Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. V.

DEmocritus hield staende dat de verwen in haeren eygenen aerd een gantsch nietigh dingh sijn, maer dat de vermenghinghen der selyigher onse fantasijen allermeest plaghten te verwecken, wanneermen in 't bequaeme ende maetvoeghlicke aenstrijcken der Coleuren een goede stellinghe, bevallighe figuren, ende een gheschickte by-eenvoeghinghe der selvigher figuren verneemt, siet Stobaeus eclog. physic. Cap. 19. Dies ghebeurt het oock menighmael dat verscheyden figuren in een tafereel, niet teghenstaende de bequaeme ghevoeghlickheyd

haerer verwen, onse ooghen in 't minste niet en konnen bekoren; ons dunckt dat wy een haetelicke wanschickelickheyd in de selvighe speuren, niet soo seer van weghen 't een of 't ander ghebreck 't welck wy inde figuren selver aenmercken, als van weghen de losse ongheschicktheyd der by-een voeghinghe, Dese schickingh-Konst ofte t'saemenvoeghinghe van veele ende verscheyden figuren die malckander in een stuck ontmoeten, wordt ghemeynlick de Dispositie ofte Ordinantie genaemt; soo schijntse oock maer alleen in die Schilderyen plaetse te hebben, dewelcke uyt veele ende bysondere Beelden bestaen. Het is wel waer datmen oock inde stucken die maer een Beeld in sich vervatten, een sekere gheschicktheyd behoort waer te nemen; en dien Konstenaer wordt met recht gheoordeelt sijne Konste onlijdelick mishandelt te hebben, die eeen deftighen mensche in staetelicke Raedsheers kleederen op sijn hoofd staende contrefeyt; nochtans schijnt dese onhebbelicke onghevoeghlickheyd veele eer den naem van een quaede stellinghe dan van een quaede Ordinantie te verdienen. Als den vermaerden meester Pauson had aenghenomen een tuymelende Paerd voor yeman te maecken, seght Plutarchus*, soo heeft hy het Paerd rennende ghemaeckt: Den aenbesteder niet beter wetende of den Konstenaer hadde hem ter leure ghestelt, beghost den Schilder over den hekel te haelen en hem 't breken sijner beloften scherpelick te verwijten: Keert het onderste des tafereels boven, andwoorde Pauson, en ghy sult bevinden dat ick u gheen onghelijck hebbe ghedaen. Doch dit was maer eenen enckelen treck des Konstenaers, die 't naeckte Paerd sonder eenighen grond ofte lucht soo aerdighlick had de afghebeeldet, dat het nae 't omdraeyen van 't berd een wentelende ofte een viervoetende Paerd scheen te vertoonen. Een Schilderye die uyt veele ende verscheyden Beelden 't saemen ghevoeght is, en lijdt niet datmen daer mede in sulcker voeghen spele. Elcke figure moet sijn eyghen ghestaltenis en plaetse nae den eysch der voorghestelder gheleghenheyd hebben; soo is daer mede een sonderlinghe vermaeck in dese verscheydenheyd; 't Gene daerenteghen altijd den selvighen schijn behoudt, seght Theodoretus*, plaght ons lichtelick te vernoeyen en tot walghens toe te versaeten. Het en verdient oversulcks gheen verwonderingh, dat ons d' overvloedige en beelden-rijcke stucken soo wel bevallen, gemerckt sodaenighe Schilderyen inde veranderingh van elcke nieuwe figure een nieuwe ghedaente schijnen te krijghen, benevens datse ons gretig ooghe t' elcken versche stoffe tot haere verlustinghe plaghten aen te dienen, voornaemelick als dese veelvoudighe Beelden door 't gantsche werck met een gevoeghlicke bequaemheyt geplaetst sijn, d'Orden,

is het ghebruycksaemste en 't schickelickste dat de mensch ontfanghen heeft, seght Xenophon in Oeconomico. 't Blijckt in groote maeltijden, seght

Demetrius Phalereus*, dat weynighe schotels ordentlick aengherecht wesende eenen sonderlingen schijn van uyt der maeten goede ciere maecken. Nieman plaght sich grootelick over de menighte van ettelicke fraeye dinghen te verwonderen, soo langhe als deselvighe loffelick overhoop liggen; derhalven is het mede waerschijnlick dat die Schilderye maer alleen onse sinnen krachtighlick sal vervoeren, in welcke yeder deel by sich selven volmaeckt is, en alle de gedeelten met het geheele stuck wercks door de bequaemheyd van een naturelicke stellinghe ende t' saemen knoopinghe over een komen De kracht van goede dinghen blijft onvermindert, seght Cassiodorus*, soo langhe als deselvighe dinghen in haere eygene plaets ghestelt sijn; d' aller prijswaerdighste dinghen plaghten daer en teghen haere ghewoonlicke aenghenaemheyd te verliesen, als mense van de rechte plaetse afscheydt.

2. Dit ghewightighe punt vereyscht een sin-wackere opmerckinge van kloecke en gantsch suyvere herssenen: Want ghelijck het niet genoegh en is, dat yeman tot het opbouwen van sijn Huys allerley noodsaeckelickheyd van kalck en sand, hout en steen by een brenghe, 't en sy saecke dat hy de voornoemde stoffe door de hand van eenighe konstighe Metselaers enTimmer-lieden tot het werck toepasse; even alsoo schijnt den grooten overvloed van een volle en vruchtbaere materie in 't schilderen anders niet te sijn, dan eenen onlieffelicken hoop van ettelicke woeste en wildelick verstroyde figuren, 't en sy datse door 'tbehulp van een bequaeme schickingh-konst by een ghebraght en tot opmaeckinge van de gantsche Schilderye 't saemen ghevoeght worden. Alle de bysondere ghedeelten van een ghegoten Beeld over-hoop ligghende en sijn niet maghtigh een statue op te maecken, 't en sy datmen yeder lid in sijne eygene ghewrichten tot het gheheele Beeld toevoeghe: Noch sullen dan d'in-een-ghevoeghde ledemaeten de gelijckenisse van een yselick ende afsichtigh monster-dier draeghen, indiense by ghevalle misnomen ende verstelt sijn, indien een oore in stede van den neus, indien het been in plaetse van den arm ghestelt wordt; behalven dat het gantsche maecksel door dese onschickelickheyd sal schijnen bruyckeloos te sijn, dewijl ons de daghelicksche ondervindinghe daer van ghenoeghsaemlick overtuyght dat alle onse leden op de gheleghenheyd van een lichte verstuyckinghe haer gewoonlicke ghebruyck verlieten. Verstroyde Heyrleghers worden op de minste breuke des slagh ordens maghteloos ghemaeckt; ja de nature selver schijnt oock haer voornaemste kracht inde bestendigheyd van een goede orden te

