Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. II.

VOlght op het vinden des Arguments, dat den Konstenaer de regulen van de waere Proportie in sijne teyckeningh nae behooren waerneme, ghemerckt nieman oyt sijn hoofd plaght te breken om iet

wat uyt te vinden, of hy meynt ende laet hem voorstaen het eene of het andere ghebruyck van de ghevonden materie te maecken. Wat nu de Konst-maetighen proportionele uytdruckinghe der ghevondener stoffe belanght, de selvighe wordt in verscheydene autheuren verscheydenlick ghenacmt; doch voornaemelick wordtse in Philostratus en vele andere schrijvers door de naemen Symmetrie, Analogie, ofte Harmonie, te verstaen ghegheven; dies heeft oock den jonghen Philostratus dese dry benaeminghen bequaemelick t' saemen ghevoeght. De oude wijse Mannen hebben mijnes dunckens, seght hy*, vele gheschreven van de Symmetrie der Schilder-konste, mids ons eenighe sekere wetten ontrendt d' Analogie van alle de bysondere leden voorstellende, even als of het niet ghenoegh en waere dat de Konstenaers eenighe lichaemelicke beweghingen bequaemelick nae haer begrijp souden uytdrucken, het en waer saecke dat sich de Harmomie haeres wercks binnen de naturelicke maete besloten hield, want de Nature (wanneerse ons naemelick een rechtsinnighe en welghestelde beweghinge vertoont) en wil gheenssins erkennen het ghene van sijnen eyghenen aerd en maete beghint af te swerven. Ghelijck wy dan uyt dese woorden ghenoeghsaemlick verstaen dat de Griecksche naemen van Symmetrie, Analogie, Harmonie even het selvige beteyckenen, soo is het evenwel t' eenemael onseker ende onghewis wat Latijnschen naem dat men daer voor heeft. Het woordt Symmetria en heeft gheenen Latijnschen naem, seght Plinins Lib. XXXIV. nat. hist. Cap. 8. Nochtans schijnt den jonghen Plinius dit woord uytghedruckt te hebben met den naem Congruentia ofte AEqualitas, dat is, medvoeghlickheyd ofte ghelijckvormigheyd. Indien u het hoofd ofte eenigh ander deel, het welck van sijne statue afgheruckt is, voorghestelt wierd, seght hy*, ghy en soudt misschien de medvoeghlickheydt ende ghelijck vormigheyd des gantschen wercks daer uyt soo lichtelick niet konnen afnemen, niet te min soudt ghy daer uyt konnen oordeelen of dit ghedeelte in sich selven aerdigh ghenoegh is. Suetonius insghelijcks sprekende van den Keyser Augustus, Hy was kort van lijflenghte, seght hy*, maer dese sijne kortigheyd wierd door de gheschicktheyd ende ghelijckvormigheyd van alle de andere leden soo bequaemelick bedeckt, datmense maer alleen door de verghelijckinghe met een langher Man, die nae by hem stond, vernemen konde. Wederom sprekende van de Keyser Tiberius; Hy was breed van borst en schouderen, seght hy*, soo was hy mede in alle sijne andere leden, tot de uyterste voetsolen toe, ghelijck-vormigh ende medvoeghlick. Tullius naemt het convenientiam partium & aptam compositionem membrorum, dat is, een overeenkominge der ghedeelten ende een bequaeme t' saemenstellinghe der ledematen: Want als hy d' uytnemende waerdigheydt des menschelicken gheslachts op een sekere gheleghenheyd voorstelt; Onder allerhande

sienelicke dinghen, seght hy* vindt men gheen ander levendigh ghedierte het welck de schoonheyd, de bevalligheid, d' overeenkominghe der ghedeelten maghtigh is te beseffen, stracks daernae seght hy wederom; De schoonheydt des lichaems beweeght onse ooghen door de bequaeme t' saemen voeghinghe der ledemaeten, soo bestaet oock de vermaekelickheydt der schoonheyd voornaemelick daer in, dat alle de ghedeelten door een sekere lieffelickheyd seer wel met malkander overeen komen. In Vitruvius wordt het woord Symmetria schier overal Commensus gheheeten, dat is, een afmetinghe, ofte maetvoeghlickheyd, ofte ghelijck-maetigheydt. Onder en tusschen gheeft hy het somwijlen hier en daer noch eenen anderen naem, A. Gellius*, naemt het eyndelick Naturalem membrorum omnium inter se competentiam, dat is, een naturelicke over een draeghinghe van alle de leden met malckander. Wy en konnen oversulcks anders niet dencken, of den ouden Plinius heeft wel ghenoeg gheweten dat het woord Simmetria op alle dese ende andere manieren konde uytghedruckt worden, maer sijn curieus oordeel wilde sich daer mede niet laeten verghenoegen, vermids hy niet en vond dat de rechte kracht van 't woord Symmetrie in dese beschrijvinghen eyghenlick ende met een woord getroffen wierd.

2. Wat het woord Analogie belanght; eenighe hebben 't woord analogie, seght A. Gellius*, in 't Latijn Proportie ghenaemt. Soo schijnt oock den gheleerden Quintilianus deselvighe benaeminghe niet quaed te vinden; die 't woord Analogie nu onlanghs uyt het Griecksch in 't Latijn hebben overgeset, seght hy*, noemen 't een Proportie. Den vermaerden philosophe Seneca gaet noch voorder, als hy oordeelt dat men sich niet en behoeft aen 't woord Proportie te verbinden; vermids 't Griecksche woord Analogia den Romeynen soo gantsch ghemeyn ende ghebruyckelick is, dat het seer wel voor een Latijnsch woord passeren magh; Aenghesien 't de Latijnsche Zetter-konstenaers goed vonden, seght hy*, 't woord Analogia met het borgher-recht der Roomscher stad te vereeren, soo achte ick datmen 't niet en behoort t' ontpoorteren ende nae sijn eyghen stad wederom te versenden. Ten eynde dan dat wy ons selven niet al te langhe met een al te sinnelicke oversettinghe van dese dry woorden souden bekommeren, soo sullen wy 't hier by laeten blijven, dit maer alleenlick daer by voeghende, dat de Schilder-konstenaers dese woorden Analogie ende Harmonia schijnen ontleent te hebben van die Proportie de welcke by deTel-konstenaers en de Singh-konstenaers wordt waerghenomen; want dese Analogie ofte Proportie en is anders niet dan een sekere ghetal-wet, nae welckers voorschrift de Konstenaers alle haere wercken aenstellen. Die werck-meesters dewelcke op sich nemen allerley lichaemelicke

