Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. IV.

ALhoewel een Beeld alle de waerachtighe linien der afghebeelder dingen uytdruckt; nochtans derft het de rechte kracht der dinghen selver, als wesende onbeweghelick en sonder eenigh roersel, seght Tertullianus Lib. II. adversus Marcionem. Het manghelt de kley-stekery, seght Apuleius*, aen de behaeghelicke lustigheyd die het leven dapper plaght te verwackeren; het schort de steenen aen de Coleur; het liegt de Schilderyen aen stijvigheyd; en alle dese

verscheydene soorten van naeboetsinghe hebben 't roersel ghebreck, 't welck de levende ghelijckenisse der dinghen met een sonderlinghe ghetrouwigheyd plaght te vertoonen. Ghelijck het oversulcks altijd waerachtigh is dat d' afghebeelde dinghen 't naturelicke roersel derven, soo plaghtense oock somtijds heel end' al van het naegheboetste roersel ontbloot te sijn; ghemerckt d' aller oudste en d'eerste Meesters in haere wercken een gantsch swaere, lompe, ende onbeweghelicke maniere volghden, sonder eenigh levendighe roersel in de selvighe uyt te storten. Doch van dese onlieffelicke grovigheyd haerer wercken hebben wy in 't beghin van het derde Cap. onses eersten Boecks ghesproken. Cimon Cleonaeas heeft aller eerst in sijne Schilderyen eenighe halve en wijckende ghedaenten ghebruyckt, diemen doe ter tijd Catagrapha noemde; want hy door den nieuwen vond van dese sijne verscheydene tronie steldsels te weghe braght, dat de menschen niet alleen scheenen om te sien, maer datse oock nae den eysch der gheleghenheyd haere ooghen opwaerds en nederwaerds scheenen te slaen. Plin. XXXV. 8. Van dien tijd af sachmen de Konst dagelicks toenemen; soo datter in 't ghelaet, in 't gebaer, in de gantsche ghestaltenisse der Schilderyen een sekere Actie ofte bedrijvens kracht beghost uyt te blijcken. Daer en is gheen sonderlinghe bevalligheid in een opgherecht lichaem te vinden, seght Quintilianus*, het aenghesicht behoort naemelick t' onswaerd ghewendt te sijn, de armen nederwaerds hanghende, de beenen t' saemen ghevoeght, en het gantsche werck moet van boven tot beneden een onbeweghelicke stijvigheyd behouden. d' Ombuyginghe, ende om soo te spreken, het roersel gheven de naegeboetste dinghen een sekere Actie ofte bedrijf. Dus worden de handen niet altijd op eenerley wijse ghemaeckt, en 't aenghesicht heeft duysend verscheydene vertooninghen. Eenighe lichaemen sijn ghestelt tot het loopen ende om eenigh ander gheweld te bewijsen: Eenighe sietmen sitten, eenighe neder ligghen; Eenighe sijn moedernaeckt, eenighe ghekleedt, eenighe half naeckt en half ghekleedt. Wat isser doch soo verdraeyt ende bearbeyt als Myrons schijf-werper, die eertijds Discobolos wierd ghenaemt. Oversulcks plaghten oock dieghene, dien dit stuck wercks niet wel aen en stond, gheoordeelt te worden gantsch gheen verstand van de Konst te hebben, ghemerckt yeder een bekent stond, dat de moeyelicke seldsaemheyd deses beelds den hoogsten lof verdiende. Gelijck wy dan sien dat het roersel een van de ghewightighste punten is, diemen in dese Konst moet waernemen; soo en is het mijnes dunckens, niet swaer den ghebaenden wegh daer toe uyt te vinden. Wy behoeven maer alleen onse oogen op de nature te slaen, en haere voetstappen naerstighlick te volghen. Want ghelijck den voornaemsten ernst deser Konsten anders niet voor en heeft, dan 't menighvuldighe bedrijf der naturelicker lichaemer met

een gheschickte ende bevallighe levendigheyd uyt te drucken; soo en kan 't ghemoed van eenen recht-oordeelenden aenschouwer anders gheene Beelden aennemen, dan die hy nae eenen mercksaeme vergelijckinghe bevindt met het naturelicke leven soo wel over een te komen, dat onse ooghen krachtighlick verleydt worden door d' ononderscheydenlicke ghelijckenisse die de naegheboetste wercken met de naturelicke lichaemen hebben.

2. Ghelijck dan de voornaemste kracht der Schilderyen gheleghen is in de bequaeme naeboetsinghe der eyghenschappen diemen in d'onroerende dinghen verneemt, als oock in de levendighe afbeeldinghe der beroeringhen diemen in de roerende dinghen speurt; soo moeten wy het mede daer voor houden, dat de welstandigheyd des gantschen wercks gheoordeelt wordt allermeest in 't ghebaer ende in 't roersel der figuren te bestaen, wanneer deselvighe yet merckelicks doen of lijden. Dies plaght oock het levendighe roersel, nae d' eene of d' andere gheleghenheyd der figuren, somtijds Actie somtijds de Passie ghenaemt te worden: Want de Beelden die de kracht van eenig ernstigh bedrijf in haer uyterlick ghebaer uyt-wijsen, worden geseyt een goede Actie te hebben, andere daerenteghen die d' inwendige

beroeringhen haeres ghemoeds door d' uytwendighe ontsteltheyd te kennen geven, worden gheseyt vol van Passie te sijn. Dit vervult de wercken met eenen levendighen gheest, 't is de rechte ziele der Konste. Doch ghelijck het hoofd niet sonder groote reden voor 't aller treffelickste deel onses lichaems ghehouden wordt, soo plaght het oock 't voornaemste behulp-middel te wesen waer door wy allerhande beweghinghen onses ghemoeds nae den eysch der gheleghenheyd bequaemelick uytdrucken. 's Menschen hoofd nederwaerds gheslaegen sijnde, beteyckent een gedweegh en nederig gemoed; alsmen 't achterwaerds over sijnen neck laet leenen, dan beduydt het een trots en hoog vaerdigh hert; als het over d' eene sijde hanght, dan plaght het een onmannelijke en gantsch laffe flauwigheyd uyt te wijsen; het gheeft ons insgelijcks een orckachtighe steegheyd ende een barbarische hardneckigheyd te verstaen, wanneer het sich met eenen onbeweghelick stijven hals beghint op te steken. Wy plaghten 't een of 't ander met ons hoofd toe te segghen, t' ontsegghen, en toe te stemmen; benevens dat de daghelicksche beroeringhen onses ghemoeds, de schaemhertigheyd naemelick, de twijfelmoedigheyd, de verwondering, als oock de verontwaerdighingh haere woonplaetse daer in schijnen te hebben. Immers kan het niet gheloochent worden dat het ghelaet 't opperste ghesegh daer in heeft: Vermids wy ons selven door 't ge-

