Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. XI.

ALhoewel het dan blijckelick is dat de oude Meesters door de gheluckige uytkomste haerer konste tot een vrijmoedighe stoutvaerdigheyd wierden aengheleydt, nochtans vervielen sy noyt tot sulcken achteloosen roeckeloosheydt als dat sy de behoorlicke sorghe die tot dese deftige Konsten en tot het bejagh van eenen onsterffelicken naem vereyscht wordt versuymden, de wijlse al te ernstigh waeren om tot haeren wensch een weynigh vroegher te gheraecken. De woorden van Fabius Maximus sijn aenmerckens waerd; Die ghene de welcken haer selven niet te veel en verhaesten, seght hy*, vinden alle dinghen seker ende klaer; den overhaestighen spoed daer en teghen is onvoorsichtigh ende blind. Haestigheyd en naerstigheyt sijn twe gantsch tegenstrijdige dingen; so bevinden wy, voornaemelick in de gelegenheyt der Konsten, dat de naerstigheydt verwerft wat de haestigheyd verderft. De naerstigheyd is een groot behulp selfs oock van middelmaetige verstanden, segt Seneca rhetor Lib. III. Controv. in prooemio. Metrocles plaght te segghen, dat Huysen en diergelijcke dingen om silver te koop sijn, maer dat ons de geleerdheyt tijd en arbeyd kosten moet, siet Laertius Lib. VI. Den vermaerden

schilder Pamphilus, ghelijck wy voor desen* uyt Plinius, hebben aengemerckt, wilde niet verdraeghen dat hem sijne discipulen ontvloghen eerse den tijd van tien jaeren in sijne Schole ordentlick hadden doorgebragt: Dit was een gantsch loffelicke instellinghe, ghemerckt den voordgangh, nae het segghen van Quintilianus*, voornaemelick in de naerstigheyd gheleghen is. Staet ons voorder aen te mercken dat de oude

Konstenaers de ghewoonlicke naerstigheydt haerer leerjaeren niet en plaghten te verlaeten soo haest als sy uyt de schaduwe der Scholen in het openbaere licht voordstepten, want het in het teghendeel blijckt dat haere naerstigheyd met de Konst daghelicks toenam. Wy hebben de onvermoeyde naerstigheyd van Nicias voor desen* uyt Plutarchus voorghestelt. Men seght dat Protogenes wanneer hy de Schilderije van Ialysus onder handen hadde, anders niet dan Lupijnen uyt het sop ghegheten heeft; om dat de selvighe niet alleen maghtigh waeren sijnen hongher te versaetighen maer oock sijnen dorst te verslaen; behalven dat hy vreesde sijne sinnen door de smetscheyd van allerley leckere spijsen te beswaeren hy heeft dese Schilderije teghen het mishandelen en teghen de oudheyd ghewaepent, mids viermael de verwe daer over strijckende, dat de onderste moght verschijnen, als de opperste beghost te verdwijnen, Plin. XXXV. 10. Apelles onder hield dese onverbrekelicke ghewoonte, seght Plinius in de selvighe plaetse, dat hem noyt eenen soo gantsch besighen dagh konde voorvallen, of hy plaght noch altijd de Konst door het trecken van een linie te oeffenen Soo leeren wy mede uyt de volgende woorden des selvighen autheurs, dat sijn hand door dese daghelicksche oeffeninghe sulcken vastigheyd ghekreghen heeft, dat hy de aller treffelickste Meesters in het haelen van subtijle linien verde te boven gingh. Het is gheestigh het ghene wel eer tusschen Protoghenes ende Apelles uytviel, seght Plinius wederom in de selvighe plaetse, Protogenes onthielt sich in het eyland Rhodus; alwaer als Apelles ghelandet was om de wercken van desen Konstenaer te besichtigen dien hy maer alleen van horen seggen kende; so heeft hy sich van stonden aen nae sijnen winckel ghespoeyt, den Konstenaer selver en was in sijnen winckel niet te vinden, maer hy vond daer een oude Vrouwe die een groot panneel het welcke op den Esel ghereed stond bewaerde. De Vrouwe gaf hem te verstaen dat haeren Meester niet by der hand was, en begheerde te weten wie sy segghen soude dat nae hem ghevraeght hadde: Seght hem, antwoorde Apelles, dat het desen Man is die hem soeckt; met dese woorden nam hy 't naeste penceel in de hand en trock een wonderlick sijne linie met de eene of de andere verwe op het panneel. Protogenes en was soo haest niet weder-ghekeert, of de oude Vrouwe gaf hem de gantsche gheschiedenisse te kennen. Men seght dat den Konstenaer de subtijlheyd deser linie soo haest niet en hadde beschouwt, of 't quam hem daedelick in den sin dat Apelles ghekomen was, want hy het daer voor hielt dat nieman anders sulcken volmaeckten werck konde voordbrenghen; dies hy oock een linie die noch vele dunner was met een andere verwe op de voorige linie getrocken heeft; en als hy voor sich nam een weynich van kant te gaen, soo heeft hy 't oude Wijf last gegeven dat sy den vreemdeling dese linie soude tonen ende hem met eenen aenseggen dat dit den man was dien hy socht, het gheviel juyst soo, Apelles komt andermael. Maer gelijck hem de