ghestalteniss en konstighlick uyt te wercken, seght St. Augustinus*, gronderen haere Konst op eenighe sekere ghetaelen, daer nae sy 't gantsche bewerp haeres wercks bestieren. Dies plaghten sy haere handen t' saementlick met haer wercktuygh soo langhe ontrent het werck besigh te houden, tot dat het uytwendigher werck-stuc, vergheleken sijnde met het volkomen licht der inwendigher ghetalen, d' allerhooghste volmaecktheyd nae sijn vermoghen bekome: Vermids de voornaemste kracht deser volmaecktheyd daer in bestaet, dat den inwendigen oordeeler het werck, 't welck hem door d'uytewendighe sinnen aenghedient wordt, niet quaed en vinde; als overeen-komende met het volkomene voorbeeld der hemelscher ghetalen, die hy beschouwet. Plutarchus gheeft ons even het selvighe uytdruckelijck te verstaen; 't ghene schoon is, seght hy*, wordt als het waere uyt veele ghedichtighlick t' saemen ghevoeghde ghetalen door de kracht van een sekere Symmetrie ende Harmonie opghemaeckt, 't Onschickelicke daerenteghen wordt lichtelick ende ghemackelick voord-ghebraght, als 't eene of 't andere daer in te kort komt ofte overschiet. Staet oock aen te mercken dat sich den vermaerden Singh-konstenaer Mintanor, door de groote ghemeynschap die de Singh-konste met de Schilder-konst heeft, liet beweghen om 't ghesangh-boeck by hem uytghegheven Chromatopoeum te noemen; 't welck even soo veele beduydt, als of hy segghen wilde dat den aerd van dese sijne Musijcke seer wel overeen quam met de geleghenheyd der verwen dewelcke sachtelick d' een door d'ander ghetrocken en lieffelick vereenight worden, al schijnense ten eersten aensien noch soo verde van malckander afghescheyden ende teghenstrijdigh te sijn, siet Fulgentius Lib. I. Mythol. Damasicius*, insghelijcks naemt een sekere soorte van Musijcke Chromaticum wanneer hy te kennen wil gheven datse soet en lieffelick is, en dat d' aller verscheydenste stemmen daer in sonder eenighe afbreukige afwijsigheyd bequaemelick door malckander loopen, even als de teghenstrijdighste verwen in een welghewrochte Schilderye in malckander sonder eenighe hardigheyd plaghten te verschieten. Wy leeren eyndelick uyt Plinius* dat d' oude Schilders de woorden van tonus en harmoghe van de Musikanten ontleent hebben; om daer mede te kennen te gheven dat d' aller teghenstrijdighste verwen in een goede Schilderye steels-wijse in malckander moeten versmelten, even als de verscheydene stemmen in een maet voeghlick ghesangh ghebroken worden, ten eynde datmen van den hooghsten toon tot den laeghsten sachtelick nederdaelende, een sekere eenstemmigheyd treffen moght. Ghelijck wy dan hier uyt ghewaer worden dat sich d' oude Singh-meesters aen d' eene sijde met de maniere van spreken die in de Schilder-konste ghebruyckt wordt beholpen, en dat de Schilders haere Konst-woor-

den van de Singh-meesters ontleenden; soo maghmen daer uyt vryelick dit besluyt maecken, dat d' oude Konstenaers niet en wilden gedooghen datmen dese twee Konsten, overmids haere onderlinghe ghemeynschap, van malckander soude afscheyden.

3. Ghemerckt yeder een onder en tusschen bekent staet dat de gemeyne en d' aller slechtste oeffeninghe van de Reken-konst een vernuftighe sin-wackerheyd vereyscht (want het altijd voor een ontwijsselick bewijs van gantsch weecke ende half-ghekrachte herssenen gehouden wordt, wanneer yeman nae de verdrietsaemheyd van een onsekere moeyelicke haperingh in 't verghelijcken en 't saemen voeghen der ghetaelen ten halven blijft steken) soo konnen wy daer uyt met eenen oock lichtelick afnemen dat de voorghemelde Analogie een uyt dermaeten scherp en vaerdigh oordeel vereyscht, als hebbende dit ooghen-merck, datse 't volmaeckte voorbeeld der inwendigher ghetalen in d' eene of d' andere uytwendighe stoffe bequaemlick soude weten uyt te drucken en 't gheestighe bedrijf van de Konst-rijcke Nature door dit middel te treffen. Dat de Konst en reden soo vast aen malckander verbonden sijn, seght Philostratus*, ontstaet uyt de Symmetrie. Komt mede uyt de naerdere verbintenisse die daer is tusschen de Konst en rechte reden hervoerd, dat God, den eenighen oorsprongh van de waere en d' onvervalschte reden, in 't Boeck der Wijsheyd* geseydt wordt alle dinghen gheschickt te hebben met een sekere maete, ghetal, ende ghewight. d' Oude heydensche Gods-gheleerde, diemen d' eerste Philosophen noemt, sloeghen insghelijcks haere ooghen op dese ghemeynschap, seght Plutarchus*, als sy de stock-Beelden haerer Goden met het eene of't andere sangh-tuyg in de hand maeckten: Want alhoewel sijse voor gheen pijpers en snaeren-speelders hielden, nochtans gaven sy daer mede bedecktelick te kennen dat de Harmonie den Goden eyghen is. Het is oversulcks kennelick genoeg, dat den oppersten schepper van Hemel en Aerde soo gantsch klaere en duydelicke merck-teyckenen van de schoonheyd deser Harmonie in allerley gheschaepene lichaemen inghedruckt heeft, datmen noyt een eenigh Konstenaer wist te vinden, die den minsten schijn ofte schaduwe deser schoonheyd verdraegelicker wijse konde uytdrucken, sonder sich van te vooren volkomenlick gheoeffent te hebben in de beschouwinghe van die Symmetrie dewelcke d' ooghen der menschen plagt te vermaecken en tot sich te trecken door een bequame t'samenvoeginne ende over een stemmige van alle de leden met malckander. De schoonheyd van 't lichaem bestaet in ten sekere Symmetrie die de ghedeelten des lichaems met malckander en met het gheheele hebben, seght Stobaeus