baer onses wesens veroodmoedighen; het helpt ons in 't dreygen en smeecken'; het ondeckt de vlijtigheid van een opgherecht ghemoed, ende traegheyd van een nederslaghtigh hert, door de lustighe vrolickheyd ende droomachtighe somberheyd onses aenghesichts. Dies plaghten oock de menschen haere ooghen allermeest op ons ghelaet gheslaeghen te houden; sy blijven daer aen hanghen; ja sy bestaen daer uyt van d' inwendighe ghestaltenis onses ghemoeds te oordelen, eer wy kicken of micken. Ons aenghesicht is het aenghesicht onser ghedachten, den spieghel en 't Boeck onser herten. Gunst en wangunst, liefde en haet staen in ons aensicht als of het waer gheschreven, soo datmense duydelick daer in lesen kan, en even soo veel daer uyt verstaen als uyt alle de woorden ter wereld. Het en is niet mogelick dat daer erghens eenighe stercke invallen d' overhand in ons herte souden nemen, of de krachtighe werckinghe der selyigher plaght sich terstond in 't wesen uytstorten. Soo plaght sich de manierlickheyd van een goedaerdigh en eerbaer herte in de sedighe schaemte t' ontdecken, als ons aenghesicht beghint te blosen overgoten sijnde met den vollen stroom van deughdelick bloed; onse heymelicke vreese wordt insghelijcks te voorschijn ghebraght, als ons bloed door een schielicke overbleycke ebbe uyt het aenghesicht nae 't herte begint te verschieten; de gherustheyd daerenteghen van een stil en kalm ghemoed, wordt uyt de ghestaedigheyd van een middel-maetighe welghetemperde verwe afghenomen. De oogen onder en tusschen hebben de meeste kracht onder alle de andere ghedeelten onses ghelaets. het sijn de send-boden onser herten; de kijck-vensters onses gemoeds. Want ghelijckse al te mets, sonder sich nochtans te beweghen, een blijd-gheestigh schijnsel uytstorten; soo wordt desen haeren vroolicken opslagh somtijds door eenighe droefachtighe nevel-wolcken overtoghen ende verdonckert. Dies heeft oock de nature een plaetse in de ooghen voor de traenen bescheyden; want de traenen sijn mede onbedrieghelicke ghetuyghen der inwendigher beroeringhen; en gelijckse in een ongeveynsde droefheyd krachtighlick ende overvloediglick uyt bersten, soo plaghtense mede door het aenghenaeme ghevoelen van een onverwachte vreughd sachtelijck te versmelten en selfs oock teghen onsen danck uyt de ooghen te bickelen. Maer ghelijck sich dese dinghen van selfs en sonder eenighe merckelicke beweginghe der ooghen in d' ooghen openbaeren, soo heeft de beweghinghe der selvigher een bysondere kracht om onse ernstighe opmerckinghe, onse sorgheloose onachtsaemheyd, onse grootscheyd, stuyrigheyd , sachtsinnigheyd, verbittertheyd te ontdecken; want alle dese dinghen be-

hooren wy dus of soo uyt te drucken nae dat de Actie, die van ons wordt afghebeeldet, sal schijnen te vereyschen. Het komt oock menighmael in de Schilderyen te passe datse met haere ooghen van nieman yet moeten afvoorderen, ofte aen yeman yet sonderlinghs beleven; altemets moetense een strecke stijvigheyd, een winckende onbesorghtheyd, een swaermoedighe traegheyd, een rollende wulpscheyd, een swemmende wellustigheyd, een lonckende gheylheyd en lodderlicke minne-lust in haere ooghen vertoonen; en ghelijck ons de ooghschelen midsgaders oock den appel der wanghen seer ghedienstigh sijn om de voorghemelde eyghenschappen onser ooghen uyt te drucken, soo is het mede hooghnoodigh datmen deselvighe sorghvuldighlick nae de voorvallende gheleghenheyd deser beweghinghen soude schicken. De wijnd-braeuwen middelertijd hebben hier het voornaemste bedrijf, want ghelijckse de ooghen eenighsins haer fatsoen gheven, soo ghebiedense het voorhoofd mids het selvighe somtijds verkortende, somtijds verheffende, somtijds nederwerpende. d' In een getrocken ende ghefronste wijnd-brauwen, beteyckenen droeffenis; de onghedronghen en vrijelick uytghespreydde wijnd-brauwen, beduyden vroolickheyd; de nedergheslaeghen hanghende wijnd-brauwen, sijn een ghewis merckteycken van schaemte. Wy plaghten onse wijnd-brauwen insghelijcks te verheffen of neder te slaen, als wy yeman yet willen toesegghen ofte ontsegghen. Met den neuse en met de lippen wordt beschimpinghe, verachtinghe, verfoeyinghe te verstaen ghegheven. Wat de lippen in 't bysonder aengaet deselvighe moeten sich in onse daghelicksche maniere van spreken maetighlick verroeren, gemerckt de bequaemheyd der spraeke het werck is vanden gheheelen mond, en niet van de lippen alleen: Dies wordt het oock voor een onvolmaecktheyd ende een groot ghebreck ghehouden, wanneer wy onse lippen tot d' ontblootinghe onser tanden openen, wanneer wijse in 't spreken verde uytsteken, wijd van malckander spreyden, vast 't saemen klemmen, wanneer wy eenen scheeven mond maecken mids onse lippen aen d' eene of d' andere sijde schier tot de oor en toe optreckende, wanneer wijse uytwerpen als of wy yeman met eenen vercken-muyl menden te beguygen. Wy moeten onsen neckrecht opdraeghen, sonder hem al te stijf te houden, ofte oock achterwaerds om te buygen. Ende alhoewel het twee gantsch teghenstrijdighe gebreken sijn nochtans is het niet min misvoeghelick datmen sijnen hals te veele intrecke, als datmen hem te gheweldigh uytstecke. Het verheffen en nederdrucken onses schouderen is mede onghevoeghlick, want het verkort onsen hals, behalven dat het een ghebaer van ghe-

