niet te heet was.

Ik loop het erf af in het hier niet mulle zand. Tussen de bomen spreidt zich de hemel. Wolken lijken ineens zo veraf. Er komen nachtelijke geluiden binnen. Knisterende geluiden van onzichtbare dieren. Langgerekte hoge geluiden van kleine kikvorsen. De lantaarndrager en vuurvliegen die de donkerte openflitsen. Aan het eind van het erf maak ik rechtsomkeert.

Bij het huis, dicht bij de poort, geen taal die ik kritisch beluister. een ‘Phirse já hai oom?’ [Ga je weer weg, oom?] of ‘Kab ayye bhái?’ [Wanneer kom je weer langs, broer?] of ‘Breng de volgende keer lekkers mee uit de stad!’ of ‘San y' e denki fu onafhankelijkheid?’ [Wat is je mening over de onafhankelijkheid?]

Ze zijn er niet meer. Nazaten van de immigranten uit India. Binnengestroomd uit de poorten van Calcutta, Madras, via Kaap de Goede Hoop de oceaan over, langs Kila (Fort Nieuw-Amsterdam). Een eeuw geleden. Gedeeltelijk Telugu sprekend. Voor het merendeel een mengsel van Bhojpuri en het Avadhi bezigend, terwijl het Hindi dat zij met mátri bháshá [moedertaal] aanduiden, verstaan wordt. Voor de Moslim is het Urdu. De kinderen in deze nieuwe tijd haspelen drie talen dooreen, maar menigeen werpt zich op het Hindi en verwerft er de primaire diploma's in.

De volwassenen, zij hebben alles verkocht. Bevreesd voor de onafhankelijkheid. Bevreesd voor hun vrijheid. Voor hun vrouwen en dochters. Voor eenzijdige

[p. 232]

belastingdruk. Voor het kortwieken van hun expansiedrift, de beteugeling van hun ijver en werkdrift. Voor remming van hun cultuur en taal. Zij zijn de oceaan overgestoken.

Ik vraag hun: ‘Waarom?’

‘Wij willen liever de stoep vegen van de Hollanders dan hier in slavernij leven. Wij maken nooit eens kans op de sociale ladder te klimmen, met het weinige lagere schoolonderwijs. Wij hoeven niet te rekenen op vooruitgang, want wij hebben geen bakaman [kruiwagen]. En onze partij is in de oppositie krachteloos. En wie zijn wij’, zeggen ze mismoedig. ‘Wij behoren niet tot de voorname families. Wie kijkt er naar ons om als er geen verkiezingen voor de deur staan? Nee, wij willen desnoods vooraan beginnen.’

Ik vraag weer: ‘Waarom ga jij?’

‘Ik ga niet’, komt het militante antwoord. ‘Ik blijf hier. We moeten het land verdelen. Het westen voor ons. De rest voor de negers.’

‘En zal dat lukken als het land verdeeld is’, vraag ik.

‘Natuurlijk. Wij zullen in de wereld landen en mensen genoeg vinden die ons zullen steunen. En ook hier’, komt het er vlot uit.

‘Maar daar ben ik niet al te zeker van. Zullen de rijken die volgens mij steeds rijker en rijker worden, zich ineens bekeren? Zullen ze jullie toestand willen begrijpen?’

‘Natuurlijk. Ze zullen hun zaken blijven runnen, maar participeren in onze pionierspogingen.’

‘Om een staat in een staat te worden? Om de segregatie ook hier in te voeren? Om te komen tot raciale en godsdienstige scheiding? Ik voel er niet voor.’

‘U bent niet enthousiast.’ Ik knik en zeg dat ik er niet of half in geloof. Dat ik het zal betreuren als zo weinig volk de weg van een Cyprus of een Korea opgaat.

Wie bezit had, heeft dit met verlies verkocht. Ze zijn vertrokken.

