Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. I.

DEN Historischen ofte den sede-vormenden inhoud der Schilderyen, diemen d' Inventie noemt, wordt hier met recht in d' eerste plaetse ghestelt; Aenghesien nieman, of hy schoon allerley verwen by der hand heeft, seght Seneca*, een ghelijckenisse kan uytdrucken, 't en sy saecke dat hy van te vooren rijpelick overlegghe wat hy meynt te schilderen. Het is eveneens hoe de wind waeyt, alsmen noch niet besloten heeft wat haeven te beseylen. Een goed Schutter moet sich selven een sekere Doel-pinne voor stellen, om sijnen Pijl met een vaste ghewisse hand nae 't voorghestelde merck te bestieren. 't Ghene den Konstenaer meynt te bearbeyden, moet overal met een rechtsinnighe Inventie door-reghene, ende in maniere van spreken, gelardeert sijn. Het moet, nae 'tseggen van Zeno*, met eenen goeden sin, als met een bequaeme verwe, eenpaerighlick overghoten ende door weyckt sijn. De woorden van Socrates sijn oversulcks aenmerckens waerd; Alhoewel een gheschilderde waepen-rustinge ghenoeghsaeme vermaeckelickheyd in sich heeft, seght hy*, nochtans isse nerghens toe nut. Ausonius betuyght even het selvighe van een gheschilderde nevel-mist; 't Vermaeck van een gheschilderde nevel, seght hy*, verdwijnt met het ghesicht. Doch dit is maer alleen van die tafereelen te verstaen, daer in ons de bloote ghelijckenisse van een mistighe locht wordt voorghedraeghen; want als ons in de selvighe mist eenighe andere figueren worden afghebeeldet, soo kan het seer wel gheschieden dat sulcke Schilderyen, van weghen den rijcken sin die daer in vervat is, niet t' eenemael vruchteloos en sijn. Dus is het dat ons den selvighen Ausonius in een andere plaetse* den inhoud van een gheestigh stuck beschrijft, waerin den vernuftigten Schilder de lommerachtighe nevelnacht van 't onder-aerdsche rijck door een dicke mist afghebeeldet hebbende, met eenen oock voorstelt hoe de bleecke schimmen van Hero, Sappho, Pasiphaë, Phaedra, Ariadne, Dido, en andere oude rampspoedighe Heldinnen meer, den Minnegod aldaer te keer ginghen; want sy hem soo haest niet en hadden bespiedt, of sy vielen eendraghtichlick op hem aen, hem nae een vinnighe ende onghenaedighe mishandelingh onbarmhertighlick ophanghende, siet de beschrijvinghe van dit tafereel in Ausonius selver.

Soo moet sich dan een goed Konstenaer eerst van allen voorstellen, wat hy meynt nae te boetsen; 't welck hem, indien hy niet t' eenemael van de verbeeldens kracht berooft is, in sulcken oneyndelicken me-

nighte van soo veele ende verscheydene dinghen niet swaer vallen sal; wy hebben veel eer te vreesen dat hy sich met sodaenighen overvloed van gantsch waerdighe ende overtreffelicke dinghen soo dapper sal bevinden overvallen te sijn, dat hy niet weten sal waer hy best de hand aen behoorde te slaen. Keur baert anghst. Onderentusschen gaet dit oock seker 't welck Cicero seght; Daer en is niet ter wereld, seght hy* welck ons ghemoed door de bedenckens kracht niet en schijnt te konnen afschilderen. Soo seght mede een ander oud autheur*. Onse ghedachten sijn maghtigh een gheheele land-streke te begrijpen, en daer in de ghestalte van d' eene of d' andere plaetse nae haeren eyghenen lust te bewerpen ende op te maecken. Maximus Tyrius komt wat naerder, als hy staende houdt*, dat ons ghemoed d' Inventie als haer eyghen ende van selfs aengheboren goed besit ende omdraeght. Alhoewel nu alle menschen, voor soo veelse haere vijf sinnen en 't ghemeyne vernuft niet en derven, bequaem sijn 't eene of 't andere t' inventeeren ofte uyt te vinden, soo plaghten dieghene nochtans in haere Inventien uyt te muyten, dewelcke redelick wel ghestudeert hebben. Men vindt gheen vruchtbaerer verstanden, seght Cicero*, dan die vol sijn van allerhande wetenschappen ende kennisse.

2. Ghelijck dan een gheleerd ende vernuftigh Konstenaer vaerdiglick plaght uyt te vinden wat verdient gheschildert te worden, soo plagt hy met eenen oock sijne eyghene krachten voorsichtighlick t' overwegen, of hy naemelick maghtigh is uyt te voeren 't ghene hy ter hand treckt. Neemt een materie, seght Horatius*, die met uwe krachten overeen komt; laet oock uwe schouderen van langher hand beproeven watse magtig sijn te draeghen ofte niet. Die sich in sijnen keur niet en vergrijpt, het en sal hem nimmermeer aen uytdruckelickheyd ende aen duydelickheyd van een klaerschijnende ordre ontbreken. Martialis bevestight even het selvighe; Die sijnen last van te vooren overweeght, seght hy*, is best maghtigh te draeghen wat hem wordt opgheleyt. Plinius stelt ons 't exempel van Pausias tot bewijs van 't ghene wy alhier gheseyt hebben, voor ooghen; want als desen vermaerden Konstenaer op sich nam de Thespiaensche mueren, die Polygnotus weleer beschildert hadde, te vermaecken; soo wierd hy in verghelijckinghe met Polygnotus gheoordeelt nerghens nae by hem te komen; overmids hy den strijd met sulcken Meester had aenghevanghen in een soorte van werck daer in hy niets te wel bedreven scheen te sijn; of't welck ten minsten met sijne nature niets te wel over een quam. Siet Plin. XXXV. 11. Daer is noch, benevens dese bedachtsaeme voorsichtigheyd, een andere noodsaeckelicke lesse, die wy ontrent het stuck van d' Inventie hebben waer te nemen: Het staet ons toe, segt Tullius*. sodaenighe dinghen in handen te nemen, dewelcke, ofte nytnemende

sijn van weghen haere grootheyd, ofte aenmerkelick van weghen haere nieuwigheyd ofte oock sonderbaer in haeren eyghenen aerd: Want wat de gheringhe, ghewoonlicke, ofte oock de ghemeyne dinghen belanght, de selvighe schijnen gantsch gheenen lof ende verwonderinghe te verdienen. Vytnen ende groote dinghen worden hier in d' eerste plaetse ghestelt; Het gaet immers vast, seght Nazarius*, dat de deughd haer selven meer of min, nae den eysch der voorvallender dinghen plaght op te wecken. Ghelijckse met kleyne saecken slappelick en bynae sorghelooslick te werck gaet, soo plaghtse een redelicke wackerheyd ontrent midden-maetighe dinghen te ghebruyken; wanneerse daerenteghen yet groots heeft te verrichten, dan is dat haeren ernst nae de gheleghenheyd des wercks grooter en grooter wordt. Hier mede stemt noch eenen anderen ouden autheur seer wel overeen; Het gaet met de Konst toe, seght hy*, even als het met de vlamme plaght te doen, de welcke door ghenoegsaeme stoffe ghevoedt wordt, ghelijckse door de ghestaedighe beweghinghe wordt opgheweckt, en door 't bernen meer en meer opblaeckt. De kracht onses verstands groeyt insghelijcks oock met de groote der dinghen; soo is het mede onmoghelick dat yeman een wijdruchtigh en treffelick wenk soude maecken, sonder eerst een waerdighe materie ghevonden te hebben. Dit was de reden waerom den philosophe Aristoteles niet op en hield den Schilder Protogenes aen te maenen dat hy de daeden des grooten Alexanders soude afmaelen; ten aensien van d' eeuwigh-durighe Fame deser dingen, seght Plinius XXXV. 10. Lypsippus heeft oock 't leven van Alexander in veele ende verscheydene wercken voorghestelt, van sijne kindscheyd af beghinnende. Plin. XXXIV. 8. Polydamas Scotussaeus, een wijd-beroemde kamp-vechter, ging alle sijne tijd ghenooten in lijf-lenghde en sterckte verde te boven; soo dat hy in sijne jeugh eenen vreeselick woedenden Leeuwe sonder 't behulp van eenighe waepenen heeft omgebragt; als hy naemaels eenen geweldighen Stier uyt het midden der kudden by 't achterste been aen greep, soo hield hy hem soo vast staende, dat desen dapperen Stier nae veele ghewelds en teghen spertelens sich uyt sijne hand niet en konde ontdraeyen sonder de klauwe des aenghegrepen voets in den loop te laeten blijven. Men seght oock dat desen selvighen Polydamas eenen loopenden waeghen met eene hand teghenhield, sonder dat den voerman met alle sijn slaen en smijten de maght had sijne Paerden verder aen te drijven. Lysippus heeft hem een Beeld onder d' andere Olympische statuen opgherecht, de lof tijtels van sulcken onghehoorde sterckte daer by voeghende, siet Pausanias Lib VI. Wat de dinghen belanght die van weghen haere seldsaeme nieuwig-heyd aenmerckelick sijn, Pompeius heeft sijne schou-plaetse met sulcken slagh van Beelden soecken op te proncken, siet Plinius, nat. hist.

Lib. VII. Cap. 3. Soo dienen wy oock wel te letten op 't ghene den selvighen autheur daer by voeght; Den grooten Pompeius, seght hy, heeft in sijne schou-plaetse soodaenighe Beelden opgerecht, die een wonderlicke fame hadden ende oversulcks van groote Konstenaers met meerder arbeyd bewrocht waeren. Dinghen die in haeren eyghenen aerd sonderbaer en dieshalven aenmerckens waerdigh sijn, waeren afghebeeldet in die seven en twintich tafereelen dewelcke Verres uyt Minervas Tempel wech ghevoert heeft; De Contrefeytsels van verscheyden Siciliaensche Koninghen ende Tyrannen waeren daer in nae 't leven voorghestelt seght Tullius*, soo datse d'aenschouwers niet alleen vermaeckten van weghen de Schilder-Konst die daer in ghespeurt wierd, maer oock van weghen de ghedachtenisse der persoonen selver en d' erkentenisse haerer tronien. Doch hier gheschiedt het menighmael dat ons in dese Schilderye van treffelicke mannen een vaerdighe Inventie wordt aengheboden uyt yet wat 't welck sy wel oyt gheseyt ofte ghedaen hebben. Soo heeft Galaton den artsch-dichter Homerus in 't midden van de gantsche bende der naekomstigher Poëten gheschildert, dewelcke met een onversaetighe ghierigheyd de suyvere water beken die uyt sijnen mond voord-quamen om strijd op-slorpten, siet AElianus var. hist. XIII. 22. Alhoewel het kennelick ghenoegh was dat den vermaerden Veld-heere Timotheus groote saecken voor de Republijcke van Athenen had uytghevoert, nochtans wilde hy met lijden datmen hem den lof deser daden t' eenemael soude toeschrijven, segghende, dat de Fortune daer in oock een hand hadde. Daerom hebben hem de voerloose verstanden der spijtiglick schimpigher Konstenaeren gheschildert als ligghende in sijne tente met eenen diepen slaep bevanghen, ter wijle dat de Fortune aen 't hoofd-eynde sijner koetse groote en maghtige steden met een sleyp-net t'hemwaerd trock, siet AElianus var. hist. Lib. XIII. Cap. 43. Suydas. Schol. in Plutum Aristophanis.

Nae dat den verschrickelicken dwingheland Attila de volck-rijcke stad Milanen overweldight hadde, soo is hem onder andere dinghen een tafereel ter hand ghekomen, in 't welcke de Roomsche Koning op haere goude pracht-stoelen sittende het Schythische volck met de voet vertraden, als wesende t' eenemael verbroken ende overheert: Dit docht hem onverdraeghlick te sijn: Daerom sond hy staens voets aen alle kanten uyt, om dien Konstenaer te vinden, die sulcks hadde afghemaelt. Den armen bloed wierd daedelick voor den Koningh ghebraght, niet beter wetende of men soude hem 't leven op staende voet benemen: Maer Attila oordeelde het een genoegsaeme wraecke te sijn, dat den Schilder sijn werck soude veranderen, gaet henen,

seght hy, stelt my op den Koninghlicken stoel, en maeckt dat de Roomsche Koninghen gheheele sacken vol van goud op haere schouder laeden en voor mijne voeten oodmoedighlick uytstorten, siet Suydas.