ringhe, slaefachtighe, schalcke boeven schijnt te sijn, wanneer sy sich in haere doortrapte pluymstrijckerye, in haere ghemaeckte verwonderingh, als noch in haere gheveynsde vreese met het huck-schouderen soecken te behelpen. Het heeft oock sijne bysondere welstandigheyd datmen in een ghemeynsaeme sachte aenspraeke sijnen arm maetighlick uytstrecke, mids de schouders een weynigh ontlaetende, ende vinghers van d' uytgestreckte hand bequaemlick uytspreydende; wanneer wy daerenteghen eenen mensche uytdrucken die met meerder ernst van een aenghenaemer ende overvloedigher materie sprekende is, dan plaghten wy sijnen arm ter sijden af te laeten drijven, even als of hy dese sijne reden door sulcken beweghinghe met meerder overvloeyentheyd soude uytstorten. Wat de handen belangt, sonder welcke de gantsche Actie een krachteloose lammigheyd schijnt te hebben, het is onuytdruckelick hoe veele en gantsch verscheydene beweghinghen daer in te vinden sijn. Want waer als d'andere ghedeelten onses lichaems de spraecke helpen, de handen (om soo te seggen) spreken selver. Het is onser handen daghelicksche werck te eyschen, te beloven, tot sich te roepen, wech te senden, te dreyghen, te veroodmoedighen, te vraeghen, te weygheren, onsen grouwel, vreese, vreughd, droefheyd, twijfelingh, erkentenis, leedwesen, ja selfs oock de maete, den overvloed, 't ghetal, den tijd daer mede te kennen te gheven. Wy plaghten oock met onse handen te smeecken, yeman aen te porren en wederom in te houden, yet aen te nemen en wederom te verwerpen, onse verwonderingh en schaemte uyt te drucken, de spraecke der handen magh oversulcks met groot recht in dese verscheydenheyd der taelen diemen onder allerley volckeren verneemt, voor de ghemeyne spraecke des aerd-bodems door-gaen. Noch heeft de hand eenighe andere lichte en korte beweghinghen; want een sachtelick ontloken en by wijlen nedersinckende hand die sich nu en dan met een kleyn behulp der schouderen beweeght, nae de wijse der ghener die Gode eenighe gheloftenissen doen, plaght gheoordeelt te worden den gheenen eyghen te sijn die spaerighlick en schroomhertighlick spreken. Daer en is gheen beweghinghe die onse verwonderinghe met meerder bequaemheyd uytdruckt, dan dat sich onse hand nae 't opgaederen van alle de vinghers een weynigh achterom gheboghen hebbende te ghelijck inde veranderingh van 't draeyen uytspreyde ende omkeere. Alhoewel wy ons selven in't vraeghen aen gheen ghesette beweghinghe verbinden, nochtans plaghten wy de ghestalte onses hands ondertusschen het vraeghen ghemackelick te veranderen. Wanneer wy eenige saecke ofte eenige reden voor goedkeuren

insghelijcks oock wanneer wy yeman door het ernstig verhael eeniger gheschiedenisse soecken t' onderrichten, dan plagten wy gevoeghlick onsen duym-naghel mee den top onses voorsten vinghers te drucken, d' andere vinghers los laetende. Een soete en langhsaeme beweghinghe onses hands heeft dan allermeest plaetse, wanneer wy yeman eenighe belofte doen, als oock wanneer wy yeman yet met een streelende vleyinghe inwillighen; ghelijck wy daer en teghen een gheswinde beweghinghe onses hands ghebruycken, wanneer wy yeman door den verdienden lof in sijn aenghevangen werck meynen op te wecken: Soo plaght de moed-gevinghe al te mets mede inde beweghinghe van een holle hand te bestaen, wanneer sich de selvighe hand een weynigh boven de schouder oplichtende alle de vinghers van malckander afscheyt. Wy plaghten onsen mond met het uyterste van d' opghegaederde vinghers te raecken, wanneer wy met een ghemeyne verwonderingh ingenomen sijnde yet wat daer in meynen te speuren 't welck ons door een onverwachte misnoeghinge met ghewisse onghemacken schijnt te dreyghen, 't en sy saecke dat wy 't aenstaende verdriet ghetijdighlicken afbidden. De gramschap en 't berou brenghen mede, dat wy onse gheslooten hand op de borst legghen. Die sich op dese dinghen recht verstaen, houdent voor gantsch ongherijmt, datmen de hand boven d' ooghen verheffe; sy verbieden oock, datmense laegher dan de borst soude laeten sincken: d' Actie wordt in haer oordeel 't eenemael bedorven, wanneerse van 't opperste des hayr-tops nederwaerds, of van 't nederighste des buycks opwaerds ghebraght wordt. De hand magh tot het binnenste van de slincke schouder, en niet verder, uytgestreckt worden; dies moeten wy de slincke schouder met eenen oock voord brenghen, wanneer wy yet afgrijselicks met der haest soecken te vermijden; want andersins en kan de beweghinghe des schouders niet over een komen met de beweghinghe des hoofds, 't welck in sodaenighc schielicke beroeringen over de rechte sijde ghewoon is over te leenen. Ghelijck de slincker hand alleen niet maghtigh en is een bequaeme Actie voord te brenghen, soo plaghtse sich doorgaens henen nae de rechter hand te schicken; het sy saecke dat wy onse rekeningh op de vingers maecken; het sy dat wy onse vlacke handen nae de slincker sijde toe wenden, om yet schouwelicks te vermijden, het sy dat wy niet yeman hand ghemeyn wordende, ons teghen hem met beyde handen te weere stellen; het sy dat wy onse handen, om yeman te voldoen of te smeecken, ter sijden uyt werpen. De uytwendighe beweginghe onser handen plaght noch veele andere inwendighe beroeringhen onses ghemoeds uyt te drucken; doch dewijl wy den Leser gheen verdriet

soeken by te brenghen, soo sullen wy die maer alleen tot het ghene tot noch toe van de hand gheseyt is toevoeghen; dat wy daer licht af scheyden moeten, wanneer wy door de beweghinghe onser handen eenighe gheringhe, druckelicke, doch niet onverdraeghelicke dingen moeten voorstellen; ghelijck wy in't teghendeel d' uytdruckinghe van ghewightighe, overheughelicke, en gantsch grouwelicke dinghen met meerder ghestaedigheyd behooren te volghen. De beweghinge des gheheelen lichaam behoort hier oock waerghenomen te worden want het mede sijn vermoghen heeft. 't Voornaemste 't welck wy inde gheleghenheyd des lichaems hebben aen te mercken, schijnt daerin te bestaen, dat wy de borst midsgaeders oock den buyck inhouden. Dunckt het ons niet de pijne waerd acht daer op te slaen, soo sal sich onsen rugghe niet alleen dwaeselick achterwaerds ombuyghen, maer onse borst sal sich met eenen oock door een gantsch haetelicke onghevoeghlickheyd voor uyt steken. Onse sijden moeten met de gehalte des gheheelen lichaems overeen komen. Wat onse beenen belanght, wy moeten daer in allermeest letten op de maniere van staen, ende maniere van gaen. Maer aenghesien het een oneyndigh werck is alle dese dinghen ten vollen te verhandelen soo sullen wy ons selven verghenoeght houden met het ghene tot noch toe uyt Quintilianus voorghestelt is. Die eenighen lust daer tot heeft, magh dien overvloedighen en gantsch deftighen Autheur selver insien. Lib. Xl. orat. instit. Cap. 3.