hebben. Ghemerckt het dan seker gaet dat de behoudenis aller dinghen allermeest inde volstandigheyd van een onverbrooken ende onghekrenckte orden gheleghen is, soo en kan oock de Schilder-konst sonder dit steunsel in 't minste niet bestaen, sy moet sonder dit behulp noodwendighlick van den rechten wegh afdwaelen ende in 't wilde slaen, nae de wijse der ghener die in onbekende duystere plaetsen verdoolt loopen en 't blinde gheval by ghebreck van een beter leydsman ghedwonghen sijn nae tevolghen. Wanneer yeman daer en teghen 't gantsche bewerp sijnes voorghestelden wercks recht wel bedocht ende in sijn ghemoed gheschickt heeft, deselvighe (indien hy maer een taemelick Konstenaer is) sal 't gantsche werck met een wonderbaerlicke vaerdigheyd van't beghin tot het eynde toe vervolghen ende voltrecken. Als men de voorghestelde materie ghenoeghsaemlick door-kauwet heeft, seght Horatius*, dan plaghten de woorden met een onbedwongen ghemackelickheyd daer op te volghen. Den ouden Commentator in sijne uytlegghinghe op dese woorden bevestight dit stuck met het exempel van Menander, die voortijds een seer vermaerd Comoedie-schrijver gheweest is; Als Menander de Dispositie van eenighe fabel slechts in 't hoofd hadde, seght hy, sonder deselvighe nochtans ghedicht-wijse beschreven te hebben, dan liet hy sich evenwel verluyden, dat hy nu alreede sulcken Comoedie hadde ghemaeckt.

3. Dewijl het dan kennelick is, dat de meeste volmaecktheyd onser wercken voornaemelick in 't bevormen en schicken van de Inventie bestaet; dat oock het werck selfs meer dan half schijnt afghemaeckt te sijn, alsmen den eersten voorslagh des gantschen wercks met een goed en schickelick beleyd heeft beworpen; soo konnen wy daer uyt lichtelick besluyten, dat ons alle de behulp-middelen daer toe dienstigh vlijtighlick staen waer te nemen, en dat wy de hand noyt aen 't werck behooren te slaen, 't en sy saecke dat alle de bysondere ghedeelten onses eersten invals door den ernst van een diepe ende innighe verbeeldinghe in haere behoorlicke plaetsen verschijnen. Doch hier moeten wy eerst een onderscheyd maecken tusschen de Dispositie die uyt d' Inventie plaght te vloeyen, en d' andere Dispositie die 't werck is van een nauluysterende Proportie. Dese eerste Dispositie ofte Ordinantie, die haeren oorsprongh uyt d' Inventie selver treckt, en is anders niet dan een levendighe afbeeldinghe van de naturelicke orden diemen in 't vervolgh der voorvallender Inventie plaght te speuren: Oversulcks behoeftmen hier niet te verwachten, dat dese Ordinantie yet nieus soude voord-brenghen; want haer anders niet te doen staet, dan datse 't gunt alreede ghevonden is soo bequaemelick aen een soecke te hechten, dat

het d' eenvoudigheid der naturelicker gheschiedenisse door een effene ende eenpaerighe vloeyenheyd nae 't leven uytdrucke. Ghelijck dit een gheweldigh punt is, soo vereyscht het een sonderlinghe sorghvuldigheyd: Want indien het d' oude Meesters moghelick hadde geweest een sekere Ordinantie te beraemen die tot allerley voorvallende gheleghenheden toeghepast konde worden, veele souden seer uytnemende in 't by eenvoeghen haerer figuren gheweest sijn, en Apelles soude daer in onghetwijfelt boven alle d' andere hebben uytgesteken; maer nu dorst sich desen grooten Meester daer van niet veele beroemen, vryelick erkennende, seght Plinius*, dat hem Amphion in dat stuck verde te boven gingh. Aengesien dan dat daer altijd een oneyndelicke menighte van verscheyden invallen ende verbeeldinghen gheweest is en wesen sal, dat oock nieman oyt eenighe materiën heeft konnen ontmoeten die malckander in alles ghelijck sijn, datmen eyndelick de gantsche ghestalte sijner Ordinantie nae de bysondere gheleghenheyd van elcke voorvallende materie behoort te richten; soo is het daer uyt lichtelick af te nemen, dat den Konstenaer, die sich in dit ghewightighe punt niet en wil vergrijpen, een dapper goed oordeel hebben moet, hy moet met eenen oock omsichtigh, wacker, bescheyden, vol van Inventie, en vaerdigh van beraed sijn, hy moet het voornaemste behulp uyt sijn eyghen borst haelen. Ghelijck het evenwel niet en kan gheloochent worden dat daer eenighe aenmerckinghen in d' oude schrijvers te vinden sijn, die ons hier voor Konst-regulen mogen verstrecken, soo en wil ick deselvighe niet onaengheroert laeten.

4. Het grootste behulp onser Ordinantie is daer in gheleghen, dat wy de voorghestelde materie grondighlick verstaen, dat wy 't ghene ons d' Inventie voord-draeght onophoudelick overlegghen onse ghedachten door de ghestaedigheyd deser oeffeninghe allenghskens daer toe ghewennende, datse sich de waere teghenwoordigheyd der dinghen selver door den aendacht van een mercksaeme verbeeldinghe souden voor-stellen; want ons ghemoed en kan t' historische vervolgh der voorvallender materie soo haest niet vatten, of daer sal ons daedelick een vaerdighe en gantsch sekere maniere van Ordinantie in den sin schieten. Doch hier moeten wy, om goed werck te maecken, wel toesien, dat wy al met den eersten tot den springh-ader van de Historie selver soecken te ghenaecken; ten eynde dat wy 't volle bescheyd der gantscher saecke inghedroncken hebbende, ons selven 't geheele bewerp der materie t' effens moghten voor ooghen stellen: Want indien wy de saecke maer alleen ten halven ende verwarrelick insien ende begrijpen, het en wil noyt wouteren, daer sal immermeer 't een