Eclog. Ethic. Cap. 5. Een lichaem, het welcke in alle sijne gedeelten schoon is, wordt voor veele schoonder ghehouden, dan de bysondere schoone leden die 't geheele lichaem door een ordentelicke schickelickheyd opmaecken, seght St. Augustinus Lib. III, Dulciloqu. Cap. 26. Want indien 't eene of 't andere onser lede-maeten van de rest afghesneden sijnde, alleen by sich selven besightight wordt, seght Dionys. Longinus*, het en sal gantsch gheene aensienlickheyd hebben; vermids de rechte volmaecktheyd maer alleen in d' over-een-kominge van alle de leden bestaet; wanneerse naemelick door haere onderlinge ghemeynschap een lichaem gheworden sijnde, met eenen oock daer in door den band den Harmonie aen alle kanten worden opghesloten. Dewijl het dan vast gaet dat de waere schoonheyd der naturelicker lichaemen maer alleen in de ghevoeghlicheydt deser Harmonie te vinden is; soo volght het oock daer uyt onwedersprekelick, dat de rechte naeboetsinghe deser lichamen voornaemelick in het waernemen deser Harmonie gheleghen is, Alle ghedeelten van een stock-beeld behooren schoon te sijn seght Socrates apud Stobaeum Serm. 1. Wy en staen in de Colossiche wercken niet soo seer op de aerdighenetticheyt van elck bysonder ghedeelte, of wy plaghten vele meer op de schoonheyd van 't gheheele maecksel te letten, seght Strabo Lib. I Geogr. De naeboetsinghen worden voor d' allerspottelickste ghehouden, seght Galenus*, de welcke de ghelijckenisse, diese in vele ghedeelten waernemen, in de voornaemste versuymen, Parrhasius, Polycletus, en Asclepiodorus sijn d' eerste en voornaemste grondleggers ende onderhouders deser Symmetrie gheweest. Parrhasius was den eersten die de Schilder-konst haere behoorlicke Symmetrie ghegheven heeft. Plin. XXXV. 10. Polycletus nam de Symmetrie op het aller naerstighste waer. Plin XXXIV. 8. Asclepiodorus ging soo meesterlick met sijne stucken te werck, seght den selvighen Plinius*, dat sich Apelles grootlicks plaght te verwonderen over de Symmetrie die hy daer in ghebruyckte.

4. Oversulcks behoort een recht Konstenaer allermeest nae de kennisse van de menschelicke Proportie te trachten, ghelijck ons de selvighe in Vitruvius* eenigher maete wordt voorghehouden, ofte liever, ghelijck de selvighe in de metaele en marbere beelden van de vermaerde Griecken ende Romeynen te vinden is. Het is mede oorbaerlick dat het leerghierigh ghemoed der Konstenaeren sich met eene gheduyrigen ende onvermoeyden vlijt d' aller volmaeckste lichaemen soude voorstellen ten eynde dat het uyt de ghestaedighe aenmerckinge der selvigher eenighe alghemeyne profijtelicke lessen moght trecken, overeenkomende met de grondleeringhen die hier en daer in d' oude schrijvers worden aengheroert. Aenghesien daer twee verscheydene soorten der schoonheyd te vinden sijn, seght Tullius*, waer van d' eene in de lief-

felickheyd, d' andere in de staetelickheyd ofte aensienlickheyd bestaet; soo ist dat de lieffelickheyd, Vrouwelick; d' aensienlickheyd daer en tegen, Mannelick schijnt te wesen. Dese aensienlickheyd wordt door een ghelijvighe verwe ghehandhaevet, ghelijck.de jeughdighe levendigheydt van een goede ghesonde verwe door de oeffeninghe onser lichaemen worde onderhouden. Wat nu d' alghemeyne eyghenschappen van sulcke ghesonde welgestelde lichaemen belangt, ghelijck de Konstenaers daer in met een oud schrijver* aen d' eene sijde aenmercken. Dat de swellende bolligheyd eenigher lichaemen menighmael voor de goede ghestaltenisse der selvigher ghehouden wordt. Soo vinden sy sich aen d' andere sijde ghenoodsaeckt de slancke onghestalte van d' overschraepele en d' ongaeve lichaemen te vermijden: Alhoewel het menschelicke lichaem de beenders niet en kan derven, en of schoon deselvighe door haere senuwen aen malckander moeten ghehecht sijn; soo behoorense nochtans met vleesch overdeckt te wesen; seght Quintilianus in prooemio Libri Primi. De rechte schoonheyd wordt dien mensche maer alleen toegheschreven, seght een ander oud schrijver*, in wiens lichaem d' aderen niet uyt puylen, noch oock de beenders konnen ghetelt worden; maer wiens rechtschaepene ledemaeten en gladde vleeschachtighe hijsen allenthalven soo bequaemelick met welghetempert en ghesond bloed vervult sijn, datse de senuwen selver door de bevalligheyd van een aenghenaeme roodachtigheyd verbergen. Wat de vrouwelicke schoonheyd aengaet, de Konstenaers plaghten daerin allermeest op de bevallighe lieffelickheyt des aenghesichts te letten; het en is gheen schoone vrouwe, seght Seneca*, wiens dyen ofte armen prijswaerdigh sijn; maer wiens gheheele aenghesicht de wonderbaerlickheyd van alle d' andere leden vermindert ende verdooft. Alhoewel eenighe dit stuck heel anders verstaen; als of naemelick die vrouwe maer alleen den hoogsten roem der schoonheyd verdiende, wiens uytmuntende tronie 't minste deel is der fraeyheyd die men in alle haere volmaeckte leden beseffen kan. Al ist dat de tronie van mijn beminde Limone de naturelicke schoonheydt van alle d' andere vrouwen verde te boven gaet, seght Aristaenetus*, nochtans en kanse haer selven soo haest niet ontkleeden, of d' uytnemenheyd van d' andere heymelicke ende verborghene ghedeelten brenght daedelick te passe, datse gheen schoone tronie meer schijnt te hebben. Statius Papinius beschrijft ons den schoonen Parthenopaeus, Atalantas soone, even juyst op de selvighe maniere; Sijn schoon lichaem heeft sich vertoont, seght hy*, soo haest als hy sijnen rijdrock bestond t' ontghespen; de gantsche vroolickheyd sijner hupscher ledemaeten heeft sich op dese gheleghenheydt terstond gheopenbaert; sijne lustighe schouders; sijne borst, die met de lieffelickheydt sijner blooter wanghen wonderlicken wel over een quam, ja het heldere ghelaet sijner jeughdigher tronie selver wierd door d' onuytsprekelicke schoonheydt sijnes lic-

