Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. XII.

DE voornaemde sorghe der ouder Meesters heeft sich noch voorder daer in vertoont, dat sy de wercken diese onder handen hadden door een gantsch loffelicke oprechtichheyd haeres gemoeds openlick ten toone stelden om het oordeel van gheleerde en ongheleerde mannen te beter te versoecken. Minutius heeft de woorden van den overouden poete Hesiodus uytdermaeten wel uytghedruckt. Ick hebbe menighmael ghehoort, seght Minutius*, dat die menschen den allerhooghsten prijs verdienen, de welcke van selfs weten uyt te vinden het ghene tot bevoorderingh haerer gheleghenheyd dienstigh is, volghen die ghene, de welcke den voorslagh van wyser raedsluyden plaetse gheven; die ghene daerentegen de welcke selver niet en konnen versinnen wat profijtelickst is, noch oock nae den goeden raed van andere willen luysteren, dat de selvighe van een seer quaede nature sijn. Den naturelicken Philosophe Heraclitus* heeft dit point tot vrije Konsten toeghepast, als hy seght dat de laetdunckenheydt een gheweldigh beletsel is van onsen goeden voordgangh. Ick houde het daer voor, seght Seneca*, dat vele tot de wijsheyt souden gheraeken, indien sy haer selven niet en lieten voorstaen dat sy alreede daer toe gheraeckt sijn. Siet mede Arriani Epictetus Lib. II. Cap. 17. Soo en kan men oock in dese gheleghenheyd gheen haetelicker Konstenaers ontmoeten dan die op den valschen schijn der Konste eenen hooghen moed scheppen, alhoewel se de eerste linien nauwlicks ghepasseert sijn. Hun dunckt dat sy hem met naegels en tanden behoren te keer te gaen, die de minste fauten in haer werck bestaet aen te wijsen; en ghelijck sy niet een hair breed voor de aller treffelickste Meesters willen wijcken, soo gheven sy haere eyghene dwaesheyd te kennen door de sorgheloosheydt van een verkeerdelick opghenomen authoriteyt. De oude Konstenaers verstonden 't heel anders. De Schilders, de Beeldstekers, ja de Poëten selver, seght Tullius*, wenschen daernae dat de menighte haere wercken op het aller deunste souden ondersoecken, ten eynde dat sy verbeteren mogten wat by velen berispt wordt. Soo plaghten sy dan by haer selven en met andere te overslaen, wat daer erghens in haeren arbeyd misprijselick is. Den jonghen Plinius stelt ons de reden van desen haeren ernst op een andere gheleghenheydt, voor ooghen; Het onbreeckt mij noch altijd aen sorghvuldigheyd, seght hy*, als ick bedencke hoe grooten saecke dat het is iet in 't licht te gheven: Soo en kan ick my selven oock anders niet wijs maecken, of het moet niet alleen met vele maer oock menighmael verhandelt worden, het ghene wy begheeren dat allen menschen altijd wel soude ghevallen. De woorden van Xenophon sijn mede

aenmerckens waerd; Die het Harpen-slaen, 't Fluyten, het Paerderijden, ofte oock eenighe andere dierghelijcke oeffeneninghen volmaecktelick meynen te leeren, seght Xenophon*, versoecken het selvighe niet alleen in het heymelick, maer oock in 't bywesen der ghener die in soodanighe dinghen uymuyten: Sy doen ende verdraeghen al wat hen te doen ende te verdragen staet, om alles nae goedvinden van de aller verstandigste Meesters te verrichten, welwetende dat het hun anders onmoghelick is even groten naem in dese Konsten te verwerven.

