Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. III.

EEngoed Konstenaer, seght Seneca epist. 121. Handelt sijn werck-tuygh met een sonderlingh ghemack. Soo en valt het den stierman niet moeyelick

't roer herwaerds en derwaerds, nae 't hem goed dunckt, te draeyen. Een Schilder plagt insghelijcks de groote menighte van soo vele ende verscheydene verwen, die hy tot het opmaecken sijnes Contrefeytsels voor hem heeft, lichtelick t' onderscheyden, en sich met een vaerdighe hand ende ooghe tusschen de voorghestelde wachs-verwen en sijn aenghevanghen werck besigh te houden. Want ghelijck men tot het schrijven van 't eene of 't andere woord maer alleenlick eenige sekere letteren van doen heeft, sonder 't gantsche A, B, C, overhoop te haelen; even alsoo behoeft men tot het opmaecken eener Schilderye maer alleen de noodwendighste verwen nae den eysch van een Konst-maetigh oordeel aen te strijken, sonder de gantsche menighte van soo vele verscheydene coleuren plotselinghs en blindelings op het tafereel te smacken. Die Schilders worden maer alleen voor de beste Konstenaers gehouden, seght Greg. Nazianzenus*, de welcke de waerachtighe en levende ghelijckenisse der gheschaepener dinghen in haere tafereelen afmaelen: d' Andere daer en teghen, die nae een ydele vermenghinghe van veele gantsch treffelicke ende vermaeckelicke Coleuren anders niet dan een gheschilderde tempeest in haere stucken vertoonen, ghelijckse verde van de rechte Konst-oeffeningh afwijken, soo en maghmen hun desen eerlicken naem met gheenen schijn van reden toepassen.

Ondertusschen moet een goed ende oprecht Konstenaer den rechten aerd en de bysondere krachten van allerley verwen volkomenlick soecken te verstaen. Het is t' eenemael onmoghelick, seght Hermogenes*, dat yeman de vermenghinghe eenigher dinghen grondighlick verstaen ende bequaemelick in 't werck soude stellen, 't en sy saecke dat hy eerst een bescheydene kennisse van de menghbaere dinghen bekome. Indien yeman een graeuwe ofte bruyne verwe nae de teghenwoordighe gheleghenheyd sijnes wercks bequaemelick meynt te vermenghen, het is hem van noode dat hy de nature van swart en wit volkomenlick beseffe.

2. De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo lege oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van 't schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borgher was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets* de rechte reden voor ooghen die d' oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe benoemen. Immer is het kennelick dat de Schilder-konst door 't toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende

ghelijckenisse van d' afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan. De Schilder-Konst bestaet voornaemelick in de Coleuren; seght Philolstratus* ; alhoewel sy 't daer by niet en laet blijven; maer ghelijckse in de eenverwighe Schilderyen haere sonderlinghe kracht openbaert, soo schijntse nochtans in de veelverwighe stucken een gantsch andere Konst te sijn; vermids sy ons de schaduwen aenwijst; sy vertoont het onderscheyd, 't welcke men in 't gelaet van eenen rasenden, bedruckten, verheughden mensche plaght te bevinden; sy onderwindt sich de kracht van de glinsterende ooghen-straelen nae te boetsen, 't welck den Ghiet-konstenaeren ondoenlick is; sy en vindt daer geen swaerigheyd in of het een bruyn, een graeu, ofte een swart oogh is 't welck haer wordt voorghestelt; 't is haer mede even eens of sy goud-gheel, rossachtigh, ofte blond hayr moet uytdrucken; sy weet oock goeden raed met allerley waepenrustingh en verscheyden verwighe kleederen; het valt haer eyndelick licht Slaepkamers, Huysen, Foreesten, Berghen, Fonteinen, ja de Lucht selver die alle dese dinghen begrijpt, af te maelen.

3. Het voornaemste werck van een goed Schilder bestaet oversulcks daer in, dat hy sijne verwen, nae 't voorschrift van Lucianus*, bequaemelick vermenght, dat hyse wel van pas aenstrijcke, en behoorlicker wijse beschaduwe. 't welck hem t' eenemael onmoghelick is, 't en sy saecke dat hy van te vooren een goed panneel ofte eenen bequaemen doeck hebbe voorbereydet. Plinius gheeft ons te verstaen Lib. XVI. nat. hist. Cap. 39. Ontrent den eersten aenvangh des selvighen Capittels, van wat hout d' oude Konstenaers de berders ofte panneelen daer sy op schilderden ghemaeckt hebben. Theophrastus insghelijcks Lib. III. hist. plant. Cap. 10. Als oock Lib. V. Cap. 8. Verhaelt ons in 't bysonder wat slagh van hout sy tot sulcken ghebruyck eertijds verkosen. Ghelijck het dan blijckt dat de Konstenaers het bequaemste hout naukeurighlick plaghten uyt te picken, so leeren wy mede uyt Ioannes Grammaticus dat het hun niet even-eens was wat doeck sy tot het opmaecken haeres wercks ghebruyckten, Alhoewel een Schrijf-meester van meyninghe is wel te schrijven, seght hy*, nochtans plaght hem 't al te dunne ofte doorvloeyende papier, als oock den slimmen inckt, in sijn voornemen menighmael te verhinderen: Even het selvighe plaght de Schilders te wedervaeren, wanneer haeren doeck niet en deught, ofte oock de verwen niet recht en sijn.

4. Volght op 't voorbereyden van goede verwen, als oock van een bequaem berd ofte van eenen bequaemen doeck, dat den Konstenaer dese vier hoofd-stucken nae de gheleghenheyd sijnes wercks behoorlicker wijse waerneme; het licht en schaduwe, het schijnsel en duysternisse; ghelijck Plutarchus dese vier dinghen bequaemelick t' saemen knoopt. De Schilders brenghen te passe, seght hy*, dat lichte en schijnende

dinghen een grooter licht ende een helderer schijnsel bekomen, wanneer sy een lommerachtighe schaeduwe ofte een dicke duysternisse daer ontrent vertoonen. Dit is een wonderlicke behulp onser ooghen; Ons ooghe schept eenen sonderlinghen lust in d' aller glinsterighste Coleuren, seght Maximus Tyrius*, nochtans sal ons dit vermaeck een seer kleyn verghenoeghen toebrengen, 't en sy saecke dat men het aenghenaeme schijnsel van sulcken heldere verwe door een naebuyrige bruynte een weynigh soeckt te helpen. 't Streckt mede tot voordeel der Schilderyen selver; Want d' aller teghenstrijdighste verwen worden bevonden eenpaerighlick dienstigh te sijn tot het opmaecken van een uytnemende schoonheyd, seght Philostratus Iconum Lib. II. in Centauridis. Daerom maecktmen oock een swarte Schilderye op eenen witten grond, segt Io. Grammaticus*, ghelijck men een witte of goude schilderye in 't teghendeel op een swarte grond plaght te maecken. Teghenstrijdighe verwen dicht by malckander ghestelt sijnde, plachten oyt meer af steken; soo kanmen oock ghelijcke dingen beswaerlick van de ghelijcke dinghen, daerse mede vermenght sijn, onderkennen; even als of men witte Schilderyen op eenen witten grond, en swarte op eenen swarten grond bestond te schilderen. Hier uyt ontstaet het oock, datmen deghene die swarte kleederen draegen 's nachts soo wel niet en kan onderkenden, als die in 't witte ghekleedt sijn: Dieghene insghelijcks dewelcke 's daeghs, doch voornaemelick in een heldere sonne-licht, in een wit ghewaed op en neer gaen, komen even soo weinigh bekent worden als ofse in 't midden van een schemerachtighe nevel-mist wandelen.