3. Ghelijck dan in de Schilderyen van desen slagh altijd een sekere soorte van Historie, tot behulp onser Inventie, te vinden is; soo plaght ons 't aen een hanghende vervolgh der waerachtigher Historien en versierder fabulen allermeest een ghenoeghsaeme en gantsch rijcke stoffe aen te bieden. Wy hebben slechts goede achtinghe daer op te nemen, dat onse Inventie niet al te schrael en al te dorre en sy; maer liever, datse overvloeye, en sich verder uytspreye, dan de teghenwoordighe gheleghentheyd der voorghestelder verhandelinghe schijnt te vereyschen: Ten eynde dat ons werck-tochtigh ghemoed, een gantsch ruyme en volle materie ontmoetet hebbende, met eenen doordringhenden lossen lust breeder uyt-weyde, dan het ons ten eersten aensien schijnt te betaemen. Wij behooren een vruchtbaere materie te verkiesen, seght Seneca*, door de welcke ons verstand t' saementlick vermaeckt ende opgheweckt moght worden. Soo ist ons oock (om de waerheyd te segghen) gheraedsaemer, dat wy de welderigheyd onses onghetemden gheests voor 't eerste in een lustbaere ende overvloedighe Inventie, selfs oock tot vergrijpens toe, souden laeten spelen; dan dat wy de vaerdigheyd onses voordvaerenden ghemoeds door een al te beklemde ofte verkrompen materie souden laeten verflauwen ende versterven. Want waer sal doch een lamme nietighe Inventie haer beginsel nemen? waer waerd sal sy haer selven keeren of wenden? wat uytkomste heeft men eyndelick daer van te verwachten? het en komt met de vrye wackere sinnen der edeler Konstenaeren in 't minste niet overeen aldus in 't enghe beknepen te sijn. De dood dunckt hen verdraeghelijcker te wesen, dan dat sy de hoogh-vlieghende krachten haeres levendighen vernufts ontrent eenighe schraele gebreckelicke verbeeldinghen willens en weten souden gaen verdempen ende versmooren, Ick wensche dat nieman dese mijne woorden misduyde: Want het mijne meyninghe niet en is yeman tot die onmaetighe ende onghebondene roeckeloosheyd aen te leyden, door welcke vele overvlieghende verstanden haer selven menighmael van de slechte eenvoudigheyd der onvervalschter nature tot een gantsch seldsaeme vreemde woestigheydt haerer grilligher, herssenen schandelick laeten vervoeren; maer dit soecke ick staende te houden, dat de onbedwinghelicke en krachtigh ontroerde ghedachten der werck-suchtigher Konstenaeren den vollen toom begheren; voornaemelick, wanneerse op een wijd-voerigh argument ghevallen sijn. Een groote saecke heeft ruymte van doen, seght

Seneca*, ghelijck men daerom dappere lustighe Paerden in een groote loop-baene allerbest leert kennen, vermids sy 't aen 't loopen plaghten te stellen soo haest als hun de renplaetse selver daer toe schijnt aen te maenen, ende in maniere van spreken te terghen; even also moeten oock de Konstenaers een openveld hebben om den vierighen ernst haerer brandender Konst-liefde daer in sonder eenighe verhinderingh te oeffenen; ghemerckt de vaerdigheyd deser edeler Konsten 't eenemael verswackt ende verbroken wordt, als men de selvighe bestaet binnen den omloop van eenen kleynen ringh te besluyten. Het is den naeboetser ongheraeden, seght Horatius*, dat hy sich in sodaenigen enghde begheve, waer uyt hem de schaemte ofte oock de ghelegenheydt des wercks niet toe en laet te rugghe te keeren, 't ghene overvloeyende is, komt uyt een volle borst. Ghelijckmen onder en tusschen met de overlustighe groeysaemheyd van eenen vetten acker lichtelicken raed weet, soo en ist in 't teghendeel niet wel moghelickde onvruchtbaerheyd van een magher stuck lands te verhelpen. Wat men door aftreckinghe kan ghenesen, seght Seneca Rhetor*, is altijd op eenen beteren voet om tot de gesondheydt te gheraecken. Indien het over sulcks ghebeurt dat een volle materie op een al te vroolicke weelderighe maniere en wat te jeughdighlick schijnt verhandelt te wesen; soo sal noch evenwel de rijpigheyd onses toenemenden oordeels met der tijdt maghtigh sijn te besnoeyen wat daer in dese nieuwe vonden onmaetighlick uytsteeckt, onse sorghe daer en boven sal de voornaemste rouwigheyd allenghskens weten te beschaeven; en 't ghene in de gantsche Inventie overtolligh is, sal door het werck selver soetelick afghevijlt ende afghesleten worden. Word maer alleen vereyscht dat het ons aen stoffe niet en ontbreke; en dat daer yet in het werck te vinden sy, het welck devijle kan verdraeghen, dies moeten wy oock in den eersten aenvangh onses wercks de plaete soo dunne niet maecken, dat een redelick diep graveersel de selvighe soude doorsnijden ende verhackelen. Het schijnt mede op desen grond datmen de jonghe leer-jaeren der Konst-lievender aenkomelinghen van eersten af aen de sobere straffe wetten der Konste niet al te seer behoort te verbinden, wanneer sy naemelick door een schijn-dertele brood-dronckenheydt haeres ongheoeffenden verstands worden aenghedreven om haer vermaeck in de volheyd van een lichtvloeyende ende gemackelick voordschietende Inventie te scheppen. De woorden van den tragischen poëte Accius verdienen alhier onse opmerckinge; Het gaet met de verstanden, seght hy*, als het met de boom-vruchten plaght te doen; de welcke in het eerste een wrangh-ampere hardigheyd hebbende, nae der hand sacht en aenghenaem worden: Die vrucht en daerenteghen, de welc-

ke in het eerste sacht en morwe voordghebraght sijn, hebbende van aenbeginne een lieffelicke smaeckelicke sappigheyd, deselvighe plagten op 't aller schielickste te verrotten in stede van rijp te worden. Dies moet men oock de verstanden in sulcken ghelegenheyd een weynigh toegheven, mids daer in yet laetende het welck ter bequaemer tijd en stond sijne behoorlicke rijpigheyd moght bekomen. Siet mede Seneca Hippolyto, Act. II. Sce. 2.

4. Wat die dinghen belanght dewelcke den Konstenaer oordeelt sijnen aendacht te verdienen, hy sal de selvighe niet alleen op de beste, maer oock op de ghemackelickste wijse uytvinden; aenghesien de scherpsinnighste kracht van de aller netste en best beworpen Inventie gantsch gheene verwonderinghe verdient, indien den Konstenaer eenen langhen tijdt met de quellicke moeyelickheyd van een diepe dubbinghe moet worstelen, eer hem sijnen eyghenen vond ter deghe kan voldoen. De vernuftighlick gheestighe en beelden-rijcke imaginatie van een verheven en wel-bedreven Meester is om ende om beset met keur van veler hande fraeye sinnelicke Inventien; het en is hier oversulcks met gheen kamer-kokerollen te doen; hy en behoeft sijn hoofd so seer niet te breken en d' uyterste krachten sijnes verstands soo gantsch besighlick niet af te slooven, om eyndelick nae veel trachten en hertrachten d' eene of d' andere behaeghelicke Inventie te versinnen; want hyse altijd by der hand heeft, als ofse anders niet te doen hadde dan gereedt te staen en nae sijn bevel te luysteren die op de opperste kruyne van eenen hooghen bergh gheraeckt sijn, moghen vrij haer ghemack nemen; 't beklimmen van eenen aenbergh valt swaerder ontrent den voet van 't gheberghte; want ghelijck ons de onbeganckelicke oneffenheyd van de afbreukighe plaetsen om leegh allermeest plaght te quellen, so worden wy veeltijds ghewaer dat sich hoogher op ghemeynelick een effene vruchtbaere grond op doet, alwaer menigherley vruchten onophoudelicken voord-komen, die men nochtans daghelicks, eerst verwelckeren, behoort te plucken. Alhoewel het ons dan nae den eersten ernst van eenen ghetijdighen arbeydt aen ghenen overvloed schorten kan, soo behooren wy noch evenwel in desen overvloed sulcken ghemaetighden sorghvuldigheydt te bewijsen, dat de nettigheyd onses wercks altijd met een mannelick cieraet, en de volheyd onser Inventie gestaedighlick met een rijp oordeel mogt wesen vergheselschapt. Dus sullen wy te passe brenghen dat onse Inventie bevonden sal worden niet verwaendelick grootsch te sijn, maer behoorlick groot; niet afbreukigh steyl, maer sachtelick verheven; niet roeckelooslick onbesint, maer volkomenlick krachtigh; niet pijnelick droevigh, maer rijpmoedighlick straf; niet traeghlick langhsaem

maer stemmighlick bedaert; niet aelweerdighlick dertel, maer heugelick vreughdigh; niet voerlooslick onghebonden, maer manierlick lustigh; niet onmaetighlick bol, maer ghevoeghlick vol, en so voordt. Immers gaet dit vast, dat wy den middelwegh voor den besten en sekersten wegh moeten houden, want het uyterste, soo wel aen de eene als aen d' andere sijde, gheoordeelt wordt ghebreckelick te wesen. Quint. XII. 10. De woorden van den jonghen Plinius sijn oversulcks aenmerckens waerd, en moghen seer bequaemelick toeghepast worden tot het ghene wy alhier hebben voorghestelt: Ieder een staet gheerne bekent, seght hy*, dat daer niet en is het welcke de middel-maet te boven gaet, niet te min schijnt hy de maete soo wel te vergheten, die minder doet dan de gheleghenheyd der saecke vereyscht, als die meerder doet, den eenen wordt geseyt verder te gaen dan de materie verdraeght; den anderen daer en teghen word geoordeelt de materie nergens nae voldaen te hebben. Het is wel waer datse beyde een leelicke misgrepe begaen: Doch den eenen vergrijpt sich selven door een slapmoedighe swackheyd, den anderen wordt vervoert door sijn kloeckmoedighe sterckte: het welcke, ghelijck het misschien voor gheen merckteycken van een doorslepen ende wel afgherecht verstand verstrecken magh, soo gheeft het ons nochtans een klaer en duydelick bewijs van eenen grooten werckelicken gheest. So plaghten dan alle die ghene, de welcke dese onversaeghde kloeckheyd derven, lichtelick te beswijcken; de lijnsachtighe swaermoedigheydt haeres wanlustighen verstands maeckt hun wijs dat het best is langhs den grond te kruypen, om 't ghevaer, 't welck de hoogh-vlieghende ghedachten vergheselschapt, te beter te vermijden: Het en is oversulcks niet vreemd dat sy de hope van een goede treffelicke Inventie vaerdighlick overgheven, ghemerckt sy de selvighe soo schroomhertighlick aentasten: Sy laeten sich dwaeselick voorstaen, seght Quintilianus*, dat de ghesondheydt in magherheyd bestaet; als oock dat d' onmaght haerer krancker herssenen voor een vast bewijs van haer omsichtigh oordeel ghehouden wordt; ende overmids sy het ghenoegh achten nerghens in te faelen, soo vervallen sy onverhoeds in die groote faute dat se haer werck met eenen oock van allerley loffelicke deugden ontblooten. Den selvighen autheur segt oock seer wel op een andere plaetse*, Dorre en gantsch uytgheteerde menschen, menschen die gheen sap noch bloedt in sich hebbende anders niet dan een gheraemte van vel en been schijnen te sijn, plaghten d' onghesteltheydt van haer stanck en teere lichaems met den schijnelicken naem van ghesondheyd te bekleeden, alhoewel die benaeminghe met dese haere gheleghenheydt in 't minste niet over een komt. Want overmids het hun swaer valt de levendighe kracht van een heldere Sonne-licht te verdraeghen, daerom soecken sy onder de schaduwe van eenen grooten ende onbesproken naem te schuylen. Het is wonder dat die ghene

de welcke sulcken en gaeve versleeude ranckigheyd voor de rechte gesondheydt houden, als oock alle de andere die in 't selvighe Gast-huys sieck ligghende dese jammerlicke ghestaltenisse van haer onghedaen, ghepijnighde, en uytghehongherde lichaem beminnen, so goeden gevoelen van haere ghesontheyt hebben, ghemerckt sy door al te vele vastens en door een treurmoedighe quellinghe daer toe maer alleen gheraecken datse ghesond schijnen te sijn. Nochtans plaghten 't de Medicijn-meesters nimmermeer daer voor te houden, segt een ander* out schrijver, dat ons de goede ghesondheyt door de anghstighe quellinghe onses ghemoedt moet toeghebraght worden. Het en is niet ghenoegh datmen vry is van eenighe merckelicke kranckte, aenghesien het alhier vereyscht wordt datmen wel te passe, vroolick, en blijgheestigh sy, ja dien mensche is onghetwijfelt op den naesten trap om sieck te worden ghestelt, die anders gheen bewijs van sijne goede ghesondheyt weet by te brenghen, dan dat hy gheene sieckte op 't lijf heeft.

5. Vermids wy dan uyt het voorighe lichtelick konnen afnemen dat onse Inventie ghemackelick behoort te vloeyen ende als uyt een volle borst vaerdighlick voor te schieten, dat daer oock niet en is t' welck den levendighen gheest van de ghevonden dinghen soo seer verdooft ende vernietight, als dat men de selvighe met strecken en recken tot sijn voorghestelde ooghen-merck soeckt te draeyen; soo worden wy mede volkomenlick daer uyt bericht, dat d' Inventie, die ons in 't hoofd speelt, selden goed ende bequaem wesen kan, alsmense van haeren selfs verkosen loop door eenen gantsch besighen arbeyd ter sijden afkeert tot het ghene wy eens hebben voorghenomen. Den glants van d' aller glinsterighste dinghen wordt besmockelt en t' eenemael wechghenomen, alsmen sich niet en ontsiet de selvighe sonder ophouden te palmmotten; soo plaght het oock de scherpigheyd onses verstands om te slaen en t' eenemael te verplompen, wanneermen de voorghestelde materie door eenen onnoodighen en gantsch onnutten arbeyd bestaet te beschroyen en te verbrijselen. De kracht der dinghen die al te seer doorhackelt en doorsneden sijn, seght Quintilianus*, wordt door haare overgroote subtijlheyd versmaelt en te niete ghebraght. Daerom sietmen 't oock menigh-werven ghebeuren dat de verhaestighde stoutvaerdigheyd van d' aller schielickste invallen veeltijds een sonderlinghe vermaeck in sich heeft; Want ghelijck in onsen acker, soo mede in ons verstand, seght een oud schrijver*, alhoewel men langhe besigh is met het bearbeyden en saeyen van verscheyden dinghen, nochtans plaght het behaeghlicker te wesen 't ghene van selfs opspruyt. Philostratus bevestight even het selvighe met een seer bequaeme reden, Wanneer yeman alle dinghen door een diep grondighe beschouwinghe meynt voord te brenghen, seght hy*, soo ist dat sijn ver-

