Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Deel 4
(2002)–Michiel van Kempen–
Auteursrechtelijk beschermdDe geschreven literatuur van 1923 tot 1975
[pagina 51]
| |
3. Boek en boekhandelIn het nieuwsblad Suriname van 23 januari 1923 verscheen de volgende advertentie: De werken van Courts-Mahler zijn in de mode. Daarom vindt men ze voor handen bij C. Kersten Co, Afd. Boekhandel (Litteratuur). Dit eenvoudige tekstje biedt veel informatie. Het geeft aan dat de ‘frivole’ lectuur van een schrijfster van sentimentele liefdesromans als Hedwig Courts-Mahler ook door de herrnhutter boekhandel Kersten verkocht kon worden. Het geeft ook aan dat de toen heersende leesmode parallel liep aan die in Nederland en dat de boekhandels daarop inspeelden - ongetwijfeld ook uit het commerciële belang tegemoet te komen aan wat het koopkrachtige deel van de bevolking wenste. Deze tendens is bij de Surinaamse boekhandels altijd aanwezig gebleven, maar dat had een bijzonder gevolg. Omdat import altijd extra onkosten met zich meebracht, heeft de neiging om gebruik te maken van bekende importkanalen en zich te beperken tot de invoer van goed in de markt liggende titels de oriëntatie op het Nederlandse cultuurgebied versterkt. De boekhandel van de Nederlandse firma W. Versluys aan de Wagenwegstraat 60 was in de jaren '30 en '40 veruit de belangrijkste van het land. Die van Kersten aan de Steenbakkerijstraat was een goede tweede; zij gaf incidenteel ook onderwijsboeken uit. De boek- en kantoorboekhandel ‘Suriname’ van H. van Ommeren, bestond tot 1936 en was gevestigd op de hoek van de Dominéstraat en de Heiligenweg. Louis Mannen, die zijn nering dreef op het erf van de St. Willibrordusschool aan de Gravenstraat en later aan de Watermolenstraat, gold in de jaren '20 en '30 als de katholieke boekhandel waar men terecht kon voor zang- en toneelstukken, uitgaven van de redemptoristen, het Katholieke Stuiversmagazijn en De Engelbewaarder .Ga naar voetnoot263 Mannen werd overgenomen door M. Tjon A Sioe die zich toelegde op katholieke uitgaven en parafernalia als rozenkransen en wijwaterbakjes. Voor evangelische lectuur was er de Stadszending aan de Burenstraat waar behalve Bijbelse en liturgische boeken ook kinderboeken werden verkocht met titels als De Macht der liefde en De reddende liefde des Heeren .Ga naar voetnoot264 Afgaande op de krantenadvertenties is andere boekhandels geen lang leven beschoren geweest. Wel waren er, zoals voorheen en zoals nu nog, de algemene magazijnen die ook een kleine voorraad boeken aanboden. The New Novelty Store van B.B. Gill adverteerde bijvoorbeeld in 1931 met ‘Kinder-verhaal, kleur- en teekenboekjes’ en de fietsenhandel (!) van Henry Buyne aan de Dominéstraat bood ook ‘letterkundige en juridische boekwerken’ aan.Ga naar voetnoot265 Wie wat bijzonders nodig had, moest bestellen (vroeger zoals nu), reden waarom Nederlandse boekhandelaren als J. Ritman uit Rotterdam met regelmaat advertenties plaatsten in de Surinaamse nieuwsbladen. Den Gulden Winckel adverteerde in De West van 1936 dat zij met de laatste boot 960 boeken had ontvangen, ‘een ruimer keuze is hier nimmer aangeboden: leesboeken voor kleuters, voor meisjes en jongens, romannen en wetenschappelijke werken’, onder meer de | |
[pagina 52]
| |
Oost-Indische roman Rubber van M. Székely-Lulofs.Ga naar voetnoot266 Hetzelfde jaar organiseerde Kersten voor het eerst een Boekenweek, als voorloper waarvan de grote boekuitverkopen in de jaren '20 kunnen gelden.Ga naar voetnoot267 De boekenweek, vanaf 1948 met regelmaat herhaald, zou eerst en vooral een propagandaweek voor het Nederlandse boek zijn, al waren er wel lezingen als die van H. van Boheemen over het werk van Helman en van Paul Storm over het Surinaamse toneel.Ga naar voetnoot268 Ook werden met regelmaat prijsvragen georganiseerd waarin boeken uit en over de West een rol speelden. In de oorlogsjaren stopte de aanvoer van boeken uit Nederland en braken voor de boekhandel moeilijke tijden aan. De schappen vulden zich met Amerikaanse