schaemte verhinderde dat hy sich soude bekennen overwonnen te sijn, soo heeft hy de linten met een derde soorte van verruwe doorsneden, den anderen Konstenaer de hoope selver van eenighe voordere subtijlheydt benemende. Dus hieldt sich Protogenes overwonnen, en liep met der vaerd nae de haeven om den vreemdelingh te vinden. Soo heeft het die eeuwe oock goed geacht den naekomelinghen dit tafereel als het was nae te laeten, tot verwondering van allerley menschen doch voornaemelick van de Konstenaers. Het is kennelick ghenoegh dat dit stuck-wercks vergaen is als het huys van Caesar in het palays de eerste reyse aen brand gheraeckte, alwaer wy het gretighlick plaghten te aenschouwen, alhoewel het onder soo vele treffelicke wercken van groote Meesters onbeschildert scheen te sijn, anders niet in sulcken wijden begrijp vervattende dan linien die men door 't ghesicht nawlicks kost onderscheyden; dies het oock te aentreckelicker was, en wierd boven alle d' andere wercken verheven. Het en is my niet onbekent dat dese plaetse van velen heel anders tegen de kracht van sulcke eenvoudighe klaere woorden gheduydet wordt; nochtans en stoote ick my daer aen in het minste niet; overmids het sijne reden heeft dat den autheur maer alleen van blote linien spreekt, die met andre verruwige linien op 't aller subtijlste waren doorsneden: Het heeft mee sijn bescheyd dat hy 't wonder werck des panneels daer in stelt, dat niet alleen de voorighe eeuwen maer oock de eeuwen die naest by sijnen tijd quaemen niet anders als onsienlicke linien, linien die met een vaerdighe lichte hand sachtelick ghetrocken waeren, daer in ghesocht hebben. Doch hier van sullen wy ellers op een andere gheleghenheydt breeder spreken. Nu achten wy het noodigher te sijn de sorghvuldige naerstigheyd der ouder Meesters met de sorgheloose onachtsaemheyd der huydensdaeghscher Konstenaeren een weynich te vergelijcken.

2. Doch hier achten wy 't voor eerst onnoodigh te sijn ons selven besighlick teghen die ghene te kanten, de welcke staende houden dat den aengheboren volgh-lust met t'saemen de naturelicke bequaemheyd om desen lust te boeten maghtigh ghenoegh sijn ons tot de volmaecktheyd der Konste aen te leyden. Het is te vergeefsch dat wy vele tijds en vele woorden ontrent sodaenighe luyden souden verslijten, ghemerckt het vast gaet dat die ghene haer selven maer alleen met sulcken voorwendsel soecken te behelpen, de welcke allerley arbeydt ende sorghe met opset vermijden; soo kan men oock de onwillighe seer beswaerlick wijs maecken hoe vele de sorghvuldighe arbeydsaemheyd te weghe brenght. Wy sullen ons oversulcks voldaen houden, ja wy sullen 't hun grooten danck weten, indiense ons in onse arbeydsaeme sorghe slechts met vrede laeten. Want daer en kan, onses dunckens gheen volmaecktheyd ghetroffen worden, seght Quintilianus*, het en sy dat

men de nature door een ghetijdighe sorghe helpt. Het en is ons niet moghelick dit stuck anders te begrijpen, overmits wy bevinden dat onder 't ghetal van so vele doordringhende verstanden die gene eertijds den hooghsten lof der Konste hebben wechghevoert de welcke de teyckenscholen niet alleen van verde plaghten te begroeten ende eenighe weynighe leerjaeren daer in door te brenghen, maer die het noodwendigher hielden langhsaemlick in te drincken het ghene sy naemaels in andere vaerdighlick souden instorten: Wy vernemen insghelijcks dat de aensienelicke Majesteyt der Edeler Konsten ghequetst ende met voeten vertreden wierd soo haest als de leerlinghen haer gemack soeckende weynich wercks van de voornaemste ende noodsaeckelickste gronden der selvigher beghosten te maecken. Wat geen vast fundament en heeft, seght Seneca*, wordt haest bevonden bouvalligh te sijn. So steken oock die gene in een gantsch schaedelicke dwaelinghe de welcke haer selven door het valsche be[r]icht haerer onverstandigher Leermeesters laeten beweghen om dese Konsten van de aerdigheyd der diep grondigher wetenschappen af te scheyden, even als of de gantsche ghelegenheyd der Konste voornaemelick in een ghemackelicke en vaerdighe oeffeninge bestond, sonder dat sich den Konstenaer voorder behoefde te bekommeren. Die haer selven verhaesten, seght Quintilianus*, houden alle die dinghen noodwendiglick voor gantsch ijdel ende nietigh, de welcke moeten voorgaen eer sy tot het uyterste konnen gheraecken. Het onstaet mede hier uyt dat sy menighmael de aller noodsaeckelickste dingen versuymen, de wijl sy maer alleen nae den uyterlicken schijn van een opghepronckte ende onghegrondeerde Waenkonste trachten; ja sy verfoeyen alle de groote behulp-middelen der Konste die men immers niet en kan derven om tot de volmaecktheyd te gheraecken, Hun dunckt, segt Quintilianus*, dat sy de kracht haeres vernufts niet ghenoegh en konnen betonen, en dat sy den oppersten prijs van verstand niet en hebben te verwachten soo langhe sy haer selven maer alleen ontrent de onroembaere, doch noodsaeckelicke dinghen besigh houden; even als den top van groote gebouwen plaght uyt te steken, den gantschen grond-slagh daerentegen plaght verdonckert te liggen. Dit is de reden waeromme sy de eerste gronden der Konste naulicks aenroeren, of seer lichtelick daer af scheyden; Want de vermaeckelickheydt ende nuttigheyd van sodaenighe leerstucken, seght Varro*, is in haer uyt eynde gheleghen, als mense naemelick volwrocht ende voltrocken heeft; in het beghin daerenteghen schijnense onsoet ende onnoodigh te sijn. Men vindt benevens dese noch andere die maer eenen kleynen tijd in de Scholen der Schilders gheseten hebbende allerhande Konstregulen door een luye vermetelheydt smaedelick verwerpen, sy laeten haer selven dwaeselick

voorstaen dat sy de authoriteyt der Konste aller best oeffenen, wanneer sy die ghene onbescheydenlick uytlacchen de welcke niet alleen naerstighe ende onvermoeyde handen tot het werck toebrenghen, maer oock alle de andere dinghen die daertoe dienstigh sijn. Dit sijn de luyden die eenighe kleyne dinghen lichtelick afklaeren, seght Quintilianus*, en daer op nemen sy de stoutigheyd om daedelick te bewijsen wat sy doen konnen; alhoewel sy dat maer alleen doen konnen, 't ghene hun eerst ter hand komt, het en is niet sonderlings 't gene sy bedrijven, maer wat sy doen dat doen sy vaerdighlick, het en heeft sijn volle kracht niet, oock en kan het geen diepe wortel hebben; even gelijck het saed 't welck op de bovenste aerdkluyten gestroyt wordt, vroeger voordspruyt, en 't nietighe ghewas van de wilde gherste draeght menighmael voor den tijd des ooghsts eenen schijn van rijpe Koren-aderen, het is wel waer dat dese dinghen in het eerste wonderlick schijnen, als mense met de jaeren gaet afmeten; maer dese voordvaerenheydt ghelijckse daer nae op 't aller schielickste ghestut wordt, soo plaght oock de verwonderingh af te nemen.