5. Het licht wordt t' eenemael tot de Schilderyen vereyscht, ghemerckt de rechte verwe der schaduwe maer alleen uyt de naebuyrigheyd des lichts ontstaet. Dies heeft oock Tertullianus*, als hy bewijsen wilde dat Hermogenes eenen gantsch lammen broddachtighen Schilder was, anders niet by ghebraght, dan dat hy sijne schaduwen haere verwen sonder eenigh licht plaght te gheven. Men wist in 't beghin, eer de Konst door den gheluckigen arbeyd der ouder Meesters tot een gantsch wonderbaerlicke uytnemenheyd verheven was, van gheen andere als eenverwighe Schilderyen te spreken, diemen doen ter tijd Monochromata noemde; De Konst heeft haer selven eyndelick onderscheyden, seght Plinius*, en heeft het licht en de schaduwen uytgevonden; de teghenstrijdighe verscheydenheyd der verwen opgeweckt sijnde door een onderlinghe beurtveranderinghe.

6. De schaduwe heeft sulcken onverbrekelicken verbintenisse met het licht, datmense van malckander niet en magh afscheyden, ja dat een sonder d' ander in 't minsten niet en kan bestaen. d' Aenghenaemheyd van 't licht wordt in de Schilderyen allermeest door de schaduwe veroorsaeckt, seght den jonghen Plinius Lib. III. epist. 13. Daer uyt ont-

staet het oock dat dieghene dewelcke met enckele verwen hebben gheshildert altijd eenighe verhooghinghen ende verdiepinghen ghebruycken; want het hun andersins onmoghelick soude sijn de bysondere leden door haere bysondere linien t' onderscheyden, seght Quint. XI. 3. Dus sien wy dat de Konstenaers allenthalven in haere wercken eenighe schaduwen ofte verdiepinghen te passe brenghen, ten eynde dat het ghene 't welck in haere Schilderyen verhooght is, met meerder kracht moght uytsteken en d'oogen der aenschouwers selfs oock buyten het tafereel soude schijnen t' ontmoeten. Laet twee parallele ofte even-wijdighe linien op een panneel met de Coleuren van licht en schaduwe worden ghetrocken, seght Longinus*, nochtans sal de uytstekende blinckende helderheyd des lichts om ghesight vaerdigher ontmoeten en veele naerder schijnen te sijn. Nicias heeft onder alle d' andere oude Konstenaers het licht ende de schaduwe seer naupuntighlick waerghenomen, allermeest daer nae trachtende dat sijne Schilderyen van 't berd souden afsteken. Plin. XXXV. 11. Zeuxis, Polygnotus, ende Euphranor hebben met eenen sonderlingen arbeyd ghesocht haere stucken behoorlicker wijse te beschaduwen ende met eenen levendighen gheest in te aessemen; soo plaghten sy mede daer nae te staen datse in haere verdiepsels ende verhooghsels den oppersten lof boven d'andere Meesters moghten verwerven. Philostr. Lib. II. Cap. 9. De vita Apollonij. Apelles schilderde den grooten Alexander met blicksem-stralen in de hand; sijne vinghers met t' saemen den blicksem schijnen van 't tafereel af te steken. Plin. XXXV. 10.

Phylostratus heeft het selvighe in de Schilderye van de yvoore Venus aenghemerckt; De Goddinne en wil niet schijnen gheschildert te sijn, seght hy*, want haer beeld is soo gheweldich afstekende, dat het schijnt omhelsbaer te wesen. Pausias was d' eerste die de hand sloegh aen een sekere soorte van Schilderye, in welcke hy van nieman achterhaelt wierd, alhoewel hem veele daer in naevolghden: Want als hyde lenghde van eenen Osse wilde aenwijsen, soo heeft hy hem eerst met het hoofd en

met de borst recht teghen over d' aenschouwers ghewendt, sonder hem nae de ghewoonte van andere Meesters sijdelinghs te stellen; en dus doende heeft hy niet te min sijne gantsche lenghde en dickte ghenoeghsaemlick te verstaen ghegheven. Daernae, ghelijck alle d'andere Konstenaers eenighe bysondere ghedeelten haerer Beelden, om deselvighe beter te doen afsteken, met licht verwen verhooghen en door een naebuyrighe bruynigheyd verdiepen; soo heeft hy den gheheelen Osse swart ghemaeckt, het wesen sijner schaduwe maer alleen uyt de kracht der gheweldigher verdiepinghe uytwerckende, en door een sonderlinghe verkortens Konst oock te weghe

brenghende datmen sijne platte Schilderije voor een verheven ende half rond beeld soude hebben aenghesien, en dat eenighe dingen daer in afbreukigh en puttigh stonden, die nochtans gheheel ende effen waeren, Plin. XXXV. 11. Ghelijck dit buyten alle twijffel een aenmerckelick en gantsch seldsaem meester-stuck gheweest is, soo hebben wy hier met eenen oock in het voor by gaen waer te nemem dat de voornaemste Konst eenes goeden Meesters sich allermeest in de geleghenheyd van sittende ofte oock andersins nederwaerts gheboghen figuren plaght te vertoonen. Sittende figuren hebben velerhande, schaduwen, seght Philostratus*, soo wordt oock de sonderlinghe wijsheyt ofte Konst-kennisse des Schilders voornaemelick daer ingheopenbaert, dat hy de Maeghd al sittende gemaeckt heeft. Den selvigen autheur heeft dese aenmerckinge op een andere gelegenheyd noch wijdlopiger aengeroert; Het en heeft niet vele wercks in, segt hy*, de schaduwe der gener die vlack neder liggen ofte over end staen te treffen; dies konnen oock vele ghemeyne verstanden sodaenighe schaduwen schappelick ghenoegh uyt wercken. Maer de schaduwen van Atlas gaen de ghemeyne Konst-kennisse verde te boven; vermids de schaduwen van sulcken nederbuckende figure, al is het schoon saecke datse d' een op d' ander vallen, nochtans en verdonckerense die dingen in het minste niet, de welcke behooren uyt te steken, maer se veroorsaeken liever een ghenoeghsaem licht ontrent de holligheyd sijnes buycks.

7. De duysternisse schijnt alhier anders niet te sijn, dan de bruynachtighe donckerheydt van een dieper schaduwe; even als het schijnsel gheseyt magh worden anders niet te wesen, dan de blikkende helderheyd van een klaerer licht, Want indien wy een berd met wit en swart te ghelijck overstrijken, seght Ioannes Grammaticus*, nochtans sal het witte altijd naerder, en het swarte verder af schynen te sijn. Daerom plaghten oock de Schilders op aenmerkinghe van dit stuck, haer selven met swartachtighe of doncker bruyne verwen te behelpen, wanneer sy de verdiepte holligheyd van eenen bornput, van eenen reghen-back, van een gracht, van eenen grondeloosen kuyl, ofte iet sulcks meynen af te beelden: Wanneer sy eenighe dinghen in het teghendeel soecken te verhooghen, als naemelick de borsten van een maeghd, een uytghestreckte hand, de voeten van een springhende ofte loopende Paerdt, dan plaghten sy aen beyde sijden een ghenoeghsaeme schaduwe van swarte en bruyne verwen aen te wrijven, ten eynde dat dese ghedeelten door de naebuyrige verdiepinghe met een levendighe kracht van het tafereel moghten afsteken. Den jonghen Philostratus heeft iet sulcks willen te verstaen gheven; want als hy ons de schilderije van Pyrrhus gaet beschrijven, Den werckmeester, segt hy*, heeft de donckere bruynigheyd van de gracht uyt der maeten konstiglick uytgewrocht, op dat wy de diepte des grachts dies te beter souden begrijpen.