stand daer mede soo dapper wordt opgenomen, dat het de vaerdigheyd verliest. Dewijl het dan seker is dat een al te bekommerde sorghe de vaerdigheyd onses voordvaerenden gheests merckelick verhindert ende vertraeght, soo kanmen oook lichtelick daer uyt afnemen dat dieghene best beraeden sijn, dewelcke haer selven voor den teghenwoordigen tijd verghenoeght houden, wanneer d' Inventie soo verde ghebraght is datse nu op 't hooghste schijnt te wesen; d' andere daerenteghen die nimmermeer te vrede sijn, blijven doorgaens henen ten halven steken, nae datse de hitte haeres werckenden verstands door al te veele sammelens en door een swaerhoofdige twijffel-moedigheyd eenmael hebben laeten verkoelen. Het ontstaet uyt een gheringh en slecht ghemoed, seght Quintilianus*, datmen sich overal schroomhertigh aenstelt. Soo en kan het oock anders niet gheschieden, of dese vreese moet den loop onses kloecken gheests noodsaeckelick stutten en van andere meer aenmerckelicke dinghen afkeeren. Den selvighen autheur verwondert sich oversulcks in een andere plaetse niet t' onrecht dat veele soo verdrietighlick langhe ontrent yeder deel haerer Inventie blijven hanghen, dewijlse naemelick met het vinden en met het overweghen der ghevondener dinghen besigh sijn: Het welcke alhoewel sy het daerom deden, seght hy*, dat sy de beste dinghen altijd in haer werck souden te passe brenghen, nochtans behooren sy dien ongheluckighen arbeyd grootlicks te verfoyen; want het seker is datse niet alleen de voordvaerenheyd onses ghemoeds inteughelt, maer datse boven dien de hitte onser ghepeynsen door een mistrouwigh transelen uytbluscht. 't En is dan soo heel vreemde niet dat het altemets gheraedsaemer gheacht wordt d' eerste beweghinghen onses ghemoeds, nae dat het eens gaende gemaeckt is, sonder eenigh achterdencken te volghen. Bemerckt ghy niet hoe grooten onderscheyd datter is tusschen de water-beken die uytstaendo waeteren voord-kruypen, en die uyt een springhende Fonteyne uytbortelen? al wat sijnen vollen loop behoudt, is frisch en krachtich, seght Symmachus Lib. VII. Epist. 60. Die het rennen der Paerden dus of soo meynt te bestieren, segt Quintilianus*, vermindert haeren spoed: Soo en kan men oock sijne treden aen een sekere maete niet verbinden, sonder sijnen loop te breken. Ghelijck de bernende tortsen haer vier door een ghestaedighe beweghinge lichtelick behouden, 't welckse nochtans swaerlick hervatten als het door langh stille staen is uytghegaen; even alsoo wordt den vierighen ernst onser Inventie, diemen door 't uytstellen ende slabbacken quijt gheraeckt, door 't aenhouden ende volherden wonderbaerlick ghehandhaeft. Want de verbeeldinghen van soo veele verscheydene dinghen die wy ons selven in 't opmaecken van 't eene of 't andere argument voorstellen, de heymelicke herts-tochten insghelijcks, die ons ghe-

swindighlick werckende ghemoed als dan krachtighlick ontroeren, houden haeren ghewoonlicken loop; soo datse menighmael niet soo veel als de hulpe onser handen verwachten; ja men wordt heel selden ghewaer datse sich wederom aenbieden, nae datmense door eenen ontijdighen uytstel versuymt ende verwaerloost heeft; voornaemelick, wanneer dit opschorten ende versuymen door een, ghemelicke fautvindingh veroorsaeckt is gheweest; 't welck oock sijne swaerigheyd heeft; want het dan allermeest onmoghelick is dat de kracht onser aenghedrevener Inventie eenpaerighlick soude voord-schieten; onse wercken blijven gheduyrighlick met een gantsch haetelicke oneffenheyd ontciert; en of schoon alle de bysondere ghedeelten noch soo wel verkoosen ende beleyt sijn, 't gantsche besteck onses wercks schijnt evenwel brodachtighlick aen een ghelapt te wesen, ende niet meesterlick aen een te hanghen. Quint. X. 7. Wy worden 't daghelicks ghewaer dat veele menschen haere aenghenomen wercken wel ende bequaemelick uytvoeren, als sy de selvighe slechts hertelick en vlijtelick aengrijpen, in 't minste niet twijfelende of sy sullen allerley voorvallende swaerigheden door den ernst haeres toegheneyghden ghemoeds ghemackelick overmeesteren. Immers d' Inventie bestaet voornamelick in de kracht onses ghemoeds; aenghesien ons ghemoed sich van eersten af een levendighe vertooninghe der gantscher materie moet voorstellen; behalven dat dese levendighe vertooninghe ofte vertegenwoordighinghe der begrepener dinghen ons ghemoed met eenen oock soo krachtighlick behoort t' ontroeren, dat het sich door de schijnblijckelickheyd van soodaenighe verbeeldinghen nae de gheleghenheyd der dinghen die wy voor hebben verandert vindende, vaerdighlick ende onvertooghelick aen 't werck valle. Het schijnt oversulcks dat den achtbaeren Quintilianus sijne ooghen op 't groote vermoghen onses verstands gheslaeghen hield, als hy staende houdt dat ons ghemoed, hoe het edeler ende verhevener is, door grooter behulp middelen plaght bewogen ende aenghedreven te worden; Dies het oock door den verdienden lof merckelick toeneemt, seght hy*, het wordt door de voordvaerenheyd sijnes stouten bestaens wonderlick voordgheholpen, het neemt eyndelick eenen sonderlinghen lust om altijd yet groots ter hand te trecken.

6. Volght hier uyt dat den daed-vaerdighen kloeck-vernuftighen Konstenaer een omsichtigh, marcksaem, en gantsch wijs mensche wesen moet; en dat niet alleenlick nae de wijse der ouder schrijvers, die allerley bedrevene ambachts-luyden wijse luyden plaghten te heeten*, maer veel-eer met een seker opsicht op de wonderbaere kracht sijner Inventie; want daer onghetwijffelt yet grooters in staet aen te

mercken, dan wy met den eersten maghtigh sijn te beseffen. Dit alghemeyne welghegrondeerde begrijp, door het welcke wy voorbereydet worden om een goede ende bequaeme Inventie voord te brenghen, wordt in ons door de kennisse van verscheydene Konsten en wetenschappen inghestort: Soo en is het oock niet wel moghelick dat yeman een aenmerckens waerdighe Inventie soude voordbrenghen, 't en sy saecke dat hy de voornaemste gronden der rechtsinnigher gheleertheyd van kinds beenen af leer-ghierighlick heeft soecken in te drincken. Traeghe verstanden plaghten sich met de kleyne waeter beeckskens te behelpen, seght Cicero*, sonder eens om te sien nae de springh-aders der dinghen daer 't al van voord komt. Een voltrocken ende bequaemelick verhandelde Inventie moet uyt een groote en diep ghewortelde volgheleertheyd hervoord spruyten; ghenerley studien behooren ons vreemd te sijn; wy moeten de gantsche oudheyd met te saemen 't ontallicke getal der Poetischer ende Historischer vertellinghen op onsen duym hebben; doch voornaemelick is het van noode dat wy de veelvoudighe beweghinghen des menschelicken ghemoeds midtsgaeders oock alle de bysondere eyghenschappen der selvigher grondighlick souden verstaen, ghemerckt de grote en hooghgheduchte kracht deser Konsten in de levendighe uytdruckinghe van sodaenighe beroerten aller meest gheleghen is. Dus verstaen wy hoe de Konstenaers eertijds met een bysonder insicht voor wijse luyden ghekeurt wierden; ghemerckt men onder alle de andere vrije Konsten naulicks eenige vinden kan, die 't behulp van een hooghe en welversochte geleertheydt meer van doene hebben. Euphranor heeft in sijnen tijd wonderbaerlick gheschenen, omdat hy sich niet alleen in de Konst van schilderen en beeld-snijden dapper wel hadde gheoeffent, maer om dat hy met eenen oock in alle d' andere Konsten uytnemende was. siet Quintil. XII. 10. Pamphilus, den Meester van Apelles, plaght mede gheweldigh hier op aen te dringhen; want ghelijck hy den eersten Schilder gheweest is die allerhande Konsten, doch voornaemelick de Arithmetische en Geometrische wetenschappen, tot sijne Konst heeft toeghevoeght, so hieldt hy mede staende, dat nieman tot de volmaecktheyd der Schilder-konste sonder 't behulp van dese andere Konsten maghtigh was te gheraecken, siet Plin. XXXV. 10.

7. Dat nu de Mathematische Konsten, doch voornaemelick Geometria ende Optica, seer vele in dese gheleghenheydt vermoghen, wordt uyt het volghende exempel lichtelick afghenomen. Ghelijck de Atheniensen grote reden meynden te hebben dat sy haere schermgoddinne Minerva boven alle d' andere Goden en Goddinnen souden eren en dienen

soo hebben sy 't goed ghevonden haer een schoon beeld op een verheven pijlerne op te richten; dies stelden sy tot uytvoeringhe haeres voornemens twee van de aller beste Konstenaers, Alcamenes en Phidias te werck; en lieten sich met eenen oock verluyden, dat het beeld, het welck in aller menschen oordeel hooghst gheacht wierd, met een ronde somme ghelds soude betaelt worden, dus vielen de Konstenaers vierighlick aen 't werck, aenghedreven sijnde door de hope van groote winste en grooter eere die daer op scheen te sullen volghen. Alcamenes was in de Mathematische Konsten gantsch onervaren, en hieldt het daer voor dat hy sich wonderlick wel ghequeten hadde, als sijn beeldt den ghenen die dichte bystonden fraey scheen. Phidias heeft daer en teghen, achtervolghens de kennisse die hy in de Geometrische en d' Optische wetenschappen hadde, gheoordeelt, dat den gantschen schijn des beelds nae gheleghenheyd van de voorbescheyden hooghde soude veranderen, dies heeft hy d' ooghen sijnes beelds wijd open ghesperret, den neus in verscheyden bochten ghedronghen, de lippen al gaepende van malckander afghescheyden; en so voord, 't was eyndelick vreemd om sien hoe gheckelick het met dese beelden toegingh, alsse eerst in 't openbaer ten toone wierden ghestelt. Want de gantsche menighte, ghelijckse 't beeld van Alcamenes met een sonderlinghe vernoeghen aenschouden, soo kreeghse eenen grooten afkeer van het beeldt het welcke Phidias hadde gemaeckt; het docht hun sulcken misschaepen wanschickelicken maecksel te wesen, dat mense nauwelick konde wederhouden, of sy wilden Phidias met gheweld steenighen, den armen Konstenaer vond sich oversulcks ghedwonghen om met vele smeeckens en biddens oodmoedighlick te versoecken, dat men het oordeel soude opschorten tot dat de beelden om hooghe op haere behoorlicke plaetse souden ghestelt worden, 't welck ghedaen sijnde, soo sachmen de kansse van stonden aen verkeeren; want ghelijck de soetigheydt die men in 't lieffelicke beeld van Alcamenes nae by speurde, door de hoogde verdween ende in een sekere hardigheyd veranderde, so wierd de verdraeyde mismaecktheydt van Phidias sijn beeld door de verkortinghe der verhevener plaetse wonderlick versacht, en 't verschil tussen 't hand-werck deser twee Konstenaeren was so merckelicken groot, dat den eenen sijnen verdienden lof heeft verworven, den anderen daer en teghen is met sijn werck tot schande ghebraght, siet Tzetzes Chiliad. XI. hist. 381. en noch duydelicker Chil. VlII. hist. 193. alwaer hy ons 't voorghemelde exempel voorstelt. De Minerva van Amulius schijnt mede door 't behulp deser Konsten ghemaeckt te wesen; want sy, nae 't segghen van Plinius* haere ooghen altijd op den aen-

schouwer gheslaghen houdt, al ist dat hyse van verscheyden kanten bekijckt. Enighen houden 't daer voor, dat dit een vlacke tronie met d' ooghen recht uyt siende gheweest is, gelijck sich d' onwetende menighte daer over grootlicks plaght te verwonderen dat sodaenighe schilderijen geduerighlick haere ooghen t' onswaerd schijnen te wenden, al ist dat wy noch soo dickwils van plaetse veranderen; nochtans en kan ick niet dencken dat ons Plinius 't grove ghevoelen der onervaerener menighte soude voorstellen, als of het een gantsch seldsaeme ende aenmerckens waerdighe saecke waere geweest, dies dunckt het my oock waerschijnelicker te sijn, dat dese schilderije iet ghemeyns gehad heeft met het beeld van Iuno, 't welck in den tempel van de Syrische Goddinne opghericht wesende den aenschouwer vol in d' ooghe heeft, als hy recht teghen overstaet; soo houdt het hem oock in d' ooghe, als hy van plaetse verandert; ende indien yeman anders het beeld van eenen anderen kant aensiet, hem wedervaert even het selvighe, siet Lucianus de Syria Dea. Bupalus ende Anthermus hebben de tronie van het beeldt van Diana, 't welck in het eyland Chios op een verheven plaetse stondt, in sulcker voeghen ghemaeckt, dat die ghene de welcke eerst in den tempel intreden anders niet ghelooven konden of sy dreyght hun met een stuer ghesicht; d' andere daer en teghen, die nae 't betaelen haerer gheloften ghereed sijn uyt te gaen, laeten sich vastelick voorstaen dat sy nu volkomenlick ghepaeyt ende versoent is, Plin. XXXVI. 5. Het wordt oock daer voor ghehouden, seght den selvighen Plinius* dat dien Hercules, die ons in den tempel van Antonia den rugghe toekeert, het hand-werck van Apelles is. De schilderije (het welck beswaerlick in een omghekeerde figure gheschieden kan) vertoont ons veeleer het volle ghesicht sijner tronie, dan datse ons maer alleen met de bloote hope van sijne tronie te sien soude ophouden.

8. De Konstenaers worden insghelijcks door het exempel van Nicon ghewaerschouwt generley naturelicke dinghen, van hoe kleynen ghewighte de selvighe oock moghen schijnen, te verachten: Want alhoewel desen wijdberoemden Meester t' Athenen in de Galerije, die Poekile gheheeten wierd, een seer schoon Paerd aerdighlick nae 't leven hadde ghetroffen, so dat men daer in een sonderlinghe kracht der Konste speuren moght; nochtans bleef dit wonderlicke werck doe ter tijd den schimp en smaed van yeder een onder worpen; om dat naemelick den schilder d' onderste ooghschelen des Paerds haerigh hadde ghemaecht, 't welck teghen de nature des selvighen beests is strijdende siet AElianus Lib. IV. de Animal. Cap. 50. Pollux Onomast. Lib. II. en Tzetzes Chiliad. XII. hist. 427. Ghelijck wy dan uyt dit exempel aen

de eene sijde vernemen dat d' achteloose onkennisse der naturelicker dinghen de Konst gantsch naedeeligh is, soo gheeft ons Philostratus* aen de andere sijde te verstaen dat de bysondere kennisse van d' eyghenschappen der Nature den Konstenaeren menighmael een goede ende bequaeme Inventie plagt aen te dienen; want als hy ons de schilderije van de broeckachtige velden beschrijft, soo wijst hy daer in aen hoe den vernuftighen Werck-meester door de kennisse van den rechten aerd der Dadel-bomen aengheleydt wierdt om een naturelicke brugge seer geestelick over het water te slaen, niet willende de schoonheyd van sulcken lustbaeren landouwe door 't opsetten van een ghemaeckte brugghe ontcieren, siet Philostratus selver in de beschrijvinghe van die schilderije, als oock in de beschrijvinghe van meer andere schilderijen. Den kloecken gheest der Konstenaeren moet sich over sulcks benaerstighen de nature aller dinghen, doch voornaemelick 's menschen nature, grondiglick te verstaen. Indien yeman de schilderkonst nae behooren recht wel meynt te oeffenen, seght den jongen Philostratus* de selvighe moet niet alleen de menschelicke nature volkomenlick verstaen, maer hy moet sich selven boven dien daer toe schicken, dat hy de rechte eyghenschappen ende merckteyckenen onses ghemoeds, selfs oock inde ghene die stille swijghen, bescheydenlick wete uyt te drucken; Soo is het mede hoogh-noodigh dat hy ter deghe begrijpe waer in de voornaemste krachten diemen in de ghestalte onser wanghen, in den opslagh onser ooghen, inde beweghelickheyd onser wijnbrauwen beseft, gheleghen sijn; kortelick, hy moet alle die dinghen met een omsichtighe opmerckinghe waernemen, dewelcke 't oordeel verstercken. Wijst my derhalven eenen Meester die sich dese dinghen door een marcksaeme naerstigheyd soeckt in te printen, ende ick en sal daer aen in 't minste niet twijffelen of deselvighe sal boven veele andere uytmunten, en allerley konstighe wercken gheluckighlick uytvoeren. Valt het soo uyt dat hy eenen mensche in sijne dolle rasernije ofte in sijnen grimmighe verholghenheydt woedende moet uytdrucken, komt het hem te vooren eenen vermutsten minnaer af te schilderen, ofte oock eenen mensche die vol is van diepe ghepeynsen, dien het herte van vroolickheydt ontspringht, die door eenighe stercke beroeringhen krachtighlick wordt aenghedreven; het en sal hem niet swaer vallen yeder een het sijne te gheven, om alsoo de onvervalschte ghelijckenisse uyt de bysondere eyghenschappen van elck eens gelegenheyd te haelen.