3. Soo moeten dan die ghene dewelcke nae een grondighe ende onvernepen kennisse deser Konsten trachten, noodsaeckelick ghelooven, dat haere sorghe sich tot alle die dinghen moet uytstrecken, sonder de welcke den Konstenaer geen volmaeckt Konstenaer wesen kan; sy behooren haer selven insghelijcks daer van versekert te houden, dat het hun onmoghelijck is hoogher op te stijghen, 't en sy saecke datse vry wat laegher met de ghewoonlicke ende ghemeyne grond-regulen beghinnen. De goede Konsten, seght Quintilianus*, hebben oock haere onmondighe kindscheyd. Want ghelijck d' opvoedinghe van de lichaemen die wel oyt d' aller kloeckste sullen wesen met de melck spijse, met het wieghen-ghesol, met het kruypen langhs stoelen en bancken plaght te beghinnen, soo moeten oock dieghene dewelcke met der tijd voor d' aller uytnemenste Konstenaers ghehouden worden haer selven een goede wijle tijds ontrent d' eerste linien besigh houden, te vrede sijnde dat de hand des Leermeesters haere hand bestiert totdat sy nae een ghenoeghsaeme hand-leydinghe van selfs op den rechten treck vallen. Ghelijck nieman 't opperste van eenighe verhevene plaetsen beklimmen kan, 't en sy saecke dat hy beghinne waermen behoort te beghinnen; soo plagten d' eerste dinghen hoe 't werck voorder gaet, voor d' aller minste ghehouden te worden, seght Quintil. X. 1. De hooghte van allerley groote Konsten, als van uytstekende boomen, brenght ons een sonderlingh vermaeck by; 't gaet heel anders met den wortel; nochtans en kan de hooghte sonder den wortel niet bestaen, seght Cicero de pers. Oratore. Men plaght d' onervaerene kinderkens de ghestaltenisse met t' saemen den naeme der letteren in 't eerste voor te houden, seght Manilius*, daer nae plaghtmen hun't ghebruyck der selvigher in 't op-

maeken der syllaben aen te wijsen; volght het t' saemen-voeghsel der woorden, diemen in haere ghedeelten lesen moet; der dinghen kracht en d' oeffeninghe der Konsten wordt eyndelick door 't behulp der selvigher voorghestelt; de poëtische ghedichten volghen oock haere maete. Wy gheraecken te beter tot ons voornemen, wanneer wy de voorgaende dinghen ordentlick leeren: Ia den verkeerden arbeyd van een overhaestighe onderwijsinghe gaet dapper los ende en kan ons gantsch gheen baete bybrenghen, 't en sy dat de leeringhe op haere eyghene elementen ghegrondeert blijve. Soo heeft dan het waernemen van dese kleyne beghinselen (alhoewel men, om eyghenlick te spreecken, in 't stuck van leeringhe gheenerley dinghen voor kleyn ende gheringh magh houden waer door 't voornaemste ooghen-merck onses voornemens ghevoordert wordt) d' oude Meesters groot voordeel toeghebraght; soo en souden sy oock dese Konsten nimmermeer tot sulcken aensienlicken heerlickheyd hebben weten te brenghen, 't en waer saecke dat sy haerselven liever met een langhsaeme en sekere dan met een spoedighe ende losse uytkomste verghenoeght hadden.

4. Het strijdt oversulcks teghen recht en reden dat onse huydensdaeghsche jonghelinghen soo weynigh op dese hooghloffelicke ghewoonte der ouder Meesters passen, Want wie is daer doch onder hun, segt den jonghen Plinius*, die sich door de jaeren ofte oock door d' authoriteyt van andere Meesters laet beweghen om yeman die beter soude sijn t' erkennen? sy sijn van stonden aen wijs; sy worden in eenen oogenblick met allerhande kennisse vervult; sy en ontsien nieman; sy en behoeven nieman nae te volghen; het is ghenoegh dat sy 't exempel haeres wercks uyt haer eyghen selven haelen. Dese Konsten wierden eertijds met een sonderlinghe eerbiedigheyd gheoeffent; nu daer en teghen, nae dat het grootste ende ghewightigste point der Konste den eersten ingangh tot de Konste gheworden is, vindtmen dat yeder-een de hand daer aen slaet sonder eenigh achterdencken, sonder eenighe sedigheyd; wy stoppen onse ooren voor den ghesonden raed; wy en willen den tijd niet verwachten datmen ons ordentlick tot de Konst soude aenleyden, maer wy vallen daer plotselick in nae dat wy de schaemte eens hebben afgheleyt; men ontmoet naulicks een onder duysend leerlinghen die den gebaenden wegh der ouder Meesters betreden wil, om tot de volmaecktheyd deser treffelicker Konsten te gheraecken; het is een gantsch seldsaem dingh dat sich yeman niet en soude verstouten grooter saecken aen te vaerden, eer hy de mindere vast heeft; d' aller profijtelickste naerstigheyd diemen ontrent d' eerste beghinselen plaght te ghebruycken wordt van hun door een verkeerde vermetenheyd eendraghtighlick versaeckt; ende overmids sy met eenen sprongh van den laeghsten trap tot den

