Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Deel 3

De geschreven literatuur van 1596 tot 1923

[p. 295]

3. Boek en boekhandel

De kerken brachten het Woord naar de kolonie en tot dat doel werd ook een van de belangrijkste boekhandels van de 20ste eeuw in het leven geroepen. Die van de zendingsfirma C.K.C. (C. Kersten & Co.) aan de Steenbakkerijstraat is waarschijnlijk rond 1892 gestart.¹⁴¹ In 1900 werd de boekhandel in de boekhoudige balans van het Kersten-concern opgenomen. In dat jaar zette zij voor ƒ28.000,- om, bezat een inventaris van ƒ11.000,-, voerde voor ruim ƒ17.000,- in en kocht lokaal nog voor ƒ1800,- aan. De netto winst bedroeg amper ƒ1500,-.¹⁴²

Er waren verschillende andere zaken die rond de eeuwwisseling boeken verkochten, maar in veel gevallen ging het om algemene magazijnen die er ook een klein assortiment boeken op nahielden. Er zijn geen gegevens die er op wijzen dat ook buiten Paramaribo boeken werden verkocht, al zal een zeer beperkt boekenaanbod via de filialen van Kersten te Totness, Groningen en Nickerie¹⁴³ wel verkrijgbaar zijn geweest. De belangrijkste boekwinkels waren naast die van Kersten: T. Libertador Ellis (1891-1913) aan het Kerkplein, Joh.C. Marcus (1906-1925) aan de Zwartenhovenbrugstraat, Bromet & Co (1892-1905), Henry G. Finck (1901-1936), G. Lichtveld (1907-1912) en Louis Mannen (1922-1938), allevier aan de Gravenstraat (zie bijlage II).¹⁴⁴ Hun assortiment moet in alle gevallen beperkt zijn geweest, anders zouden Nederlandse boekhandels niet in Surinaamse kranten geadverteerd hebben voor de levering van boeken en tijdschriften.¹⁴⁵

Uit advertenties valt op te maken wat de Surinaamse boekhandels in huis hadden. Grofweg kunnen daarin vier categorieën onderscheiden worden, in volgorde van belangrijkheid: religieuze lectuur (Bijbels, liederboeken, brevieren enz.), boeken voor praktisch dagelijks gebruik (almanakken, kalenders enz.), overige non-fictie en tenslotte literatuur. Wat de bellettrie betreft kwam het aanbod praktisch geheel uit Nederland; het geringe aantal lokaal gedrukte boeken vond wel ruim verspreiding over de Paramaribose winkels.

C. Kersten & Co, die met grote regelmaat adverteerde, bood begin 1916 in De West ‘boeken van Querido’ en ‘De compleete werken van Dr. Frederik van Eeden, ongebonden’ aan. Een maand later berichtte Kersten dat het S.S. Commewijne geen boeken en tijdschriftenkisten had meegebracht - blijkbaar werd ernaar uitgekeken in de kolonie. Weer enkele weken later, op 22 februari, had een ander schip nieuwe voorraad aangevoerd, waaronder Vier maanden in Suriname, het reisverslag van de secretaris van het Zeister Zendingsgenootschap, H. Weiss. In mei 1916 adverteerde Kersten met de nieuwste kaart van Suriname en met Max Havelaar en Vorstenschool van Multatuli.¹⁴⁶

De frequentie waarmee in de 19de eeuw grote boekenveilingen plaatsvonden, nam in

141 Tijdens het bewind van firmaleider Alfred Beck; uit de weinig nauwkeurige Kersten-geschiedenis van Helman kan men niet opmaken wanneer Beck exact is aangetreden (Helman 1968: 135-138). Lenders 1996: 305 maakt melding van de boekhandel anno 1880; mogelijk ging het toen enkel om de verkoop van religieuze werken.

142 Cijfers uit Helman 1968: 135, noot.

143 Weiss 1915: 24.

144 De jaartallen geven in de meeste gevallen het jaar van de vroegst, resp. oudst bekende bron aan; vermoedelijk hebben vele zaken langer bestaan.