of 't ander ontbreken, en onse Dispositie sal noodwendighlick lam ende onvolmaeckt sijn. Het eerste dan 't welck ons in desen moeyelicken arbeyd der Ordinantie staet waer te nemen, is daer in voornaemelick gheleghen, dat wy 't gantsche vervolgh van een beeldenrijcke materie in onse ghedachten volkomenlick omvangen: Volght daer op dat wy de bysondere figuren der selviger materie door de verbeeldens kracht soo bescheydenlick aenschouwen, datse door de gheswindigheyt onses werckenden geests tot haere eygene plaetsen vaerdighlick schijnen toe te loopen: Alhoewel eyndelick desen omvanch der figuren altemets op d' eene altemets op d' andere wijse te saemen gebonden ende opgesloten wordt, nochtans moeten sich alle de eerste en middelste figuren met sulcken opsicht tot de laetste toevoeghen, dat het ons van het eerste aen beghin onser schickinghe magh blijcken hoedanigh het bepaelde omvanghsel van alle d' opghesloten figuren wesen sal: Want ghelijck ons oogh in het lesen plaght te doen, so moet oock ons ghemoed in het schicken altijd op het volgende sien; vermids het seker is dat de gantsche schickingh Konst sal bevonden worden een gaepende hardigheyt te hebben, indien wy d' eerste en laetste figuren te saemen voeghen sonder ons met de middelste te bekommeren. Ons ghemoed magh sich niet met een dingh alleen besigh houden, seght Quintilianus*, maer het moet vele aen een hanghende dinghen te ghelijck aenmercken: even als ons ghesicht eenen langhen wegh beschouwende, alles wat daer in ende ontrent is plaght te beooghen; wy sien het uyterste niet alleen, maer wy sien tot het uyterste. Wy vinden schier over al in de wijdloopigheyt van de Historische materien eenen eersten, tweeden, derden sin, omstaende uyt het menighvuldigh bedrijf 't welck daer in vertoont wordt, ghelijck het oversulcks niet ghenoegh en is, dat wy de veelvoudighe gheleghenheydt van een overvloedigh argument in een schijnschickelicke orden soecken te betrecken, het en sy saecke dat dese orden het bysondere vervolgh het welck in d' omstandigheden der gheschiedenisse selver te vinden is nae het leven voorstelle; soo behooren wy noch voorder ons uyterste beste daer toe aen te wenden, dat alle de bysondere ghedeelten der voorvallender materie met sulcken behendighen ende onuytvindelicken te saemen knoopinghe aen een ghehecht wierden, datse nu niet meer verscheydene ghedeelten, maer een gheheel ende volkomen lichaem schenen te sijn. Dit sal van ons gheluckighlick worden uytghevoert, indien wy de naturelicke overeen stemminghe der ghedeelten rijpmoediglick overwoghen hebbende, niet alleen de nabuerigheyt der teghenstrijdigher dinghen voorsichtighlick soecken te vermijden, maer oock by een soecken te bren-

ghen 't gheene wy verstaen ghelijck-aerdigh of ten minsten niet onghelijck van aerd te sijn. Want door dit middel sullen verscheydene figuren, uyt verscheyden plaetsen, sonder van te vooren eenighe ghemeynschap ghehadt te hebben, malckander in een stuck so gansch vriendelick bejeghenen; datse sich eendraghtighlick en sonder eenige hardigheyd met het ghene voorgaet en volght vereenigende, niet soo seer door een konstighe t' saemen voeghinghe, als door een naturelicke self-wesigheyd aen een schijnen te hanghen.

5. Soo is het dan enckelick noodigh tot ons voornemen, dat wy 't gantsche besteck onser Ordinantie trecken uyt de naturelicke orden die wel eer in 't doen der dinghen selver heeft uytghebleken. Dit is de reden waerom Hemerius op dit punt soo dapper gestaen heeft; want als hy ons de klaghte van eenen armen katijvighen mensche voordraeght, wiens sone van eenen rijcken man die hem voor sijn eyghen kind hadde aenghenomen jammerlick was omghebraght, soo schijnt hy allermeest in het bewerpen en schicken van d' afbeeldinghe deses grouwelicken moords op dit stuck aen te dringhen; Soeckt eenen Schilder, seght den armen ellendighen man*, die niet alleenlick een bequaeme hand heeft om sulcken tragischen gheschiedenisse af te maelen, maer wiens ghemoed noch veele meer tot allerley tragische verbeeldinghe is gheneghen. Ghebiedt hem dit hy d' orden sijner Schilderye haele uyt d' orden mijner menighvuldigher rampsaeligheden. &c. Merckt hier alleen in 't voor by gaen, dat de 't saemen-voeginghe van een gheschilderde Historie sich niet altijd aen de wetten van een beschreven Historie behoeft te verbinden; aenghesien het den schuldighen plight van een goed Historie-schrijver is, de bysondere gheschiedenissen ordentlick van 't beghin tot het eynde te verhaelen, sonder nochtans tijd en plaetse te vergeten: Den Schilder daerenteghen vraeght daer niet veele nae, of hy plotselingh in het midden der gheschiedenissen invalt; hy beghint al te mets daer 't hem best gheleghen dunckt; somtijds pickt hy uyt den hoop 't ghene met sijn ooghen-merck allermeest over een komt; en wederom, dies nood sijnde, keert hy sich tot het voorighe en 't volgende; want het hem niet swaer en valt het ghene alreede gheschiedt is, 't ghene teghenwoordighlick schijnt te gheschieden, en 't ghene als noch staet te gheschieden, in een stuck door sijne Konst t' saementlick uyt te drucken. De Schilderye druckt uyt 't gene ghepasseert, 't ghene teghenwoordigh, en 't gene toekomstigh is, seght Philostratus*, niet soo seer daer nae trachtende, datse den waeren schijn der dinghen door de menighte der selviger lichtvaerdighlick soude uytwercken; als datse yedere figure het sijne ghevende, niet anders daer mede te werck soude gaen, als ofse maer met het schilderen van een dingh alleen besigh was.