hooghsten meynen over te schryden, soo ist dat de hope haerer arbeyd by ghebreck van sorghe verlooren loopt. d' Onachtsaemheyd heeft noyt yet treffelicks voord-ghebraght, seght Max. Tyrius Dissertat. XXXIV. Ghelijck de nature niet en vereyscht, seght Libantus*, dat wij kleyne dingen met eenen sweetighen arbeyd souden haelen, soo en lijdtse niet dat onse sorgheloosheyd den loon der naerstigheyd soude verwerven. Alhoewel het dan blijckelick is dat schier yeder-een met dese gantsch schaedelicke dwalinghe besmet is, nochtans souden wy gheen quaede hope van de Konst hebben indien het moghelick was eenighe leerlingen van desen onbesinden dommen loop af te raeden; doch nu is het heel anders met dese saecke ghestelt, vermids haer hert en haere sinnen soo krachtiglick met de teghenwoordighe schijn-vreughd opghenomen sijn dat sy alle vermaeninghen met een doove oore voorby gaen; hun dunckt dat sy daer alreede boven op sijn; sy verstaen sich in haer eyghen oordeel soo wel op de Konst als de beste Meesters wel oyt ghedaen hebben; en om dese reden laeten sy seer noode yet in haere ooren ende herten insincken 't welck haere onbehoedsaeme vreughd verstooren moght. Den wegh die sy inslaen, seght Quintilianus*, en kan soo quaed niet wesen, of noch hebben sy daer een goed behaeghen in: Soo is het mede ondoenlick datmen hun yet uyt het hoofd soude stooten, 't welck sy met haere eerste melck beghosten in te drincken, ghemerckt het in't oordeel van yeder een beter is alreede gheleert te hebben, dan noch te moeten leeren. Ghelijck het dan aen d' eene sijde nerghens toe nut is, dat wy ons selven met dit quaede ongheneselicke seer voorder souden bekommeren, soo achten wy 't aen d' andere sijde meest waerschijnlick te sijn dat diegene de Konst op 't aller volmaeckste sullen oeffenen, dewelcke in 't eerste grooter sorghe draeghen om wel dan om rasch te schilderen: d' onverduldighlick haestighe luyden daerenteghen, dien het altijd aenghenaemer schijnt gheschildert te hebben dan te schilderen, vinden sich in 't uyteynde jammerlick bedroghen; sy worden al te spade ghewaer dat de soete ketelingh van een losse verwaende hope haere herten leelick heeft verleydt, want sy nu gheen andere vrucht van haer quacksalverlijck stoffen en poffen ghenieten dan het ydele Lof-tuyten van de lichtvaerdighe onverstandige menighte, behalven dat sy door dit middel tot een eyghen-sinnighe laetdunckenheyd, tot een onbeschaemde stoutigheyd, tot de ghewoonte van brodden, en tot een oneerbiedighe mishandelingh van dese achtbaere Konsten vervallen. Als den Schilder Agatharchus sich in 't bywesen van Zeuxis niet en schaemde te vermeten, seght Plutarchus*, dat hy allerhande Schilderyen sonder eenighe moeyte vaerdighlick afmaeckte, maer ick, andwoorde Zeuxis, ben daer vry wat langher mede besigh: Want gelijck

dese overspoedighe knaphandigheyd het werck van de volmaeckte schoonheyd en van 't gheduersaeme ghewight der Konste ontbloot, soo krijght het van den tijd dien wy daer aen hanghen een sekere beklijvende kracht streckende tot de behoudenisse des wercks. Themisius insgelijcks sprekende van Phidias, Alhoewel Phidias de rechte ghedaente van eenighen God ofte Mensche in 't goud ende yvoor behendighlick wist af te beelden, seght hy*, nochtans plaght hy daer toe tijds ghenoegh te nemen: Soo wordt hy mede gheseyt een goede wijle tijds ontrent den pantoffel van Minerva bestedet te hebben. Den grooten meester Konstenaer Apelles heeft sich mede verklaert van 't selvighe ghevoelen te sijn; want als een verwaent werck-meester hem een Schilderye toonde daer van hy sijnen roem droegh dat hyse in eenen seer korten tijd ghemaeckt hadde; Ick sie dat wel ghenoegh, andwoorde Apelles, en 't gheeft mij wonder dat ghy niet meer dan dese eene Schilderye in dien tijd gheschildert hebt, siet Plutarchus de Educ. liberis.

5. Ghemerckt dan dat d' aller grootste ende volmaeckste Meesters selver niet al te voordvarende in haere wercken wilden sijn, soo mogen wy daer uyt lichtelijck afnemen dat het den nieuwelinghen toestaet sachtelick en bedachtelick te beghinnen. De volstandigheyd van een arbeydsaeme naerstigheyd is het voornaemste het welck men in de beghinners vereyschen magh; welverstaende dat sy eerst rijpelick overlegghen wat Konstenaers allermeest dienen naeghevolght ende uytghedruckt te worden; want men ghemeynlick siet dat die ghene de gantsche hope haeres arbeyds in 't eerste door een quaed aenwensel verderven, de welcke haer selven 't exempel van eenige onvolmaeckte Meesters lichtvaerdighlick voorstellen: Doch hier van hebben wy voor desen* breeder ghehandelt. Nae dese noodsaeckelicke toeversicht moeten wy noch voorder sorghe draeghen dat onse proefstucken allenghskens te voorschijn worden ghebraght; want wy ons selven van de goede uytkomste onses arbeyds niet wel en konnen versekeren, 't en sy saecke dat wy onse wercken ghetijdighlick uytgheven. Allerley Konsten en allerhande wercken worden door het daghelicksche ghebruyck en door een ghestaedighe oeffeningh dapper voordgheholpen, seght Vegetius Lib. III. de Re milit. Cap. 10. 't Valt gantsch moeyelick 't onderhouden wat wy gheleert hebben, 't en sy saecke dat wy ons naerstigh daer in oeffenen, seght den jonghen Plinius Lib. VIII Epist. 14. Alhoewel de Konst selver een sekere soorte van oeffeninghe in sich vervat; seght een ander*, want het onmoghelick is dat yeman soo vele verscheydene en diepe dinghen kan begrijpen, of sijne wetenschap moet hem noodwendighlick met allerhande Konst-rijcke bedenckinghen vervullen, soo moeten oock dese bedenckinghen sijn vermoghen noodsaeckelick [vo]orderen, ghelijck 't vermoghen de rechte kracht der Konste in hem altijd plagt