9. Soo gaet het dan vast en wy houden 't daer voor, dat een fijn ende bequaem Konstenaer boven alle dinghen nae een natuyr-kondighe ervaerenheyd behoort te trachten: Niet dat wy hem erghens in een kluyse soecken op te sluyten, om aldaer sijnen kop met verscheyden Geometrische proef-stucken te breken; veel min dat hy 't ghevoelen

van soo veele teghenstrijdighe ghesintheden der naturelicker Philosophen in sijne eenigheyd besighlick soude siften, om daer uyt den rechten aerd van allerley harts-tochten ende beweginghen volmaecktelick te verstaen: Dit en is de meyninghe niet: Want wy het ghenoegh achten dat hy door een daghelicksche opmerckinghe uytvinde hoe de menighvuldighe gheneghenheden ende beroerten onses ghemoeds 't ghebaer onses aenghesichts dus of soo veranderen ende ontstellen. Elcke beroerte onses ghemoeds, seght Cicero*, ontfanght een seker ghelaet van de nature, 't welck men voor 't bysondere ende eyghene ghelaet der de selvigher beroerte houden magh. Een wijs ende verstandigh aenmercker der dinghen diemen behoort nae te volghen, houdt sijne ooghen geduyrighlick gheslaeghen op die menschen onder de welcke hy leeft; achtende dat hem de lesse, die hy te leeren heeft, in elck bysonder mensche, als in een klaer en leesbaer Boeck, op 't aller duydelickste voorghespelt is. Indien het dan ghebeurt dat hy sich in een gheselschap vindt in 't welcke eenighe luyden merckelick ontstelt sijn, men soude terstond uyt sijnen aendachtighen ernst afnemen dat hy sulcken gheleghenheyd ghesocht heeft, om uyt d' ooghen der ontstelder menschen de veelvoudighe gedaente van gramschap, liefde, vreese, hope, smaed, vroolickheyd, vertrouwen, en dierghelijcke beweghinghen meer, te lesen. Alhoewel nu de Konst-lievende groote Meesters haer meeste werck en studie hier van maeckten, nochtans plaghten sy somwijlen oock een weynigh tijds uyt te splijten om de Zede-konst, de naturelicke Philosophie, verscheyden Historien, Poetische versierselen, als oock de Mathematische wetenschappen te versoecken: Want al ist schoon saecke dat de zede-vormers, de naturelicke Philosophen, de Historie-schrijvers, de Poeten, de mathematijcken mede niet maghtigh sijn een eenigh Schilder te maecken; Nochtans brenght de kennisse deser Konsten soo veele te weghe, dat de Konstenaers die sich op dese wetenschappen redelick wel verstaen voor beter ende volmaeckter Schilders worden ghehouden. Tegen-ghift en wond-salve worden uyt verscheyden en menighmael oock uyt tegenstrijdige dinghen opghemaeckt; Ende alhoewel sulcken vreemden vermenghinghe gantsch gheene ghemeynschap met de simpelen schijnt te hebben, nochtans vindtmen daer in een sekere kracht die uyt alle de vermenghde dinghen hervoord komt. De Byen suyghen insghelijcks uyt veele ende verscheydene Bloemen sulcken aenghenaemen smaeckelickheyd van den soetgheurighen honigh, dat aller menschen, vernuft in een ghesmolten niet maghtigh en is yet sulcks nae te maecken. Soo en is het mede niet vreemdt dat de

Schilder-konst sich met verscheydene Konsten en wetenschappen behelpt, de welcke alhoewelse in de konstighe wercken soo heel duydelick niet en worden gespeurt, nochtans overstortense de gantsche schilderije met een heymelicke bevalligheyd die men lichtelick verstaet uyt de kennisse van velerhande Konsten en wetenschappen voordgesproten te sijn. Wordt hier teghen gheworpen dat vele Meesters taemelick wel in de Schilder-konst hebben toeghenomen, niet tegenstaende datse haer hoofd met d' andere voorgemelde Konsten en wetenschappen seer weynich hadden bekommert. Dient tot antwoordt, dat ons ghevoelen niet met allen daer door soude verswackt worden, al stonden wy bekent dat eenighe Meesters sonder 't behulp van d' andere Konsten en wetenschappen redelicke Schilders gheworden sijn; ghemerckt wy in dese onse verhandelinghe niet en spreken van de gemeyne dozijnwerckers, maer alleenlick van de rechte Konstenaers; die in ons oordeel gheleerde kloeckaerds behooren te wesen; dat is; mannen van sulcken uytnemenden verstand en naerstigheyd, dat de Nature t' saementlick met de Konste tot haere volmaecktheyd schijnt aenghespannen te hebben,

10. Ghelijck dan de oude Konstenaers een seer treffelicke maniere van wercken ghehadt hebben, soo hadden sy mede een sonderlinghe gaeve om sich de waere verbeeldinghe van allerley beweghinghen onses ghemoeds op 't aller levendighste voor te stellen; ja wy moghen 't oock vrijelick daer voor houden, dat sy haere wercken nimmermeer met sulcke bequaeme uytdruckinghen van de verscheydene herts-tochten souden vervult hebben, 't en waer saecke dat sy het de pijne waerd gheacht hadden alle die naturelicke beroerten wijslick nae te speuren door de welcke ons ghemoed verruckt ende den gewoonlicken schijn onses wesens verscheydenlick verandert wordt. Zeuxis heeft de schilderije van Penelope ghemaeckt, so dat hy de sedigheyd haeres eerbaeren wesens daer in konstighlick schijnt uytghedruckt te hebben, Plin. XXXV. 9. Timomachus heeft den raesenden Aiax afghemaelt, en hoe hy sich in dese uytsinnighe dolligheyd al aenstelde Philostr. Lib. II. de vita Apollonii. Cap. 10. Silanion heeft den wrevelmoedighen Konstenaer Apollodorus ghemaeckt; ende overmids desen Apollodorus eenen rechten korsel kop was, soo ist dat Silanion niet alleen den Konstenaer selver, maer sijne koppighe krijghelheydt met eenen oock in 't koper heeft ghegoten Plin. XXXIV. 8. Protogenes heeft Philiscus geschildert, als wesende met eenighe diepe bedenckinghen opghenomen Plin. XXXV. 10. Praxiteles heeft Phryne ghemaeckt, als of men haer weelderigh herte in een volle Zee van vreughd en wellust sach swemmen,

Plin. XXXIV. 8. Parrhasius maeckten eenen jonghelingh die in sijne waepenrustinge om strijd loopt, Plin. XXXV. 10. Den Anapanomenos van Aristides sterft uyt liefde van sijnen broeder, Plin. ibidem. Philostratus* beschrijft ons de schilderije van eenen Bacchus die maer alleen bekent wordt by de minne-stuypen die hem quellen. Dese exempelen gheven ons ghenoegh te verstaen, hoe grooten ervaerenheyd d' oude Meesters in 't uytdrucken van allerley beroerten ende beweghinghen ghehad hebben; de volghende gaen noch verder; want wy daer uyt oogenschijnlick sullen vernemen, dat haere Inventien boven dien oock vol van allerley verstand ende gheleertheyt geweest sijn.

11. De vermaeghschapte verdichtsels der gheestigher Schilders en verstandigher Poeten seght Latinus Pacatus*, komen daer in uyt der maeten wel over een, datse beyde eendrachtelick de Victorie vleughels toepassen; ghemerckt die ghene, de welcke de Fortune aen haer sijde hebben, veel eer schijnen te vlieghen dan te hopen. Het is ghewisselick soo, en Pacatus brenght het seer bequaemelick te passe dat de Schilders en Poeten, als goede lievende bloedverwanten, t'saementlick een lijne trecken; want 't ghene Theophilactus Simocratus* van de Poeten segt, dat naemelick de verlustinge der spelender dichters vol is van allerley wijsheyt; Het selvighe wordt oock bevonden in de Schilders en Beeld-houwers plaetse te hebben. Het en is mijne gewoonte niet, seght AElianus*, de beeldender Giet-konstenaers lediglick ende achtelooslick t' aenschouwen; want men altijd in dese haere wercken een sonderlinghe wijsheyd ende een kloeck oordeel plaght te vernemen. Het is onnoodigh dat wy sulcks met vele exempelen souden soecken te bevestighen, aenghesien het daer uyt ghenoeghsaemlick bewesen wordt, datmen noyt sulcken onbesuysten Konstenaer konde ghevinden die de Musen, de Dochters van Iupiter, vreemde ende vervalschte ghedaenten dorst toeschrijven. Soo en weetmen oock van gheen vermaerde werckmeesters te spreken, die de selvighe Musen in 't harnas ghemaeckt hebben; om daer mede bedecktelick te verstaen te geven, dat het leven der ghener die haerselven de Musen opofferen met een sachte ende onghemoeyde gherusticheyt behoort vergheselschapt te sijn. Het tafereel van Cebes waer in de veranderlicke ghevalligheydt des menschelicken levens verstandighlick wordt afghebeeldet, verstreckt ons mede tot bevestighingh van dese wijsheyd. Den Hercules van Prodieus is even juyst van dien slagh, soo heeft sich Themistius* insgelijcks vervoordert den aerd van den valsche en waere vriendschap nae 't exempel van den voorschreven Sophiste, af te beelden. Wy vinden oock in Agellius* een seer levendighe afbeeldinghe van de rechtvaerdigheyd gelijck Chrysippus de selvighe van te vooren door de straffe en gantsch staetelicke coleuren sijner deftigher welsprekenheydt hadde voorgheschildert.

Apelles heeft dese wijsheydt oock te baete ghehadt, als hy dat vermaerde stuck wercks tot ontdeckinghe der lasteringe maeckte, gelijck ons Lucianus de gantsche beschrijvinghe deser schilderije heeft naegelaten. Lysippus en soude nimmermeer maghtigh sijn gheweest de voorby sluypende en sachtelick wechstrijckende ghelegenheyd af te beelden, 't en waer saecke dat hem dese wijsheyt in sijne Inventie bestierdt hadde; siet Auson. Epigr. 12. Het en kan u niet onbekent sijn, seght Heliodorus* ; dat de schilders eenen ghevleughelden God van Cupido maecken; om de wispelduerighe lichtvaerdigheyd der gener, die van hem overheert sijn, daer mede te verstaen te gheven, siet oock Xenoph. Lib. I. Aponnem, als mede Theophyl. Simocatus Epist. 54, Tzetzes Chil. V. hist. 11. Propertius Lib. 11. Eleg. 10. Het soude ons alhier licht vallen duysend en duysend exempelen deser wijsheyt uyt d' oude schrijvers voord te brenghen, indien wy het daervoor niet en hielden dat dese weynighe bygebragte exempelen volkomenlick bewijsen hoe d' aller loffelickste wercken van groote Meesters doorgaens henen uyt den overvloedigen springh ader deser wijsheydt her voordt komen. Dies vinden wy ons selven eyndelick oock ghedwonghen te bekennen dat Apollonius* de Phantasie niet t' onrecht een dingh vol van wijsheyt ghenaemt heeft, als wesende d' eenighe Voedster-moeder van allerley goede Inventien.