6. Alle de Schilderyen die uyt veele figuren bestaen, moeten noodsaeckelick 't een of 't ander Historische verhael in sich vervatten; waar het ghemeynlick gheoordeelt wordt een gantsch onsoet ende onnut stuck wercks te sijn, 't welck met een groot ghetal van sodaenige Beelden vervult is, daer in men noch hoofd noch steert kan ghevinden, ofte (om klaerder te spreken) daer uyt men noch verstand noch leeringhe kan raepen. Daerom plaght oock yeder een te verwachten dat de figuren selver, die in een Beelden-rijck tafereel afghemaelt staen, door de bequaemheyd van haere gheschickte t' saemenvoeghinghe, als door een stomme aenspraecke, een historische ofte zede-vormende Inventie souden voorstellen. Maer aenghesien die dinghen in elck historische verhael allermeest aenmerckens waerd sijn, dewelcke eenigh teghenwoordigh bedrijf afbeelden; soo plaghten oock d' omsichtighe Konstenaers die figuren inde voornaemste plaetse te stellen, die de hooghste hand in 't afghebeelde bedrijf schijnen te voeren. Ick en achte niet datter erghens sulcken dommen Konstenaer ghevonden wordt, die niet en verstaet hoe veele hem daer aen ghelegen is dat hy de verwachtinghe der aenschouwers al met den eersten soude voldoen; want indien yeman in dit groote punt naelaetigh is, deselvighe behoeft niet te hoopen dat het overighe sijnes ongheschickten wercks de minste aenlockelickheyd sal behouden. Oversulcks moet een goet Konstenaer den aerd, den staet, de ghestalte, 't ghebaer, 't eyghenste bedrijf der voornaemster figuren boven alle andere dinghen aendachtiglick waernemen ende uytdrucken, ten eynde dat alle d' andere omstandigheden des gantschen wercks daer nae gheschickt ende bestiert wierden. Men behoort altijd met het eerste te beghinnen, seght Quintilianus*, soo en heeft oock nieman oyt, die een gheschilderde ofte ghegoten beeld meynde te maecken, sijn beghinsel van de voeten ghenomen. Aennopende d' andere omstandigheden die in 't werck voorvallen, den Konstenaer en plaght sich met de selvighe niet vele te bekommeren, tot dat hy de voornaemste figuren heeft afghemaeckt: Als dan beghint hy sich de mindere figuren eerst aen te trecken, deselvighe somtijds van verde in eenen donckerachtighen mist soo seer bedommelende, datse nu als ghepasseert uyt onse ooghen schijnen te verdwijnen. Den schilder heeft d' andere dinghen met eenen sekeren nevel-mist overgoten, seght Philostratus*, om daer mede te verstaen te gheven dat men inde selvighe dinghen de ghelijckenisse sach van 't ghene alreede ghedaen was, en niet te doen stond. Het en is niet van noode dat wy meer woorden tot bevesting van dit punt ghebruycken, want het klaer ghenoegh is. d' Al te voordvaerende Konstenaers moeten sich onder en tusschen op dese gheleghenheyd ghewaerschout

houden, datse haere hand niet lichtelick van de voornaemste Beelden behooren af te trecken, sonder deselvighe volwrocht te hebben, dewijl d' eerste hitte van haeren doordringhenden werck-lust als noch versch en warm is. Het ongeval van den wijd-beroemden Konstenaer Euphranor dient ons tot een exempel om d' onbesindheyd van die Meesters daer uyt af te nemen dewelcke de voornaemste Beelden uytstellen tot datse de levendighe krachten haeres ontroerden gheests gants en gaer ontrent mindere figuren verbreken. Alhoewel de nature menigmael schijnt te dulden dat de Konst met haer in den strijd trede, seght Valerius Maximus*, nochtans plaghtse deselvighe Konst somtijds nae de vermoeidheid van eenen vergheefschen arbeyd in 't eynde leelick te beschaemen. De handen van den grooten Konstenaer Euphranor hebben dit ghevoelt. Want als hy de twaelf opperste Goden t' Athenen bestond af te maelen, soo heeft hy nae sijn uyterste vermoghen d' aller treffelickste verwen ghebruyckt om 't Beeld van Neptunus met een sonderlinghe Majesteyt te vervullen; niet twijffelende, of het soude hem daer nae lichtvallen, noch eens soo grooten gheweld van Majesteyt op Iupiters Beeld te besteden. Maer hy vond sich hier dapper bedroghen, hy wierd ghedwonghen te bekennen dat hy sijne rekeninge gantsch quaelick hadde ghemaeckt. Want het hem onmoghelick was door alle den ernst van sijn laetste half-ghematteerde ghepoogh de minste schaduwe van de voorghenomen Majesteyt uyt te drucken, vermids hy de gantsche kracht sijner ghedachten aen 't voorighe Beeld ghehanghen hadde.

7. Wy hebben tot noch toe duydelick ghenoegh aenghewesen hoe d' oude Meesters niet onschickelick, maer met een sekere ghevoegsaemheyd in d' Ordinantie te werck ginghen; dies waeren oock de by een voeghinghen haerer stucken seer eyghentlick ghehandelt, sy waeren op een sekere vaste wijse met sulcke merckelicke uytbeeldinghe door-knuffelt en doorwrocht, datse de gheschiedenisse selver scheen te sijn, Alhoewel wy oversulcks inde voorighe afdeylinghen deses Capittels drijven, dat de netticheyt van een prijs-waerdighe Ordinantie allermeest in den overvloed van een volle materie plaetse heeft; nochtans en is dit onse meyninghe niet, dat dieghene de volheyd van een Beelden-rijck argument recht beandwoorden, dewelcke een groote verscheydenheyd van persoonen, plaetsen, en allerley bedrijf daer in ontmoetende, 't een of 't ander sonder eenigh oordeel uytpicken, met het welcke sy een weynigh spelende haere onervaerenheyd in de voornaemste dinghen soecken te bedecken. Het schijnt ghewisselick dat dese sijne Konstenaers de gheck met de Konst scheeren, als sy de waere kracht van een Beelden-rijck argument, 't welck sy behoorden te voldoen, soo schandelick ontsenuwen. Dit en kan immers den rechten

Konst-wegh niet sijn; aenghesien d' aller treffelickste voorganghers, die ons den onbedrieghelicken veylighen wegh der Konste hebben gebaent, haer gantsche werck met een stoute vrymoedigheyd plaghten aen te tasten; hun docht dat haere edele verstanden door den overvloed der voorvallender materie gheterght wierden, om alles, wat hun voor-quam, te beproeven. Daerom schijnen oock die Konstenaers haere eyghene swackheyd door een openbaere erkentenis te verraeden ende aen 't licht te brenghen, dewelcke haere handen aen een veel-voudighe vermaeckelicke Historie niet en dorven slaen; 't bloote ghesicht van soo veele gantsch treffelicke ende ghewightighe dinghen brenght in hun te weghe, datse sich dooreen weeck-sinnighe vreese 't gheheele werck schroomen aen te vatten; sy en hebben 't herte niet om elck bysondere deel, ghelijck het uyt de naturelicke orden der voorghestelder dinghen is vloeyende, manhaftighlick ende volstandighlick aen te grijpen; dies vallen sy menighmael op den opghepronckten schild van d' een of d' ander vermaerd Kapiteyn, op een bouvalligh oud Kasteel, op eenen seldsaemen kuyl die seer aerdighlick met Klemmer-boom, Geyten blad, Myrtel, en Wijngaerd scheuten overschaduwet is, ofte oock op yet anders 't welck hun in d' Inventie meest aenstaet en daer sy best mouwen aen weten te setten. De recht-sinnighe Konst wordt dan eerst voor goed ghekeurt, seght Quintilianus*, wanneerse haere meeste kracht ontrent de grootste dinghen bestaet aen te legghen. Dese andere byweghen ende krom-spronghen daerenteghen sijn enckele schuyl-winckels en sluyp-holen, waer toe dieghene haeren toevlught nemen, dewelcke inde Konst niet seer vast gaen: Even als deghene, die niet wel te been sijn, sich in 't loopen met keeren en wenden soecken t'ontdraeyen. Soo ligghen dan die ghene oock in 't selvighe ofte in 't naeste Gast-huy sieck, die 't eene of 't andere lasschel-beeld hebben,'t welck sy in alle haere Ordinantien met gheweld willen inproppen, en dat nerghens andersom, dan datsy het selvighe taemelick wel weten te maecken. Als een arm en seer belacchelick Schilder die schier anders niet en hadde geleert dan Cypresse-boomen verdraeghelicker wijse te maecken, seght Acron*, daer toe van eenen schipbreukighen mensch versocht wierd, dat hy den ellendighen schijn van sijn rampspoedigh verdriet nae 't leven soude afbeelden, soo heeft hy den armen verzeeuden Kalis daedelick afghevraeght, of hy niet en begheerde eenen Cypresse-boom daer by gheschildert te hebben. Daer is noch eenen anderen slagh van Konst-verdervers inde wereld, dewelcke, alhoewelse d' ooghen der aenschouwers door sulcken guychel spel van de ghebreckelickheyd haerer Ordinantie niet en soecken af te keeren, nochtans plaghtense door een grove onwetenheyd in velerley en gantsch onverdraegelicke