3. Waer dese dinghen niet verswijnt en sijn, daer plaght sich daedelick in d' ooghen van elcke bysondere figure te laeten vinden 't ghene Philostratus* niet oneyghenlick de meyninghe der ooghen ghenaemt heeft. Ia 't gantsche werck sal de Historie der manieren, daer Callistratus* ghewagh van maeckt, allenthalven uytwijsen. Want het en is niet ghenoegh dat de ghegoten, de ghesneden, de gheschilderde beelden der Konstenaeren met de naturelicke Proporties en 't levendighe Coleur over een komen het en sy saecke dat alle de bysondere figuren 't ghebaer des gheheelen lichaems, doch voornaemelick in den opslagh der oogen, een sekere roerende kracht vertoonen, over een komende met de menighvuldighe beweginghen, beroeringhen, neyghingh-tochten die tot d' omstandigheyd der afghebeelder historie toebehooren. De naevolghens Konst plaght haeren meesten arbeydt ontrent de manieren te besteden, seght Proclus in Polit. Platonis. Hectors beeldt, 't welck wel eer in een openbaere plaetse de Trojaensche Stad was opgherecht, draeght de ghelijckenisse van eenen halven Godt, seght Philostratus*, dies plaghten oock die ghene die hem met goede opmerckinghe aenschouwen, velerley bewegin-

ghen sijnes ghemoeds daer in te speuren. Want hy schijnt een welbesinde moedigheyt, een staetelicke fluerigheyd, een lustighe vrolickheyd te hebben. Men verneemt in hem een stercke ghesetheydt sijnes lichaems niet teghenstaende de jeugdige lieffelickheyd sijner leden. Hy is onberispelick schoon sonder eenigh hair, het beeld is eyndelick met sulcken levendighen gheest vervult, dat sich den aenschouwer by nae belust vindt het selvighe aen te roeren. Dus vernemen wy uyt dese en andere dierghelijcke beschrijvinghe dat Callistratus*, de Giet-konste met groot recht een konste die de manieren contrefeyt ghenaemt heeft. Ghemerckt het niet ghenoegh en is datse den rechten omtreck en de waere linien der naegeboetster dinghen souden afbeelden, maer sy behoort met eenen oock het bysondere ghebaer uyt te drucken nae de hoedaenigheyd van die personen welcker ghelijckenisse voorgestelt wordt. Wy moeten even het selvighe van de Schilderkonst gevoelen; Men magh Vlysses lichtelick aen sijn suer en wacker ghelaet kennen, seght Philostratus*, Menelaus aende vriendelicke soetigheyd sijner tronie; Agamemnon aen de Goddelicke Majesteyt sijnes wesens. In Diomedes vindt men de Schilderije van een stoute vrymoedigheydt. Aiax Telamonius schijnt sich selven door de grimmigheyd van een stuers vervaerlick gelaet te melden, Locrus door de voordvaerenheyd van sijn ophevigh en de avonduyrs gemoed. Dit is de reden dat groote Meesters haere hand doorgaens henen veranderen, en ieder een het sijne soecken te geven, wanneerse eenighe Goden, Koninghen, Priesters, Raeds-heeren, Redenaers, Singh-konstenaers meynen uyt te drucken. Inpiters beeld wordt door een Koninghlicke aensienelickheyd van alle d' andere Goddelicke beelden ondercheyden, ghelijck ons Ovidius* in de beschrijvinghe van Arachnes konstige hand-werck te verstaen geeft. De Schilderije van den Koning Agamemnon wierd bekent by de Goddelicke Majesteyt die den Konstenaer in sijn beeld had uytghestort, gelijck wy uyt de nieuwelick bygebragte woorden van Philostratus verstaen. Den Priester Amphiaraus had een Priesterlick ghelaet, seght den selvighen Philostratus+, even als of hy ghereed was eenighe God-spraeke uyt te storten. Den jonghen Plinius* prijst Minutius Aclianus van wegen een Raeds-heerlicke besetheyd die in hem gespeurt wierd. Germanicus en konde sich tot het spreken soo haest niet aenstellen, of men plaght daedelick, nae 't verhael van Ovidius*, de gestalte en het ghelaet van eenen welsprekenden man in hem te vernemen. Den selvighen dichter sprekende van Apollo, als hy nu vaerdigh stondt om den singhstrijd met Pan aen te vanghen, die hem daer toe beroepen had, sijne gestalte selver, seght hy*, was de ghestalte van een goed Konstenaer. Sodaenigh wordt ons de statue van Bathyllus in Apuleius beschreven, De statue van Bathyllus, die recht voor den Autaer by den hals-heer Poly-

crates ghwijdt was, seght hy*, is in mijn oordeel 't aerdighste stuck wercks dat ick oyt met mijne ooghen beschoude. Den jonghelingh is uytdermaeten schoon; Sijn twee scheydigh hayr hanght wedersijds van het voorhoofd ghelijckelick over de wanghen; 't uyterste sijnes schouder-blaeders is door de volle lenghde van 't overighe achter hayr soo bequaemelick beschaduwet, datmen het aengenaeme schijnsel sijnes sneeuw-witten necks hier en daer tusschen de locken soetelick siet uytglantsen. Hy heeft een en volsappighen hals, en sachtswellende ronde wanghen in een besneden tronie: Sijn ghestalte komt heel end' al over een met de ghestalte eenes rechten Luyt-slaegers. &c. siet Apuleius selver. Besiet oock de beschrijvinghe van Amphion den Harpen-slaegher, en Olympus den Pijper, ghelijck ons deselvighe worden voorghestelt in Philosratus Iconum. Lib. I. Callistratus heeft ons insghelijcks de beschrijvinghe van eenen pijpenden Satyr naeghelaeten. Indien yeman de moeyte wil nemen om de voorghemelde plaetsen nae te soecken ende in te sien, deselvighe sal onghetwijffelt bevinden dat hy sijnen arbeyd niet quaelick aengheleyt heeft; wat my belanght, ick en kan daer toe in ghenerley wijse verstaen, dat ick de voorghemelde plaetsen van woord tot woord soude uytschrijven; want het my gheraedsaemer dunckt, om allerhande verdrietsaemheyd te vermijden, dat ick maer alleen kortelick eenighe andere exempels bybrenghe, die mijnes dunckens niet ondienstigh sijn tot bewijs van de groote sorghvuldigheyd der ouder Meesters in dit stuck. Zeuxis heeft Penelope ghemaeckt, soo dat hy de levendighe kracht van haere eerbaere zedigheyd in dese sijne Schilderye schijnt uytghedruckt te hebben. Plin. XXXV. 9. Echion schilderde een nieughehoude, die een merckelicke schaemte hadde. Plin. XXXV. 10. Aristides Thebanes maeckte eenen waghen met vier Paerden, loopende; als oock eenen oodmoedighlick smeeckenden mensche soo levendigh, dat het hem selfs oock aen de stemme niet en schene 't ontbreken. Plin. XXXV. 10. Antiphilus wordt seer gheroemt, van weghen den jonghen die 't vier blaest, als oock van weghen het schoone huys, 't welck door d' opweckinghe des viers beghint te glinsteren; nochtans wordt des jonghskens mond aller meest in dat stuck ghepresen. Den selvighen Konstenaer heeft mede eenen grooten lof verworven inde Schilderye der wollen-wercksters, wantmen daer in ooghen schijnlick verneemt met wat spoedigheyd alle de vrouwen haer dagh-werck afmaecken. Noch heeft hy een ander seer vermaerd stuck ghewrocht, waer in sich den Koningh Ptolomaeus met het jagen besigh houdt. Plin. XXXV. 11. Het kindeken van Boethus gaet seer wonderlick te werck met het verworgen van een gans. Plin. XXXIV, 8. Philoxenus Eretrius heeft de wulpscheyd inde Schilderye van dry smet-

schende bancketterende Silenussen voorghestelt. Plin. XXXV. 10.