2. Benevens dese waenwijse sotten vindt men noch eenen anderen slagh van menschen, welcke, alhoewelse de voorghemelde oprechtigheyt niet en plaghten moed willighlighlick te verwerpen, nochtans laeten sy sich door een vreesachtighe schaemte beweghen om dit noodsaeckelicke behulp te vermijden; de kloecke dapperheyd en manhaftighe standvastigheydt die de konstvaerdighe Werckmeesters doorgaens henen vergheselschapt, wordt in hun door een moedeloose kleynhertigheyd t' eenemael verswackt ende verbroken, so dat sy het oordeel der wereld niet en durven versoecken ende verwachten. Dwase luyden, seght Horatius*, plaghten haere verseerde gheswellen door een quade schaemte te verhelen. Het heeft ghewisselick sijn bescheydt dat sich den verstandighen poete niet en ontsiet dese schroomhertighe menschen met den naem van dwaese luyden te brandmercken, vermids het seker gaet dat allerhande ghebreck groeyt en bloeyt, seght Virgilius*, so langhe als het bedeckt wordt. Het wordt dan voor eerst vereyscht in die ghene de welcke haere gebreckelickheyd midsgaeders oock haere schande door het smooren haerer faute niet en willen vergrooten, dat sy haere misslaegen selver souden opspeuren ende verbeteren; 't welck indien sy haer selven niet toebetrouwen, laetse dan ten minsten overleggen dat de erkentenis onser onwetenheyd, nae het seggen van Minucius Felix*, een sonderlinghe wijsheyd is. Laetse mede bedencken dat die gene de welcke sich sonder eenighe oorsaeck schaemen, als M.Porcius Cato spreeckt*, schaemteloos plachten te sijn als het hun aen gheen oorsaeck en ontbreeckt. Doch van dese verkeerde schaemte hebben wy alreede wat ghesproken Cap. X. § 2. van dit ons tweede Boeck.

3. Het is naturelick dat ieder een het beste ghevoelen heeft van sijne eyghene wercken; want de eyghen liefde brenght altijd te passe, dat het ons uytnemende fraey schijnt te sijn, het ghene wy selver besuyrt ende arbeyds hebben. Den mensche is met een gantsch seldsaeme goeddunckenheyd ende self liefde behanghen, seght Eunapius in Proaeresio. Ick en kan niet begrijpen hoe het toegaet, seght Cicero*, dat onse eygene wercken altijd schoon duncken; nochtans is het soo; ick en kan anders niet dencken, of mijne wercken sijn de beste, ghy daerenteghen laet u selven vaerdighlick voorstaen

dat de uwe de aller aerdighste en gheestighste sijn. Seneca stemt hier mede over een; Wy aenschouwen onse wercken op een gantsch familiaire ende ghemeynsaeme wijse, seght hy*, soo plaght oock dese gunste ons oordeel dapper verhinderen. Ghy bedriegt u selven indien ghy het daer voor houdt dat wy door anderer luyden pluymstrijckerije en niet door onse eyghene liefkoosinghe onder de voet gheraecken. Die ghene de welcke de Amazons in den tempel van Diana Ephesia heyligden, hebben dit seer wel aenghemerckt; want ghelijck sy het oorbaerlick achten dat beeld te verkiesen 't welck in het oordeel der teghenwoordigher werck meesters het aller volmaeckste scheen te sijn, soo heeft het ghebleken dat die Amazon de beste was de welcke van elck Konstenaer in de tweede plaetse nae sijn eyghen werck ghestelt wierd. Plin. XXXIV. 8. Overmidts het dan met de nature der menschen t' eenegaer over een komt dat iedereen sijn eyghene wercken, als den Aep sijne jonghen, met een sonderlinghe liefde omhelst; soo behooren wy dese ontijdighe self minne al met den eersten aen de eene sijde te stellen en onse eyghene wercken onpartijdighlick te beschouwen. Hier uyt stondt het dat de roemruchtigste onder de oude Konstenaers eertijds meer op het oordeel van andere groote Meesters, dan op haer eyghen goed vinden plaghten te steunen. Soo gheeft ons Synesius* te verstaen dat sich Lysippus nae den raed van Apelles veeltijds plaght te richten, ghelijck Apelles insghelijcks het oordeel van Lysippus in grooter waerde hield. Praxiteles ghevraeght wesende, seght Plinius* welcke van sijne mamere wercken hem best aenstonden, heeft gheandwoordt, dat hy die wercken voor de beste keurde daer Nicias de handt aengheslaeghen hadde.