12. Alhoewel het nu schijnen magh dat wy den rechten aerd der wijsheyd, diemen in de Inventie moet waernemen, wijdloopighlick genoegh verhandeld hebben; indien yeman evenwel naerder bericht daer van begheert, de selvighe moet noch voorder met ons uyt d' oude schrijvers aenmercken dat de voornaemste deughd van een nette en welghestelde Inventie allermeest in dese vier dinghen bestaet. In de waerheyd. In d' Oportuniteyt, ofte in de waerneminghe van een bequaeme geleghenheyd van tijd en plaetse, in de discretie, ofte in de bescheydenheyd van een tuchtigh ende eerbaer beleyd. In de Magnificentie, ofte in de staetelickheyd. Wat de waerheydt belanght; De Schilder-konst maeckt altijd vele wercks van de waerheyd, seght Philostratus Iconum Lib. I. in Narcisso. Ende ghelijck dien Historie-schryver soo wel met bedrogh schijnt om te gaen, seght Ammianus Marcellinus*, de welcke eenighe warachtighe gheschiedenissen wetens en willens voor by gaet, als die eenighe valsche gheschiedenissen verdicht; even alsoo plaght de maelkonste in het uytdrucken der waerheydt op dese twee dinghen goede achtinghe te nemen, sy en wil aen de eene sijde daer toe niet verstaen datse yet soude uytdrucken 't ghene men in de nature niet en vindt, men kanse wederom aen d' andere sijde daer toe niet brenghen datse yet soude overslaen 't ghene men in de nature vindt. Vitruvius+ dringht op het

eerste aen. Laet de schilderije een beeld wesen, seght hy*, van 't ghene is, of ten minsten kan sijn. &c. Siet het vervolgh deser woorden als oock de bevestighinghe van dit point Cap. III. 12. van ons eerste Boeck. Het tweede wordt ons in Philostratus voorgestelt; Die de voorvallende dingen niet en schilderen naese sijn, seght hy,* vergrijpen sich in haere Schilderyen teghen de waerheyd. Immers vinden wy dat daer aen dit stuck soo veele gheleghen is, dat de oude Meesters op verscheyden geleghentheden nerghens nae soo vele vraeghen nae de schoonheyd haerer Beelden als nae de waerheyd; En wanneer de waerheyd der Historie scheen te sullen schaede lijden indien sy al te veele nae de schoonheyd stonden, soo hadden sy 't liever alles te versaecken dan dat sy de waerheyd in 't minste souden te kort doen. Philostratus gheeft ons hier van een aenmerckens waerdig exempel, wanneer hy verhaelt hoe de Paerden van Amphiaraus geschildert waeren; het dunne stof 't welck de sweetende Paerden van alle kanten aenkleefde, seght hy*, ghelijck het hun de schoonheyd benam, soo gaf het hun een grooter schijn van waerheyd. Den vernuftighen Konstenaer heeft oversulcks de waere ghestalte deser Paerden seer wel versonnen ende uytghedruckt; Want het anders niet gheschieden en konde, of de Paerden mosten in 't midden van sulcken bloedighen ghevecht bijster seer verhittight ende bestoven sijn. 't Blijckt dan met hoe grooten ernst d' oude Meesters de waerheyd, in dinghen die de Historie aengaen, gade sloeghen; sy lieten sich duncken dat het hun aen 't voornaemste ontbrack, wanneermen de waerheyd in haere stucken niet en sach uytsteken. De reden van dit haer ghevoelen en behoeft niet verde opghehaelt te worden. Want ghelijck yeder-een bekent staet dat de konstighe wercken d' aenschouwers soo wel tot onderwijs als tot vermaeck behooren te dienen, soo gaet het mede vast en 't moet noodsaeckelick daer op volghen dat de waerheyd boven alle andere dinghen in de Schilderyen betracht moet worden; ghemerckt, nae 't segghen van Lucianus* 't ghene profijtelick is maer alleen uyt de waerheyd plaght t' ontstaen. Wy hebben hier alleenlick tot besluyt aen te mercken, datmen onderentusschen op een sekere geleghenheyd verscheyden eyghenschappen der waerer ghelijckenisse voorsichtighlick magh voorby gaen, of ten minsten lichtelick aenroeren. Want als wy ons selven van noods weeghe daer toe niet gheperst en vinden, dat de waerheyd der ghelijckenisse in eenighe bysondere figuren sorghvuldiglick soude worden uytghedruckt; dan is het gheraedsaemer, dat wy de schoonheyd der hupscher lichaemen door 't ontijdighe ende ondienstighe bejagen der waerheyd niet en souden verdooven. Wanneer de Schilders eenighe schoone ende bevallige tronien, daer nochtans 't een of 't

andere ghebreck in ghespeurt wordt, bestaen te Contrefeyten, seght Plutarchus,* wy plaghten dan op de selvighe te versoecken, dat se die mismaeckte hardigheyd niet t' eenemael en souden voorby gaen, noch oock al te besighlick uytdrucken; overmids het seker is dat het Beeld dus of soo ghehandelt wesende, ofte om ghelijck, ofte leelick schijnen sal.

13. De voornoemde waerheyd plaght sich altijd nae de teghenwoordighe gheleghenheyd van de voorghestelde materie te richten; Soo bestaet oock 't waernemen van de oportuniteyt ofte occasie allermeest daer in, dat wy onse wercken nae den eysch der voorvallender omstandigheden marcksaemlick soecken aen te legghen. Want ghelijck men dien Kamer-speler voor onvroed ende onbesint houdt, die eenen lichtvaerdighen dronckaerd op de stellagie in Raeds-heeren kleederen al danssende vertoont; soo wordt het mede in een goed Konstenaer vereyscht, dat hy sijn werck nae de gheleghenheyd der voorghestelder dinghen op 't aller ghevoeghlickste schicke. Derhalven heeft oock Philostratus* de wijsheyd ende d' occasie op eenen seer goeden grond de voornaemste hoofd-stucken der Konste ghenaemt. De Schilderye van den verliefden Bacchus, ghelijckse ons in den selvigen autheur beschreven wordt, dient tot bewijs; Bacchus wordt maer alleen bekent, seght hy*, by de minne stuypen die hem aenkomen: Wat het cieraet sijnes kostelick ghebloemden ghewaeds aengaet, de dasse-vellen, insghelijcks als oock de lancien met aerd-veyle bekleedt, alle dese dinghen ligghen ter sijden af versmeten; wantse met den schijn van dese sijne teghenwordighe gheleghenheyd in het minste niet overeen komen. Den jonghen Philostratus stelt ons even het selvighe, in de schilderije van de verbaesde Hesione voor ooghen; De occasie wil niet lijden, seght hy*, dat de schoonheyd van de verslaeghene jongh-vrouwe puntighlick soude worden uyt ghedruckt, aenghesien 't ghevaer hares levens en 't hert-seer ontstaende uyt het menighvuldighe verdriet het welck sy alreede voor ooghen hadde, ghelijckse de bloeme haerer jeughd verdorven, soo vertoondese noch evenwel eenighe merckteyckenen waer uyt d' aenschouwers de bevalligheyd van haere volmaeckte schoonheyd moghten afnemen. Daer wordt oock sulcken soeten ende welstandighen verbaestheydt in de schilderije van de bedruckte Andromeda aengemerckt, nae de beschrijvinghe die Achilles Tatius* daer van maeckt. Ghelijck wy dan sien dat d' oude Meesters de geleghenheyd des tijdts in haere stucken aendachighlick waernamen, soeckende 't gantsche werck met sulcken bequaemheyd te belegghen, dat men de rechte eyghenschappen ende d' omstandigheden der teghenwoordiger occasie uytdruckelick daer in bespeuren moght; even alsoo staet ons noch voorder aen te mercken, dat sy met eenen oock op de gheleghenheydt der plaetse nauwe

plaghten te letten, gheduyrighlick henen daer nae trachtende dat sy haer selven en haere wercken gheene kleynigheydt door d' onschickelickheyd van een teghenstrijdighe plaetse souden aendoen. De Schilderijen die van de waerheyd afswijmen, seght Vitruvius*, verdienen gheenen lof; ende alhoewelse door de Konst redelick opghepronckt sijn, nochtans maghmense daerom terstond niet voor goedkeuren, 't en sy saecke dat den inhoud der selvigher bevonden worde onberispelick te wesen en met de rechte reden in alles overeen te stemmen, Als Apaturius van Alabanda te Tralleis een schouwplaetse ofte een toneel gantsch aerdighlick hadde gemaeckt, in het welcke hy verscheyden beelden voor pilernen stelde, als oock Centauren die 't capitael der pilernen ophielden; soo heeft hy daer en boven noch een oppertooneel ghemaeekt, in het welcke 't middel-verwelf, de Kerck-poortaelen, de halve ghevels met allerley Schilder-konst verciert waeren. Als dan 't ghesicht deses tooneels d' oogen van yeder een om de vreemdigheyd nae sich trock, en dat elck een gereed was d' uytnemenheydt des selvighen wercks hooghe te verheffen; soo is daer eenen sekeren Licinius, die in de Mathematische wetenschappen groote ervaerenheyd hadde, verschenen; desen Licinius heeft sijn ghevoelen van dit werck rechtsinniglick uytgedruckt; seggende dat die van Alabanda, ofse schoon van ouds her voor gantsch vernuftighe luyde ghehouden wierden overmids sy haer selven altijdt vaerdigh ende bequaem genoegh tot allerley borgerlick bedrijf betoonden; datse nu nochtans om een slechte vergrijpinghe, die in een enckele ongevoeglickheyd bestond, nerghens nae de wijste schenen te sijn. De wijte was, dat alle de statuen die in haere oeffenplaetse opgherecht waeren, 't volck nae de maniere van de Orateuren schenen aen te spreken; d' andere daer en tegen die de gemeyne mercktplaetse stonden, schenen met de werpschijve te spelen, te loopen, ofte oock te kaetsen, soo heeft dan de gheheele stadt den smaed van d' onghevoeghlicke ende verkeerde stellinghe der statuen moeten draeghen; ende Apaturius en dorst niet eens daer teghen kicken; maer heeft het tooneel daedelick wechghenomen, tot dat hy het nae der handt verbetert en nae den eysch der waerheydt verandert hadde. Alhoewel het nu een gantsch lichte saecke magh schijnen dat men sijne wercken op het allergevoegh-lickste tot de gheleghenheydt der plaetse soude toepassen, en dat de aller ghemeynste verstanden, op de minste openinghe diemen hun dies aengaende doet, wel ghenoegh daer mede weten om te gaen; nochtans en laet sich d' occasie der omstandigheden, die men in 't schilderen moet waernemen, aen sulcke onveranderlicke Konst-regulen niet verbinden, dat men de selvige allen Konstenaeren voor een sekere vaste wet haerer Konste soude moghen opdringhen: Want ghelijck het in vele andere dinghen plaght te gheschieden, soo siet men 't selvighe oock menighmael in d' aenmerckinghe van dese oportuniteyt ofte oc-

casie ghebeuren, dat de gantsche gheleghenheyd der omstandigheden sich anders en anders opdoet, dus of so verandert sijnde nae den eysch, van tijd, plaetse, en andere eyghenschappen die men in 't werck noodsaeckelick moet uytdrucken, 't blijckt dan dat het den Konstenaeren immers doch hoog-noodigh is altijd met d' occasie haerer tegenwoordigher materie te raede te gaen. Het beraed is 't voornaemste 't welck een goed Konstenaer van noode heeft, seght Quintilianus*, ghemerckt het nae den aerd der saecken die wy ter handt trecken verscheydenlick plaght te keeren en te draeyen, So seght den selvighen autheur wederom in een andere plaetse;* Ick meyne voldaen te hebben als ick dit maer alleen voorstelle, dat het beraed in de gantsche gheleghenheyd des menschelicken levens seer veele vemagh, en datmen sonder 't selvighe te vergheefs in alle d' andere Konsten arbeydt, ja dat de toeversicht sonder kennisse veel meer te weghe brenght dan de kennisse sonder toeversicht. Soo gheloove ick oock vastelick, datmen kleyn onderscheyd tusschen 't beraedt en tusschen 't oordeel kan aenwijsen; 't en waer saecke datmen 't daer in voornaemelick stelle, dat het oordeel sich ontrent die dinghen besigh houdt, de welckc nu alreede te voorschijn ghebraght sijn; het beraed daerenteghen bemoeyt sich voornaemelick met die dinghen, de welck als noch verborghen ligghende ofte noyt ghevonden of ten minsten twijffelachtigh sijn: Dat oock het oordeel doorgaens henen vast gaet; 't beraed daer en teghen is een verre-ghehaelde reden, de welcke, ghelijckse veeltijds met het versinnen ende over weghen van verscheydene dinghen besigh is, soo vervatse in sich niet alleen d' inventie maer oock d' oeffeninghe des oordeels selver. De Schilder-konsts vereyscht een gantsch vlijtighe naerstigheyd, een gheduerighe oeffeninghe, een groote ondervindinghe, een diepe wijsheydt, ende een dapper vaerdigh beraedt, de grondregulen der Konste sijn onder en tusschen maghtigh den Konstenaer met een ghewisse hope der volmaecktheyd te vervullen, voor so vele naemelick als hem de selvighe regulen den rechten wegh voorstellen, sonder toe te laeten dat hy sijnen neus neffens andere volghende den ghemeynen dwaelwegh soude inslaen, ghebeurt het dan dat hem dese regulen begheven, soo moet sijn verstand 't overighe uytwercken, mids voorsichtighlick overweghende wat tot de tegenwoordighe gheleghenheydt der voorghestelder materie ghevoeghlick ende oorbaerlick magh worden toegepast. Nealces was uyt der maeten gheestigh, seght Plinius*, en heeft een sonderlinghe vernuft in de Konst ghebruyckt: Als hy oversulks 't Zeeghevecht tusschen d' AEgyptenaers en de Persianen gheschildert hebbende, den Nijl, daerse malkander in aen boord klampten, van de Zee niet wel en konde onderscheyden, overmids het coleur des Nijl-water van 't Zeewater niet met allen en verschilt; soo heeft hy door eenen scherpsinnighen vond soecken te verklaeren, het ghene hy

door de Konst in ghenerley maniere wist uyt te drukken, want hy schilderde op den oever eenen drinckenden Esel, die van eenen Krokodil aldaer belaegt wiert. Timanthes insghelijcks besigh sijnde met het stuck 't welck hem in sijnen Konst-strijd teghen Colotes den oppersten lof der Konste verworven heeft, schijnt seer wel beseft te hebben dat eenighe omstandigheden daer in niet en moghten uytghedruckt worden, of datse ten minste nae den eysch der saecke niet en konden uytghedruckt worden, en, daerom behoorden soo wat opghemoffelt te worden: Want overmids hy in de op-offeringhe van Iphigenia, seght Quintilianus*, Calchas droevigh hadde gheschildert, Vlylles noch droevigher, en dat hy Menelaus den grootsten anghst ende bedrucktheyd hadde toegheschreven die men door de Konst eenighsins treffen konde, al hy nu de gantsche kracht deser beroerten aen dit stuck hadde ghehanghen, en dat hy niet en sach hoe het benauwde wesen haeres Vaders nae behooren soude uytghedruckt worden, soo heeft hy Agamemnons aenghesicht als met een decksel overtoghen, ten eynde dat sich yeder een des Vaders ghebaer nae sijn eyghen begrijp soude voorstellen. Plinius is wijdloopigher in sijn verhael 't welck hy van desen Konstenaer ghemaeckt heeft: Timanthes, seght hy*, had een sonderlingh verstandt, de Iphigenia, die de Oratueren ghenoeghsaeme stoffe aenghedient heeft om haere lofreden Konst daer ontrent te oeffenen, was sijn werck &c. Men weet noch van verscheyden andere stucken tot bewijs sijnes verstands te spreken. Het tafereelken van eenen slaependen Cyclops dient ons hier tot een exempel. Want hy eenighe Satyrs ontrent hem gheschildert heeft, die sijnen duym met den stenghel van het eene of het andere kruyd afmeten, om de groote van desen Reuse in soo kleynen stuck wercks te beter te verstaen te gheven, men vindt altijd een diepe sin in sijne wercken, dan de schilderije selver ten eersten aensien schijnt uyt te wijsen; ende alhoewel de Konst uytnemende groot is, nochtans gaet sijn verstand de Konst verde te boven.