haems t' eenemael verdonckert ende uytghebluscht. Noch plaghten de Konstenaers in de gheleghenheydt van andere jonghe Vrouwen ende Maeghden met Vitruvius* waer te nemen dat de Maeghdekens van weghen de teerigheyd haerer jaeren wat rancker ghemaeckt sijnde, het menighvuldighe cieraet van allerley Maeghdelicke optoyssels ghevoeghlicker aennemen. Hoe wel dit gheenen alghemeynen reghel schijnt gheweest te sijn; want Zeuxis plaght de ghedeelten des lichaems wat meer toe te gheven, en de selvighe grooter te maecken; achtende dat de staetelickheyd ende Majesteyt sijner beelden door dit middel vermeerdert wierd. Eenighe houden het daer voor, dat desen grooten Konstenaer den Artsch-dichter Homerus in dit stuck ghevolght heeft, die de lustigheydt van een vrome ende stercke ghestalte selfs oock in de Vrouwen voor goed houdt; seght Quintilianus Lib. XII Cap. 10 Zeuxis wordt bevonden de hoofden en d' andere ledemaeten wat grooter ghemaeckt te hebben, seght Plinius Lib. XXXV. Cap. 9. Euphranor was den eersten die de Symmetrie schijnt waerghenomen te hebben. Doch plaght hy het gantsche lichaem kleynder, de hoofden en d' andere ledemaeten grooter te maecken. Plinius Lib. XXXV. Cap. 11. Statuen, beelden, schilderijen, seght den jonghen Plinius*, het maecksel insghelijcks van menschen, van stomme beesten, als oock van boomen, indiense slechts ghevoeghlick fraey sijn, wordt allermeest van weghen haere grootte ghepresen.

5. Doorsnuffelt allerley oude ende nieuwe jaer tijd Boecken, aenmerckt alle de Konstenaers die dese Konsten over eenen langhen tijd ofte nu onlanghs gheluckighlick hebben gheoeffent, en waerwaerds sich uwe gedachten keeren of wenden, ghy sult allenthalven bevinden dat die Konstenaer maer alleen eenen eeuwighen naem hebben verworven, de welcke de gantsche kracht haeres Konst-lievenden verstands ontrent de grondighe kennisse van de Proportie des menschelicken lichaems voornaemelick plaghten aen te legghen, want sy en konden de minste schaduwe van de schoonheyd deser Proportie soo haest niet beseffen, of sy waeren eerstganghs belust de selvighe door haere Konst uyt te drucken, en ghelijck sy door den volstandighen ernst deser beschouwinghe d' idea, dat is, het onvervalschte voorbeeld van de naturelicke wel geproportioneerde schoonheyd allengskens indroncken, soo en konde het anders niet gheschieden, of daer moest altijd in haere wercken een gantsch nette en puntighe afbeeldinghe van dese naturelicke Proportie uyt blijcken. Daerom plaghten de oude Meesters d' eerste gronden haerer Konste doorgaens henen uyt de naeboetsinghe van d' aller schoonste lichaemen te trecken: Het is mijnes dunckens een groote dwaesheyd, seght den jonghen Plinius* dat sich yeman d' aller beste dinghen niet en soude voorstellen om nae te volghen. Quintilianus

spreeckt noch duydelicker; d' Aller vermaerdste Ghiet-Konstenaers ende Schilders, seght hy*, wanneerse eenighe fraeye lichaemen door haere Ghiet-konst ofte Schilder-konst meynden nae te boetsen, beghingen gaer selden sulcken groven misslagh, detse sich eenen Bagoas ofte Megabyzus voerstelden, maer sy plaghten haer werck vele eer te richten nae de ghelijckenisse van dien Doryphorus, wiens ghestalte ghenoeghsaemlick uytwees dat hy beyde tot den oorlogh en tot de Worstelkonst bequaem ende afgherecht was, soo plaghten sy sich met eenen oock de lichaemen van soodaenighe Strijdtbaere Ionghelinghen en Worstelaers voor te stellen, die men met recht voor gantsch schoone ende volmaeckte lichaemen hield. Het schijnt dat d'Inwoonders van Abdera jet merckelicks in haere tronie ghehadt hebben, vermids Stephanus de Vrbibus* ghetuyght dat d' oude Meesters vele Abderitaenen met eeenen sonderlinghen ernst plaghten nae te schilderen. De aller edelste Konstenaers plaghten insghelijck met groote benden tot de vermaerde Hof-poppe Lais toe te loopen, en de borst, de mammen, met te saemen d' andere ghedeelten van haer overschoone lichaem om strijd nae te trecken, dies heeft oock Apelles seer vele wercks van haer ghemaeckt, alsse noch onder jaerigh wesende haer volle groeysel niet en hadde bekomen. Het is mede kennelick dat den selvighen Apelles de wijdberoemde schilderije van Venus anadyomene nae de hoere Phryne ghemaeckt heeft, als sy op den vierdagh van Neptunus moeder naeckt met het hanghende hayr in de Zee gingh, leest Athenaeus Lib. XIII. Deipnosoph. Alhoewel Plinius*, verhaelt dat dit ruchtbaere stuck wercks nae Campaspe, een boelken van den grooten Alexander, gemaeckt was. Clemens Alexandrinus* verhaelt dat d' ouders Schilders en Beeld-houwers de schilderijen ende beelden van Venus en Mercurius nae Phryne ende Alcibiades maeckten. Arnobius* gheeft ons te kennen dat Praxiteles het beeld van Venus Cnidia nae de ghelijckenisse van de drelle Cratina ghemaeckt heeft. Andere Konstenaers plaghten eyndelick haere by een komsten om de selvighe reden in het Huys van de lichte koye Theodota te houden, siet Xenophon Lib. III. Apomnemon. Staet noch voorder aen te mercken dat d'oude Meesters in dese naevolginge van de schoonste ende volmaecktste lichaemen het aenghesicht aller meest plaghten te bewercken; want Alhoewel ons aenghesicht niet meer als tien ghedeelten of daer ontrent in sich vervat, seght Plinius*, nochtans weet men nauwelicks onder soo veele duysend menschen twee ononderscheydenlicke ghedaenten aen te wijsen. Alhoewel oock alle d' andere ledemaeten onses lichaems ten naestenby glad ende effen sijn, 't aenghesicht nochtans is vol van groote verscheydenheyd, vermids de moeyelicke oneffenheyd der ghedeelten die daer in rijsen en daelen; Ons aenghesicht heeft een sekere hardigheyd, seght Ammonius*, om dat het uyt oneffene ende on-