voord te brenghen: Waer uyt men vrijelick besluyten magh, dat daer maer eenen ene den selvighen wegh is om te begrijpen wat wy meynen uyt te drucken, en om uyt te drucken wat wy begrijpen. De naelaetigheydt in dit stuck brenght menighmael te weghe dat vele redelick wel eryaerene Meesters haere wercken niet sonder een heymelicke schroomte aen den dag brenghen; want overmids sy de selvighe al te langhe binnen houden en het oordeel der wereld al te traeghelick versoecken, soo plaght het oock veeltijds te ghebeuren, dat haere schemerende ooghen de heldere klaerheydt van het onghewoonlicke ghemeyne licht in het niet en konnen verdraeghen, gheduyrighlick omsiende nae de schaduwe daer in sy tot noch toe gheschuylt hebben. Het sombere stille swijghen van de naukeurighe sinnelicke oordeelers, het moeyelicke tieren en baeren van haere bittere vinnige benijders, het onmaetighe handkloppen ende juyghen der ghener die haere wercken met een verbaesde verwonderinghe aenschouwen, 't springht hun al teghen de schenen; het quelt hun dat haere wercken, nae 't heymelicke verghenoegen het welck sy daer in namen, de openbaere proeve moeten uytstaen; het ontstelt haer ghemoed, als sy gewaer worden dat de aller minste misslaeghen niet en konnen verholen blijven; ja sy gheraecken t' eenemael van haeren dreve, niet wetende waerwaerds dat sy sich keeren ofte wenden sullen, als sy op 't beproeven haerer wercken bevinden dat die vrijmoedighe stoutigheydt daer op sy haer selven in haere eenigheyd verlieten in een kleynhertighe vreesachtighe bekommernise verandert is. Ghelijck dan de enckele Konst-regulen in alle andere wetenschappen seer weynich baeten, 't en sy dat mense daghelicks door een gheduyrighe oeffeninghe tot de wercken toepasse; soo bevint men oock in dese Konsten dat de bloote leeringhe nerghens toe nut is, indien mense niet in 't werck stelt ende getijdiglick aen het licht brengt, al is de naerstigheyt die wy in het heymelick aenwenden noch so groot, het uytgheven ende ghemeyn maecken heeft nochtans een bysondere nuttigheyd. Soo is het mede waerschijnlick, seght Quintilianus*, dat de oeffeninghe sonder eenighe leeringhe (indien ghyse van malckander afscheydt) meer te weghe brenghen sal, dan de leeringhe sonder oeffeninghe.

6. Allerley uytwendighe middelen behoorlicker wijse aengewend sijnde, soo sullen wy merckelick bevinden dat de arbeydsaemheyd van een ghestaedighe ende onvermoeyde oeffeningh eenen rijcken loon met sich brenght; aenghesien dese Konsten haer eerste beghinsel van de nature trecken, ghelijckse haeren voordgangh voornaemelick uyt het menighvuldighe ghebruyck, en haere volmaecktheydt alleenlick uyt de sorghvuldighe oeffeningh krijghen*, Protagoras plaght te seg-

ghen dat de Konst sonder de oeffeningh een gantsch nietigh dingh is, even als de oeffeningh sonder de Konst niet met allen vermagh, siet Stobaeus Serm. de Disciplinà & eruditione. Wat heeft Phidias met de Konst te doen, indien hy de selvighe ontrent het goud ende ontrent het yvoor niet en meynt aen te legghen? seght Maximus Tirius Dissertat. V. Wat helpt het dat die gene de welcke wel oyt meynen te schilderen, segt Theosophista*, de wercken van Protogenes, Apelles, ende Antiphilus besichtighen, 't en sy dat se selver oock aen 't werck tijen? Het strijdt teghen den ghemeynen loop der nature, dat sy jet groots ende sonderlinghs schielick souden voleynden; so sien wy mede inde dagelickse maniere van voordteelinge dat de aller grootste gedierten langsaemlick worden voordgebragt. Gelijck allerhande kruyden ende planten haer groeysel ende voedsel overvloedigher trecken uyt de aerde die sorgvuldiglick gedolven en diep omgespit is. So plagt oock enen welgegrondeerden voordgang de vruchten onses arbeyds rijckelicker uyt te storten en ghetrouwelicker te bewaeren*, al wat men van dese Konsten verhaelt is onghetwijffelt maer eenen ydelen droom van curieuse werckende koppen, 't en sy saecke datse den ghenen die door een naturelicke toegheneyghtheydt daer toe worden aengedreven, eenen sekere wegh tot de volmaeckheydt konnen aenwijsen. Soo staen wy mede bekent dat de Konst voldaen heeft, wanneer sy ons haere regulen mitsgaeders oock haer wercktuyg aenbiedt; wy moeten voor de rest sorge dragen om met een onvermoeyde naerstigheyt daer nae te trachten dat wy de aengeboden middelen behoorlicker wijse ghebruyckten*, staet oock aen te mercken dat daer onder 't groote ghetal der Konsten die het menschelick gheslacht tot noodsaeckelick ghebruyck en tot vermaeck oeffent, geen andere Konst wordt ghevonden die soo lichtelick toeneemt ofte afneemt nae dat men sich daer in sorghvuldighlick of sorghelooslick plaght te quijten. Volght dan dat wy de rechte handelingh der Konste boven alle dinghen soecken te bekomen; want het ons andersints onmoghelick is de aensienlicke achtbaerheydt van de Schilder konst recht wel te handhaven. Wordt maer alleen vereyscht dat wy ons selven in het beghin deser oeffeninghe niet al te seer en verhaesten; ghemerckt wy tot den eersten aenvangh onses arbeyds dit voornemen moeten toebrenghen, ja wy en mogen ons selven gheen ruste gheven tot dat wy dit ons voornemen standvastighlick hebben uytgevoert, dat wy wel souden doen het ghene wy ter hand trecken, in het minste niet twijffelende of dese ghewoonte van wel te doen sal ons allenghskens tot een onberispelicke vaerdigheydt aenleyden. De ghestaedigheydt van een arbeydsaeme oeffeningh heeft oyt ende oyt te passe gebraght

dat sich alle dinghen ghemackelicker plaghten te vertoonen en aen te bieden, ja dat alle dinghen als in een welghereghelde familie, ghereedt schijnen te staen om het bevel te verwachten. Al wat wy tot noch toe gheseyt hebben wordt in dese weynighe woorden begrepen; Het rasch doen en is gheen middel om wel te doen; maer het wel doen is een middel om rasch te doen, Quintil. X. 3. Dus vele sy gesproken van die ghene de welcke door een lichtsinnighe voordvaerende onbesuystheydt allerley sorghe van sich verbannen: Is nu overigh dat wy die ghene een weynich aenroeren de welcke haer selven door een overcurieuse sorghe de schuld van traegheyd op den hals laeden.