Parrhasius heeft twee dappere vermaerde Schilderyen ghemaeckt, die Hoplitides ghenaemt wierden; den eenen loopt sijnen loop in 't volle harnas met sulcken gheweld, dat hem 't sweet schijnt uyt te bersten; den anderen schijnt sijnen aessem seer beswaerlick te haelen, dewijl hy met het afbinden sijner waepen rustinghe besigh is. Plin. XXXV. 10.

Praxiteles heeft twee Beelden naegelaeten, daer in hy gantsch verscheydene en teghenstrijdighe werckinghen uytdruckt. 't Eene Beeld draeght de ghelijckenis van een schreyende Matrone, 't andere daer en tegen gelijckt een ghichelende Hoere. Eenighe houden 't daer voor, dat het Phryne gheweest is: Dies laeten sy haer selven voorstaen, dat sy de liefde, die dese Drille den Konstenaer was toedraeghende, in 't ghebaer van de krijtende joffrouwe bemercken; als oock dat sy de soetigheyd des hoeren-loons inde grenickende tronie van dese vuyle Sack vernemen. Plin. XXXIV. 8.

Euphranor heeft eenen Alexander Paris gemaeckt, soo wordt oock de prijswaerdigheyd van dit stuck wercks voornaemelick daer in ghestelt, datmen uyt een Beeld ghelijckelick verstaet desen Alexander den oordeeler der Godinnen, den vryer van Helena, en den ombrengher van Achilles gheweest te sijn, siet Plin. XXXlV. 8.

4. Dit is een gheweldigh punt, in d' oude Meesters, dewijl sy het voor een van de voornaemste hoofd-stucken deser Konste hielden, plagten het selvighe met eenen vlijtighen aendacht waer te nemen. Dies hebben wy oock voor desen inde neghende en tiende afdeylinghe des eersten Capittels van dit ons derde Boeck aenghemerckt wat voor een sorghvuldighe voorbereydinghe sy daer toe ghebruyckten. Immers gaet dit vast, dat den aller noestighsten ernst diemen tot dese Konsten toebrengt, maer alleenlick bevonden wordt een gantsch dorre, schraele,vruchte-loose quellinghe te weesen, ja ons gheheele werck en schijnt anders niet te sijn dan een platte en gantsch doode verwen-kladderye, 't en sy saecke dat het door 't leven der manieren behoorlicker wijse opgheweckt ende verwackert worde. Dit is den levendighen geest, de ziele der Konste. Oock plagt het yeder een oyt daer voor te houden, dat de meeste kracht der bevalligheyd die in de konstighe wercken ghespeurt wordt voornaemelick gheleghen is inde waere ghelijckenisse van 't uytwendighe roersel ende ghebaer ontstaende uyt d' inwendighe herts-tochten ende beroeringhen onses gemoeds. Het gespraeck 't welck Socrates dies aengaende met den Schilder Parrhasius en met den Ghiet-konstenaer Clito ghehouden heeft, verdient onsen aendacht. Xenophon Lib. III. Apomnem. maeckt een wijd-loopigh

verhael van d' onderlinghe redenen die sy over dit stuck met malckander ghevoert hebben. Siet wat den autheur selver daer toe segt. Wanneer ick staende houde dat sich den Konstenaer nae 't exempel der ouder Meesteren met een besinde naerstigheyd tot het uytdrucken van allerley beweghinghen ende beroeringhen behoort te schicken, so en is dit mijne meyninghe niet, dat hy deselvighe met al te grooten sorghvuldigheyd soude bejaghen; want Als onse ghedachten eens gaende ghemaeckt sijn, seght Quintilianus*, dan plaght de hitte onses ontroerden gemoeds meer te vermooghen dan alle de naerstigheyd ter wereld. Dus vernemen wy 't daghelicks dat sich dieghene in 't uyt eynde jammerlick bedroghen vinden, de welcke de waere verbeeldinghe van allerley hertstochten, andersins onbereydt sijnde, door een arbeydsaeme bedenckinghe meynen uyt te wercken. Den arbeyd en gheldt hier niet; gemerckt de levendighe verbeeldinghe der beroeringhen, die de gheleghengheyd onses aenghevanghen wercks vereyscht, door gheenen onvermoeyden arbeyd ghehaelt kan worden; soo en kan oock 't ghene dus besighlick bearbeydt ende uytgheperst wordt, nimmermeer een ghevoeghlicke bevalligheyd bekomen; 't moet uyt d' omstandigheyd der voorghestelder materye ghemackelick vloeyen, 't ghene ons en andere soude konnen behaeghen. De bequaeme uytdruckinghe van d' aller sterckte hertstochten en d' aller beweghelickste beroeringen plaght maer alleenlick uyt een verruckt ende ontroert herte, als uyt eenen levendighen rijcken springh-ader, overvloedighlick uyt te borrelen, en sich over 't gantsche werck soo krachtighlick uyt te storten, dat d' aenschouwers door 't soete gheweld van eenen aenghenaemen dwangh even de selvighe beweghinghen in haere herten ghevoelen die den werckenden konstenaer ghevoelt heeft. Besiet ons eerste Boeck, alwaer wy ontrent het laetste des vierden Capittels yet sulcks hebben aengheroert. De volghende woorden van Quintilianus sijn aenmerckens waerd; Hertelick bedruckte ende vergramde, doch andersins ongheleerde menschen, seght hy*, plaghten menighmael in 't midden van haere ontsteltheyd veele dinghen met een sonderlinghe welsprekenheyd uyt te krijten; vermids de kracht haerer ontroerden ghemoeds den waeren schijn deser beweghinghen sonder eenighe gheveynstheyd ende in eenen goeden ernst voorstelt. Derhalven is het ons mede hoogh-noodigh, om eenen waerschijnelicken schijn te maecken, dat wy de beroeringhen der ghener die waerlick lijden in ons selven bevinden. Het en is niet wel moghelick yet sonder vier t' ontsteken; yet sonder vochtigheid nat te maecken; soo is het mede onmoghelick dat eenigh dingh de verwe die het selver niet en heeft, aen yet anders soude gheven. Onse eygene herten moeten insghelijcks de levendighe kracht der voorghestelder dinghen in