ghelijcke ghedeelten bestaet; als naemelick uyt den neuse, uyt d' ooghen, endet uyt meer andere ghedeelten, welckers ghestalte eensdeels verheven, andersdeels uytgheholt wesende een groote verscheydenheyd veroorsaeckt. Ghelijck wy dan uyt dese byghebraghte plaetsen vernemen dat het aenghesicht meerder arbeyd vereyscht, soo en is dit evenwel nerghens nae de voornaemste reden waerom d' oude Konstenaers de tronie allermeest plagten te bearbeyden; ghemerckt de reden haerer aendachtigher vlijt die sy aen 't aenghesicht hinghen voornaemelick daerin bestond, dat het uytwendighe ghebaer onses wesens door haere marcksaeme naerstigheyd eenighe sekere trecken moght bekomen, uyt welcke men d' inwendighe beweghinghen ende gheneghenheden onses ghemoeds ooghen-schijnlick soude konnen afnemen ende verstaen. De Schilders vraeghen seer weynigh nae d' andere ghedeelten des lichaems, seght Plutarchus*, wanneer sy slechts te weghe konnen brenghen dat haere Schilderye nae de ghelijckenisse van' t aenghesicht en van den opslagh der ooghen, waer uyt men der menschen aenghebooren zeden-aerd verneemt, schijnt te swijmen, siet oock Solinius in ea quam Polyhistori suo praefixit Epistola ad Antium. Dient eyndelick aenghemerckt hoe sy dese maniere van Contrefeyten in 't eerste met sulcken sorghvuldighen sinnelickheyd waernaemen, dat den Schilders, selfs niet om beters wille, ghelijck den jongen Plinius* spreeckt, van de voorghestelde ghelijckenisse moght afwijcken. Sy waeren beducht dat de waere ghelijckenisse nimmermeer van hun soude worden ghetroffen, indien sy de kracht haerer Konste door een ontijdighe pluymstrijckerye bestonden te verbreken. Dieghene, seght Eunapius*, dewelcke de schoone jeughdighe lichaemen diese schilderen door haere Konst soecken schoonder te maecken danse sijn, verderven de gantsche gheleghenheyd der ghelijckenisse; soo wel van haer voorghestelde patroon, als van de schoonheyd des selvighen patroons afwijckende.

6. d' Oude Konstenaers en lieten 't evenwel daer by niet blijven, maer sy plaghten nae de voorghemelde afbeeldinghe van allerley bysondere schoone lichaemen, ontrent dewelcke sy haer selven eenen gantsch langhen tijd besigh hielden, tot een arbeydsaemer ende diep konstigher maniere van wercken voord te vaeren; wanneer sy naemelick d' Idea van de volmaeckte schoonheyd, die door de gheduersaemheyd der voorigher oeffeninghe in haer ghemoed was inghedruckt, in haere Schilderyen sochten uyt te drucken: Want gelijck sy den rechten grond-slag van de waere Proportie voor een goede wijle tijds maer alleen uyt de naevolghinge van d' aller volmaeckste lichaemen sochten te haelen, soo plaghten sy dese oeffeninghe met dertijd allenghskens over te gheven; sy en wilden haer selven niet langer met d' afbeeldinge

van 't eene of 't andere schoone lichaem bemoeyen, als het hun nu hoogh tijd scheen te wesen om uyt den schat-kelder haerer fantasie een uytmuntende schoonheyd achtervolghens de waere wetten ende regulen van de lang-bearbeyde Symmetrie voord te brengen; hun docht dat sy dan eerst de ghewenschte vrucht haeres voorighen arbeyds beghosten te ghenieten, als haere bevallighe Beelden met sulcken uytgelesen ende gantsch seldsaeme schoonheyd verciert waeren, datmen dierghelijeke schoonheyd nerghens in een eenigh mensche konde aenwijsen, maer dat mense alleenlick uyt veele ende verscheydene schoone personagien moght opgaederen. De Kley-stekers, Schilders, Ghiet-konstenaers, ende alle d' andere Beeld-houwers, seght Galenus*, soecken maer alleen het gene volkomenlick schoon is nae te boetsen, so plagten sy dan in d' aller schoonste Menschen, Paerden, Ossen. Leeuwen, wat daer in elcke soorte ghevoeghelickst is, waer te nemen, Dies heeft het beeld van Polycletus, het welck Polycleti canon, ghenaemt wierd, eenen sonderlinghen lof verworven; om dat dien grooten Konstenaer alle de ghedeelten des selvighen beelds met sulcken ghevoeghsaemen Symmetrie op malckander ghepast hadde, dat het overal voor een onbedrieghlick ende onbesproken richtsnoer der Konste was aenghenoomen.

7. Alhoewel nu d' oude Meesters de Symmetrie op het allernauste schijnen waer genomen te hebben wanneer sy naemelick d' uytnemenheyd haerer Konste op 't aller hooghste sochten voor te stellen; nochtans plaghten sy de ghelijckenisse in dese uytnemende ende andere daghelickse wercken nimmermeer te versuymen. Ieder een verwacht dat de menschelicke statuen, de ghelijckenisse van eenen mensche souden draeghen, segt Longinus de Sublimi orat. 32. Soo en maghmen 't oock met gheenen schijn van reden een Beeld noemen, seght Arnobius*, 't welck met d' afghebeelde ghedaente in sijne voornaemste linien niet over een en komt, siet oock Nazianzenus orat. IV. de Theologia. Daer en is gheen reden ter wereld, seght Ammonius*, dat yeman 't Beeld van Socrates voor het rechte Beeld van dien Philosophe soude erkennen; 't en sy saecke dat hy sijnen kaelen kop, sijnen platten inghevallen neuse, sijne uytpuylende ooghen daer in verneemt. Apelles plaght de Contrefeytsels van d' een en d' ander soo gantsch ghelijck te maecken, dat de tronie bekijckers, diemen Metopocopos ofte Physiognomers noemt, soo wel uyt sijne Schilderyen als uyt het leven selver voorsegghen konden wanneer dien afghemaelden persoone soude overlijden. Plin. XXXV. 10. Dies heeft sich oock Philophonus vervoordert de reden by te brenghen, waerom goede Schilders de waere ghelijckenisse der naeghebootster dinghen niet wel en konnen missen; Men vindt gaer selden eenighe monsters onder de menschen, seght hy *, vermids

* de menschen volmaeckte schepsels voord brenghen; en al wat volmaeckte schepsels voord brenght, plaght sijn ooghen-merck heel selden te missen; even ghelijck d' aller aerdighste Schilders beswaerlick van de ghelijckenisse der afghemaelder lichaemen konnen afwijcken. 't Magh yeman oversulcks met recht vreemd schijnen 't ghene Plutarchus van Demetrius Polioretes verhaelt, datmen naemelick in sijnen tijd geen Giet-konstenaers ofte Schilders heeft ghevonden (alhoewel Lysippus, Apelles, Protogenes en veele haerer discipulen in dien tijd leefden) die hem nae den eysch sijnes volmaeckter schoonheyd maghtig waeren af te beelden: Demetrius was soo wonderbaerlick ende uytnemende schoon van ghedaente, seght Plutarchus*, dat nieman onder alle de Ghiet-konstenaers en Schilders de ghelijckenisse sijnes wesens bequaemlick kost uytdrucken. Want ghelijck men daer in een soete bevalligheyd, een aensienlicke deftigheid, een stuyrsche schrickelickheyd, ende in een gantsch lieffelicke schoonheyd vernam; soo sachmen mede daer in een dapper seldsaeme vermenghinghe van sijne jeughdigheyd ende stoutmoedigheyd, met den onnaevolghelicken heldachtighen schijn en met de koninghlicke staetelickheyd die in hem te vinden was. &c.