7. Als ick op my nam den voordvaerenden lossen loop van vele onbesinde roeckeloose beghinners te stutten, soo en was dit mijne meyninghe niet dat ick se aen den ramp spoedighe verdrietsaemheydt van een achterdochtigh naeghepeyns soude soecken te verbinden; want het immers seker is dat die ghene noyt maghtigh sijn sulcken grooten Konste gheluckighlick te oeffenen, de welcke al te langh ontrent elcke bysondere linie blijven hanghen, haer selven nimmermeer met het ghene sy alreede ghedaen hebben verghenoegende. Een goedt ende wel beraeden Konstenaer draeght groote sorghe dat hy sijne sorghe niet al te seer en ontdecke; hy en heeft gheen ander ooghenmerck, dan dat hy een uytnemende materie uytnementlick schijne te verhandelen ende uyt te drucken, soo wordt hy buyten twijffel gheoordeelt wel gheschildert te hebben, die de ghewightigheyd van het voorghestelde argument met sijn werck beandwoordet. Al wat nae den eysch der saecke ghenoeghsaemlick bewrocht is, seght Quintilianus*, heeft sijn volle kracht. Onder en tusschen is het niet alleen verdraeghlick, maer het is oock prijselick, ja 't helpt de bevalligheydt des wercks veel meer dan men wel beseffen kan dat de aller gheestighste schilderijen hier en daer een sekere soorte van onachtsaemheyd betoonen. Leckere spijse wort somwijlen door een gemaetighde serpheyd smaeckelicker gemaeckt. Het gheeft oock menighmael eenen sekeren schijn van ghevoeghlickheyd dat eenighe dinghen in een rijck en welghestoffeerde Huysgesin versuymighlick verstroyt ligghen. Daer worden evenwel sommighe ghevonden die haer selven onophoudelick quellen; elcke inventie wordt by hun voor verdacht ghehouden; sy scheyden seer onghaerne van de bequaemelick ghetrocken linien; hun dunckt dat sy het noch al beter souden klaeren, indien het te herdoen stond. Dus plaghten sy dan door een nordsche ghemelickheyd menighmael uyt te wisschen, wat met grooten arbeydt beghonnen was; sonder eens te bedencken dat het een verkeerde en gantsch ontijdighe sinnelickheyt is, wanneer-

men sich door een oordeel-loos verstandt laet verleyden om iet nae te jaghen het gene beter dan wel soude sijn, de quellinghe van dit scherpsinnige verdriet is maer enckele mijmeringh; dit is de beruchte klippe daer aen sich sulcken grooten menighte van eersuchtighe verstanden ghestooten heeft; dit is het slimste het welck men inde gheheele Konst ontmoeten kan; Want ghelijck wy van de andere ghebreken eenen afkeer hebben, seght Quintilianus*, soo plaghten wy dit ghebreck in het teghendeel te koesteren. Den selvighen autheur spreeckt hier van in een andere plaetse wijdloopigher; Eenighe sijn nimmermeer te vrede, seght hy*, het moet al verandert worden; het moet heel ende al verschillen van het ghene hun in het eerste redelick wel gheviel. Andere doen haer eyghen verstand door een verkeert misvertrouwen grootlicks tekort, achtende datmen hun den lof van naerstigheyd vaerdigher sal opdraeghen indien sy 't werck moeyelicker maeckten. Dies kan men oock seer beswaerlick segghen, of die ghene een grooter mislagh begaen dien alle 't ghene sy doen wel aenstaet, of dien niet met allen aen en staet. Want het ghebeurt menighmael dat den levendighen gheest van veele moedighe jonghelinghen door den onmatighen arbeyd t' eenemael verbroken wordt, en d' over-ernstighe begheerte om wel te doen brenght te passe dat sy tot een droomachtighe traeghe vaddigheyd vervallen. De gantsche gheleghenheydt der saecke bestaet hier in, alhoewel wy ons uyterste beste moeten aenwenden om so wel te doen als het immers moghelick is, nochtans is het ons 't eenemael onoorbaerlick dat wy boven ons vermogen soecken te gaen. Het is hier met naerstigheyd en met geen korselheyd te doen. Dies moeten wy vaerdighlick seyl maecken, als wy den wind mede hebben; ja wy moeten oock somtijds de heymelicke beweghinghen van onse inwendighe herts-tochten opvolghen, want men veeltijds ghewaer wordt dat de hitte onses beroerden gemoeds meer daer in vermagh dan de naerstigheydt selver. Wy hebben maer alleen daer op te letten, dat ons desen gladden voordgangh niet en bedrieghe, overmidts het seker gaet dat alle onse wercken, de wijlse noch nieu ende versch sijn, ons maer al te wel plaghten te ghevallen.

8. Soo is het dan hooghnoodigh dat wy (benevens de voorsichtige inghetoghene voordvaerenheyd daer toe wy de beghinners voor desen* aenmaenden, en benevens de vertoevinghe ofte den uytstel die ons door de traegheyd onser handen toeghebraght wordt als de selvighe de snelheyd onses ontlaeten ghemoeds soo vaerdighlick niet en konnen achterhaelen) onse werckende sinnen nu en dan met opset souden ontspannen ende onsen aessem by wijlen herscheppen; voor ghewis houdende dat daer gheen sekerer middel ghevonden wordt om onsen verdachten voordgangh met een rijp oordeel te toetsen, om 't gene volghen moet met het voorgaende bequaemelicker te verknoopen,