8. Het Schijnsel wordt somtijds in de Schilderyen te passe ghebragt van weghen de noodsaeckelickheyd des ghebruycks, somwijlen wordt het in de selvighe vereyscht, tot enckel cieraet. Het wordt noodwendighlick ghebruyckt in d' afbeeldinghe der Enghelen, kostelicke ghesteenten, waepen-rustinghe, vlamme, bloemen, goud, en veele andere dinghen van dien aerd. Wat d' Enghelen aengaet; Gantsch heldere en klaer-blinckende kleederen sijn de rechte eyghenschap der Enghelen, wanneerse in een lichaemeliche ghedaente verschijnen, seght Greg. Nazianzenus*, om daer door, als door een onbedrieghelick merck-teycken, haer suyver ende onbevleckt wesen te verstaen te gheven. Sulcken beschrijvinghe der Engelen vinden wy Matth. XXXVIII. 3. En in veele andere plaetsen der H.Schriften. Wat de Schilderye der edeler gesteenten belanght, de selvighe sal oock t' eenemael van de waerheyd schijnen af te swijmen, 't en sy saecke datmen daer in de bernende kracht van een glinsteringhe gloeyenheyd bespeurt. De gheheele Schilderye, seght Philostratus*, gheeft ons de Konst-vroede wijsheyd des uytnemendsn werckmeesters te kennen. Want de kostelicke ghesteenten die ons daer in vertoont staen, ontfanghen de waerheyd haerer ghelijckenisse niet soo seer uyt de verscheydenheyd der verwen, als uyt de helderheid van een klaerschijnende licht, 't welck d' ooghen der aenschouwers door d' aengenaemheyd sijner aentreckelicken lusters

krachtighlick vervoert en tot sich verruckt. Varro* spreeckt insghelijcks van Paerden-cieraet en waepen-tuygh met perlen rijckelick beset: Alhoewel men sulcken glantsenden schijnsel niet alleen in de beperlde waepen-rustinghe magh aenmercken, maer oock in allerley recht ghesuyverde blancke harnas. Draeght goede sorghe, seght Pyrgopolinices, eenen verwaenden snorkenden poppen-ruyter in Plautus*, dat den glants mijnes schilds-klaerder sy dan de sonne-straelen in schoon weder plaghten te wesen, ten eynde dat ick d' ooghen der vyanden in 't ghevecht daer mede moght versterren. Onderentusschen staet ons hier in 't voorby gaen aen te mercken, datmen in den glants van 't blancke harnas menighmael een gantsch wonderbaerlick verschiet van verwen, als in eenen reghen-boghe, plaght te vernemen: Want ghelijck de verhevene en d' allermeest uytpuylende ofte afstekende ghedeelten der selvigher rustinghe door den weder-glants van eenen vollen dagh een helder-straelende licht van sich gheven, soo plaght de blaeckende klaerheyd deses glimmenden lichts in d' omgheboghen wijckende ghedeelten allenghskens te verflauwen en door de veelverwighe schemeringh van een lommerachtighe schaduwe eyndelick in een stock-duystere donckerheyd verlooren te gaen, siet Philostratus Iconum Lib. I. in Amphione. Als oock Lib. II. in Palladis ortu, siet mede Cossiodorus Variarum. V. 1.

d' Aengenaeme jeughd van blyd-roode onverwelckte bloemen, midsgaders de lichte laeye van een bernende vier hebben oock een glimmende kracht. Daer en is gheen droeve doof-donckere verwe in de bloemen noch in de viervlammen te vinden, seght Ovidius*, ghemerckt men sulcken gheweld des lichts in beyde ghewaer wordt, dat het den menschen by-nae onmoghelick is haere ooghen daer van af te dwinghen. Philostratus schijnt oock sodaenighen vroolickheyd van een suyvere klaerheyd tot de Schilderye des gouds te vereysschen, dat het maghtigh sy niet alleen d' ooghen maer oock de herten der aenschouwers krachtighlick te vervreughden. Den Schilder heeft sich in d' afbeeldinghe van 't goud wonderlick wel ghequeten, seght hy*, niet alleen door sijne Konst te weghe brenghende dat het de levende ghedaenten der dinghen die het ghedwonghen was aen te nemen behield, maer boven dien een sekere kracht daer in uytstortende om 's menschen ghemoed door een gantsch aenghenaeme vemaeckelickheyd te vervroolicken. Dient maer alleen aenghemerckt dat dit stuck schijnt ghewrocht te sijn gheweest achtervolghens de regulen van d' oude eenvoudigheyd die van ons in 't seste Capittel onses tweeden Boecks verhandelt wordt; soo dat den Konstenaer 't goud in dese sijne Schilderye niet en heeft soeken af te beelden, mids eenighe sekere ghedeelten sijnes tafereels verguldende; maer wy moghen 't liever daer voor houden, dat hy 't glinsterende afsetsel des gouds uyt de kracht van stercke en gantsch levendighe verwen ghehaelt heeft. Blijckt dan uyt het ghene wy tot noch toe alhier gheseyt hebben, dat het schijnsel noodwendighlick vereyscht wordt tot d' afbeeldinghe der dinghen van desen aerd; volght dat wy voorder aenmercken, hoe dat allerhande goede stucken haer voornaemste cieraet van het schijnsel ontleenen. Want of schoon de gheheele Schilderye vol is van allerley uytgheleesen blijd-gloeyende Coleuren, nochtans salse onse ooghen in 't minste niet bevallen, als wesende plat en krachteloos, 't en sy saecke dat ons ghesicht de schielicke heydinge van ettelicke flicker-snelle straelen daer in vernemen. Dese schijnsels hebben haere voornaemste kracht in de kortstondighe schielickheyd van een blicksem-scheutighe flickeringh, seght Philostratus Lib. I. De vitis Sophistarum, in Lolliano. Soo en kan het oock anders niet gheschieden, of dese glantsende blencken moeten d' een d' ander noodsaeckelick verhinderen, wanneerse dick op malckander en sonder ophouden verschijnen, segt Quintil XII. 10. Dieshalven is het mede ongherijmt datmen van dese afstekende lichten een blaeckende vier-vlamme soude gaen maecken, seght den selvigen autheur*, ghemercktse maer alleen hier en daer heymelick behooren uyt te kijcken, als vierighe ende uyt den roock van selfs voord-sparckelende ameringhen. Soo is het mede onmoghelijck dat sich dese sterke lichten in een Schilderye, die daer

