Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Deel 3

De geschreven literatuur van 1596 tot 1923

[p. 301]

5. Kranten en periodieken

Van 1883 tot 1931 was H.B. Heyde drukker en uitgever van een tiental kranten en een handvol maandbladen, praktisch alle van protestantse signatuur.¹⁷⁹ Daarnaast was er een vijftal kranten die zich neutraal-vrijzinnig opstelden.¹⁸⁰ J. Berkenveld, baas van de katholieke drukkerij J. Timmerman, karakteriseerde de kranten aan het einde van de 19de eeuw als: ‘Het Gouvernements Advertentie Blad van de overheid, Suriname het orgaan van de Israëlieten, Guyana het spotblad tegen God, troon en altaar, De West-Indiër het orgaan van een kliek en de Nieuwe Surinaamsche Courant een amphibie dat om het lieve gelletje naar iedere partij overhelde.’¹⁸¹ Berkenveld overdreef natuurlijk; wat hij wilde duidelijk maken was dat er rond 1890 één segment ontbrak: het katholieke. Daarom kwam de missiedrukkerij in 1894 met De Surinamer, die zoals de andere kranten twee maal per week uitkwam. De redactie was in handen van de redemptorist A. Verheggen, tot in 1921 de katholiek Alfred J. Morpurgo mederedacteur werd.

Na 1890 kwam de eigen regio steeds meer in de aandacht te staan. De Nieuwe Surinaamsche Courant bracht meestal een hele pagina Surinaams nieuws met rubrieken als ‘Stadsnieuws’ en ‘Kunst- en letternieuws’.¹⁸² Maar ook de andere kranten hebben ertoe bijgedragen dat het culturele leven binnen de landsgrenzen onderwerp werd van publiek debat. Daarbij hebben de verschillende denominaties elk hun eigen kranten en periodieken in stelling gebracht die door hun onderlinge concurrentie het geestelijk leven zeer verlevendigd hebben. Zo verscheen op 23 augustus 1895 het Protestantenblad met de opzet om ‘een opwekkend, stichtend woord’ te spreken, voorlichting te geven en het ‘uitzicht tot bestrijding van het catholicisme’ te bieden: ‘Wij voor ons willen het liefst in vrede met kalme hand op eigen akker zaaien.’¹⁸³ De Surinamer kon het niet aanzien dat het protestantse zaad mogelijk op zíjn akker viel en heeft jarenlang de degens gekruist met de protestants-christelijke pers. Ook in de toneel- en literaire kritiek toonden de kranten veelal duidelijk hun ideologisch gezicht (zie § 8.4 en § 9.6).

Groot waren de krantenoplages niet: de Nieuwe Surinaamsche Courant begon met een oplage ‘van meer dan 500 exemplaren’¹⁸⁴, terwijl de katholieken De Surinamer in een oplage van 650 exemplaren lieten drukken.¹⁸⁵

De geïmporteerde West Indian and Commercial Advertiser bood ‘alles wat men over koloniën in Guyana en West Indie weten wil’ en werd aangeboden door een belangrijk

179 De Bode van Paramaribo (1885-?), Goede tijding (1892-1897), het Protestantenblad (1895-1897), Onze West (1897-1911), De West (vanaf 1909) en de Makzien vo Arnitriesoema (1912-1932); verder De Christelijke Huisvriend (1888-1900) en De Volksbode (1890-1892). Hij drukte ook het Gouvernements Advertentieblad (1885-1928) en De Banier van Waarheid en Recht (1929-1936). Vindplaatsen in Van Kempen & Enser 2001.

180 Guyana (1888-1889), De West-Indiër (1863-1898), Suriname (1872-1970), de Nieuwe Surinaamsche Courant (1892-1913) en De Surinaamsche Bode (1901-1917).

181 Aangehaald uit een speech van 1916 in Van Binnendijk 1991: 8.

182 B. Heijde adverteerde in GAB 79/26-6-1890 e.v. met het Dagblad van Suriname dat onder redactie van T. Libertador Ellis in juli zou verschijnen, maar dit werd de Nieuwe Surinaamsche Courant. De laatste adverteerde met een proefnummer per 30-6-1892 in WI 51/26-6-1892 e.v.

183 P 2/30-8-1895 Bijblad. Het werd uitgegeven door B. Heijde en niet door J.H. Oliveira, zoals Hartog 1944: 329 meent. Oliveira gaf wel de editie uit die uitkwam vanaf 1901 en die nog in 1941 bestond (Hoekstra 1941: 62).

184 Aldus een advertentie van Libertador Ellis in WI 21/26-6-1892 e.v.

185 Van Binnendijk 1991: 11.

[p. 302]

leverancier van tijdschriften: Theophilius Libertador Ellis.¹⁸⁶

In 1919/1920 verscheen de eerste jaargang van de West-Indische Gids. In Nederland uitgegeven en in Suriname ruim verspreid, fungeerde dit tijdschrift bijna een halve eeuw lang als misschien wel het belangrijkste forum voor de studie van Suriname en de Antillen. Het tijdschrift wordt nader beschreven in § 6 van de periode 1923-1957.

186 Zie de advertenties in WI 7/24-1-1892 e.v. en NSC 30-6-1892 (proefnummer), NSC 170/15-2-1894 e.v., NSC 317/18-7-1895. ‘Theophilius Libertador Ellis †’ in S 38/13-5-1913 en DS 41/18-5-1913.