misgrepen te vervallen, Niet veele van die Knaepen verschillende, segt Lucianus*, dewelcke door de onverwachte erffenis van haere onlanghs afghestorvene Meesters schielick verrijckt sijnde, niet alleen met het aentrecken van d' allercierelickste kleederen gantsch onghevoeglick en schottelick te werck gaen, maer selfs oock 't ghemeyne tafel-recht aen den disch versuymen, het ghesprengde vleesch soo haestelick inslockende en haere penssen met een slechte soppelore tot berstens toe soo seer opvullende, als ofse noyt gheleert hadden datter in welgheschickte maeltijden een tweede en derde gerecht te verwachten staet, soo dat het oock onmaenierelick is met den eersten soo gulsighlick aen allerley grove spijse te vallen, datmen in het minste gheen plaetse voor Haesen, Veld-hoenders, en ander Wild-braed open houdt.

8. Een oprecht Konstenaer schept sijn meeste vermaeck inde volheyd van een overvloedighe ende onvernepen materie: Want hy het oordeelt met de vrijheyd van sijn edel ende onbepaelt ghemoed allerbest over een te komen, dat sich d' ongherustheyd sijnes werckenden hoofds midsgaders oock de voordvaerenheyd sijner Konst-oeffeninge aen een Beelden-rijck argument soude gaen verbinden. Het quelt sijnen wackeren werckelicken gheest, alsmen hem een dorre en schraele Inventie voorstelt; en ghelijck hy altijd nae een ghenoeghsaeme stoffe is wenschende, soo soeckt hy de ruymigheyd der gantscher stoffe in 't ghemeyn en alle de ghedeelten der selvigher in 't bysondere nae den eysch haerer gheleghenheyd bequaemelick te schicken en uyt te wercken; vermids het hem niet en kan onbekent sijn, dat sich d' uytnemenheyd sijnes verstands als oock d' ervaerenheyd sijner Konste allermeest inde menighte der voorghestelder dingen plaght t' openbaeren; dat de Schilderyen, achtervolghens 't ghetuyghenis van Philostratus*, een gantsch bevallige welstandigheyd uyt soo veele verscheydene figuren ende beweghinghen ontfanghen; dat eyndelick die Schilders altijd in grooter verwonderingh ghehouden worden, dewelcke de voornoemde bevalligheyd door een gheschickte 't saemenvoeginghe van soo veele verscheydene figuren soecken te vermeerderen: d' Andere Konstenaers daer en teghen, die sich in dit stuck der Ordinantie niet met allen ofte seer weynigh hebben gheoeffent, ghelijckse met een enckele Schilderye redelick wel weten om te gaen, soo vindense haer selven gheweldigh verleghen, alsmen hun 't by een voegen en 't schicken van eenighe veelvoudighe Beelden-rijcke stucken opleght; sy plagten de vaerdigheyd diese in 't kleyne hebben, in 't groote te verliesen; Even ghelijck eenighe beestjens in 't ruyme van een open veld lichtelick betrapt worden seght Quintilianus* al schijnense noch soo gauwen rappigheyd in 't enghe te hebben. De woorden van Demetrius Phalereus

sijn aenmerckens waerd; Den wijd-beroemden Schilder Nicias hield staende seght hy*, dat dieghene dewelcke yet meynen te schilderen, sich een ghenoeghsaemlick groote materie behooren voor te stellen, sonder de selvighe daer nae te beschroyen ende in eenighe kleyne dinghen, als Bloemen, Voghelen, en andere beusel-werck te verbrijselen. Hy oordeelde dat de materie selver grootelick dienstigh is om de Schilder-konst op te wecken, ghelijck yeder een bekent staet dat de voornaemste deughd der Dicht-konste allermeest inde fabulen selver gheleghen is. Daerom vond hy het niet ongheraeden dat sich een goed Meester tot het afmaelen van allerley Schepen ghevecht en Paerden ghevecht soude begeven, als waer in niet alleen verscheyden ghestaltenissen van loopende, steygherende, en nedervallende Paerden, maer oock van schietende, slaende, en doodelick gewonde Ruyters op 't aller vermaeckelickste te passe worden ghebraght.

9. Ghelijck het dan seker is, dat de grootste verstanden altijd den meesten treck nae de grootste materie plaghten te hebben; soo gaet het mede vast, dat sich d 'uytnemenste Konste allermeest in 't verhandelen van 't uytnemenste argument uyt wijst. Doch aenghesien de beste Konstenaers schier anders niet met den gantschen ernst haeres onvermoeyden arbeyds voor hebben, dan datse de ghedachtenis van haer verstand en Konste tot d' aller laetste achter-eeuwen moghten uytstrecken, soo behooren sy overal een gheduersaeme kracht der Konste in haere stucken uyt te storten, en haere Ordinantien met een sonderlinghe sorghvuldigheyd aen alle kanten soo wel te besteken, datmen in 't gantsche besteck haerer schickinge een glatte effenheyd ende een onverbroken aen een houdinghe verneme: Alle de ghedeelten haerer Dispositie moeten soo vast aen een verbonden en soo diep in een verknocht sijn, datse ghemackelick op malckander schijnen te passen en sachtelick in malckander schijnen in te vloeyen, nae de wijse der gener die hand in hand gaen, om haere treden door dit onderlinghe behulp te stijven; sy houden d' andere op, en worden wederom van d'andere opghehouden, Ghelijck men dien mensche oversulcks voor eenen vuylen verwaenden keker-beck ende niet voor een treffelick welsprekend mensch behoort te houden, die een vermaeckelicke vertellinghe vaerdighlick aenghevanghen hebbende, in 't midden van sijn verhael soo leelick aen 't stameren gheraeekt, dat hy veele eer een onvolmaeckte en kortelick afghebetene reden schijnt uyt te rispen, dan yet bescheydenlick uyt te spreken; even alsoo wordt eenen werckmeester noyt gheoordeelt een sonderlinghe verstand ende een goed oordeel te hebben, soo langhe alsmen in sijn gheheele werck een knobbelachtighe en gantsch harde oneffenheyd verneemt, ontstaende uyt d' onschickelickheyd van ettelicke onbondighe misghevoeghde leden.