sticke-vol van is, ghemackelick souden vertoonen; sy verliesen haere kracht; even als de helderheid van een klaer-schijnende Sonne-licht het flonckerende ghesternte 't eenemael plaght te verdooven. Het is eyndelick te vergeefs, dat wy eenighe bevalligheid in die Schilderyen souden soeken, die met een groote menighte van onstercke en gantsch flauwe lichten besproeyt sijn; vermids soodaenighe lichten anders niet dan een harde oneffenheid in sich hebben; dewijlse niet alleen de verwondering van de krachtighlick afstekende dinghen niet en bekomen, maer se verliesen met eenen oock d' aenghenaemheyd van die sulcken dewelcke van weghen haere effene sachtigheyd gheroemt worden, Ghelijck wy dan uyt het voorgaende verstaen dat de verdrietsaemheyd der stucken, die wy om haere lamme eenpaerigheyd plaghten te verwalghen, door d' aenlockelickheyd deser klaer-blinckender lichten dapper seer versoet wordt; soo behooren wy met eenen oock voorsichtiglick daer op te letten, dat wy deselvighe selden en maetighlick ghebruycken, Wy behooren den Honingh met het uyterste onses vinghers, segt Dionysius Milesius*, ende niet met de gantsche hand te proeven. Corinna insghelijcks, als sy ghewaer wierd dat Pindarus in 't opproncken sijner ghedichten gheen maete hield; Wy moeten maer alleen met d' eene hand saeyen, seyde sy*, ende niet met den gheheelen sack.

9. Ghelijck het voorgaende verhael ons volkomenlick daer van bericht, dat het schijnsel, nae 't segghen van Seneca*, altijd een sekere vermenghinghe des lichts vereyscht; Soo hebben wy noch voorder te letten op 't ghene ons Plinius voorhoudt; dat daer naemelick nae 't uytvinden van 't licht en schaduwe, noch yet anders tot de Konst is toeghevoeght, 't welck men 't schijnsel ofte het afsetsel noemt, Dit schijnsel wierd Tonos ghenaemt, seght hy*, om dat het tusschen 't licht en schaduwe tusschen beyden loopt, ende uyt beyde schijnt t' ontstaen. Wat de verdrijvinge ende het verschiet der verwen belanght, het selvighe wierd Harmoge gheheeten. Dies schijnt oock het woord Tonus alleenlick uyt te wijsen d' uytwerckinghe van een gheweldigher licht; wanneer naemelick het eene of het andere deel der Schilderye, 't welck ghenoeghsaemlick schijnt verhooght te wesen, noch krachtigher verhooght wordt; mids te weghe brenghende dat het gene het welck ghenoegh scheen af te steken, nu maer alleen voor een schaduwe dient, om het ghene van te vooren af-stack noch meer afstekende te maeken. Doch hier van hebben wy in de voorgaende afdeylinghe ghehandelt. Wat het woord Harmoge belanght, het schijnt maer alleenlick een onondervindelicke Konst-grepe te beteyckenen, door welcke d' allerbehendighste Konstenaers onghevoelighlick en steelsch-wijse van d' eene verwe in d'andere vallen , sonder datmen de rechte verwisselingh

en 't rechte afscheydsel der selvigher verwen eenighs kan bespeuren. Wy oordeelen 't oversulcks niet onghevoeghlick tot breeder verstand van dese Harmoge, ofte van dit verschiet, een exempel of twee uyt de nature voord te brengen. Want indien wy de gantsch seldsaeme vermenghinghe van Zee en Lucht in haer ontwijcken ende ververren oyt hebben aenghemerckt, het en kan ons niet onbekent sijn, hoe wijse beyde ontrent den Horizont, ofte ontrent den ghesicht eynde, uyt ons ghesicht verliesen; dewijlse nae haer verflauwende verschiet sachtelick in malckander loopen sich in eenen bedommelden nevel-mist so wonderbaerlick vereenigende, dat het ons onmogelick is 't rechte afscheydsel der selvigher aen te wijsen, siet Stat. Papinius Lib. V. Thebaid. Daer is noch in den reghen-boghe een klaerer bewijs van sulcken verschiet der verwen te vinden. Want alhoewelmen in dit veelverwige wonder-werck der nature een groote verscheydenheyd der Coleuren ghewaer wordt, nochtans kanmen niet sien dat de selvighe erghens hardelick aen malckander stooten, dewijlse door een seer aerdiglick ververuwde verdrijvinghe niet alleen sachtelick in malckander schijnen te vloeyen, maer oock uyt malckander te groeyen; ofse schoon in haere uyterste deylen dapper verschillen, evenwel wordense een in 't raeken; wantse weder-sijds in haeren tusschen grond soo heeft gantsch soetelick verdwijnen, dat men noch d'eene noch d' andere bescheydenlick sien kan; ende in stede van d' een of d' ander vindtmen maer alleen de verstervinghe van twee verwen, die allenghskens verbleyckende heymelick in malckander worden versmolten, siet Ovid. Lib. VI. Metamorph. en Seneca Lib. I. Nat. quoest. Cap. 3. Boethius heeft even het selvighe uytgedruckt; Wanneer sich den reghenboghe in de wolcken vertoont, seght hy*, de naebuyrigheyd der verscheydener Coleuren plagt daer in sodaenigh te sijn, datmen gheen seker eynde tot onderscheydinghe der verschillender Coleuren kan vernemen; maer ghelijck wy ooghen schijnlick beseffen dat de roode streke deses booghs door 't verschiet van een peersche en bleyckghele mistachtigheyd met ghemack in 't naeste Coleur verandert, soo en konnen wy gheen andere verwe aenwijsen die d' uyterste Coleuren van malckander afscheydt. De woorden van Marcus Byzantius dienen hier in't voorby gaen aengemerckt; By soo verde yeman den reghen boge aenschout, seght hy*, als onstaende uyt een enckele verwe, de selvighe sal sich daer over niet ghenoegh konnen verwonderen, indien yeman daer en teghen sijne oogen daer op staet als onstaende uyt veele verwen, deselvighe sal sich noch met een dieper verwonderingh gheraeckt vinden, siet Cicero Lib. III. De Nat. Deorum. Als oock Plutarchus Lib. III. Cap. 5. De Philosophorum placitis. d' Exempelen deser verdrijvinghe plaghten sich in alle de goede Konst-rijcke Schilde-

ryen overvloedighlick aen te bieden. Arachnes werck schijnt den hooghsten lof door 't waernemen deser deughd verworven te hebben; ghelijck ons Ovidius in de voorghemelde plaetse te verstaen gheeft. Philostratus prijst den gheschilderden Chiron van weghen dese deughd; Chiron is gheschildert, seght hy*, als eenen Centaurus; maer ghelijck het niet veele bysonders in sich heeft, eenen halven man met een halve paerd botteling t' saemen te hechten; soo schijnt het maer alleen 't werck van een goed en handig Meester te sijn, het paerd in sulcker voeghen met den mensche te vereenighen, datse d' een in d' ander door een konstigh bedrogh t' effens inghelijft sijnde, d' aller doorsichtighste ooghen verhinderen uyt te vinden waer 't eene lichaem aenvanght en het andere aflaet. Hier mede komen de volghende woorden van Lucianus wonderlick wel overeen; De vermenghinghe der lichaemen, seght hy*, voor soo veele naemelick als het vrouwelicke lichaem met het paerde-lijf 't saemen gheknoopt ende opghebonden wordt, is met goede moete en langhsaemlick ghewrocht, sonder dat den Konstenaer de selvighe lichamen plompelick en met der vlucht van malckander heeft willen afscheyden; maer hy heeft het afscheydsel deser lichaemen van langher hand met sulcken soeten maniere verdreven, ja sy loopen soo dieffelick het eene in het ander, dat het allerscherpste ghesicht niet maghtigh is te bespieden hoe sich dese vereenighingh soo behendighlick uyt d' ooghen kan ontsteelen.