145 De Haagse hofleverancier W.J. van Hoogstraten in OW 273/17-5-1902 e.v. In NSC 1848/7-7-1910 e.v. adverteerde D. Bolle, Rotterdam. In DS 36/5-5-1921 de R.K. Boekcentrale te Amsterdam.

146 DW 658/1-1-1916, resp. DW 669/8-2-1916 e.v., DW 673/22-2-1916 e.v., DW 695/9-5-1916 e.v. en DW 699/23-5-1916 e.v.

[p. 296]

de 20ste eeuw af. Jacq. Samuels heeft een vermakelijke schets van een boekenvendu rond de eeuwwende gegeven:

Terwijl wij rond keken, uitlegden en praatten heeft de vendumeester niet stil gezeten en wij hooren nu van hem: ‘No. 38 nu zal ik verkoopen een partij boeken ik weet niet wat ze zijn, maar ze moeten groote waarde hebben, hier heb ik een werk van Balsac en een van Fénélon goed goed [sic] in de beste orde beide tegelijk!’
Uit het publiek doet zich een vrouwenstem hooren in een toon zoo fijn als de noot op den uitersten linker vleugel van de piano: ‘tien’ terwijl zij dadelijk er na, als om zich te excuseeren om het bod op boeken gedaan hare buurvrouw toevoegt: ‘A boen foe meki praproisi (goed voor peperhuizen).’ Nauwelijks heeft zij deze uitlegging gedaan, of op het het ‘andermaal’ van den afslager valt een basstem in met: ‘nok een dobbertje’.
De afslager die zijne menschen kent, begrijpt dadelijk deze uitdrukking van den zoon Chams, welke beteekent: ‘Nog een dubbeltje’ en begint opnieuw zijn lied, nu aanvangende met 20ct, emaal [sic], terwijl op het eind daarvan, de hamer in aanraking met de tafel komende, aan de wereld verklaart, dat Balsac en Fénélon voor 20cts. het eigendom zijn geworden van den ‘dobbertjes’ man. Het publiek dat in den aankoop van 20cts. een hoogen prijs ziet, doet zich hooren met een uitjouwen oe-oe-oe!! waaruit de vendumeester zich tracht te redden door zijne longen uit te zetten en te doen hooren: ‘Jullie bennen gek is veel meer waard No. 2 twee dito!’ Met het ‘dito’ bedoelt hij niet nogmaals een Fénélon en een Balsac, maar twee boeken. Dat hoeft trouwens niet aan het publiek verklaard te worden, ieder weet dat! Men koopt geene schrijvers of werken van schrijvers, maar pakpapier. De grootste meesters in 8^o gebonden zouden geen bod hebben, want ze zijn dan onbruikbaar, terwijl de vendumeester en ook wij overtuigd kunnen zijn, dat op welke boeken ook van groot formaat de pieperige ‘tien’ zich laat hooren.¹⁴⁷

Een uitzonderlijk grote veiling vond in 1905 plaats toen de bibliotheek van M.S. Bromet in zijn huis aan de Gravenstraat verkocht werd: ‘ruim 3000 van Hollandsche, Duitsche, Engelsche, Fransche, Grieksche, Latynsche, Hebreeuwsche en Chineesche Boeken w.o. Wetenschappelijke, Christelijke en Godsdienstige, Woorden, Encyclopedien, Dictionairen [...], Bijbels.’¹⁴⁸ Een catalogus daarvan is helaas niet overgeleverd.

147 Samuels 1946: 69-70. Het zal pianisten wel opvallen dat Samuels zich met de ‘linkervleugel’ vergist; er had moeten staan ‘rechtervleugel’: de discant van een vleugel zit immers rechts.

148 Advertentie van A. Bruyning, Commissionair en Auctionnair, in NSC 1365/17-8-1905 e.v. op 28-8 en 14-9-1905; afkortingen zijn aangevuld, herhalingen weggelaten.