Ik loop terug naar de bus. Rijd de stad binnen en denk. Waarom is ons volk zo verwijderd van die grote eenheid? Waarom? Het isolement is er de schuld van. Alle rassen eens vreedzaam naast elkaar wonend, hebben nu de shock van hun leven. In een onafhankelijk Suriname wonen is samen wonen. Is eensgezind werken aan de toekomst. Is een grote mate van individualisme omzetten in sociaal-zijn.

Ik weet dat het zeer moeilijk valt in dit land van dubbele moraal. In dit land, als zovele andere, van ongebreidelde corruptie, bestendigd door een egoïstische politiekvoering. Waar het binnenlands kolonialisme duidelijk aanwezig is. Inderdaad heeft de dichter Bhái gelijk, wanneer hij zegt dat wij een eenheid hebben, gebaseerd op verdeeldheid. Onze leiders hebben de tijd niet of half begrepen. Ik zoek de schuld bij onszelf. Waar was de kadervorming van ons volk? Waarom bleef een daadwerkelijk organiseren en opleiden uit in de laatste vijfentwintig jaar? Waarom werd er eenzijdig gemotiveerd?

Godsdienstig chauvinisme, cultuureenzijdigheid, rasoverdrijving, puweriele stijl van denken. Dit alles en meer, plus de structurele angst voor de toekomst,

[p. 233]

joeg velen op de vlucht.

Daarom praat iedereen over de onafhankelijkheid als over een angstwekkend virus. Daarom haat men bepaalde ministers en spreekt men allesbehalve verheffend over vele volksvertegenwoordigers. Daarom praat men alleen maar over weggaan. Naar daar. Naar de overzijde.

De volgende dag rijden we langs de Commewijnerivier. Een man en een vrouw aan het werk. Naast een verveloos donker huis. Zonder elektrisch licht, zonder stromend water. De stal naast het huis. Van de openbare weg kijk je neer op de schamele woning. Groenten planten deze ploeteraars op de dammetjes en de hogere gedeelten van de wel erg kleine akker, die in de grote regentijd onderloopt en in de droge tijd scheuren vertoont.

Een man en een vrouw. Mager en beiden reeds op vergevorderde leeftijd. Hij heft de tjap. Kapt in de grond. In de snee doet de vrouw geduldig en voorzichtig enige jonge dhánplantjes. Rijst voor later. Eten voor de komende maanden. Rijst om misschien de weinige schulden af te lossen. De padi zal weer als gewoonlijk op de berm van de weg worden opgestapeld en gedorst met de hand. En op jutezakken uitgespreid worden en gedroogd.

De bus stoort zich niet aan mijn gedachten, maar brengt mij om een bocht een half uur verder. Daar zie ik de oude tanige javaanse bedjes omspitten voor de kátján [pinda].

's Middags is ze er nog, zoals ik dit reeds jaren meemaak. De armen en eenvoudigen, ze slijten hier hun dagen, begiftigd met weinig aardse goederen, maar gelukkig en hun leven aanvaardend in alle ootmoed en deemoedigheid. Met een lach op hun lippen. Deze moedigen en heldhaftigen. Iets van het kind in zich meedragend. Steeds ijverend en slovend. Zij slijten hier hun dagen en hier zullen ze ook begraven worden.

Er zijn studenten aan mijn deur met ‘namastes’, ‘salaams’ en een gewoon ‘goeie dag meneer’.

‘En wat zijn de plannen?’ vraag ik. Ze weten het niet. Maar wat ze wel weten is dat het na 25 november afgelopen is.

‘Bedoel je de massale uittocht?’ vraag ik wat cynisch.

‘Gaat u naar Holland?’ durft er een.

‘Ja’, zeg ik, om iets uit te lokken.

‘Voorgoed?’

‘Waarom zou ik de overkant niet joinen’, zeg ik geamuseerd. Even uit het lood, lacht hij wat nerveus en zegt: ‘Maar u hoort toch hier thuis.’

‘Zo?’ zeg ik om de verwarring nog groter te maken. Hij kijkt me verbouwereerd aan alsof ik regelrecht verraad pleeg.