14. De discretie ofte de bescheydenheydt van een tuchtigh ende eerbaer beleyd, ghelijckse met recht onder de vier hoofdstucken der wijsheyd ghestelt wordt, soo plaghtse teghen alle recht en reden van die ghene versuymt te worden de welcke de waerheyd en d' occasie al te nauwpuntighlick waernemen, want ghelijck de Tragoedie-spelers niet gherechtight en sijn allerley vuyle en gantsch wreede geschiedenissen den volcke openlick te vertoonen, soo is het mede onbilligh dat de Schilders eenighe onvlaetighe ofte oock felle daeden voor de ooghen der aenschouwers naecktelick souden voorstellen. Het is onbehoorlick, segt Horatius* sprekende van de Treurspelers, dat Medea haere kinderen in het by wesen des volcks den hals soude afsnijden, dat oock den booswillighen Atreus 't menschen vleesch in het ghesicht der gantscher menichte soude bestaen te koken. Daer plagtmen ons naemelick in verscheyden voor-

vallende materien vele dinghen t' ontmoeten, de welcke reghel recht tegen de besetheydt van een degelick ende welghestelt gemoed schijnen te strijden; soo dat het den Konstenaeren raedsaemer is sodaenighe dinghen met het verlies van t' eene of het andere deel der Historie te vermijden, dan dat sy haeren goeden eerlicken naem lichtvaerdighlick in de Waegh-schaele souden stellen, Lucianus naemt de schilderije van Pylades en de Orestes, die Clytemnestra ende AEgistus ombrogten een gantsch billige ofte recht vaerdige Schilderije, met enen oock de reden van dese nieuwe benaeminghe daer by voeghende. Den Schilder, seght hy*, heeft eenen seer eerlicken wegh beraemt, overmids hy de aenschouwers de onmenschelickheydt van het Moeder-moorden maer alleen als met eenen swenck van verde liet besien, even als of sy dat seyt nu alreede geklaert hebbende met het kelen van den overspeligen AEgisthus al vast doende waeren. Timomachus heeft oock dese bescheydenheyd in sijne Schilderye van Medea waerghenomen, siet Anthol. Graec. Epigr. Lib. IV. Cap. 9. en Ausonius Epigr. 121. Wat d' andere belanght, die de wulpsche begheerlickheyd van d' onbesinde aenschouwers door 't onkuysche ghesicht haerer ontuchtigher wercken soecken gaende te maecken, 'tis maer al te kennelick dat sy de lichtvaerdighe quaedlustighe jeughd door dit niet min schandelick dan schaedelick bedrijf van d' afbreukighe klippen deser fieltachtigher boeveryen in eenen diepen afgrond des verderfs hoofdelingh nederstorten, en dat sy haer selven oversulcks teghen dese bescheydenheyd leelick vergrijpen: Soo behoort oock een oprecht en eerlick Konstenaer in dese gheleghenheyd goede achtinghe daer op te nemen, dat hy sich in sijnen dertelmoedighen eersucht door 't loftuyten van eenen licht-ghelaeden hoop niet en laete vervoeren; aenghesien veele groote Meesters d' aensienlickheyd van eenen eerlicken naem quijt geraeckt sijn, om datse den roem van ick en wete niet wat voor een kluchtsinnighe gheestigheyd al te hittighlick naejaeghden, siet Propert. Lib. II. Eleg. 5. Als oock Sidonius Apollinaris Lib. II. Epist. 2. Dat nu de lodder sieckte van allerley spulckse ghesellen door 't aenschouwen van eenighe vuyle Schilderyen wonderlick ghevoedt wordt, blijckt uyt de gheleghenheyd van eenen loskoppighen minnaer in Petronius Arbiter, alwaer hy ons beschrijft hoe desen raesebol sich ontroert vindende door 't ghesicht van ettelicke Schilderyen (als naemelick van 't ontschaecken van Ganymedes, van d' onbeschaemde Nais die den schoonen Hylas tot oneere versoeckt, van Apollo die de dood van sijnen beminden Hyacinthus bekermt) in dese woorden uytbrack, plaghten dan oock de Goden selver met liefde bevanghen te sijn? en op desen grond is hy daedelick aen't hollen gheraeckt. Al ist dat sich een men-

sche noch soo ernstelick tot de onthoudinghe aenmaent, seght Achilles Tatius,* nochtans wordt hy door de quaede exempelen lichtelick tot naevolghinghe verlockt; voornaemelick als het d' exempelen sijn der ghener, van dewelcke hy een goed ghevoelen heeft: Want de schaemte van de misdaed wordt als dan door d' aensienlickheyd van sulcke voorgangers in een vrymoedighe stoutigheyd verandert. Wy vernemen insghelijcks in Terentius* hoe den rasenden Chaerea door de liefde ende eensaemheyd, twee quaede raeds-lieden, vaerdighlick ghenoegh wierd aenghedreven om de maeghd, die hy met eenen dollen lust naeliep, te verkrachten; al en hadde hem de Schilderye van Iupiter, ghelijck hy de vast versekerde Danae door 't schijnsel van sijnen bedrieghelicken goud-reghen schoffierde, niet aenghestoockt. 't Is de pijne waard dat wy d' aenmerckinghe, die Donatus daer opghemaeckt heeft, souden voorstellen; Terentius heeft alhier op sijn philosoophs aenghewesen, seght hy, hoe grooten schaede de poetische verdichtsels allenthalven doen, wanneerse den gheenen eenighe ondeugende exempelen aendienen, die van haer selven ghenoeghsaemlick tot allerley ghebreken gheneyght sijn. Het schijnt oock dat sich d' oude Romeynen door dese bedenckinghe ghenoodsaeckt hielden nauwe daer op te letten, dat den plightighen Gods dienst der offerhanden die voor 't gantsche volck gheschieden in 't minste niet en souden ontheylight worden; Want sy daer in allerley manvolck soo verde van 't ghesicht der Vrouwen afsonderden ende verschoven, seght Seneca*, dat selfs oock de mannekens-beelden van allerhande ghedierten bedeckt wierden. 't Komt hier mede niet quaelick over-een 't ghene Valerius Maximus van die van Marseillen verhaelt, De stad van Marseillen is sulcken scherpen onderhoudster van de ghestrenghigheyd der ouder wetten, seght hy* datse de sche-spelers, welcker vertooninghen meestendeels met Vrouwen schenderye veouenght sijn, haere stellagien verbiedt; als vreesende, dat de ghewoonte vanrmcks aenschouwen, met der tijd oock de begheerte van sulcks nae te volghen souder 't volck moght invoeren. Wy souden hier tot besluyt van dit derde hoofd-stuck noch voorder aenmercken, dat deese bescheydenheyd oock van die ghene ghequetst wordt, dewelcke haere goude en silvere schaelen in meerder waerde houden, wanneerse met d' ongheschickte Beelden van de Heydensche gheylheyd konstiglick bewrocht sijn, Even als ofde dronckenschap in haeren eyghenen aerd niet maghtigh genoegh en was onse lusten 't ontsteken, seght Plinius*, 't en waer datmen malckander den stercken dranck in bordeel-kroesen toedronck, en dat ons dese beestelicke overdaed door de Kostelickheyd van een quaelick aengeleyde Konst wierd aengepresen. Maer van dit misbruyck deser Konsten hebben wy voor desen ghesproken in 't beghin van't achtste Capittel onses tweeden Boecks.

15. Nu komen wy eyndelick tot de Magnificentie ofte staetelickheyd, die sich ghemeynlick in een welbeleyde Inventie laet vinden, ghemerckt het d' Inventie altijd een sonderlinghe aensienlickheyd toebrenght, dat den Konstenaer bevonden wordt de waerheyd, d' occasie en de discretie omsichtighlick daer in waerghenomen te hebben, Want ghelijck de gantsche Schilder-Konst niet vele om 't lijf en heeft, 't en sy saecke datse met een sonderlinge stemmigheyd vergeselschapt sijnde, d' aenschouwers door den aenghenaemen schijn van een hoogwaerdighe bevalligheyd beroere, soo maghse evenwel niet al te seer op d' opghepronckte verlustinghe van een overarbeydsaeme nettighheyd steunen, vermids de grootsche heerlickheyd des gantschen wercks door sulcken optoyssel verhindert ende vermindert wordt; dies plagten oock de Konstenaers selver d' achtbaerheyt haerer Konste te verliesen, als d' aenschouwers op d' aenmerckinghe van 't al te sorghvuldighe cieraet beghinnen te vermoeden, dat het maer enckele affectatie, en gheen rechte magnificentie en is, diemen in 't werck speurt, dat is, als de Konst-vroede aenschouwers beseffen, dat den Konstenaer sijn werck maer alleen met den ghemaeckten schijn van staetelickheyd en niet met de staetelickheyd selver heeft soecken te vervullen. 't Gebeurt daghelicks dat veele, by gebreck van de kennisse en de ervaerenheyd die tot dese curieuse nauluysterende Konste vereyscht wordt, met eenen gantsch besighen arbeyd kasteelen in de lucht bouwen, op datse benevens andere ghemeyne werck-Meesters niet en souden schijnen langhs de grond te kruypen. Noch sijn daer andere die door d' erkentenis van haer ghering verstand een groot ghelaet in de wereld soecken te maecken, mids haer selven boven haer vermoghen op-poffende; even als onmachtighe weeckelinghen haer selven met groote en vervaerlicke dreyghementen behelpen, en korte dwerghachtighe luyden staen gheerne op haere uyterste teenen. Alhoewel nu misschien d' een of d' ander door dit overrecken sijnes verstands, den lof van een groote en krachtighe Inventie schijnt te verwerven; nochtans en kan hy 't ghevaer van sulcken roeckeloosen ghepoogh niet t' eenemael ontgaen. 't Plaght wel somwijlen te ghebeuren, seght Quintilianus*, dat hy, die altijd nae 't overmaetighe staet, yet groots soude uytvinden; doch ghelijck hem sulcks gaer selden wedervaert, soo en kan het evenwel d' andere fouten, in een teghenschaele gheleydt sijnde, niet opweghen. Soo schijnen oock de losse invallen van sulcken vertwijffelden overmoed veel eer uyt den tuymel-Gheest van een ontroerde en pijnighlick woelende fantasie voord te komen, seght Dionysius Longinus*, dan datse souden schijnen op een grootse maniere ghehandelt te sijn. Wilt ghy

weten watmen van soodaenige inventien heeft te gevoelen? brengt de eene voor en d' andere naer in een goed ende onbedrieghlick licht, en ghy sult daedelick gewaer worden dat de dinghen die in het eerste verschrickelick schenen, allenghskens tot een gantsch spottelicke kleynachtinghe vervallen. Ghelijck wy dan uyt dese woorden van Longinus blijckelick verstaen dat de licht verganckelickheyd der schijnstaerelicker dinghen ons volkomenlick daer van overtuyght datse gheen bestendighe grootsheydt in sich hebben; soo gheeft ons den selvighen autheur in een andere plaetse wijdloopighlick te verstaen dat het rechte merckteycken van hooghstaetelicke grootse dinghen in de beklijvende achtbaerheydt der selvigher bestaet; Dat is waerlick groot, seght hy*, 't welck ons t' elcken wederom versch voor de oogen verschijnt; 't welck ons swaer valt, ofte liever onmoghelick is, uyt den sin te stellen, welckers gheduersaeme ende onuytwisschelicke ghedachtenisse dies in onse herten inghedruckt blijft. Immers behooren wy dat altijdt voor een gantsch treffelicke ende waerachtighe hoogh-staetelickheyd te houden, daer alle menschen overal een goed behaeghen in hebben. Want als men bevindt dat een groote menigte der ghener die inden gantschen loop haeres levens, in haer bedrijf, in haere jaeren als oock in haer voornemen wonderlick vele van malckander verschillen het selvige ergens van gevoelen; het over eenstemmende oordeel van so veele en dapper seer verschillende luyden, moet dan d' aensienlickheyd, van het gene sulcken verwondering allenthalven verdient, noodwendighlick vermeerderen, Den jongen Plinius heeft sich mede op den selvigen grond verstout een goedt ghevoelen van sijne schriften te hebben hebben; Ick ben daer in grootlicks verheught, seght hy*, dat mijne Boecken buyten 's lands de selvighe aenghenaemheyd behouden, diese te Roomen ghehadt hebben; want ick nu eenighsins beghin te ghelooven, dat het sijne behoorlicke volmaecktheyd heeft, daer van d' oordeelen der menschen in soo gantsch verscheydene landstreken het selvighe ghevoelen. De reden waerom verscheyden Konstenaers dese Magnificentie meer of min oeffenen, wort getrocken ofte uyt de bysondere toegheneyghtheyd haerer nature, ofte uyt een seecker gebruyck 't welck sy met voorraed aennemen. Ghelijck de hooghdraeghende dinghen uyt de nature oorspronckelick voordkomen, seght Longinus*, soo en konnense ons door de loeringhe niet worden inghestort; ja de eenighe Konst om tot dese grootse dapperheyd te gheraecken, bestaet voornaemelick daer in, datmen van de Nature daer toe bequaem worde gemaeckt. Den selvighen autheur seght wederom in een andere plaetse; Die van eenen verheven gheest sijn, seght hy*, hebben de meeste bequaemheyd om groote hoogh-staetelicke ghedachten te onderhouden. Het blijckt in Parrhasius. Immers gaet dit altijd vast. Dat daer, nae het segghen van Dionysius Halicarnassensis*, een grootmoedighe nature inden Konstenaer vereyscht wordt, of dat hy sich ten minsten met