8. Ghelijck dan d' oude Konstenaers de ghelijckenisse niet t'eenemael en versuymden, soo plaghtense nochtans meer wercks van de Symmetrie te maecken; achtende dat de ghelijckenisse maer alleen uyt de Konst ontstaet, waer als de Symmetrie uyt een sekere volmaecktheyd, die de Konst verde te boven gaet, hervoord komt, siet Maximus Tyrius Dissertat. XVI. Want daer stelt hy ons een gantsch merckelick onderscheyd tusschen dese twee hoofd-stucken voor ooghen. Men seght oock dat Zeuxis een jonghsken met eenen druyf-torsch inde hand gheschildert heeft; ende als de Druyven soo wel nae 't leven ghedaen waeren dat de voghels tot deselvighe toevloghen, soo heeft een van d' aenschouwers sijnen spot daer mede ghedreven, segghende, dat het ghevoghelte gheen goed ghevoelen van het tafereel hadden, wantse de Schilderye niet en souden hebben dorven ghenaecken indien den Schilder de ghelijckenisse van 't jonghsken recht hadde ghetroffen. Niet te min lesen wy dat Zeuxis de Druyven heeft uytghewischt; behoudende in sijne Schilderye 't ghene beter was, ende niet 't ghene ghelijcker scheen te wesen, siet Seneca rhetor Lib. X. Controvers. 5. Ieder een houdt het daer voor, seght Quintilianus*, dat Lysippus en Praxiteles aller naest tot de waerheyd komen: want Demetrius wordt berispt als wesende al te sinnelick in dit stuck, vermids hy bevonden wordt meerder arbeydt en moeyte aen de ghelijckenisse dan aen de schoonheydt te hanghen. Wat Lysippus aengaet, Plinius*, gheeft hem het volghende ghetuyghenis, dat hy de Ghiet-konste op een en seer goeden voet ghebraght heeft, midts het hayr

gheestigher uyt werckende, de hoofden insghelijcks kleynder en het gantsche lichaem slancker en droogher maeckende dan d' oude voor hem ghewoon waeren te doen, ten eynde dat sijne beelden door dit middel een ghevoeghlicker lengde moghten ghekrijghen. Hy nam de Symmetrie op het aller nauste waer, veranderende de vierkante statuen van d' oude meesters door een nieuwe ende ongebruyckelicke maniere van doen, dies liet hy sich mede verluyden, dat de menschen van d' oude Konstenaers ghemaeckt waeren, ghelijckse sijn; datse van hem daerenteghen ghemaeckt wierden, ghelijckse behooren te sijn.

9. Dewijl het oversulcks niet en kan gelochent worden dat de Symmetrie eertijds voor 't grootste hoofd-stuck der Konste ghehouden wierd, soo en magh het ons mede niet vreemd schijnen dat d' oude Meesters haeren voornaemsten lust in naeckte Beelden schepten: Want ghelijck de naeckte lichaemen 't ghene ghebreckelick is niet en verhelen, soo, plaghtense oock niet spaerigh te sijn in 't vertoonen van 't ghenese prijswaerdigh in sich hebben, seght den jonghen Plinius Lib. III. Epist. 6. 's Menschen naecktheyd is een gantsch wonderbaerlick behulp der schoonheyd, seght Lactantius de opificio Dei, Cap 7. Nochtans plaghten d' oude Griecken aller meest haer vermaeck inde bloote ende onopgepronckte lichaemen te nemen; want sy niet en konden verdraeghen dat de Symmetrie (die van hun met groot recht voor d' opperste deughd der Konste wierd ghehouden) onder d' optoyssels van een min konstigh ghewaed verdonckert soude blijven. Apelles heeft een van d' oude Helden naeckt gheschildert, even als of hy de nature selver met dit stuck wercks uyt-eysschen en tot den strijd beroepen wilde, seght Plinius Lib. XXXV Cap. 10. Het is een Griecksche ghewoonte, seght den selvighen Plinius wederom in een andere plaetse*, niet met allen te bedecken, het Roomsche oorlooghs ghebruyck brenght daer en teghen mede, datmen de Beelden een pans-cier ofte eenigh ander borst-harnas toepasse. Praxiteles heeft het onderscheyd tusschen ghekleede ende onghekleede figuren door eenen seer gauwen vond loofelick te verstaen ghegheven: Want als Praxiteles twee sijner Venus-beelden of eenen tijd voor den selvighen prijs te koop droegh, seght Plinius*, soo ist dat d' inwoonders van 't Eyland Coos (dien de keur toebehoorde) het ghekleede beeld verkosen, achtende dat het selvighe met de zedigheyd ende eerbaerheyd aller best over een quam. De Gnidianen kochten oversulck 't verworpe naeckte beeld om het ghelijcke gheld, alhoewel met een onghelijck gherucht: want Praxiteles heeft de Stadt Gnidos door het beeldt van dese Goddinne eenen gantsch groote naem verworven. Haer Huysken wordt wijd open gheset, ten eynde dat het beeld van alle kanten moght worden besichtight: Het schijnt mede dat de Goddinne selver daer niet teghen en heeft, sulcken verwonderingh verweckt dit beeld, van wat kant dat men het oock besiet. Gelijck wy het oversulcks

daer voor houden, dat de stucken van d' oude Meesters met allerley loffelicke deughden rijckelick vervult waeren; soo ghelooven wy mede vastelick, dat de prijswaerdigheyd haerer wercken voornaemelick bestond in den roem van de seldsaeme proportionele eenvoudigheyt die in d' oude stockbeelden ende schilderijen met de nature selver schijnt te strijden. Het is mede onmoghelick dat yeman sijne ooghen op de alnoch overighe oude beelden soude slaen. Of hy sal vele beter dingen sien, seght Cassiodorus*, dan hem oyt in het lesen voorquamen; hy sal schoonder dinghen beooghen, dan hem oyt in den sin schooten; de statuen naemelick, die de deughden van haere werck-meesters tot op desen huydighen dagh toe melden. Hy sal met groote verwonderingh beschouwen hoe d' aderen in het koper spelen, hoe de hijsen door het ernstighe ghepoogh swellen, hoe de senuwen onder en tusschen het gaen ghespannen staen; ja den ghegoten mensche sal sich selven in soo vele ende verscheydene ghelijckenissen aen hem vertoonen, dat hy den naegheboetsten man veel licht voor een naturelicke mensche houden sal. Dese verwonderingh sal hem noch voorder tot d' aenmerckinghe van de paerden aenleyden; vermids hy niet en kan versinnen hoe het hy komt dat men in de moedighe beesten sulcken levendighen vierigheyd speurt, ja hy maeckt uyt haere ghefronste ronde neusgaten, uyt haere 't saemen ghedronghene ledemaeten, ende uyt hare nederghedruckte ooren een vast besluyt, dat sy het ghaerne aen het loopen souden stellen, al is het hem ghenoeghsaemlick bekent dat het metael een onoerelicke stijvigheyd heeft.