sich ghevoelen, eerse de selvighe kracht in anderer menschen herten konnen uytstorten. Het is van noode, om andere te beroeren, dat wy selver eerst ontroert sijn. Maer hoe sullen wy daer toe gheraecken, magh yeman hier vraeghen, ghemerckt wy sodaenighen beweghinghen in ons gheweld niet en hebben? dient tot andwoord, dat ons de verbeeldinghe der afwesigher dinghen door de phantasie so krachtighlick voorghestelt wordt, dat wijse dicht by der hand en voor d' oogen schijnen te hebben. Dies plaghten oock dieghene allerley herts-tochten nae haeren eyghenen lust ghemackelick te ghebieden, die dese verbeeldinghen rechtwel begrijpen, sonder yet te verswijmen 't welck tot de waere omstandigheden der selvigher toebehoort. Waer op dan d' uytdruckelickheyd ofte duydelickheyd plaght te volghen, die ons de gantsche saecke soo blijckelick voor d' ooghen stelt, als of wy de naeckte vertooninghe der dinghen selver aenschouden. Ghelijck sich d' exempelen deser uytdruckelickheyd overal aenbieden, soo heeft ons Philostratus Iconum Lib. II. In de Schilderye van Aiax Locrus en van Thessalia een klaer bewijs daer van naeghelaeten. Siet oock den jonghen Philostratus inde Schilderye van Pyrrhus, en andere meer. Aristides Thebanus was den eersten die 't ghemoed, midsgaders oock alle de herts-tochten ende beroeringhen die ons ghemoed ontstellen, gheschildert heeft. Die vrouwe plaght in sijne Schilderye van een overrompelde stad de meeste verwonderingh te verwecken, dewelcke door een swaere wonde in onmaght ligghende haer kruypende suygh-kind van haere bebloede borsten soeckt af te weren; want ghelijckse het naerderen haeres sooghelinghs in haer uyterste schijnt ghewaer te worden, soo gheeftse haere moederlicke bekommernisse ghenoeghsaemlick te verstaen, niet lijdende dat het kindeken haer versche bloed in plaetse van de verdorven melck soude intrecken. Plin. XXXV. 10. Parrhasius schilderde twee jonghskens, daer in men een kindsche onbekommertheyd ende onnoosele eenvoudigheyd vernemen kan. Plin. XXXV. 10.

Nicearchus schilderde Hercules gheweldigh bedroeft over de schaemte sijner raeserye. Plin. XXXV. 11. Antiphilus schilderde Hippolytus, grootlick verslaeghen op 't eerste ghesicht des Zeemonsters. Plin. XXXV. 10. Ctesilas maeckte eenen ghewonden dood-braeckenden mensche, daer in te verstaen ghevende hoe veele levens datter noch in hem overigh was. Plin. XXXIV. 8. Men vindt oock eenighe stervende menschen onder de stucken van Apelles Plin. xxxv. 10.

Leocras maeckte eenen arend, die in 't opnemen van Ganymedes besefte wat sijnen roof was, en wien hy den selvighen roof toevoerde; want hy sijne klauwen met sulcken teeren sorghvuldigheyd in hield, dat hyse in 't grijpen selfs niet door des jonghelinghs uyterste kleed be-

gheerde te slaen. Plin xxxiv. 8. Myron maeckte eenen Satyr, die sich over sijne pijpen verwonderde. Plin. xxxiv. 8. Maucerus maeckte eenen aessen-tochtighen worstelaer. Plin. xxxiv. 8. Den Vulcanus van Alcamens wordt seer gheroemt van weghen een heymelicke en niet onghevoeghlicke lammigheyd die in hem ghespeurt wordt; niet tegenstaende dat hy ghekleedt is en stock-stille blijft staen. Cicero Lib. I. Nat. Deorum. En Valer. Maximus Lib. VIII. Cap. 11. Pythagoras Leontinus heeft te Syracusen eenen hincke-poot ghemaeckt; d' aenschouwers laeten sich voorstaen dat sy de smerte sijnes versworen beens ghevoelen Plin. xxxiv. 8. Ctesilochus heeft sich selven eenen grooten naem door een dertele Schilderye verworven. Den inhoud sines tafereels was Iupiter in 't kinder-bedde, doe hy van sijnen Bacchus verloste. Verscheyden Godinnen om-cinghelen hem aen alle kanten, om de vroedvrouwen te spelen; dewijl hy anders niet en doet dan kreunen en kermen, nae de wijse der vrouwen die in baerens nood sijn. Plin. xxxv. 11. Theodorus schilderde Leontium, de vriendinne van Epicurus, ghelijck sy met eenighe diepe bedenckinghen was opghenomen. Plin. xxxv. 11. Lysippus wordt dapper ghepresen van weghen een dronken fluyt-speelster. Plin. xxxiv. 8. Den wijdberoemden Ghiet-Konstenaer Myron heeft een oud droncken wijf ghemaeckt, met sulcken aerdighen geestigheyd, datmen daer wijds en sijds ghenoegh van wist te segghen, Plin. xxxvi. 5. d' Oude Ghiet-konstenaers plaghten Hercules veeltijds met een kanne inde vuyst ende al striemlende te maecken daer mede te verstaen ghevende dat dien grooten Held door 't overmaetig drincken meenigmael bekent was te suyse-bollen en te waggel-beenen, siet Macrobius Lib. V. Saturnal. Cap. 21. Het word met meerder waerheyd van Stratonicus betuyght dat hy den slaeperighen Satyr in de drinckschaele sachtelick neder gheleyt heeft, dan dat hy hem daer in soude ghegraveert hebben. Plin. xxxiii. 12. Diodorus heeft den slapenden Satyr aldaer nedergheleyt en niet ghegraveert. Hy sal op 't minste schudden, daedelick ontwaecken. Het silver is met eenen sachten slaep bevangen, seght Plato Anthol. Epigramm. Lib. IV. Cap. 12. Soo seght Philostratus Iconum Lib. I. in de Schilderye van de slaepende Ariadne; Aenschout Ariadne, of liever den slaep selver. En wederom inde Schilderye van Midas: den Satyr slaept, seght hy, laet ons sachtelick spreken, ten eynde dat sijnen slaep niet ghebroken en worde; want so doende souden wy de lieffelickheyd deses gesichts stracks quijt worden.

5. Alhoewel het ons niet en soude swaer vallen ettelicke andere exempelen van sulcken gheluckige en gantsch beweghelicke uytdruckinghe der beweghinghen by te brenghen, nochtans sullen wy ons sel-