tijdschriften: Life, Time, Cosmopolitan, The New Yorker, Ladies Home Journal etc. Ook Amerikaanse pocketbooks kwamen voor het eerst op de markt.Ga naar voetnoot269 De leesportefeuilles gingen muf ruiken naar vooroorlogse Nederlandse tijdschriften als Het Leven, de Katholieke Illustratie en Libelle. Opmerkelijk is wel dat Kersten in 1944 kon adverteren met Gedichten uit bezet Nederland verzameld door mevr. R. Marsman e.a. en Je Maintiendrai III: het derde jaar der Nazi-tyrannie in Nederland van L. de Jong.Ga naar voetnoot270 Na de oorlog werd de boekhandel Kersten uitgebouwd. Per 1 juli 1951 nam J.H. Brouwer te Arnhem een groot aandeel in de leiding van de zaak, zodat het rechtstreeks bestellen van boeken gemakkelijker werd. Kersten was de eerste boekhandel die het district introk en ook in Wageningen een verkooppunt startte. En er kwamen boekhandels bij die het lang zouden volhouden. De St. Rafaël-Boekhandel aan de Mgr. Wulfinghstraat was een onderneming van de fraters van Tilburg en werd op 6 juli 1943 gestart om de rk scholen van leermiddelen te voorzien. In haar assortiment vormde katholieke lectuur uiteraard een bijzonder segment. Rafaël zou tevens in nauwe samenwerking met drukkerij Leo Victor als uitgeverij fungeren: ze gaf veel katholieke lectuur uit, de tijdschriften Spectrum en Opbouw, een boek als De pausen als vredevorst (1944) van de Curaçaoënaar Joh. Hartog en later ook kinderboeken.Ga naar voetnoot271 In 1984 werd Rafaël een zelfstandige Naamloze Vennootschap. De Boek- en Kantoorboekhandel van Parisius aan de Wagenwegstraat opende vlak na de oorlog zijn deuren en hield het dertig jaar vol. Boekhandel Select werd op initiatief van Lou Lichtveld, Harry Sharuh Radhakishun en Stephane (Fanny) Radhakishun-van Bruggen in 1952 opgezet aan de Watermolenstraat als een kleinschalige zakelijke boekhandelsonderneming van de Radhakishuns met Fanny als bedrijfsleider. Zij behaalde daartoe het diploma voor het boekhandels- en uitgeverijwezen. Select concentreerde zich op populair-wetenschappelijke lectuur en bellettrie van Caraïbische auteurs. Onder de naam Radhakishun Co werden enkele uitgaven van Helman/ Lichtveld en Antoon Donicie gerealiseerd alsook het tijdschrift Vox Guyanae.Ga naar voetnoot272 De boekhandel adverteerde niet met | |
[pagina 53]
| |
grote frequentie maar in 1953 wel voor de boeken van Helman die tenslotte mee aan de wieg van de zaak had gestaanGa naar voetnoot273; Radhakishun en Helman/Lichtveld waren bovendien politieke vrienden, een factor die in een gemeenschap als de Surinaamse meetelt. De zaak verdween in 1967. De gebroeders Paul en Anton Varekamp hadden bij de Indonesische onafhankelijkheid hun boekhandel/drukkerij in Medan verloren, en startten een nieuwe boekhandel in Paramaribo aan de Domineestraat in maart 1953, waaraan later een drukkerij en uitgeverij werden toegevoegd.Ga naar voetnoot274 Uit de hoofdletters van de zinspreuk Ick Vaer Ende Camp ontstond Ivec, de naam voor een im- en exporthandel voor boeken in Nederland. In 1975 werd Varekamp overgenomen door Eduard Hogenboom en omgedoopt tot Vaco. Al spoedig na haar start overvleugelde de boekhandel met een breed assortiment die van Kersten en hij zou in navolging van zijn concurrent verderop in de straat in 1956 ook met zijn eigen Varekamp's Boeken Catalogus komen. Substantieel is de concurrentie tussen de boekhandels nooit geweest: daarvoor waren de importvoorraden niet groot genoeg. In 1958 adverteerden Kersten, Varekamp en Select zelfs gezamenlijk voor een lezing van Miep Diekmann die in 1956 bekroond was als schrijfster van het beste Nederlandse kinderboek.Ga naar voetnoot275 Dat er wat meer tekening kwam in het boekhandelsgebeuren reflecteert de groei van de groep boekgeïnteresseerden. Die groep was niet langer beperkt tot de blanke en lichtgekleurde bovenklasse, maar wies aan uit de creoolse middenklasse en de hindostaanse bevolkingsgroep. Deze ontwikkeling kan uiteraard niet los gezien worden van de eerder beschreven, aanzienlijk toegenomen scholingsmogelijkheden. |
|