Waer de bloote leden sijn voorgestelt, seght Seneca*, daer plaght het strecks openbaer te worden watter erghens aen 't ghetal ofte oock aen de orden is ontbrekende. 't Ghene daerom inde kortstondighe slechte wercken bevonden wordt een losse ende ongheschickte woeltigheyd te hebben, het selvighe moet inde blijvende volmaeckte wercken soo wel gegrondeert, soo bequaemelick bevormt, en soo vast aen een gheschaeckelt ende in een ghetrost sijn, het moet in den gheheelen omvangh van de voorghestelde Historie sulcken vermaecklicken rondigheyd der t' saemen voeghinghe vertoonen, het moet inde rechtsinnighe uytdruckinghe van alle de noodwendighste omstandigheden sulcken staetelicken eenvoudigheyd der handelinghe uytwijsen, dat d' aller plompste een redelick ghevoelen daer van hebben, dat de middelmaetighe verbanden daer in een groot vermaeck nemen, alhoewel dieghene maer alleen bequaem sijn daer van te oordeelen de welcke haer verstand behoorlicker wijse inde dinghen van desen aerd hebben gheoeffent. Daer worden overal uytdermaten veele Schilders ghevonden, die de quaede Kocks slachten: Want ghelijck dese laffe keucken-vlieghen, ghewaer wordende datse 't eten niet en konnen leckerlick toebereyden, haeren toevlught nemen tot eenen vreemden onsmaeckelicken compost die van hun uyt verscheyden quaelick over een komende spijsen in eenen pot t' saemen ghehutst en op een nieuwe maniere ghestovet wordt; insghelijcks soecken oock dieghene, dewelcke meer nae den ydelen waen der Konste dan nae de Konste selver trachten, de ghebreckelickheyd van haere schaerdighe verhackelde Schicking-konst te verheelen en 't over salven met een groote menighte van bondel-loose stucken en brocken die van hun uyt verscheyden Historien onschaemelick by een gheschraept en daer nae onkonstighlick ende ongheluckighlick aen malckander gheklampt sijn. Dit is immers heel vreemd; en noch is het vreemder, dat dese fraeye Konstenaers sich niet en schaemen eenen hooghen moed op soodaenighc wercken te draeghen; sy laeten sich niet alleen ghaerne voorstaen, maer soecken 't andere met eenen oock wijs te maecken, datse in 't versinnen en 't by een voeghen haerer nietigher Inventie door een krachtighe en meer dan menschelicke ingheeftinghe boven de ghewoonlicke laesae van andere ghemeyne verstanden tot het werck waeren aenghedreven ende verruckt; daerse nochtans in haer ghemoed ghenoeghsaemlick overtuyght sijn, hoe menighmael sy haer selven in 't midden van dese voorghewende verruckinghe door een schielicke ende onvermijdelicke haeperinghe ghestut vonden; en dat veel tijd, by ghebreck van stoffe; somtijd oock van weghen haere onervaraerenheyd in 't by een voeghen der stoffe; doch

allermeest, om datse haere losse en quaelick aen een hanghende invallen seer lichtelick quijt gheraecken, sonder datse maghtigh sijn te bedencken waer sy deselvighe erghens uyt eenen hoeck wederom sullen ophaelen. Om dan dese Brodders voord aen in haer wesen te laeten, soo houde ick my verghenoeght met het ghene alreede gheseyt is, dit maer alleenlick daer by voeghende; dat allerley Schilderyen dies te slimmer sijn, hoe beter dat haeren sin als oock de verstroyde ghedeelten der selvigher souden gheweest sijn, indien syse door een goede schickinghe bequaemelick hadden opghemaeckt. Want ghelijck de welstandigheyd van een goede Ordinantie door d' uytnemenheyd der dinghen die wel in een ghevoeght sijn dapper verfraeyt wordt, soo plaght oock d' onghevoeghlickheyd van een quaede Dispositie gheweldigh verleelickt te worden door de treffelickheyd der dinghen die onbequaemelick t' saemen ghevoeght sijn; vermids de grove versuyminghen, die inde schickinghe begaen sijn, niet alleen door het licht der dinghen selver gheopenbaert worden, maer men kanse met eenen oock ghemackelick ontdecken uyt de onghelijckheyd der verwen, als mede uyt de holle oneffenheyd van diepe kloven en scheuren die allenthalven in 't ondichte en misvoeghde werck sijn te vinden.

10. Alhoewel het dan uyt ons voorgaende verhael onwedersprekelick volght, dat den werckelicken gheest der kloecksinnigher Konstenaeren allerbest met een volle ende overvloedighe materie ghepast is, dat oock dese groote verstanden de kracht haeres ghesonden oordeels in 't by een voeghen en 't schicken van soo veele verscheydene figuren allermeest plaghten uyt te wijsen; nochtans houden wy 't daer voor, dat de vermetelheyd der gheener misprijselick is, die allerley mindere materien smaedelick verwerpen, als ofse haer selven grootelick te kort souden ghedoen, indiense haere handen aen een ghemeyne materie bestonden te slaen Wy en konnen anders niet ghevoelen, of dese laetdunckende Konstenaers gaen wat te verde buyten de schreve; want men ghene reden ter wereld kan by brenghen; waer om een goed Konstenaer sich niet en soude sonder eenigh onderscheyd schicken nae de voorvallende gheleghenheyd der dinghen, het sy groote of kleyne: Een mensche magh sijn verstand, seght Paulus Silentarius*, selfs oock in d' aller minste dinghen betoonen. Insghelijcks begaen dieghene, onses dunckens, eenen gantsch haetelicken mislagh, dewelcke meynen dat de drooge schraelheyd van een vernepen materie niet alleen gheholpen wordt door 't schoon-verwigh poppen ghepronck van verscheyden toon-schijnighe bywercken, daer mede sy 't buytenste haerer stucken rondom besmeren; maer oock door het toevoeghsel van veele