ven met het ghene dies aengaende alreede gheseyt is verghenoeghen, sonder verder in dit stuck te treden, welwetende dat ons d'oude Schrijvers een groote menighte van soodaenighe exempelen hebben naegelaeten, die in dese onse huydensdaeghsche eeuwe by veelen gheen geloove schijnen te verdienen, indien yeman oversulcks 't eene of 't andere verhael onder en tusschen 't lesen ontmoetet het welcke hy oordeelt onghelooffelick te sijn, de selvighe magh sijn oordeel een weynigh opschorten en hier in't voorby gaen met ons aenmercken, dat het met d' omsichtigheyd van een wijs ende bescheyden mensche niet wel over een komt alle die vertellinghen terstond voor een versierde kluchte ende een beuselachtig fabel werck te houden, dewelcke soo wat vervreemdt schijnen te sijn van 't ghewoonlicke ghebruyck der Konst-oeffeninghe die nu ter tijd ghepleeght wordt; ghemerckt het seker is, dat d' oude Meesters verscheyden behulp middelen haerer Konste ghehadt hebben, die ons nu t' eenemael onbekent sijn. Als Aristonidas de wroeghende schaemte van Athamas in een ghegooten beeld wilde voorstellen, seght Plinius*, midsgaeders oock het hert-knaeghende leedwesen 't welck desen Koningh quelde, als hy nu nae 't leelick mishandelen van sijnen soone Learchus, beghost te bedaeren en uyt sijne dolligheyd weder tot sich te komen; soo heeft het desen vernuftighen Konstenaer goed ghedocht, eenigh yser in de ghiet-spijse met het koper te vermenghen; ten eynde dat de roestachtighe rossigheyd des ysers door de blickende klaerheyd des kopers uytschijnende, de waere ghelijckenisse van een schaem-roode ontroertheyd in 't beeld soude verwecken. Plutarchus gheeft ons insghelijcks te verstaen dat een ander Konstenaer de stervende Iocasta seer aerdighlick heeft uytghedruckt, mids eenigh silver in haere tronie met het koper vermengende; want het hem niet onbekent was, dat het koper door de vermenghinghe des silvers verstorven ende verbleyckt wesende de rechte kracht der dood-verwe in haer aensicht soude uytwijsen, siet Plutarchus Symposiacon Lib. V. quaest. 1. d' AEgyptenaers hebben een seker middel versonnen van 't silver te verwen; dies plaghten sy oock, om haeren Anubis in allerley silvere vaten t' aenschouwen, het silver te verwen en niet te graveren. Dese ververuwde stoffe wordt daer nae tot die statuen ghebruyckt dewelcke d' overwinners in haere triumph-kleederen uytdrucken, en't schijnt een gantsch wonderbaere saecke te sijn, dat den prijs van sulcken misverwighen ende verdoofden silver-glants soo dapper verhooght wordt. M. Antonius, een van de vermaerde Roomsche dry Heeren, heeft de kopere penninghen by hem gheslaeghen met yser vermenght: En hier is het wederom te verwonderen, dat wy in dese Konste allermeest begherigh sijn het misbruyck der selvigher te verstaen; ghemerckt wy dese verdorven munte soo gretighlick aenschouwen, dat sich nieman en ontsiet ettelicke goede ganghbaere

penningen met eenen eenigen vervalschten penning te verwisselen. Plin. XXXIV. 9. d' oude plaghten eenigh lood met het koper te versmelten, wanneer sy namelick dien purpuren boord, die praetexta ghenaemt wierd, in haere satuen wilden uytdrucken. Plin. XXIV. 9. Alhoewelmen eertijds het koper met het silver en goud plaght tevermenghen, seght Plinius*, nochtans wierd de Konst in meerder waerde ghehouden; men mach het nu daer en tegen met groot recht in twijffel trecken; of de Konst of de stoffe slechter is. Dies is het oock seer vreemd hoe de Konst soo gheweldigh quam af te nemen en gantsch en gaer te vervallen, ghemerckt den prijs der Konstigher wercken noch daghelicks wordt opghejaeght, ja het is nu met het gieten van kostelicke metaelen soo verde verloopen, dat selfs oock het gevallig avenduyr dese menighe jaeren niet konstighs heeft weten voord te brenghen. Het wierd aller meest in den tijdt van den Keyser Nero ontdeckt, dat het nu met d' oude Giet-konst gedaen was: Want nae dat den Giet-konstenaer Zenodorus (die doe ter tijd met d' aller vermaerdste oude Meesters wierd vergeleken) een Colossische afbeeldinghe van den Keyser hadde beworpen, ontrent hondert en tien voeten hoogh, soo en wist hy evenwel gheenen raed om 't metael nae d' oude Meng-konste te temperen, alhoewel Nero sich selven vaerdigh ghenoegh toonde om soo vele goudts en silvers daer aen te koste te hangen als het werck op 't aller ruymste soude schijnen te vereyschen, siet Plinius Lib. xxxiv. ontrent het eynde des sevenden Capittels.

6. Ghelijck het dan blijckelick is dat d' eertijdighe Konstenaers een sonderlinghe wetenschap hadden in het vermenghen der metaelen, en dat sy door dese ervarenheyd menighmael een gantsch seldsame kracht des levens in haere wercken gewoon waeren uyt te storten, soo plaghten sy oock doorgaens henen sonder 't behulp van de voorgemelde vermenghinghe beyde in haere statuen ende schilderijen die levendigheyt uyt te drucken, de welcke ons Callistratus in de beschrijvinghe van sijnen Praxitelischen Bacchus heeft voorgestelt. De handen van Praxiteles, seght hy, hebben gantsch levendighe wercken voordghebraght. Soo seght den selvighen autheur wederom in de beschrijvinghe van de hollende Baccha, die Scopas uyt het marmer soo uytdruckelick hadde uytghehouwen, datse door eenen goddelicken raeslust verruckt sijnde herwaerds en derwaerds in een losse ongebondenheyd scheen gedreven te worden. Alhoewel den steen van het wesenlicke leven t' eenemael ontbloot is, segt hy nochtans heeft hy levendigheyt. Insgelijcks in de beschrijvinge van Orpheus: sijn hayr is soo jolijd, segt hy, en maeckt sulcken aengenaemen schijn van levendigeyd en geest, dat sich onse ooghen daer door sonder eenigh achterdencken laeten verleyden. Indien de yeman de moeyte wil nemen om

inden ouden en jonghen Philostratus als oock in Callistratus de wijdloopighe verhandelingh van dese en dierghelijcke beschrijvinghe met aendacht 't overlesen, de selvighe sal daer uyt volkomenlick verstaen dat de hooghste volmaecktheyd deser Konsten voornaemelick inde levendighe uytdruckinghe van allerley herts-tochten ende bewegingen inde poeselachtighe rondigheyd van het sacht-swellende swadderighe vleesch, ende in een onderscheydenlicke ghelijckenisse gheleghen is; want d' afbeeldinghe behoort met de waerheyd van d' afghebeelde dinghen soo wel over een te komen, dat het schier onmoghelick is d' een van d' ander t' onderscheyden.