10. Overmids dan ieder een bekent staet dat de stucken die schaeck-berds-wijse met groove ende verscheyden verwighe placken bekladt sijn, niet 't onrechte voor gantsch leelick ende verfoeyelick worden gehouden, soo en kanmen daer uyt lichtelick afnemen, dat het harde bruyn sich teghen het klaere licht niet en behoort schielick aen te stooten. 't Bruyne moet gantsch soetelick in 't graeuwe verwrocht worden, om te beter van het graeuwe tot het lichte te komen. De Schilderyen die het swarte en 't witte loffelick aen een klampen, schijnen van verde eenen marmer-steen ofte een schaeck-berd te ghelijcken; dies moetmen dese hardigheyd door 't tusschen-komen van half-verwighe graeuwen soeken te versachten, ten eynde dat twee teghenstrijdighe verwen, door een konstighe verdrijvinghe allenghskens verflaeuwende in malckander moghten verlooren loopen en versmelten. Even het selvighe staet ons oock in de naebuyrigheyd van andere teghenstrijdighe ende verschillende verwen te betrachten; ghelijck wy in de voorgaende afdeylinghe in de gheleghenheyd van den reghenboghe aenmerckten. Volght nu dat wy mede een weynigh van d' uyterste linien handelen. Want ghelijck den Konstenaer sorghvuldiglick daer op heeft te letten, dat sijne verwen, als het passe gheeft, aerdighlick in malckander moghten verschieten, soo behoort hy met

eenen oock goede achtinghe op d' uyterste linien te nemen; vermidts de hooghste volmaecktheyt der Konste wierd oyt gheoordeelt voornaemelick daer in te bestaen, dat den omvangh ofte omtreck der figuren met sulcken aerdighen ende onbedwonghen soetigheyd sy getrocken, dat d' aenschouwers daer in meynen te sien 't ghene onsienelick is. Ons ooghe laet sich lichtelick voorstaen, dat het achter de schilderije iet meer siet dan daer te sien is; wanneer d' uyterste linien, die het beeld omvanghen ende in sich besluyten, soo gantsch suyverlick sijn getrocken, datse een goet stuck weegs in't tafereel selfs sonder eenige schaerdige uytkantigheyt schijnen te sijn verdreven. Het maeckt dat de figuren, niet plat, maer rondachtigh schijnen te sijn; als de kanten der selviger met gantsch dunne en sijne verwen-streken, sich allenghskens omrondende, uyt ons ghesicht ontwijcken. De aller treffelickste Konstenaers hebben eertijds ongeveynsdelick beleden, seght Plinius*, dat Parrhasius sijn werck in het maeken van goede omtrecken aller best plaght te voldoen. Dit is d' opperste volmaecktheyd daer een goed Konstenaer toegheraecken kan. Ende alhoewel het gheen kleyne saecke en is de lichaemen selver met haere binnewercken behoorlicker wijse af te maelen, nochtans hebben vele daer in eenen sonderlinghen lof behaelt; maer d' uyterste lichaemem wel te maecken, als oock de maeten van d' aflaetende schilderije bequaemelick binnen sijne linien op te sluyten, is gheen ghemeyne saecke, ende wordt maer alleen gheacht het werck te sijn van een gheluckighe hand. Want den uytersten omtreck moet sich selven soo blijckelick omvanghen, en soo gheestighlick in een aerdigh omrondsel eyndighen, dat het niet alleen schijnt te beloven wat daer achter schuylt, maer dat het met eenen oock schijnt te vertoonen 't ghene daer onder verborghen light. Ghelijck dan d' oude Meesters den oppersten lof in d' uyterste streken vrijhertiglick aen desen Parrhasius gaven, soo wierd hy nochtans gheoordeelt sich selven in het binnenwerck dapper ongelijck te sijn. De kracht die daer in 't Konstig uytwercken van d'uyterste linien gevonden wordt, is mede aengeroert in de volghende woorden van Petronius Arbiter; Ick quam in een statelicke galerije, seght hy*, die allenthalven met den Konst-rijcken prael van gantsch wonderlicke Schilderijen bekleedt was. Daer sach ick een stuck van Zeuxis ghedaen; 't welck de scherpe beten van de aluerslindende eewe noch niet en hadde besuyrt, Wat de Schilderije van Apelles aengaet, die wel eer Monochmenos wierd geheten, ick vond my selven door het aenschouwen des selvigen tafereels soo gheweldigh ontroert, dat ick het eerde boven alle het ghene menschelick is. Want de uyterste streken der figuren waeren daer in soo suyverlick nae de waere ghelijckenisse der lichaemen afghesneden, dat ghy nauwlicks maghtigh soudt sijn anders te ghelooven of ghy saecht de levendigher Schilderije van de gheesten en Zielen selver. Ghemerckt dan dat ons Plinius en Petronius duydelick te

verstaen gheven, datter tot de volmaecktheydt der Schilder-konste gantsch fijne en suyverlick ghetrocken linien vereyscht worden, soo moghen wy sonder eenighe merckelicke ongherijmtheyt vrijelick vermoeden, dat het d' oude Meesters prijselick hebben geacht het uyterste haerer figuren met sodaenighe verwenstreken af te snijden, die met de verbeelde Geometrische linien over een komen. Dat het geen ydele hersen-siecke inbeeldinghe en is, seght Ammonius*, dat daer een sekere lenghde te sonder breedte soude sijn, maer dat daer iet sulcks in de nature wesenlick is te vinden, blijckt oogenschijnlick uyt d' afcheydingen van de verlichte en beschaduwe plaetsen. Want als de Son eenen muyr beschijnende, maer alleenlick een seker ghedeelte des selvighen muers verlicht, soo moet 't ghene 't welck de verlichte plaetse van beschaduwede afscheydt, noodsaeckelick een breedte sonder lengde wesen. Indien yeman staende houdt dat het eenighe breedte heeft, soo moet hy sich noch voorder verklaeren of hy dese breedte voor t' eenemael verlicht ofte beschaduwet houdt; want daer en is tusschen dese twee anders niet overigh; men moet het een of het ander stellen. Acht hijse verlicht te sijn, soo behoortse tot het verlichte deel. Dunckt hem daerenteghen datse beschaduwet is, so moet se tot het beschaduwede deel worden toegevoegt. Maer nu siet men in het midden van dese twe gedeelten een sekere linie, de welcke in haere lengde uytgestreckt sijnde, anders niet en doet, dan datse het verlichte deel des muers van het beschaduwede afscheydt. Ende voor soo veel als dese twee ghedeelten van malckander sijn afghescheyden, soo moet daer noodsaeckelick iet anders ghestelt worden 't welck dese twee van malckander afscheydt, sonder dat het selver verlicht of beschaduwet sy, ja selfs oock gheen breedte en hebbe. Dus sien wy dan dat d' afsnijdinghe van d' uyterste lichaemen nae het langhsaem verschiet der verwen in een gantsch wonderbaere ende onbegrijpelicke linie behoort te eyndighen; ende alhoewel het konstighe verschiet ende uyterste linie niet weynigh in haeren bysonderen aerd verschillen, nochtans schijnense een heymelick verstand met malckander te hebben; ghemerckt het binnewerck, ghelijck het soetelick van sijn verhooghsel wechsinckt, soo schijnt het eyndelick nae het gheduyrigh omronden des verschiets in een fijne ende onsichtbaere verwen-streke te verdwijnen en vernietight te worden. Geeft my over sulcks eenen mensche die nerghens nae het diepste insicht in dese Konsten hebbende, maer alleen in het gros begrijpt hoe gantsch quaelick allerley grove en kladdachtige linien met een goede nette schilderije overeen komen; ende ick en twijffele niet of hy sal sich lichtelick laeten overreden, dat d' uyterste linien der onderstucken een groote ghemeynschap met dese Geometrische linien ghehadt hebben. Ia wy moghen 't oock vrijelick daer voor houden, dat d' oude Meesters, haeckende nae dese volmaecktheyd