verre ghehaelde lappen en leuren, daer mede sy 't binnenste haeres ghebreckelicken arguments soecken op te vullen; want het immers seker is, dat die stucken en stollen daer mede sy de reten en spleten van haere van een wijckende wercken soecken op te stoppen, deselvighe wercken veel eer wanckelende maecken, dan dat sijse d' allerminste sterckte en stijvigheyd souden toebrenghen, besiet Horat. de Arte. Als oock Dionys. Longinus de Sublimi orat. 8. Veele treffelicke Meesters sochten eertijds niet alleen d' opperste volmaecktheyd der schoonheyd in haere Schilderyen nae haer beste vermoghen af te maelen, maer sy plaghten deselvighe oock menighmael met de hardigheyd van dichte boom-ruyghten en allerley afbreukighe steen-klippen rondom te beschaduwen; ten eynde dat de soete welstandigheyd haeres wercks door d' onlieffelickheyd van den rand te beter soude afsteken. lndien yeman onder en tusschen belust is het exempel van dien Pamphilus nae te volghen, de welcke, nae 't segghen van Tullius*, veele groote dinghen in 't midden van verscheyden omhanghsels in sulcker voegen heeft afghemaelt, als of het maer enckel kinder-spel was 't ghene hy schilderde; Het staet hem vry te beproeven, wat voordeel hy daer uyt meynt te ghekrijghen. Nochtans moet ick hem raeden dat hy aendachtiglick aenmercke en by sich selven rijpelick overweghe, hoe d' oude Meesters veele meer yet groots stilswijghende en sonder eenigh ghevoel sochten te weghe te brenghen, dan datse een groot gherucht ghemaeckt hebbende niet sonderlinghs en souden uytrechten. Eenen Konstenaer die wonderen meynt te doen, seght Horatius*, en soeckt gheenen roock uyt het licht, maer licht uyt den roock voord te brenghen. Soo seght den selvighen autheur wederom in 't selvighe boeck; Ick sal een bekende saecke soo versierlick handelen, dat alhoewel sich yeder een de sekere hope van 't selvighe te doen voorstelt, nochtans sal hem den vergheefschen arbeyd van sijn stout bestaen sweets ghenoegh uytperssen. Soodaenigh is de kracht van een ordentlicke by een voeghinghe, en d' aller ghemeynste dinghen plaghten daer door sulcken merckelicken cieraet t' ontfanghen.

11. Alhoewel wy in de voorighe afdeylinghen wijdloopighlick genoeg hebben aengewesen, dat de schilderijen door 't bequaeme by een voeghen der figuren veelsins worden gheholpen; so schijnt doch evenwel de duydelickheyt, die somtijds oock d' uytdruckelickheyt ghenaemt wordt, een van de voornaemste vruchten der Ordinantie te wesen. Want gelijck een goed ende omsightigh Konstenaer het gantsche beleyd sijner Dispositie uyt de kracht der fantasije ghewoon is te haelen, mids de gantsche geleghenheyd der materie sich selven als tegenwoordigh voorstellende; so plaght hy oock altijd een klaer en le-

vendigh afdrucksel van dese verbeelde teghenwordigheyd soo krachtighlick in sijne wercken in te printen, dat d' aendachtighe aenschouwers door de duydelickheyt deser af beeldinghen aengheleydt sijnde, even de selvighe verbeeldens kracht in haere herten schijnen te vernemen, die den werckenden Konstenaer wel eer in 't schicken ende in 't by een voeghen der materie ghevoelt heeft, siet de laetste afdeylinge van 't vierde Capittel onses eersten Boeck, alwaer wy den grond-slag van dit punt kortelick hebben aengheroert. De uytdruckelickheyt vereyscht dat men d' afgebeelde dinghen niet verkeerdelick voorstelle, maer achter volghens d' orden daer inde dinghen selver gheschiedt sijn, seght Aristides Rhetor de Civili orat. Cap. 10. De uytdruckelickheyd van t' saemen ghevoeghde en konstighlick in een ghevlochten dinghen, seght Lucianus*, moet overal in het gantsche werck uytschijnen; want de volmaecktheyd des wercks voornamelick daer in gheleghen is. Het eerste deel der Historie behoorlicker wijse uytghewrocht sijnde, sal het tweede, het welck daer aen vast verbonden ende gheketent is, soo vaerdighlick inbrenghen datse beyde maer een onverdeylde vertellinghe sullen opmaecken; ghemerckt het tweede niet alleen door sijne naebuerigheyd met het eerste vereenight wordt, maer oock door een onderlinghe vermenginghe van d' uyterste aen een klevende ghedeelten. Plutarchus verhaelt hebbende hoe den edelen manhaftighen Aratus de Pellenensen van den overlast der AEtoliaenen bevrijde; Dese sijne daed wierdt hooghlick gheroemt, seght hy*, daer om heeft oock den schilder Timanthes de levendighe afbeeldinghe deses ghevechts in een gantsch uytdruckelicke Ordinantie voor oogen ghestelt. Als ons den jonghen Philostratus insgelijcks de schilderije van ettelicke Iagers gaet beschrijven, soo ist dat hy het selvighe stuckwercks allermeest verheft van weghen d' uytdruckelickheyd der schickinghe die den Konstenaer daer in waergenomen heeft. Goede God, seght hy*, hoe gantsch wonderbaerlick en lieffelick is de duydelickheyd deser schilderije, hoe ghemackelick is het daer, uyt af te nemen, wat spoed yeder een in het jaghen ghehad heeft. De vijf voornaemste jaght meesters setten sich ter neder om de bysondere voorvallen, die sy in het jaghen onmoetet hebben, aen malkander te verhaelen, de mattras ofte den bolster, daer sy op sitten, schijnt uyt verscheyden haestiglick op gehoopte netten te bestaen. Siet ghy niet met wat ernst sich den middelsten opweckt en tot sijne jaghtsghenoten keert, even als of hy nu alreede besigh was met het verhael der dinghen die hem in de jaght sijn wedervaeren. &c. Indien yeman belust is de gantsche maniere der uytdruckelickheyd, die van d' oude Meesters in haere wercken ghebruyckt wierd, noch bescheydenlicker te begrijpen; de selvighe moet het sich de pijne waerd achten, de schriften van den ouden ende jonghen Philostratus in te sien: Want daerin worden ons de beschrijvinghen van vele uytnemende schilderijen voorghestelt, die haeren voornaemsten

lof uyt de duydelickheyd van een gantsch nette en welbeknopte Ordinantie trocken.