een standvastigh voornemen tot allerley hooghstaetelicke en Wonderbaerlicke bedenckinghen moet ghewennen. Het schijnt dat de goedgunstighe nature den vermaerden Schilder Nicophanes als met der hand tot sulcken heerlicken maniere van wercken heeft aengheleydt; Nicophanes was net en aerdigh seght Plinius*, dies plaght hy sich selven allermeest met het afmaelen van d oude dinghen besigh te houden, versekert sijnde dat hem d' eewighduerigheyd der selvigher den grootsten lof soude verwerven. Men wist in sijnen tijd van gheen andere Meesters te spreken, die hem in de voordvaerenheydt sijnes ghemoeds ghelijck waeren. Sijne wercken wierden allermeest ghepresen, om dat hy daer in een sonderlinghe deftigheyd en tragische parmantigheyd ghebruyckte. Pyreicus schijnt mede verstands ghenoegh ghehadt te hebben om dese groote maniere te volghen, het en waer saecke dat hy sich puer willens tot allerley ongheachte en gantsch gheringste dinghen hadde begheven; Daer waeren weynighe die Pyreicus in Konste te boven ginghen, seght Plinius in de selvighe plaetse, maer ick en wete niet of hem sijn voornemen bedorven heeft; want alhoewel hy eenen dappere lust to allerley gheringhe slechte dinghen hadde, nochtans verkreegh hy daer in den hoogsten lof. Hy schilderde Barbiers winckels, Schoenmaeckers winckels, Eselkens, verscheyden soorten van toespijse, en dierghelijcke dinghen meer, dies wierde hy onder de wandelingh Rhyparographus gheheeten; 't welck even soo veele beduyt als of men hem Klad-schildere hadde genoemt, hy was in dese dinghen uyt der maeten vermaeckelick, soo dat d' aller staetelickste tafereelen van vele anders Konstenaers minder plaghten te ghelden dan dese grollen van Pyreicus. Soo hebben dan die ghene de gantsche kracht van 't gene wy tot noch toe gheseyt hebben in weynighe woorden (onses dunckens) verstandighlick begrepen, de welcke wy de hooghstaetelickheyt der Inventien die uyt een verhevene Imaginatie voordkomen, eenen achtergalm ofte oock het naegheschal van de waere grootmoedigheyd noemen. Wy houden het mede daer voor, dat het allen den ghenen, die nae eenen onsterfelicken naem hungkeren, hoogh-noodigh is, datse eenen uytnementlick grooten gheest hebben, of datse ten minsten allerley groote ghedachten en staetelicke verbeeldinghen vaerdighlick souden weten te onderhouden. Doch aenghesien ons ghemoedt niet wel maghtigh en is dese lesse nae te komen, het en sy saecke dat het gantsch en gaer ontkommert en van allerhande nederige vuyle sorge ontlast sy; so volgt het onwedersprekelick daer uyt, dat wy wel moeten toesien dat de gewillighe vaerdigheydt onses vrijen gheests door het bittere sorghenpack, het welck ons ellendighe leven allenthalven aenkleeft, niet en worde onderdruckt. Want ghelijck het den menschen onmoghelick is haer ghemoed op eenen tijd t' saementlick te verenghen en te verwij-

den; even alsoo is het hun mede ondoenlick haere sinnen op eenen tijdt met staetelicke ende gheringhe bedenckinghen besigh te houden. Een vervroolickt ghemoed plaght altijd een scherpsinnighe Inventie uyt te storten, seght Cassiodorus XI. Variarum, in praefat. Het en is niet moghelick, seght Longinus*, dat die ghene, de welcke den gheheelen tijd haeres levens ontrent gheringhe en gantsch slaefachtighe bekommernissen verslijten, yet souden uytrechten het welck de verwondering der volghender eeuwen moght verdienen, siet Iuvenalis Satyra Vl. en T. Calpurnius Siculus, Ecloga IV. Protogenes heeft een goede wijle tijdts met armoede ende ghebreckelickheydt gheworstelt, eer hy sich ter dege konde voort doen en grooter saecken ter hand trecken; Ghelijck hy in het eerste byster arm was, seght Plinius*, soo nam hy sijne Konst geweldigh waer, 't welck oock de reden gheweest is waerom hy nerghens nae sulcken menighte van fraeye wercken naeghelaeten heeft als de andere Konstenaers; eenighe houden het daer voor, dat hy schier anders niet dan Schepen tot het vijftighste jaer sijnes levens toe gheschildert heeft. Het blijckt oversulcks dat nieman oyt sijne Inventie met kloecke en gantsch treffelicke invallen heeft weten te verrijcken, dan die d' onghemoeyde gerustheyt sijnes onbekommerden gemoeds ontrent het vormen ende hervormen van allerley groote verbeeldingen steeds plaght aen te leggen. Alhoewel dit niet en schijnt genoeg te sijn. Want hy moet boven dien sijn beste doen, om desen rustelosen arbeyd sijnes gerusten ghemoeds door het naevolgen van de voornaemste oude schrijvers te verwackeren. Het naevolgen van de beste autheuren, segt den jongen Plinius* geeft ons een sekere bequaemheyt, om sodaenige dingen uyt te vinden, die met hare Inventien over een komen. Cassiodorus en laet het daer niet by blijven, Voorwaer, seght hy*, ons verstand plaght daghelicks af te nemen en te vervallen, als het door den onvermoeyden leef-lust niet en wordt vernieuwt. Onse schueren worden haestighlick verbesight ende verdaen; het en sy saecke datmense door een gheduerighe opvullinghe onderhoude. De Schat-kaemers selver, hoe lichtelick wordense vermindert ende uytgheput, wanneerse haere gewoonlicke inkomsten derven? So plaght oock 't menschelicke begrijp in eenen korten tijd te verschraelen, als het door de Inventie van andere niet en wort gheholpen. De aendachtigheydt van 't lesen vervult ons niet alleen met den rijcken overvloed van groote ende aenmerckens waerdige vonden, maer wijst ons met eenen oock aen hoe men de selvighe tot allerley voor vallende gheleghenheden bequaemlick moet toepassen. Die ghene de welcke daghelicks met hooghgeleerde en gantsch deftighe Mannen omgaen, plaghten insghelijcks door de kracht deses gheselschaps een sekere grootsheyd in alle haere ghedachten, woorden, en wercken aen te nemen. De goede optreckinghe en het hanteren allerley eerlick gheselschap, seght

Porcia de Dochter van Cato*, heeft een sonderlinge kracht over onse manieren. Dies en magh het ons niet vreemd duncken dat den Edelen Pericles, die in sijnen tijd een groot ophouder van dese Konsten ende een kloeckmoedig voorstander van den onvergelijckelijcken Phidias gheweest is soo vele wercks maeckte van Anaxagoras Clazomenius, want als hem desen wijd beroemden Philosophe volkomenlick in allerley naturelicke dingen, doch voornaemelick in de dingen die boven in de lucht ende in het firmament sweeven, onder richt hadde, so ist dat hy in alle sijne woorden en wercken sulcken deftighen stemmigheyd heeft weten te ghebruycken, dat men lichtelick daer uyt afnemen moght hoe grooten voordeel hem de ghemeynschap met den voorschreven Anaxagoras toebroght. Sijne daghelicksche maniere van spreken quam met de grootsheyt sijner verhevener gedachten wonderlicken wel over een, sonder datmen daer in eenige boersche grovigheyt ofte gemaecten schijn konde vernemen; sijn wesen insghelijcks was door de gestadigheydt sijnes hooghdraeghenden ghemoeds soo gantsch staetigh, dat men hem selden sach kokermuylen ofte sijnen mond tot lacchen trecken; sijnen ghemaetighden doch fieren gangh, de ghevoeghlicke sedigheyt sijnes ghewaeds, en vele andere dinghen van dien aerd, vervulden desen Vorst met sulcken aensienlickheyd, dat hem nieman sonder een verbaesde verwonderingh konde aenschouwen, siet Plutarchus in het leven van Pericles. Aengesien dan de natuerlicke Philosophie soo vele in desen moedighen Prince te weghe braght, hoe en sal doch de Historie en de poesije het selvighe in eenen leersaemen Konstenaer niet vermoghen te doen? het en is niet moghelick of de Historie (die met groot recht van Cicero* geseyt wordt de ghetuyghe der tijden, het licht der waerheyd, het leven van de memorie, de meestresse van alle onsen handel en wandel te wesen) moet ons noodsaeckelick met allerley grootmoedighe bedenckinghen vervullen, wanneerse ons een plaetse op haer eerlick toneel vergunt, ten eynde dat wy d' aller nuttelickste exempelen van groote en dappere Capiteynen aldaer op ons ghemack moghten aenschouwen; dat wy in het midden van de vergaederinghe der ouder Helden steppende, haere groote raedslaeghen als tegenwoordigh souden besichtighen; dat wy de aller deughdelickste tijden ende persoonen uyt alle de eeuwen souden uytpicken, en goede kennisse met de selvighe houden. De Poesije insghelijcks (de welcke nae het segghen van Lucianus*, grootspraekigh ende van eenen verheven gheest is) plaght onse ghepeynsen hoogher op te lichten. Dies worden wy mede in de oude Konstenaers ghewaer, dat het altijd de beste Meesters waeren, die haere Inventien van de treffelickste poeten ontleenden. Den gheest

met t' saemen de verhevenheyd der materie, seght Quintilianus*, de levendighe vertooninghe van de voornaemste beweghinghen onses ghemoeds, de welstandighe bevalligheydt die men in verscheidene persoonen nae haere bysondere gheleghenheyd plaght te speuren, wordt uyt de Poeten ghehaelt. Demetrius, Phalereus, Dionysius Halicarnassensis, Plinius, en andere oude schryvers meer, prysen den wyd-beroemden Phidias van weghen de staetige en gantsch hooghwaerdige Magnificentie die in sijne wercken wierd gevonden; en misschen sullen wy ons selven niet vele vergissen, indien wy staende houden dat desen Konstenaer de voornaemste kracht sijner Inventie uyt de poetische schriften heeft getrocken, want hy sich niet en schaemde te belijden, dat hy het voorschrift van sijnen Eleaenschen Iupiter in Homerus hadde ghevonden, siet Valerius Maximus Lib. III. Cap, 7. ex. ext. 4. Apelles heeft oock Diana, achtervolghens de beschrijvinghe van Homerus, in het midden van d' opofferende maeghden gheschildert, Plin. XXXV, 10. Het blijckt mede dat dien Timanthes, die soo hooghlick in alle de oude schrijvers gheroemt wordt om den gheestighen treck die hy in de schilderije van Iphigenia gebruyckte het eerste bewerp van sulcken aerdighen grepe uyt Euripides ghenomen heeft; want desen wijsen tragoedie-schrijver* brenght sijnen Agamemnon op de stellagie met eenen sluyer over het hoofd, Calistratus* gheeft ons te kennen dat Praxiteles eenen gheestighen Bacchus, in naevolghinghe van Euripides ghemaeckt heeft. Wederom verhaelt ons den selvighen Callistratus in een andere plaetse*, dat Euripides mede ghevolght wierd by alle de Konstenaers die den anghst daer 't schoughel vlotighe ghemoed van d' ellendighe Medea in stuck meynden uyt te drucken, ghelijck sy naemelick door medelijden ende wraeke verscheyndenlick verruckt sijnde ghereedt stondt om de vrucht haeres lichaems te behouden of te verderven. Dat nu ons ghemoed van stonden aen vaerdigher wordt ghemaeckt om hoogher op te stijghen, soo haest naemelick als het den grooten gheest van sulcke hemelscher verstanden met eenen hertelicken teughe bestaet in te slorpen, blijckt uyt de volghende ghelijckenisse; Veele worden door anderer luyden gheest niet anders gaende ghemaeckt, seght Longinus*, als ofse door een goddelicke ingheestinghe vervoert wierden. Want ghelijck Pythia, de prophetische priester-nonne van Apollo Delphicus, een gantsch vreemde verruckinge haerer sinnen gevoelt, soo haest naemelick alsse den dryvoet begint te genaecken. Alwaermen verhaelt datter eenen goddelicken damp uyt eenen diepen kuyl plaght uyt te waesemen, en dat de Priester-nonne desen damp soo haest niet en kan vatten, of sy berst terstond uyt in de God-spraecke die haer door een goddelicke ingheestinghe schijnt aengheblaesen ofte aenghewaeyt te sijn. Even alsoo

Plaghten daer verscheyden waeter-beeckskens uyt de hoogh-staetelickheyd der ouder schrijvers, als uyt eenighe gheheylighde springh-aders, in 't ghemoed haerer naevolghers af te vlieten; soo datse de grootsheyd van andere verruckte om gheselschap beghinnen nae te loopen, alhoewelse de stuypen van Apollos trouwanten van te vooren noyt en voelden. Dit en is gheen diefte, maer veel eer een afdrucksel van d' eene of d' andere bequaeme maniere van doen diemen in d' oude speurt. Dies behoortmen oock sodaenigen eeren-strijd vaerdighlick ende eerbiedighlick aen te vanghen; ghemerckt het sulcken gantsch treffelicken saecke is d' overhand daer in te behouden, dat selfs oock die ghene prys-waerdigh sijn dewelcke daer in van haer voorgangers overwonnen blijven. Ghelijck het daerom niet en kan gheloochent worden, dat het lesen van groote schrijvers en 't gheselschap van welgheoeffende verstanden de voornaemste middelen sijn waer door ons ghemoed met allerley hoogh-staetelicke ghedachten vervult wordt; soo gaet het nochtans vast dat die Konstenaers haere wercken met eenen overlustighen moed ende eenen dapperen gheest boven andere aenvaerden, dewelcke met d' aller profijtelickste betrachtinghe van een naer-yverende deughd in 't minste niet te vreden sijn, maer sy begeven sich boven dien in 't geselschap van Apelles, Lysippus, Protogenes, Polycletus, Phidias; sy stellen sich de teghenwoordighe van dese edele gheesten door een levendige inbeeldinghe voor ooghen; niet alleen by haer selven overslaende wat hun dese groote Meesters in 't aenvanghen haerer wercken souden raeden, maer oock wat oordeel datse van haere volwrochte wercken souden strijcken. Dies plaght oock de vreese van schande te behaelen aen d' eene sijde, en de hope van eenen eeuwigh duerighen naem aen d' andere sijde dese sorghvuldigheyd der Konstenaeren te vermeerderen, soo langhe naemelick als sy noch door een ernstighe begeerte om sulcke aenschouwers te behaeghen tot het werck worden aengheprickelt. 't Schijnt dat sich Martialis aldus ghestelt vond, als hy segt*, is daer yet behaeghlicks in mijne boecken, den toehoorer heeft het my inghesteken, Hier uyt plaght het mede t' ontstaen dat het meeste deel der Konstenaeren, alhoewelse d' eensaeme vertreck-plaetsen dapper beminnen, soo langhe naemelick als sy noch met wercken besigh sijn; nochtans verlanghense nae eenen grooten toeloop van gretighe aenschouwers, als het werck nu ghedaen ende voltrocken is. Haer eersuchtigh herte wordt met een heymelicke veronwaerdighingh gheraeckt, ja sy worden t' eenemael onverduldigh als het hun slechts in den sin schiet dat de kracht haerer Konste, daer aen sy soo veele tijds en arbeyds hebben ghehanghen, verdonckert soude blijven. Een saecke die alle menschen in 't ghemeyn betreft, seght Symmachus*, en is nimmermeer met