4. Staet hier evenwel aen te mercken dat sy haerselven niet te vrede hielden met de Konstenaers alleen, maer sy plaghten oock boven dien nae eenen grooten toeloop van ervaerene ende onervarene, van nijdighe, gunstighe en onpartijdighe beschouwers hertelick te verlanghen, ten eynde dat haere wercken by alle dese souder eenigh onderscheyd moghten ondersocht ende ghekeurt worden, siet den jonghen Plinius Lib. VII. Cap. 17. Men verhaelt, seght Lucianus*, dat Phidias, nae dat hy dien vermaerden Iupiter voor d' Eleanen ghemaeckt en d' eerste reyse aen den dagh ghebraght hadde, achter de deure stond om te luysteren wat d' omstanders in sijn wenk presen en laeckten. Den eenen oordeelde, dat den neus al te dick was; den anderen, dat de lenghte des aenghesichts 't Beeld mismaeckte; den derden, vond yet anders daer op te segghen. Soo en konden oock dese besighe oordeelers soo haest niet vertrecken, of Phidias plaght sijn deure daedelick toe te sluyten en 't werck nae den sin van den grootsten hoop te verbeteren. Het oordeel van sulcken menighte docht hem gheen kleyne saecke te sijn

want hy het voor ghewis hield dat het groote ghetal der aenschouwers noodwendighlick meer sien moest dan hy alleen, niet teghenstaende dan het hem niet lichtelick ontvallen konde wie hy was. Dat nu dese treffelicke Meesters aen de domme wufte menighte sulcken maght over haere wercken gaeven, was niet uyt hope van yet soodaenighen raepaelie te leeren 'twelck tot voordeel der gantscher Konste in 't ghemeyn strecken moght, Want daer gheen grooter dwaesheyd gevonden wordt, seght Tullius*, dan dat men yet sonderlinghs van de vergaederingh der ghener verwacht, die een by een anders niet dan slechte verachtinghe arbeyds-luyden sijn. En Polycletus, ghelijck ons AElianus* te kennen gheeft, ghebruyckte eertijds eenen seer aerdighen treck om dese ghemeyne verstanden van de lofheyd haeres oordeels kracht gelijck t' overtuyghen, en klaerlick aen te wijsen, dat den Konstenaer die haeren raed in alles bestaet te volghen sijn werck veel eer verslimmen dan verbeteren sal. Ghelijck dan d' oude Konstenaers in 't ghene de Konst aengaet niet seer veel nae 't kallen van Ian rap en sijn maet plaghten te vraeghen, soo docht het hun nochtans behoorlick dat sy de waerschouwinghe van elck bysonder ambachts-man in dinghen die sijn ambacht betreffen niet en soude versuymen. Ghelijck Apelles sijne voltrocken wercken in d' eene of d' andere plaetse sijnes winckels plaght op te stellen, seght Plinius*, daer se van alle de voorby-ganghers beschout moghten worden; soo plaght hy sich mede achter de staende taefereelen te verberghen, en met een wackere oore om te luysteren wat fauten 't ghemeyne volck daer in bespeurde; want hy het voor ghewis hield, dat hem den ghemeynen man in 't naerstigh oordeelen verde te boven gingh. Men seght oock dat hem eenen schoenmaecker berispt heeft, als hy een rijghgat minder in de binnen sijde des pantoffels dan in de buytensijde vond. 's Anderen daeghs bestond sich dien schoenmaecker daer over te verheffen, want hy bemerckte dat den Konstenaer de faute by hem aenghewesen verbetert hadde: dies hy sich noch voorder gingh verstouten om 't een of 't ander ontrent de dije te berispen: Waer over Apelles onverduldigh wordende, hem aengheseyt heeft, dat den schoenmaecker niet voorder dan sijnen leest behoorde te gaen: 't Welck naederhand een ghemeyn spreeckwoord gheworden is.


Vorige Volgende