der Konste, sich met sulcken onvermoeyden vlijtigheyd hebben gepijnigt om allerley fijne en suyvere verwe-streken met een lichte en sachte hand ghemackelick te trecken. Derhalven staet ons hier met eenen oock aen te mercken 't ghene wy in 't elfste Capittel onses tweeden Boecks hebben aengewesen, dat sich Apelles tot de daghelijcksche oeffeningh van rechte en fijne verwen-streken te haelen plichtelingh schijnt verbonden te hebben; als mede dat den selvighen Apelles en Protogenes naemaels, door de prijswaerdighe eergierigheyd van haeren onderlinghen strijd-lust aenghedreven sijnde, het voornaemste proef-stuck haerer Konste ghestelt hebben in 't trecken van sodaenighe linien met een losse hand.

11. Wy hebben tot noch toe aenghewesen hoe d' oude Meesters door 't waernemen van 't licht en schaduwe te weghe braghten, dat haere stucken met eenen sonderlinghen luster over-gooten sijnde, van 't afstekende verhooghsel der binnenster ghedeelten door een soet verschiet der verwen allenghskens tot de suyvere omrondinghe van d'uyterste verwen-streke plaghten af te daelen: Volght nu dat wy noch voorder aenmercken hoe dese dappere Konstenaers de voornaemste kracht der schoonheyd, ghelijck deselvighe allermeest in de naturelicke verschigheyd van 't levendighe vleesch ghevonden wordt, in haere wercken sorghvuldighlick plaghten uyt te drucken. Daer en is niet soo aentreckelick in 't menschelicke lichaem, als de verwe seght Seneca Lib. II. De Irâ, Cap. 1. De schoonheyd is een aenghenaeme med-voeghlickheyd van alle de ledemaeten en d' andere ghedeelten des lichaems, seght Hermogenes*, vergheselschapt met de schoonheyd der verwe. Ieder-een staet het geerne bekent, dat de mannelicke en vrouwelicke lichaemen hupscher sijn, wanneer haer vol en welghevleescht lijf overal een ghelijvighe verwe vertoont, sonder datmen 't scherpe en knobbelachtighe ghebeente in de schraepele en vermaegherde leden hier in daer siet uytsteken. De manhaftighe schijn-staetelickheyd, ghelijckse voornaemelick in de rechtschaepene rustigheyd van een onverfeerde kloeckheyd bestaet; soo moet se haer meeste cieraet soeken in de ghesonde verwe van een onghekrenckte sterckte, sonder sich met de vertaerde glattigheyd van hoogh-verwighe blancketsels in 't minste te behelpen, seght Quintil. VIII. 3. Het is grootelick dienstigh tot de volmaecktheyd der schoonheyd, segt Lucianus*, datmen yeder lidt in sijne eygene verwe op 't aller ghevoeghlickste geve; mids Raven-swart maeckende, 't gene swart behoort te sijn en sneeu-wit schilderende, 't ghene wit wesen moet, sonder nochtans de bloeyende roodheyd te vergheeten, die sich overal met het witte vermenght. Soo seght den selvighen autheur wederom in de selvighe plaetse; Het lichaem moet niet al te wit sijn, maer eenpaerighlick met bloed overgooten. Den

artsch-maeler Homerus heeft de dijen van Menelaus aldus afgheschildert, als hy sijne ghelijckenisse neemt van 't yvoor 't welck lichtelick met rood is overstreken. Sodaenigh sy het gantsche lijf. Wijst my oversulcks een stuck wercks daer in dat dese deughd tot de voorighe toeghevoeght is, ende ick en sal my niet schroomen even het selvighe van die Schilderye te seggen, 't ghene Cicero wel eer van de Apellische Venus gheseght heeft; Het en is gheen lichaem 't welck ghy aenschout in de Venus die in 't Eyland Coos ghewijt is, seght hy*, maer yet wat het welck de ghelijckenisse draeght van een lichaem: Soo en is oock de roodigheyd die over 't gantsche lichaem ghestort sijnde sich met het witte vermenght, gheen bloed, maer een sekere ghelijckenisse van bloed. De Poeten hebben dese lijf-verwe op soo veele ende gantsch verscheyden manieren voorghestelt, dat het eenen eyndeloosen arbeyd soude sijn alle haere uytdruckinghen dies aengaende te verhaelen. Den inval die Ausonius in sijne beschrijvinghe van Bissula ghevolght heeft, magh ons hier tot een exempel dienen, om daer uyt eenighsins te verstaen wat d' andere dichters in dierghelijcke gheleghenheyd wisten by te brenghen, als sy de rechte ghestalte van een soetverwigh ghelaet bestonden uyt te drucken. Het en is niet moghelijck dat Bissula door eenige moyaerdije der verwen recht-wel ghetroffen worde, seght Ausonius*, haere naturelicke bevalligheyd wil niet te doen hebben met een Konst die maer alleen weet nae te aepen. 't Magh wesen dat het bergh-rood en 't roosetsel niet ondienstigh sijn tot het Contrefeytsel van eenige andere schoone Deernen. d' Aller konstighste hand en weet gheenen wegh met de lieffelickheyd van sulcken soetvoerighen tronie. Welaen dan, Schilder; smackt ettelicke blijd-roode roosen over-hoop; vermenghtse daer nae met een goede menighte van loutere ghilver-blancke lelien, ten eynde dat ghy de ghelijckenisse haeres wesens haelen moght uyt de roos-verwighe blanckigheyd die den wederglants der vemenghde bloemen in de lucht schijnt uyt te storten.