10. Wy vinden daer en boven in ettelicke vermaerde Schrijvers hoe d' oude Konstenaers, benevens de sorghvuldighe waerneminge van de voorgemelde Symmetrie, oock daer op plaghten te letten dat de Basis ofte den voet haerer stock-beelden met de proportionele grootte der Beelden soude over een komen, als oock dat haere Beelden selver de proportie der plaetse daer inse opgherecht waeren niet en souden te buy ten gaen. Plutarchus spreeckt van 't eerste; Iammerlicke Konstenaers brenghen te passe, seght hy*, dat de kleynheyd haerer stock-beelden aenmerckelicker is, wanneer sy den voet der selvigher al te groot maecken. Vitruvius vereyscht het andere; De gedeelten der Kercken, seght hy*, moeten de gheheele groote door een proportionele ghevoeglickheyd haeres bysonderer stucken volkomenlick beandwoorden. Want datmen alhier door de ghedeelten der kercken niet alleen de bysondere stucken van het ghebouw, maer oock de stock-beelden die daer in opgherecht sijn, verstaen moet, is lichtelick uyt Arrianus* af te nemen, als hy den Keyser Adrianus met een gantsch besighe noestigheydt daer van verwittight, dat de statuen van Mercurius ende Philesius vele te kleyn waeren voor den Trapezuntischen Tempel.

Soo heeft sich den Bou-meester Apollodorus, nae 't verhael van Xiphilinus*, mede gestooten aen de Beelden die in den Tempel van Venus ghewijdt stonden; want hy sich niet en schroomde te segghen, datse grooter waeren dan de gheleghenheyd des Tempels verdroegh. Wy lesen insghelijcks in Strabo*, dat Phidias goede achtinghe op dese Proportie ghenomen heeft, als hy 't Beeld van Iupiter Olympus al sittende maeckte; want alhoewel den Tempel ruym ghenoegh was, nochtans scheen het beeld, selfs oock in dese sittende gestalte, het hoogste verwelfsel des ghebouws met sijn hoofd by nae te raecken; soo scheen het oock het gantsche dack van sijnen tempel te sullen aflichten, indien het eens van sijnen setel bestondt op te rijsen. Ghelijck het dan openbaer is dat d' oude Meesters haere beelden plaghten te schicken nae de gheleghenheydt der Kercken daer inse ghewijdt souden worden, soo plaghtense met eenen oock goede achtinghe te nemen op de plaetsen tot oprechtinghe deser beelden voorbescheyden; want sy maeckten haere statuen dus of soo, nae dat men hun een hoogher of leegher plaets hadde toebestemt, ende alhoewel wy voor desen, in het voorgaende Cap. 8. een seer merckelick exempel van dese haere ghewoonte byghebraght hebben, nochtans en vinden wy het hier niet ongheraeden een ghenoeghsaeme reden van dese haere betrachtinghe uyt Vitruvius voor te stellen; Hoe vele hoogher de scherpheyd onser ooghen opklimt, seght hy*, soo veel minder kanse de dikkigheyt des luchts door snijden; wantse door de hooghde verswackt ende in haere krachten verbroken wesende, onse sinnen een onghewisse maete der grootte plaght te boodschappen en voor te draghen, oversulcks moeten wy allenthalven door de reden soecken op te vullen, het gene daer in de bysondere gedeelten van sodaenige Symmetrien mangelt, ten eynde dat de wercken de welcke in een hoogher plaets ghestelt sijn, ofte oock een Colossische grootte hebben, de sekerheydt haerer proportie niet en souden quijt worden.

11. Soo plaghten dan die ghene de welcke een goede ervaerenheyt in de volmaeckte regulen deser Symmetrie hadden gantsch vreemde dinghen door kracht deser kennisse uyt te richten, Lucianus* verhaelt dat Phidias strecks op het eerste ghesicht van een Leeuwen klauwe gheoordeelt heeft, hoe grooten Leeuwe hy tot de proportie der selviger klauwe moest toepassen. Phlegon Trallianus* een vrijghelaeten knecht van den grootmoghenden Keyser Augustus, maeckt insgelijcks een wijdloopigh verhael hoe dat den Land meter Pulcher, die by den Keyser Tiberius van weghen sijne uytnemende kennisse in allerley wiskonsten hooghe gheacht wierd, de nieusghierigheyd deses Keysers voldaen heeft door het maecken van een hoofd het welck met de Pro-

portie van eenen gheweldighe tand over een quam: Want al de Pontische natien den Keyser eenen tand toesonden die meer dan een voetlangh was, soo ist dat den Keyser verlanghde te weten wat lijf lenghde den eyghenaer deses tands moght hebben ghehadt, en Pulcher heeft sich op dese gheleghenheydt vervoerdert de wonderbaerlicke groote, van dien afghestorven Held pertinentelick voor te stellen. De AEgyptische Priesters, nae het verhael van Diodorus Siculus*, plaghten eyndedelick uyt haere heylige gedenck schriften een gantsch seldsaeme vertellinghe voor te brenghen; segghende; Dat de twee vermaerde Beeldstekers Telecles en Theodorus, sonen van Rhoecus, eenen seer langhen tijd in AEgypten verkeert hebben, en datse tusschen hun beyden het beeld van Apollo Pythius voor d' inwoonders van het Eylandt Samos op een gantsch seldsaeme ende onghehoorde wijse volwrochten: Want alhoewel Telecles d' eene helft deses beelds in het Eyland Samos, en sijnen Broeder Theodorus d' andere helft in de wijdberoemde Stad Ephesius maeckte; nochtans pasten dese twee halve beelden soo wonderlicken wel op malckander, datmen anders niet en konde oordeelen, of het gheheele beeld was het werck van een meester alleen. De selvige Priesters houden daer en boven staende dat dese maniere van doen den AEgyptenaren eyghen was, sonder dat de Griecken de selvighe oyt te vooren in het werck stelden. Want de AEgyptische Konstenaers en plaghten de ghelijckenisse haerer beelden, nae het segghen deser Priesters, van de menschelicke lichaemen door het bloote ghesicht niet af te nemen, ghelijck de ghewoonte der Griecken sulcks mede brenght; maer als eenighe twee Konstenaers de Marmer-steenen die uyt ghehouwen ende in twee verscheydene stucken verdeylt waeren tot sich trocken, dan plaghten sy tusschen hun beyden een bequaeme Proportie des voorghenomen wercks van het hooghste tot het laeghste te beraemen, het gantsche besteck der menschelicker ghelijckenisse in een en twintigh verscheydene ghedeelten afdeylende; dies plaght het oock doorgaens henen te gheschieden dat de Konstenaers, nae het onderlinghe bespreck van sulcken of sulcken groote, verde van malckander vertrocken sijnde, de bysondere stucken haeres ghemeynen wercks tot groote verwonderingh van de verbaesde Aenschouwers nae het verschiet van ettelicke maenden en daghen by een bragten.