‘Onthoud goed’, zeg ik, ‘dat Suriname de wereld niet is en dat de hele grote wereld mijn huis is. En dat ik in dat grote huis moet verkeren om rijk en rijp terug te keren.’

[p. 234]

‘Dus u komt toch nog terug?’

‘Ap ke kripa se’ [Met jouw toestemming], zeg ik en wij moeten allen even lachen.

De kleinste uit het gezin juicht me toe. De jongens die aan tafel zitten, eten af. Eén groet er nog even. Ze verdwijnen naar de zolder. Het dienstmeisje dat haar gezicht verborg onder haar deken, onder het raam op de grens van de eetkamer, roep ik goededag toe. Ook haar vrijer die recht op een stoel zit en woorden opvangt vanonder het omfloerste gelaat.

Mijn nicht klaagt dat ze hier niets te doen heeft, Haar man, terug van het werk, is in de krant verdiept. De kinderen praten weer in drie talen: Nederlands, Sranan en een vleugje Hindi. Ik kijk naar de prachtige huiskamer, waar de jongste aan de televisie zit te morrelen. Dan spelen ze Mukesh [Indiase zanger] voor me. ‘Jullie wonen hier heel mooi’, zeg ik tegen de man. ‘Hoe vind je Holland?’

‘Goed’, zegt hij laconiek. Het huis is hun eigendom en gedeeltelijk verhuurd. Ze hebben niet gebouwd in Suriname, maar hier het geld belegd. Ik vraag wat voor hen het verchil is met Suriname.

‘A de sem’, zegt hij. Hij wil niet toegeven dat het anders is. Daarom zegt hij dat het (the same) hetzelfde is. Maar plots laat hij zijn krant los en begint een fel gesprek met me. Natuurlijk weer over het armoedige, nietsbelovende Suriname. Hij is als de nieuwe Brugman die Suriname in de beklaagdenbank heeft. Heel zijn pleidooi om Holland te kiezen boven Sranan is duidelijk een vorm van rechtvaardiging van die keus.

Omdat het een langs elkaar heen praten wordt, opponeer ik tenslotte niet en ik zeg: ‘Ja, ik blijf in Suriname en zal er blijven werken; ik heb geen andere keus.’ En ik zeg wel dat indien mijn land je alle gerief en alle sociale bijstand en steun en alle voordelen geven zou nu, het bij voorbaat bankroet zou zijn. Ik capituleer omdat ik hem niet het kapitaal van het tiende rijkste land van de wereld kan aanbieden. Hij heeft gelijk, denk ik. De kinderen hebben recht op een toekomst. Ik geloof echter niet dat ze ooit zullen terugkomen. Zich eerder aan- en inpassen in Holland. Zich misschien ophangen aan de negatieve berichten uit dat verre land.

Ik heb medelijden met mijn nicht, de altijd zo actieve vrouw, tussen de vissers aan de rivier. Om drie uur in de morgen al met hete koffie op hen wachtend. Hun uitgeleide doen om drie uur in de namiddag.

Bij het afscheid aan de trap, tien meter hoog, zegt ze: ‘Hamlog burhwá burhiyá Sarnám ke ábe dekhe magar larkwan hiyanpar rahiye.’ [Wij ouderen zullen Suriname bezoeken, maar de kinderen zullen hier blijven.] Ik wist dit wel, maar heb deze bekentenis niet voorzien, die me toch even heel veel pijn doet.

‘Je komt toch terug’, roept ze me van heel hoog toe.

‘Zeker!’

‘Dan laat ik je het hele huis zien.’ Ik groet nog terug. Wuif. Hoor het slot in de deur slaan.

[p. 235]

In september ga ik terug. Langs de man met de tjap. En langs de tanige oude javaanse. Ik hoor hem weer, de krantenverkoper bij het postkantoor.

‘Shrini, net iets voor u.’ Ik betaal de krior'mati [creoolse jongeman] voor zijn attentie, zijn krant en zijn gulle lach.

Ik ben in Suriname, besef ik. Ik ben weer thuis, verdomme!