Damagetus*, noemt het ghevecht van Hercules ende Antaeus, ghelijck het in koper ghewrocht was, een levendigh werck-manschap. Daer wierd eertijds in de stad Pergamus een seer vermaerd marmere Beeld ghetoont, 't welck Cephisodorus ghemaeckt had nae de ghelijckenisse van twee jonghskens die malckander door een speel-siecke kindsche dertelheyd omgrijpende haere vinghers met meerder waerheyd in 't lichaem selver, seght Plinius*, dan in 't marmer schijnen in te drucken. Pygmalions yvoore vrouwen-beeld verstreckt ons een ander exempel van dese vleeschachtighe sachtigheyd; want Ghelijck Pygmalion een uytdermaeten goed ghevallen in sijn eyghen handtwerck hadde, seght Ovidius*, soo liet hy sich selven voorstaen dat het Beeld maer alleen door een schaemhertighe eerbaerbeyd verhindert wierd sich te beweghen: Hy maeckte sich selven met eenen oock wijs dat sijne vinghers diep in 't aengheroerde lichaem insoncken, niet sonder vreese dat het harde handelen eenighe bloed-rastinghe inde teere leden van sijn schoone lief verwecken moght. Als ons den selvighen Ovidius in een andere plaetse wil te verstaen gheven met wat een sonderlinghe aerdigheyd Arachne d' ontschaeckinghe van Europa door de Weef-konst heeft afgebeeldet, Ghy en soudt anders niet dencken, seght hy*, of 't is eenen waeren stier en de rechte Zee die ghy in haer werck aenschout.

Arbiter komt hier mede over een; my quam een verbaesde bangigheyt over, seght hy, als ick my selven de rouwe afschetsels van Protogenes voor d' ooghen stelde, vermids deselvighe met de waerheyd der nature selver in eenen strijd scheenen te treden. Dat is dan de beste Konst die de meeste ghelijckheyd heeft met de nature. Soo wordt oock de Konst dan eerst voor volmaeckt ghehouden, seght Dionys. Longinus*, wanneerse de nature selver schijnt te wesen. Dit was de reden waerom Apelles, mistrouwende 't oordeel van d' eensijdighe seghs-luyden, sich van haer oordeel op 't beesten oordeel heeft beroepen; Want als hy vernam, seght Plinius*, dat hem eenighe sijner med-yveraers in den aenghevanghen Konst-strijd meynden t' overtoppen, en dat op hope van een heymelicke gunst die sy de Konst-rechters

door veele smeeckens hadden afghetrugghelt, soo heeft hy sijn eyghen midsgaeders oock het werck van dieghene met de welcke hy te doen had, aen eenighe Paerden voorghestelt, die hy inde bestemde plaetse dede komen: Niet twijffelende of dese beesten, ghelijck het oock gheviel souden de naturelicke ghelijckheyd sijner paerde-beelden door haer neyen en brijschen voor d' andere erkennen. Dese proeve wierd daer nae in sulcken gheleghenheyd menighmael ghebruyckt.

Hier uyt ontstond het oock dat de Schilders die sich op de waere ghelijckenisse haerer Beelden niet en dorsten verlaeten, seer noode toelieten datmen haere tafereelen met het teghenwoordighe naturelicke leven soude verghelijeken. Dus lesen wy in Plutarchus* dat eenen broddachtighen Krabbelaer die seer ongheluckigh was in 't schilderen van Haenen, sijnen jonghen met eenen goeden kluppel ontrent het stuck de wacht liedt houden, hem last ghevende dat hy niet en soude ghedulden dat sich eenighe Haenen daer ontrent souden vertoonen.

7. Alhoewel wy ons selven langh ghenoegh met het stuck van 'tlevendighe roersel besigh hebben ghehouden, nochtans en moghen wy daer soo lichtelick niet afscheyden, sonder eerst de misgrepe der ghener een weynigh aen te roeren, dewelcke meynen dat haere wercken de waere kracht van eenen levendighen geest ontbeeren, 't en sy saecke datse aen alle kanten met den harden schijn van een haspelelde ghewoel vervult sijn: Want dewijl sy de Konste soecken daerse niet te vinden is, soo ghebeurt het doorgaens henen dat sy den ghebaenden Konst-wegh verlaetende tot een gantsch nietighe ende licht-hoofdighe futselinghe ter sijden afkeeren. Dese dolinghe plaght uyt d'enckele onervaerenheyd ende onkennisse van 't ghene goed ende welstandigh is voort te spruyten. Dies vond sich den gheleerden Plutarchus genoodsaeckt het onverstand van sodaenighen onbesinde Ghiet-konstenaers en Beeld-snijders te bestraffen, die sich laeten voorstaen dat haere Beelden dan eerst groot ende gheweldigh worden, wanneerse sich onmaetighlick uytstrecken, haeren mond wijd open sperren, en grote steppen maecken nae de wijse der ghener die op stelten wandelen. Siet Plutarchus ad Principem ineruditum. Dit ghebreck wordt seer bequaemelick ende eyghenlick parenthyrsius ghenaemt; 't welck anders niet en beduydt dan een onghetijdighe ende ydele beweghinghe, seght Longinus*, daer men gantsch gheen beweghinghe van doen heeft; ofte andersins een onmaetighe beweghinge, daer men 't met een maetighe kan afsien: Want veele, als ofse half buys waeren, plaghten sich hier met gheckelicke grimmagien en seldsaemlick verwronghen leden-steldsels te behelpen, die se uyt de wis-

pelduerigheyd van haere grillighe herssenen ofte oock somtijds uyt de vemustcheyd van d' eerste School-leere tot het werck toebrenghen, sonder in't minste daer op te letten of het wet de teghenwoordighe gheleghenheyd haeres wercks over een komt ofte niet. Ghemerckt het dan buyten twijffel ghestelt moet worden, dat dese arbeydsaeme sotternije grootelick streckt tot naedeel van de Konst en Konstenaers; soo en konnen wy niet veele wercks van die Brabbelaers maecken, dewelcke sich niet en ontsien dese edele Konsten te schenden, om datse niet en verstaen hoemen deselvighe behoort te oeffenen. Sy scheppen haeren meesten lust inde swellende opgheblaesenheyd van een schijn groote handelingh; sy soecken den voornaemsten lof haeres verstands van een wilde onbeschoftheyd t' ontleenen, weynigh daer nae vraghende datse de rechte Konst-maet en de nature selver onder en tusschen te buyten gaen; sy nemen eenen grooten moed op 't ydele hand-gheklop van ettelicke onwetende botte-kroesen, die haere foey-fraeye wercken met een verbaesde verwonderingh schijnen t' aenschouwen. Volght daer op 't welck 't aller schaedelickste is, dat sy dese haere dwaelinghe beghinnen lief te hebben: Want daer en is gheen beteringhe te verhoopen, als onse ghebreken niet alleen vermaeckelick maer selfs oock behaeghlick worden. Dewijl het dan dus verde met ons verloopen is, dat het nu voor een prijselicke ghewoonte door gaet, 't ghene eertijds voor een onverdraeghelicke faute wierd ghehouden, soo is het daer uyt lichtelick te verstaen, dat het quaede onvermeesterlick ende onverwinnelick is, dat alle dese klaghten te vergheefs uytghestort worden; want alhoewel wy nu ter tijd niet maghtigh en sijn dese onse kranckheyd langher te verdraeghen, soo en willen wy evenwel van ghene ghenees-middelen yet hooren. Dies achte ick dat het nu hoogh tijd is't onnutte klaegen aen d' eene sijde te stellen, en tot de Dispositie, diemen ghemeynlick d' Ordinantie ofte Schickinghe noemt, voord te vaeren.


Vorige Volgende