12. Noch openbaert sich d' onghelooflicke kracht deser Symmetrie allermeest in deTeycken-konst ofte in d' eerste afschetsinghe der ghevondener dinghen. Dies plaghten oock allerley Konst-vroede Mannen het schierlicke wel gheproportioneerde bewerp van een ghenoeghsaemlick door kaude Inventie voor het voornaemste grond-

werck deser Konsten te houden; wanneer naemelick d' arbeydsaeme Konstenaers haere eerste invallen, sonder 't behulp van eenighe, vermaeckelicke Coleuren, in enckele proportionele linien soo gheestiglick voor ooghen stellen, datmen allenthalven de levendighe kracht der dinghen selver in d' eenvoudigheyd haeres omtrecks en de slechtigheyd haerer eenverwigher binne-wercken verneemt, d' Overgroote verwonderingh daer mede ick my selven bevinde inghenomen te sijn, seght Horatius*, brenght te weghe dat ick 't ghevecht 't welck met roode aerde ofte met een kole op de muyr gheschildert staet soo gretighlick begaepe, dat ick mijne beenen door 't spannen der haessen bynae overrecke; niet anders als of de ghetrocken figuren hand-ghemeyn gheworden sijnde waerlick vochten, en als ofse haer gheweer in 't brenghen ende in 't ontwijcken der scherm-slaeghen in der daed herwaerds en derwaerds swierden. Philostratus heeft den rechten aerd midsgaders oock de waere kracht van de Teycken-konst veele duydelicker uytghedruckt. Het en magh niet gheloochent worden of de linien, seght hy*, die sonder eenighen verwen-prael maer alleen in licht en schaduwe bestaen, verdienen den naem van een Schilderye; vermids wy in de selvighe niet alleen de ghelijckenisse van d' afghebeelde personagien beschouwen, maer oock haere beweghinghen selver, 't sy datse door een schroomhertighe schaemte erghens van afghekeert of door een vrymoedighe voordvaerenheyd erghens toe aenghedreven worden; ende alhoewel dese linten op't aller eenvoudighste t' saemen ghestelt sijnde de vermenghinghe van 't bloed als oock de jeughdigheyd van 't hayr en den baerd in 't minste niet uyt en drucken, nochtans ghevense ons de volmaeckte ghestaltenis van eenen swarten ofte witten mensche bescheydenlick te kennen. Indien yeman oversulcks eenen Indiaen in witte linien bestaet te trecken, hy sal niet te min swart schijnen; ghemerckt sijnen platten neus, sijn staende hayr, sijne bolle kaecken, ende een sekere soorte van dommigheyd ofte versuftheyd ontrent sijne ooghen de gantsche gheleghenheyd der voorghestelder ghelijckenisse plaght te verswarten ende eenen Indiaen allen den ghenen uyt te wijsen die sodaenighen Teyckeningh niet onvroedsaemlick beschouwen.

Ghelijck het dan blijckelick is dat sich den eenighen ende waeren grond-slagh der Konste in de Teickeninghen allermeest ontdeckt, soo gaet het mede vast datse den verstandigen een sonderlinghe vermaeck door de kracht van een rechtschaepene onopghepronckte Symmetrie aenbrenghen. Wy sien 't oock daghelicks dat sich de welgheoeffende Konst-kenners niet alleen met de konstighe wercken selver verghenoeght houden; maer datse boven dien d' eerste, tweede, derde schetsen, die de groote Meesters tot ontwerp haerer wercken ghemaeckt hebben, met een dapper vierighe ende onversaetelicke begheerte beschouwen; niet alleen, om datse d' uytnemende schoon-

heyd en kracht van een welgheproportioneerde Teyckeningh allerbest in d' eenvoudigheyd deser onghecierder linien beseffen; maer oock, om datse inde selvighe den soeten anghst des werckenden Konstenaers ordentlick konnen naespeuren; hun dunckt dat haeren gheest t' saementlick met den gheest des arbeydsaemen Konstenaers spelen gaet, als haer ghemoed door een heymelicke goed-gunstigheyd wordt aenghedreven om 't onvermoeyelicke gewoel sijner diep gheleerder ghedachten nae te vorschen. Wy hebben voor desen* uyt Seneca aengewesen, dat het den Konstenaeren ghenoeghelicker is te wercken, dan ghewrocht te hebben; even het selvighe staet ons alhier in de gheleghenheyd der Konst-lievers aen te mercken; want het hun nerghens nae soo vermaeckelick is de volmaeckte wercken der Konstenaeren met ghemack te besichtighen, of 't schijnt hun vele vermaeckelicker uyt de verghelijckinghe van verscheydene gheteyckende schetsen aen te mercken met wat een bekommerde sorghvuldigheyd 't oordeel des twijfelmoedighen Konstenaers was opghenomen eer hy sijn werck met een goed verghenoeghen heeft durven aentasten. Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen lang ghenoegh en met eenen vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen 't hier by niet laeten blijven en d' aenghevanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d' andere Bootser-konsten ghehouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grooters schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sicht te trecken, seght Plutarchus*, vermids 't menschelicke ghesicht door de bloedende lieffelickheyd der selvigher krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een

welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en maghmen evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in 't minste niet verghelijcken. Derhalven schijnt het vervolgh van onse voorghestelde materie te vereyschen, dat wy nae de verhandelingh van de Proportie tot de Coleuren souden voord-vaeren.


Vorige Volgende