12. Nae dat wy nu duydelick ghenoegh voorghestelt hebben 't gene meest aenmerckelick is in de gheleghenheyd der verwen, soo konnen wy mede lichtelick daer uyt afnemen dat het anders niet en kan gheschieden of de Schilderyen die de volmaecktheyd deser deugden in sich vertoonen, moeten onse sinnen noodsaeckelick door een soet gheweld tot sich trecken. De bloote teyckening heeft nerghens nae sulcken beweghens kracht, seght Plutarchus*, als de verwen: Ghemerckt deselvige maer alleen maghtigh sijn ons ghemoed door 't bedrogh van een levendighe ghelijckenisse dapper t' ontroeren. Het is wel waer, ghelijck wy voor desen te kennen gaven, datmen in d' enckele linie trecken menighmael het levendighe roersel van 't menschelicke bedrijf ghewaer wordt, dat men oock somwijlen eenen sachten aessem-tocht in de kopere en steene

Beelden schijnt te vernemen; de over-veruwde figuren evenwel, gelijckse de verscheydene eyghenschappen ende werckinghen van eenen levendighen gheest klaerder uytdrucken, soo plaghtense met eenen oock ons ghesicht door d' aenlockelicke lustbaerheyd van menigherley treffelicke veruw-cieraeten seldsaemlick te beguychelen. Een voorsienigh en bescheyden Konstenaer heeft maer alleen goede achtinge daer op te nemen, dat hy de maete niet te buyten gae; want ghelijck de maetigheyd in allerley andere dinghen plaetse heeft, soe en maghmense in dese gheleghenheyd niet verswijmen. Het is beyde spottelick en haetelick, wanneermen een kleyn lichaem met een onmaetigh flodder kleed om hangt: Dat ghewaed is 't aller ghevoeghelickste om aen te trecken, 't welck gheenen stof verweckt, noch oock onder onse voeten slingherende vertreeden wordt, seght Symmachus Lib. III. Epist. 10. 't Cieraet behoort sich niet nae sijn eyghen gheleghenheyd te schicken, seght Quintilianus*, maer nae de gheleghenheyd der dinghen die opgheboetst worden. Wanneer het oversulcks verkeerdelick tot deselvighe dinghen wordt toeghepast, soo en sal het niet alleen ondienstigh sijn tot de verklaeringhe des wercks, maer het sal 't gantsche werck veel eer bederven, en de kracht der dinghen 't eenemael verbreken ende ontsenuwen. Apelles wist sich uytnemende wel te maetighen in alle het ghene de Konst aengaet: Dies hield hy het mede ongheraedsaem, d' ooghen der aenschouwers, door de vroolickheyd van aenporrende heldere Coleuren al te seer te verwecken; maer hy plaght sijne volwrochte stucken door eenen onnaevolghelicken treck met sulcken dunnen inckt over te vernissen, dat d' al te groote gloeyenheyd der verwen daer door verdooft wierd, dat sijne stucken door dit middel van stof en vuyligheyd beschermt waeren, en datmen 't overstrijcksel des selvighen inckts maer alleen van naeby konde beseffen. Hy heeft reden ghenoegh daer toe ghehadt, seght Plinius*, want hy den luster sijner glimmender Coleuren een wynigh socht te versmooren en te verdonckeren, wel wetende dat den glants der selvigher d' ooghen der aenschouwers soo licht dicht niet en konde verveelen, wanneer sy de klaer-glinsterende verwen maer alleen van verde als door eenen spieghel-steen besichtighden. Ghelijck wy het oversulcks daer voor houden, dat een goed Konstenaer dese onse verwaende sinnelicke tijden met vryer herten soo veele tragh te ghevalle doen, dat hy sijne verwen op 't aller keurelickste met een sonderlinghe sorghvuldigheyd soude soeken aen te strijcken; nochtans en behoort hem dit verru-ghepronck noyt soo seer ter herten te gaen, dat hy d' eenighe en hooghste sorghe sijner Konste daer aen voor naemelick soude besteden: Want behalven datter gheen redelick mensch wordt ghevonden die het de Konstenaers wil afvoorderen, dat sy 't goed vinden van een hoop grillighe

en slechte Schaeps-hoofden souden inwillighen; soo en kanmen oock nerghens een moedigh ende groot-hertigh Konstenaer ontmoeten die sijnen goeden tijd met t' saemen d' ervaerenheyd der edeler Konste daer aen wil te koste hangen, dat hy maer alleen de verwondering van ettelicke domme dwaeselachtighe gaep-stocken soude verwerven. Wy souden dese vervuylde en bynae ongeneselicke seerigheyd gheerne onaengheroert hebben ghelaeten, 't en waer saecke dat ons sulcks had afghedronghen gheweest door d' over groote menighte der ghener die de dinghen selver (de rechte senuwen der Konste) haestighlick overslobberen, ende ontrent den ydelen onmaetighen verwen arbeyd met eenen sonderlinghen lust verouderen. Sy soeken dese haere ontijdighe sorghe over sulcks met den deck-mantel van de noodsaeckelicke en gantsch ghevoeglicke bevalligheyd des verwen-cieraets te bewimpelen: 't Welck vry wat slots schijnt te hebben: Oock soo en is daer nieman soo onbeschoft, of hy staet het geerne bekent dat het de Schilderijen, wonderlick verfraeyt; behoudens alleen dat het selvighe paleersel uyt de nature der dinghen selver schijne te vloeyen, sonder dat het in 't minste daer teghen strijde, ofte oock teghen 't hayr en met gheweld daer toe schijne ghetrocken te sijn.

13. Wy verstaen uyt tgene tot noch toe geseyt is het hoe diegene in een gantsch diepe dwaelinghe steken, de welcke achten dat een verdorven ende ghebreckelicke maniere van wercken de grooste gunste en 't ernstighste hand-gheklap verdient, wanneerse haer opperste vermaeck neemt in een onbedachte kinderachtighe lossigheyd, wanneerse tot berstens toe schijnt op te swellen met een ydel windighe, opgheblasenheyd, wanneerse een groot ghebaer maeckt ontrent nietighe en gantsch vruchteloose invallen, wanneerse allermeest steunt op de moyaerdije van 't waenschijnigh veru-cieraet, wanneerse d' afbreukighe stoutigheyd van een roeckeloos en ghevaerlick ghepoogh voor de rechte hoogh-staetelickheyd naejaeght, wanneerse door een dertelmoedighe onbesuyste onghebondenheyd aen 't hollen gheraeckt. Dieghene dewelcke door den uyterlicken schijn der dingen vervoert worden, segt Quintilianus*, laeten sich menighmael voor staen, dat daer in den gheschrabden, ghekrolden, geblancketten kop van pruycksche pronck-jonckers een grooter kracht der schoonheyd ghevonden wordt, dan in 't onghecierde cieraet van de naturelicke eenvoudigheid: Iuyst als of d' uytwendighe schoonheyd des lichaems maer alleen uyt d' inwendighe ongheschicktheyd des ghemoeds en uyt de quaede zeden voord quam. Alhoewel het dan maer al te waerachtigh is dat de stucken van desen slagh in het oordeel van de domsinnighe menighte d' opperste kroone spannen, als maghtigh sijnde haer grove