12. Tot noch toe hebben wy d' Ordinantie, die uyt d' Inventie oorspronckelick voordspruyt, aenghemerckt, volght dat wy nu een weynigh handelen van de Dispositie, die 't werck is van een nauwluysterende Proportie. Daer om schijnt oock dese Dispositie, om de waerheyd te segghen, seer weynigh van de Proportie te verschillen: Want ghelijckse nerghens anders op uyt gaet, dan datse 't rechte tusschenscheyd der figuren behoorlicker wijse waerneme ende onderhoudt; soo wordtse ten aensien van de groote ghemeynschap diese met de Proportie selver heeft, een Symmetrie in Plinius ghenaemt: Apelles, seght hy*, plaght de Symmetrie van Asclepiodorus met groote verwondering t' aenschouwen; Want dit segghende, soo heeft hy daer mede anders niet te verstaen ghegeven, dan dat sich Apelles met den voornoemden Asclepiodorus niet en heeft dorven verghelijcken, Inde maeten, dat is, in 't waernemen van de tusschen-wijdde diemen in verscheyden figuren behoort t' onderhouden, ghelijck den selvighen autheur in 't selvighe Capittel is sprekende. Wat dese Dispositie belanght, men kanse aen gheen sekere ghesette regulen verbinden; ons ooge heeft daer in 't meeste bedrijf: Wanneer de Konstenaers verscheyden Beelden in een tafereel te passe brenghen, dan plaghtense deselvighe door een sekere tusschen-wijdde van malckander af te scheyden, ten eynde dat de schaduwe van d' eene figure op d' ander niet en soude vallen, seght Quintilianus Lib. VIII. Cap. 5. Maer dese tusschen-scheydsels, seght den selvighen autheur wederom in een andere plaetse*, ghelijckse in dese geleghenheyd seer veele vermoghen, soo wordense maer alleen by d' ooghe onderscheyden ende gheoordeelt. Ghelijck wy nu alreede eenige regulen voorghestelt hebben, dienstigh tot die eerste alghemeyne Dispositie, de welcke uyt de nature der Inventie is vloeyende; soo souden wy insghelijcks een weynigh spreken van de laetste bysondere Dispositie, die haer selven maer alleenlick met het afsonderen van eenighe weynighe figuren besigh houdt; 't en waer saecke dat wy bevonden sulcks maer alleen het werck van een scherp-sichtigh ende recht oordeelende oogh te wesen. Indien sich yeman oversulcks in dese Dispositie wel meynt te quijten, deselvighe heeft anders niet te doen dan dat hy een arbeydsaeme opmerckinghe tot het werck toe brenghe; sonder dat hy nochtans sijne herssenen op de pese stelle, om eenighe nieuwe Konst-wetten uyt te vinden. Dies schijnt oock Philostratus de voornaemsle kracht en de rechte eyghenschap deser Dispositie met den naem van een moeyelicke arbeydsaemheyd te kennen te gheven. Laet ons de moeyelicke arbeydsaemheyd des Schilders aenmercken, seght hy*, want het, mijnes duckens, geenen

kleynen anghst schijnt in sich te hebben, vier Paerden in sulcker voegen 't saemen te garreelen ende in te spannen, dat niet soo veele als een van de Paerde-beenen door een onschickelicke verwarringhe quaelick ghestelt sy: Het en heeft mede gheen kleyne swaerigheyd ghehadt te weghe te brenghen, dat dese dappere beesten in 't midden van haere moedighe hitte nae den toom schijnen te luysteren; het eerste staet stille, alhoewel teghen sijnen danck; het andere beghint te steygheren; het derde laet sich vaerdighlick gebieden; het vierde verlust sich inde schoonheyd van Pelops, en stelt sich door het openen sijner neusgaete tot het neyen. &c. Alhoewel sich inde Schilderyen van Menoecus ontallicke welgheplaetste Beelden aenbieden, nochtans stellen ons de Thebaensche stads-vesten een gantsch aenmerckelick exempel van dese bysondere Dispositie voor oogen; Den vond der Konstenaers, seght Philostratus* is uytdermaeten soet: Want als hy de wallen met ghewaepende mannen rondom beset, soo maeckt hy eenige in haere volle lenghde; eeniger benen sijn maer alleen onsichtbaer; eenige worden maer half ghesien; eenighe vertoonen maer alleen haere borst, haere hoofden, haere helmetten, haere spies-ysers. Dit en is anders niet, dan een sekere soorte van Proportie; want onse oogen moeten dies verleydt worden, dewijlse sich door 't verschiet van soodaenighe circkels laet en vervoeren. Al is 't schoon saecke dat alle de Beelden in de Schilderye van Hesione haere behoorlicke tusschen-wijdde hadden, nochtans was daer een sonderlinghe bewijs van dese bysondere Dispositie in de bysondere gedeelten des Zee-monsters te vinden; Het Zee-monster beghost sich om te wringen, seght den jonghen Philostratus*, niet in een rond omwinsel, maer in verscheyden ronde laeghen: Soo datmen eenige deelen des selvighen Zee-monsters onder 't water kost beschouwen, sonder deselvighe nochtans bescheydenlick van weghen haere diepte te konnen beooghen, eenighe wederom waeren soo hooghe boven 't water verheven, dat die ghene, dewelcke sulcken Zee-wonder van te vooren noyt en hadden ghesien, ettelicke kleyne Eylanden meynden t' aenschouwen. &c. d' Eyghenschappen der dinghen, die sich onder het water vertoonen, worden noch uytdruckelicker inde volghende woorden van den ouden Philostratus voorgestelt: Men siet de verwen der Visschen in 't blau-verwigh schijnsel van de Zee allenghskens verschieten ende veranderen, seght hy*, soo dat d' opperste schijnen heel swart te sijn, de naeste hebben een mindere swartigheyd, d' andere beghinnen eerst een weynigh uyt ons gesicht t' ontwijcken, daer nae krijghense eenen schaduachtighen, en soo voort eenen waeterighen schijn, tot datmense eyndelick maer alleen meynt in 't ghesicht te hebben. &c. Den selvighen Philostratus gheeft ons oock in een andere plaetse* te verstaen, dat het soo heel licht en valt de rechte ghestalte van die figuren uyt te drucken, dewelcke haer eygen schijnsel in 't water uyt-wijsen wat de verkeerde stellinghe van die dinghen aengaet,

dewelcke in 't water ofte oock in eenen spieghel vertoont worden, siet Ausonius in Mosella, als mede Agell. Lib. XVI. noct. Attic. Cap. 18.


Vorige Volgende