een eenigh ghetuyghe te vreden. Ghelijck wy dan sien dat een groote menighte van toehoorers de Poeten gheweldigh plaght op te wecken, soo sullen de Konstenaers insghelijcks haere Konsten met meerder ernst en naerstigheyd oeffenen, indiense de voorghemelde liefde van eensaemheyd somtijds aen een sijde stellende, 't gheselschap van eenighe trouhertighe aensienlicke mannen nu en dan tot haere wercken toeroepen. Het ghebeurt selden, seght Quintilianus*, dat yeman sich selven ghenoegh soude ontsien. Doch hier van hebben wy in 't twaelfste Cap. onses tweeden Boecks wijdloopighlick ghesproken. Staet ons hier maer alleen tot besluyt van dese magnificentie aen te mercken, dat d' inghebeelde teghenwoordigheyd van d' oude, als oock de waerachtighe teghenwoordigheyd van de huydens-daeghsche Konstenaers en Liefhebbers krachtigher op onse herten wercken sal, indien wy vastelick ghelooven dat het ghevoelen van de teghenwoordighe en van de toekomstighe tijden aen deser luyden oordeel is hanghende, en dat ons de ghewenschte eere niet en kan ontgaen soo langhe als wy 't goede ghevoelen van soodaenighe mannen verdienen. Dien mensche, seght Mamertinus*, en kan sich met gheen slechte ende ghemeyne ghedachten besigh houden, dewelcke weet datmen altijd van hem sal spreken. Quintilianus bevestight even het selvighe; Daer en is gheen twijffel aen, seght hy*, of diegene plachten haer ghemoed aller meest te verheffen, dewelcke het niet genoegh achten haere ooghen op de naestvolghende eeuwe en op den teghenwoordighen tijd te slaen; maer die de lenghde haeres eerlieden levens als oock den loop haeres loffelicken gheruchts in de ghedachtenisse van alle de naegheslachten stellen. Wanneer yeman oversulcks d' uytnemende lieffelickheyd die de verwachtinghe der onsterffelickheyd met sich brenght beseffende, sijn vermaeck beghint te scheppen inde ghewisse ende onveranderlicke vruchten, ontstaende, niet uyt de soetigheyd van een gheringhe belooninghe, maer uyt het onbegrijpelicke vernoeghen 't welck een Konst-lievende gemoed in d' oeffeninghe deser Konsten plaght te vinden; deselvighe sal sich met eenen oock lichtelick laeten overreden, om dien tijd aen allerley magnifijcke verbeeldinghen te hanghen, die van andere ontrent gantsch schaedelicke en schandelicke betrachtinghen verquist wordt. De goddelikke voorsienigheyd heeft den menschen dese gave ghegheven, seght Quintilianus*, dat hun d' eerlickste dinghen best souden bevallen.

16. Het en verdient oversulcks gheen groote verwonderinghe, dat de goede Konstenaers huydens-daeghs soo dunne ghesaeyt sijn; vermids dese Konste de hulpe van ettelicke andere diepe Konsten ende wetenschappen vereyscht; soo dat een redelick verstand gheoordeelt

wordt sich wel ghequeten te hebben, als het maer in eene deser wetenschappen kan uytmunten. Daerom plaghten oock d' oude Meesters, die nae de volmaecktheyd stonden, haer selven voor gheen Konstenaers uyt te gheven, 't en waer saecke dat sy haer leersaem gemoed met een alghemeyne kennisse van verscheyden andere Konsten ende wetenschappen tot dese Konst behoorlicker wijse hadden voor-bereydet. Gelijck sy dan een voorsichtige sorghe in 't aenvanghen der Konste ghebruyckten, soo plaghten sy mede in 't uytvoeren haerer wercken een gheluckighe uytkomste te hebben; waer als het nu met onse aenkomende nieuwelinghen heel anders toegaet; want sy haere taferelen soo haest niet en konnen opvullen met de lamme Inventie van wijds en sijds opgheraepte figuren, of strecks dunckt hun datse d' aller heymelickste verborghenheden van sulckc achtbaere diep-geleerde Konsten wech hebben, Onder en tusschen gaet dit immers vast, dat een moedigh herte sodaenighen ydelheyd verfoeyt, en dat nieman oyt maghtigh was yet waerdighs te versinnen ende uvt te drucken, sonder dat hy sich van te vooren in allerley gheleerde Konsten ende wetenschappen redelicken wel geoeffent hadde. d' Andere daer en tegen, vooral haer pocchen en snorcken, hebben den rechten Konst-wegh noyt bekent, of ten minsten hebben sy 't herte niet ghehadt dien bekende wegh te betreden. Noch vindtmen eenighe die tusschen beyde loopen; soo datmense voor gheen gheleerde, noch oock voor heel end' al ongheleerde luyden magh houden. Want alhoewel sy in de voornaemste gronden van d' alghemeyne gheleertheyd niet t' eenemael onervaeren sijn, nochtans en willen sy 't niet weten, maer soecken dese haere kennisse gheveynsdelick te verhelen; hopende dat het hun tot meerder lof van gheest en naerstigheyd ghedyen sal, indiense in dese Konsten yet schijnen uyt te richten, sonder 't behulp van eenighe andere noodsaeckelicke Konsten en wetenschappen. Maer dese worden, selfs oock teghen haeren danck, ghemackelijck uytghevonden; want sy en konnen 't licht haerer middel-maetigher gheleertheyd soo behendighlick niet verdonckeren, of daer plaghten noch altijd verscheyden prijselicke merck-teyckenen vand d' eerwaerdighe oudheyd in alle haere wercken uyt te schijnen. Om dan niet veele tijds ontrent dese veynsaerds te verslijten, het dunckt ons noodigher te sijn, dat wy ons een weynigh tot die ghene souden keeren, dewelcke door een onbesinde vermetelheyd plotselinck in 't midden van dese diepe Konsten bestaen in te vallen, sonder de minste kennisse van de philosophie, historie, poesije daer toe te brenghen; wat de Mathematische wetenschappen belanght, het is te vergeefs dat wy

de selvighe onder 't ghetal van de noodsaeckelicke wetenschappen souden stellen; want onse huydensdaeghsche Konstenaers verstaen 't heel anders; sy ligghen soo diep in haere sorgheloosheyd versmoort, dat sy de noodsaeckelickheyd der Mathematischer wetenschappen in 't minste niet en beseffen, sy laeten sich niet alleen verkeerdelick voorstaen dat sy 't wel ghenoegh sonder de selvighe konnen afsien, maer sy houden sich boven dien met een losse kennisse van de andere nood-saeckelicke Konsten en wetenschappen te vrede, sonder eens te bedencken dat een slechte en slordighe maniere van studeren den studenten kleyn voordeel toebrenght. Het moet door eenen ghestaedigen arbeyd in onse herten inghedruckt ende ingheplantet worden, 't gene wy wenschen wel inghewortelt te sien ende als ons eyghen goed te besitten. Soo is daer mede groot onderscheyd, of 't ghene wy voord brenghen ons eyghen is, dan of wy maer alleen ghebruycken wat wy van andere ontleent hebben: Want ghelijck de dinghen die wy uyt ons eyghen selven haelen een sonderlinghe kracht hebben, alhoewelse ghemackelicken schijnen voord te komen; soo placht oock de kennisse van velerhande Konsten en wetenschappen onse wercken wonderbaerlick te vercieren, al ist schoon saecke dat wy daer op niet uyt en sijn. Dit wordt van de gheleerde voornaemelick uytghevonden ende aenghemerckt; alhoewel d' ongheleerde rouwe menighte het selvighe mede schijnt toe te staen, alsse naemelick d' uytghelesen wercken van groote Meesters op 't eerste ghesicht met een verbaesde verwonderingh aenschout hebbende, sich niet en ontsien te bekennen datse vol sijn van allerley verborghen gheleertheyd, en dat het vernuft met t' saemen de wijsheyd des Konstenaers daer in aen alle kanten uytbreeckt. Aenghesien dan d' oprechte Konstenaers een redelickervaerenheyd in allerley goede Konsten ende wetenschappen behooren te hebben, soo konnen wy daer, uyt lichtelick verstaen dat het anders niet en konde geschieden of dese Konsten moesten noodwendiglick in onse eeuwe vervallen; want het nu soo verde met ons ghekomen is, dat d' aller nuttelickste gheleertheyd versmaedt wordt; de hooghnoodigste Konsten en wetenschappen worden schandelick versuymt; yeder-een laet sich dwaeselick voorstaen dat hy d' oudeMeesters in verstand en oordeel verde te boven gaet. Daerom plaghten oock de gewoonlicke wercken van onse huydens-daeghsche Konstenaers de Magnificentie allermeest ghebreck te hebben, wantse overal met het schuym of met den droessem van allerley slechte ende gemeyne Inventien ghestoffeert ende opghevult sijn. De over edele Konste, die wel eer met den staert-sleyp van ettelicke eerwaerdighe weten-

schappen vergheselschapt sijnde, haere aensienlickheyd behield, is nu eenemael onder de voet gheraeckt; sy light sonder eenighe hope van beternisse, sonder eenighen troost, jammerlick verschopt ende verstooten; ja sy is ghedwonghen haer brood, benevens andere gheringhe slechte Ambachten en Bedel-konsten, kommerlick te soecken, soo plaghten oock die ghene de welcke andere in dese Konsten onderwijsen, armhertighlick daer mede te werck te gaen, even als de leerlinghen gheen ander voornemen tot dese Konsten schijnen toe te brenghen, dan datse den armen kost daer mede moghten ghewinnen, het welck grootlicks tot naedeel ende kleynachtinghe deser Konsten streckende is. Maer wat behoeve ick my dit stuck soo seer ter herten te trecken, dat ick my daer over met droeffenisse ofte gramschap soude laeten verrucken? ghemerckt men sodaenighe Konst-verdervers met meerder recht behoort uyt te lachen, op datse haer selven niet wijs en maecken iet groots verworven te hebben, alsse met alle haeren besighen en dwaelelick aengheleyden arbeyd tot dese opperste ghelucksaeligheyd ghebraght worden, dat mense overal voor verwaende gecken en moeyelicke spottelicke narre-koppen houdt. Verheught u oversulcks en grijpt eenen dapperen moed, ghy groote verstanden, ick en kan het niet naelaeten u heden gheluck te wenschen, dat ghy met eenen kloecken gheest sonder eenighe moeyte, sonder arbeydt de aller diepste verborghenheden deser Konsten soo ghemackelick weet te begrijpen ende in 't werck te stellen. Nochtans houde ick my selven daer van ten vollen versekert dat die ghene, de welcke onbequaem sijn om iet treffelicks te versinnen, als oock die haer selven door het leeren van andere Konsten en wetenschappen niet wel en hebben voor bereydet, met alle haer pooghen en trachten niet maghtigh sijn iet te verrichten het welck haere groote gheweldigste hope in het minste moght beandwoorden, maer als sy haer ghemoed te langhe lesten, niet alleen by ghebreck van de nature, maer oock by ghebreck van een goede voorsorghe, tot allerley hooghstaetelicke Inventien onbequaem vinden, dan sijn sy ghedwonghen haer selven met ander luyden Inventien vrede te houden, den gantschen tijd haeres levens met het naeteyckenen van anderer Meesters wercken doorbrenghende, als of sy van aenbeghinne maer alleen nae dese volmaecktheyd ghestaen hadden, datse de stucken van andere Konstenaers met passers en linien moghten naetrecken. Dus feesteren sy dan de dienstmaeghd in stede van de jonghvrouwe selver; en hier in slachten sy de ramp spoedighe Vrijers van Penelope, die sich tot den dienst haerer Deernen begaven, als sy de gunste der Princesse niet en konden verdienen, het ghene

Cicero*, van de Griecksche musiciens verhaelt, dat het naemelick pijpers worden die gheen luyt-slaeghers en konnen sijn, schijnt de gheleghenheyd van sulcke onwaerdighe Schilders bequaemelick uyt te drucken. Alhoewel daer gheen reden ter wereld is datmen sulcke jammerlicke Konstenaers de naeme van Schilders te sijn soude gheven; vermids dien loffelicken naem den genen eyghentlick toekomt. Die niet alleen iet fraeys weten te versinnen, maer die met eenen oock maghtigh sijn vaerdighlick uyt te drucken wat hun haeren verheven gheest voordraeght. Het eerste sonder het tweede is nerghens toe nut, en magh seer wel met een schoon Swaerd het welck in sijne scheede verroest, worden verghelcken. Dit is het voornaemste het welck wy in de gantsche konst hebben waer te nemen; den gantschen ernst der onderwijsers, den arbeydt der leerlinghen is maer alleenlick daer op uyt dat wy onse invallen bequaemelick souden weten voor te stellen; dit wordt door de Konst te weghe ghebraght; al ons ghepoogh streckt daer waerds henen; dit is 't eenighe ooghenmerck en het wit onser Imitatie; soo dat een mensche sijn gantsche leven ontrent dese oeffeninghe besteden magh, sonder dat hy sich nochtans behoeft te vermeten dat hy het volle bescheyd daer van wech heeft; dat eyndelick den eenen Meester gheoordeelt wordt vele andere Meesters in sijne handelinghe t' overtreffen, ontstaet maer alleen uyt dese ghereede maniere van uytdruckinghe, Doch hier moet ick my selven nu in dese mijne voordvaerenheyd een weynigh bedwinghen; want gelijck het naeste het welck op de Inventie volght daer in bestaet, datmen het ghene ghevonden is wel ende bequaemelick uytdrucke, soo ist dat my d'onderlinghe t' saemen-knoopinghe die daar is tusschen d' Iventie en d' uytdruckinghe der ghevondener dinghen verder ghetrocken heeft dan den inhoud deses Capittels schijnt te vereyschen. Om dan niet al te veel buyten de schreve te gaen, soo sullen wy ons alhier te vrede houden met het ghene alreede van d' Inventie gheseyt is, ten eynde dat wy in het naeste Capittel sonder eenighe verwarringhe moghten verhandelen waer in de Konst-maetighe proportionele uytdruckinghe der ghevondener dinghen bestaet.


Vorige Volgende