om de gheest-braeckende vermoeytheyd beter te vermijden. Die is een ghewightigh en gantsch aenmerckens waerdigh point. Want het immers vast gaet dat de matigheyd onses ghemoeds, soo wel als de vermoeytheyd onses lichaems, een groot letsel is van voordere naerstigheydt: 't Is wel waer datmense soo lichtelick niet en verneemt als de lichaemelicke; nochtans is se veel meer aenkleevende ende onoverwinnelick, verswackende onse sinnen niet alleen voor den tegenwoordighen maer oock voor den toekomstighen tijd. Staet noch voorder aen te mercken dat d' eerste hitte die wy tot het werck bragten door sulcken uytstel vernieut ende verquickt wordt, wanneerse door de ghestaedigheyd van 't wercken beghint te verkoelen, even als wy sien dat die gene de welcke om strijd springen een goed stuck wegs te rugghe gaen, om haer selven met meerder kracht over de sloot te lichten; 't is mede een groot behulp om verde te werpen, datmen sijnen arm achterwaerd om swiert; soo plaghten die ghene oock verder en met meerder gheweld te schieten, die den pijl meest nae sich trecken. Quint. X. 3. Maer hier moeten wy noodwendighlick noch een ander soorte van beghinners aenroeren, die op een andere maniere te verstaen gheven dat sy de profijtelickheyd van eenen ghetijdighen en welgemaetighden uytstel in 't minste niet en begrijpen: Want ghelijck sy haer selven door de eerste hitte laeten aendrijven om spoedighlick over 't gheheele werck te loopen en 't ghene hun in den sin quam haestighlick sonder eenighe vertoevinghe af te teyckenen, soo worden sy noch evenwel ghedwonghen haere verhaestighde wercken nae eenen sekeren uytstel wederom te hervatten; doch sy verbeteren maer alleen de bysondere ghebreken die in 't eene of 't ander deel te vinden sijn, 't gantsche werck behoudt onder en tusschen de voorighe lichtvaerdigheyd. Wy behooren oversulcks, nae 't ghevoelen van den diepsinnighen Quintilianus*, by-tijds goede sorghe te draghen dat ons werck in 't eerste sulcken fatsoen kreghe, datmen het selvighe maer alleen behoefde op te schicken, sonder 't gantsche besteck des wercks in 't minste te veranderen.

9. Ghelijck wy dan sien dat dieghene dewelcke de eerste hitte haeres werck-suchtighen ghemoeds sonder eenigh achterdencken o[p]volghen, dat het werck hun onmoghelick is het selvighe wel te verbeteren; so vinden wy 't in alle manieren gheraedsaemer dat de Leerlinghen; ja selfs oock de volleerde het gantsche bewerp haeres wercks in 't eerste maer alleen rouwelick souden afschetsen, om d' eerste schetse nae een redelijck verpoosinge wederom en wederom in de hand te nemen, eerse 't gheheele werck bestaen op te maecken. Dan moghen sy met vryer herten aen 't werck

tijen, niet twijfelende of 't sal hun voortaen licht vallent de bysondere ghedeelten te verbeteren als 't gheheele welghestelt is. Wordt maer alleen vereyscht dat sy haer ghemoed nae 't opmaecken des wercks op een nieu ontspannen, om nae eenen redelicken uytstel met een ghestrenghe hand over 't gantsche werck te gaen. Dit is 't eenighe middel om de waerdigheyd deser Konsten nae behooren te handhaeven, soo krijght oock de losse schielickheyd onses eersten ghepooghs een grondighe ende ghesette bestendigheyd; even als de sorghvuldighe ervaerene Acker-luyden d'opperste wortels haerer Wijngaerden plaghten te besnoeyen, ten eynde dat d'onderste dieper inghewortelt sijnde overvloedigher sap en sterckte kreghen. 't Ghene de Konsten voordbrenghen, seght Plutarchus*, is in 't eerste gantsch onhebbelick ende misschaepen, tot dat elck bysondere lid sijn eyghene ghedaente naederhand bekomt: Daerom plaght oock den Ghiet-konstenaer Polycletus staende te houden, dat het werck aller moeyelickst is, wanneer men de kleye tot den naghel toe ghebraght heeft. De best bekende vrienden en maeghen van den poëte Virgilius, ghelijck ons den philosophe Phavorinus* betuyght, verhaelen onder andere dinghen die sy aengaende sijn verstand en maniere van doen beschrijven, dat dien artsch-dichter van sich selven ghewoon was te segghen, dat hy sijne ghedichten voord braght even als den Beyr sijne jonghen plaght te doen. Want ghelijck men verhaelt dat dit beest in 't eerste den onschickelicke en gantsch onbesneden vleesch lompe werpt, die het daer nae door de ghestaedigheyd van strijcken en lecken fatsoeneert; dat insghelijcks oock de versche vruchten sijnes verstand onaerdigh ende onvolmaeckt waeren, tot datse door 't handelen ende herhandelen een bequaeme ghedaente ontfinghen. Soo is dan de verbeteringhe den eenighen wegh tot de volmaecktheyd; en 't wordt niet sonder reden staende ghehouden, dat het penceel de Konste soo wel met het uytstrijcken als met het aenstrijcken dienst doet. De verbeteringhe, seght Quintilianus*, bestaet in 't toevoeghen, in 't aftrecken, in 't veranderen. Het toevoeghen en 't aftrecken is nerghens nae soo moeyelick, dies plaght sich oock een slecht eenvoudigh oordeel daer in wel genoegh te quijten: 't Vereyscht daerenteghen dubbelen arbeyd de swellende dinghen ter neder te legghen, de stinckende dinghen op te heffen, de verwendelick uytweykende dinghen in te binden, d' onordentelicke dinghen in haere rechte plaetse te herstellen, d' onachtsaemelick verspreydende dinghen aen malkander te verknoopen, d' overlustighe dinghen te bedwinghen; want wy moeten niet alleen verwerpen wat ons in 't eerste wel bevel, maer wy moeten oock uytvinden wat ons van te vooren niet eens in den sin quam. Soo is het oock onghetwijffelt d' aller bequaemste maniere van verbetering datmen d' eerste teyc-