begrijp door een aenghenaeme schijn-lieffelickheyd vaerdighlick te bekoren; nochtans plaght dit schielicke vermaeck niet langhe uyt te houden; sy magh soo natuerelick schijnen te sijn als het wil, nochtans en heeft het gheen duersaeme standvastigheyd. Daer en was oock noyt by 's menschen ghedachtenis een eenigh Konstenaer te vinden, die door sodaenighen pronck-werck een blijvende achtbaerheyd in de herten der aenschouwers heeft weten te verwecken. Ghemerckt den hooghsten prijs deser toon-schijnigher stucken maer alleen bestaet in de lichtvaerdige toestemmingh en 't wijdmoedigh lof-ghetuyt van ettelicke onbesinde niet-wetighe, ja somwijlen oock valschertighe lieflaffers. Dies plaght oock de hope deses roemvaerdighen gheruchts lichtelick te verdwijnen even als ons de verwachtinghe der boomvruchten, die in haere eerste bloeysels met een schaedelicke Hemelvlamme gheslaeghen sijn, op het aller onvoorsienste plaght verlooren te gaen. Eenen weerhaen en kan sich op het toren-spits met alle winden soo haest niet omdraeyen, of het onbedreven oordeel deser verwonderaers wendt sich noch veele vaerdiger herwaerds en derwaerds. Want ghelijck het hun van daghe goed dunckt 't eene of 't andere lamme pronck-werck met luyde roepen en krijten tot den Hemel toe te verheffen, soo gaen sy het selvighe werck 's anderen daeghs stilswijghende voorby, en vallen op yet anders, 't welck sy met ghelijcken ernst omhelsen; 't En kan hun soo haest niet in 't hoofd schieten dat het ghene sy middeler tijd ghesien hebben beter is, of de laetste verwonderingh plaght d'eerste terstond uyt den kop te stooten. Het vervalschte laecken magh misschien yet sonderlinghs schijnen, soo langhe alsmen de rechte purper-verwe niet en laet daer ontrent verschijnen; de teghenwoordigheyd daer en teghen van het suyverlick gheverrude kleed sal de valschverwighe wolle met der vaerd beschaemen. Insghelijcks plaght oock het waenkonstigh optoysel van Konsteloose Schilderyen in de schaduwe van eensaeme plaetsen dapper uyt te muyten, niet anders als de schijn-wormkens en licht mugghen 's nachts glinsteren: Brenghtse voord in 't opene licht, steltse benevens andere goede ende onberispelicke stucken, en ghy sult daedelick ghewaer worden datse den vollen dagh midsgaeders oock de naebuerigheyd van meesterlicke stucken in 't minste niet en konnen lijden. Menighe nemen 't quaede vaerdiglick aen, maer nieman verwerpt het goede, seght Quintilianus*. Ghesonde, jeughdighe, welgheoeffende lichaemen, seght den selvighen schrijver wederom in een andere plaetse*, krijgen haere schoonheyd van waerse haere sterckte hebben: Want de goedheid haerer verwe, de vastigheyd van haere 't saemen ghedronghen leden, ghevoeghlick-

heyd van haere uytghedruckte hijsen komt van daer. Indien yeman de selvighe lichaemen daerenteghen door schrabben en blancketten meynt schoonder te maeken, hy sal bevinden datse door den verkeerden arbeyd van sulcken ghemaeckten schoonheyd gheweldigh verleelicken. Een gheoorloft en staetigh cieraet geeft het mannelick lichaem een sonderlinghe aensienlickheyd; waer als de vrouwelicke en weelderighe optoysels dienstigher sijn d' onghestalte des ghemoeds t' ontdecken, dan de goede ghestaltenis des ghesonden lichaems te helpen. Dit is de rechte gheleghenheyd van het brave hoog-geachte poppen-werck; het vermindert ende vernietight de gantsche kracht der dinghen, diemen met sulcken besighen noestigheyd soeckt op te proncken. Indien yeman een van dese kloecke worstelaers die van weghen haere sterckte uyt eenen boom schijnen uytghehouwen te sijn, seght Lucianus*, niet alleen met purpere kleederen ende allerley bordeelachtighe verciersels bestond t' overladen, maer oock sijn aenghesicht met allerley blancketsels gingh overstrijken; deselvighe soude nimmermeer de schimpachtige hoon-spraecke en spotwoorden der gantscher wereld machtigh sijn t' ontgaen, van sulcken welghemaeckten lustighen quant soo schandelick mishandelt te hebben. Dus vernemen wy hoe het menigmael ghevoeghlicker is, datmen sijn werck met eenen ruyghen rock bekleede, dan datmen 't met d' omhanghsels van hoerachtighe cieraeden ontschoone. Het hoofd pundt onses teghenwoordighen ghesprecks bestaet kortelick daer in; dat wy goede sorghe ontrent de verwen, maer een sonderlinghe bekommernisse ontrent de dinghen selver behooren te ghebruycken. Dies moghen wy niet dencken dat het altijd beter is het ghene sich als noch verborghen houdt: Het beste behoeft niet verde ghesocht te worden; het is dicht by der hand, en met de dinghen selver soo vermenght, datmen het door sijn eyghen licht ghemackelick kan uytvinden, 't en sy datmen ghesint is het selvighe puer willens en met winckende ooghen voor by te gaen. Den overvloed van 't ghene men soeckt, seght Cassiodorus*, schijnt in twijffel ghetrocken te worden, Daer uyt gheschiet het oock dat wy de cieraeten steeds soeken, als ofse sich uyt ons ghesicht meynden te versteken en heymelick t' ontduycken; wy hebben 't minste achterdencken niet datse sich in ende ontrent de dinghen selver aenbieden, maer wy trachtense in 't uytwendighe verwen-ghepronck te vinden, niet merkende dat wy de gantsche kracht van onse Inventie door sulcken ontijdighen arbeyd in den grond verlemmen. Ghewisselick, wy behooren de hand met een moedvaerdigher dapperheyd aen dese Konsten te slaen; sonder ons selven veele ontrent de nettigheyd van eenighe dunne hayrkens en d' uyterste naghelen te bekommeren, als wy slechts daer van versekert sijn dat de voornaemste en ghewichtighste

Konst-regulen in 't opmaecken van 't gheheele lichaem recht wel sijn waerghenomen. Een gantsch ghemeyn Konstenaer ontrent d' AEmiliaensche Scherm-schoole, seght, Horatius*, plaght de naghels en het sachte hayr seer aerdighlick in 't koper uyt te drucken. Hy vond sich ghedwonghen de hooghste volmaecktheyd sijner Konste daer in voornaemelick te soecken, om dat hy niet maghtigh en was de rechte proportie van den gheheelen mensch te treffen. Op dese woorden maeckt den ouden Commentator dit verhaal; d' AEmiliaensche Scherm-schoole was een plaetse niet verde van den Circus; soo ghenaemt, om dat de vechters van eenen sekeren AEmilius sich al daer oeffenden. Daer was een Ghiet-konstenaer ontrent dese plaetse woonachtigh, die de naghels en 't hayr seer gheestighlick uytghedruckt hebbende, al de rest van het werck onvolmaeckt liet. Dies plaght hem yeder een jammerlick te bespotten. Ick verneme dat my de vermaenes lust al te verde van kant ghetrocken heeft: Alhoewel het myn voornemen niet en was, de Schilderyen t' eenegaer van allerley cieraet t' ontblooten; maer ick vond my selven ghenoodsaeckt d' onbevroedsaeme Konst-lievers te waerschouwen dat sy sich in 't optoyen haerer wercken niet al te veele souden toegeven, haere ooghen gheduyrighlick op't exempel van Athenion slaende; Desen wierd niet alleen met Nicias vergheleken, seght Plinius*, maer veele plaghten hem oock boven dien vermaerden Konstenaer te verheffen, als wesende harder in sijne verwen, ende nochtans vermaeckelicker in dese hardigheyd; soo datmen een sekere soorte van gheleertheyd in sijne wercken plaght te verneemen. Doch nu schijnt het immers hoogh tijd te sijn daer uyt te scheyden, en 't gene overigh is te vervolghen. Want ghelijck het anders niet en kan gheschieden of een goede Inventie, vergheselschapt sijnde met een Konst-maetighe teyckeningh en bequaeme verwen, moet altijd een sekere kracht des levens door de gantsche Schilderye uytstorten; soo staet ons d' Actie en Passie midsgaeders oock het levendighe roersel, het welck voornaemelick in dese twee hoofd-stucken bestaet, in 't vervolgh te verhandelen.


Vorige Volgende