keningh voor ettelicken tijd aen d' eene sijde stelle, om 't werck nae sulcken verpoosinghe wederom in de hand te nemen als of het yet nieus en van een ander voordghebraght was: Andersins hebben wy te vreesen dat wy op onse versche inventie, als of een nieu gheboren vrucht, al te seer versot sullen blijven. Het en is niet moghelick dat ons ghemoed wel oordeelen kan, soo langhe als het door den stercken stroom van een vloeyende inventie wech gevoert wordt, 't En sy dat de voordvaerenheyd onser loopender ghedachten ghestut worde, wy en sullen noyt eenigh respijt vinden om te bedencken wat het is 't ghene wy ghedaen hebben. Wie te bijster graegh is versnoept sich selven. Hier uyt ontstaet het dat die Schilders, dewelcke haere uytghestelde wercken nae eenen redelicken stille-stand op een nieu als bloote aenschouwers besichtighen de Konste geluckiger plagten te oeffenen dan diegene dien het eveneens is, hoe seer sy haer selven verhaesten, siet Plutarchus in 't eerste beghinsel sijnes Boecks, De ira cohib. Wy moeten hier maer alleenlick sorge draegen dat desen stille-stand niet al te lang-wijlig sy; vermids het seker is dat allerley werck, 't welck al te langhe uytghestelt is, beswaerlick hervat kan worden. Het is kennelick ghenoegh dat het niet licht en valt, seght Sidonius Apollinaris*, eenigh bedrijf te hernemen, nae datmen 't al te langhe heeft laeten berusten. Want wie is daer doch die niet en verstaet dat allerley Konsten en Konstenaers haeren voornaemsten lof uyt d' oeffeninghe behaelen; soo en konnen wy oock onse ghewoonlicke betrachtingen soo haest niet versuymen, of onse verstanden plaghten stracks in de Konsten te verluyaerden en onse armen plaghten in de lichaemen allenghskens te vertraeghen. Dit maeckt eyndelick dat den boghe, die laet of selden ghespannen wordt, de hand niet en volght; den os verwerpt het jock; 't paerd wil nae den toom in 't minste niet luysteren.

10. Alhoewel wy de naerstighe Konst-lievers als noch tot een bedachtsaeme ende inghetogene voordvaerenheyd wijdvoerighlick hebben aen ghemaent, niet te min magh yeder-een sich selven kortelick daer toe aenporren indien hem 't oude seghwoord Festina lente daghelicks in d' ooren klinckt: En ghelijck wy een weynigh te vooren verscheyden dinghen hebben aengheroert door welcke d' omsichtighe sorghe van dese traeghe voordvaerenheyd t' eenemael onder de voet versmeten wordt, soo moghen wy hier niet voorbygaen hoe seer het wel eer tot naedeel deser Konsten ghestreckt heeft, dat eenighe de verdrietsaemheyd van de ghemeyne leerstucken vermijdende, haer selven met een korter wegh sochten te behelpen. Een deftighe ende suyvere maniere van spreken en is niet vleckachtigh noch bol, seght Petronius Arbiter*, maer sy plaght door haere eyghene natuerlicke schoonheyd hoogher op te stijghen. Dese windachtighe overmaetighe praet-lust ghelijckse onlangs

t' Athenen uyt Asien voordghebraght wierd, soo heeftse 't ghemoed van veele jonghelinghen die nae yet groots stonden als met een schadelike ghesernte verbluystert, met eenen oock te passe brenghende dat de verdorvene verstomde welspreckenheyd naemaels stille stond: Ia daer en verscheen niet soo veel als een eenigh ghedicht, 't welck sijne ghesonde verwe behield. Alle d' onderbleven Konsten schenen deselvighe spijse ghenoten te hebben, want gheen van alle konden tot de rijpe jaeren toe uythouden, De Schilder-konst heeft oock gheen ander eynde ghenomen, nae dat de stoutigheyd der AEgyptenaeren eenen toepad tot sulcken grooten Konste heeft uytghevonden. Het blijckt dan hoe dapper dat deghene dese uytnemende Konsten eertijds veronghelijckt hebben, de welcke een korter maniere van wercken volghden; alhoewel wy tot noch toe gheen sekere ghissinge konnen maecken van wat kortigheyd Petronius alhier spreeckt. Het en kan immers niet verstaen worden van de oude AEgyptische maniere van schrijven, die wy voor desen in dit ons tweede Boeck* een weynigh hebben aengheroert; want het seker is dat dese schilder schrift menighe eeuwen voor den ondergangh deser Konsten ghepleeght wierd. Het schijnt mede ongherijmt dat wy desen bywegh der Konste op het kleervlecken der AEgyptenaeren souden duyden; De Agyptenaers, seght Plinius*, schilderen haere kleeren op een gantsch seldsaeme en wonderbaerlicke wijse. Sy overstrijcken groote witte doecken, nae dat syse wel te deghe ghewreven hebben, niet met verwen, maer met het eene of 't andere veruwdrinckende nat. De doecken onder en tusschen plaghten sulcks in het eerste niet uyt te wijsen, tot datse in een siedende verw-ketel inghedoopt sijnde, van stonden aen geschildert worden uytgetrocken. Soo is het oock uyt der maeten wonderlick, dat de eenderley verwe die in den ketel te vinden is, in het kleed veelverwigh wordt ghemaeckt, verandert sijnde nae de hoedaenigheydt des verw-drinckenden nats. Het is mede onmoghelick dese gheschilderde verw-vlecken te eeniger tijd uyt te wasschen; en den ketel, die de Coleuren buyten twijffel soude vermenghen, indiense gheschildert daer in ghesmeten wierden, schaeckiert en schildert de selvighe al kokende; ja de versenghde kleederen sijn daer nae vele stercker, dan ofse noyt versenght hadden gheweest. Alhoewel het nu seker is dat dese maniere van kleederen te vlecken seer vaerdighlick te werck gingh, nochtans dunckt ons dat niet ghenoegh te sijn om de voorgemelde plaetse van sodanighe veruw vlecken te verstaen; maer wy houden het liever daer voor dat het wackere verstand van de subtijle AEgyptenaers een bysondere grepe ghehad heeft om vaerdighlick te schilderen, even als Philoxenus Eretrius niet alleen de voetstappen van den allersnelsten schilder Nicomachus naegevolght heeft, maer hy heeft boven dien, ghelijck ons Plinius* ghetuyght, noch een naerder en korter toepad tot de Schilder-konst versonnen.


Vorige Volgende