Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. X.

DAar plaght ghemeynlick op 't gheniet van d' eere een vrymoedige stoutvaerdigheyd der Konste te volghen. 't Is onghelooflick, seght Plinius*, hoe dapper de Konst, eerst door een gheluckighe uytkomste, en daer nae door een seeckere stoutmoedigheyd heeft toeghenomen. Alwaer wy door de gheluckighe uytkomste anders niet en moghen verstaen, dan d' aensienlicke eerbiedigheyd die dese Konsten hadden soo langhe als Koningen en Republijcken veele wercks van de selvighe maeckten. Daer nae, seght Plinius noch voorder wierd de Konst dapper ghevoordert door een sekere stoutmoedigheyd, ons met dese woorden te verstaen ghevende dat de voornoemde gheluckighe uytkomste de Konstenaers door 't gevoelen van de soete eer-ketelingh soo verde braght dat sy sich niet en schroomden de hand aen eenighe nieuwe en onghehoorde wercken te slaen, de gheweldighe Colossen van d' oudeMeesters gheven hier van ghetuyghenis; en Plinius, in de voorghemelde plaetse, naemt eenighe Colossische wercken der ouder Konstenaeren tot bewijs van haere voordvaerende stoutmoedigheyd. Zeuxis was meest van allen vermaerd over sijne stoutigheyd; hy is vaerdighlick door de deure die hem Apollodorus gheopent hadde inghestept, seght Plinius wederom inde selvighe plaetse, het penceel, 't welck nu vry wat bestaen dorst, tot meerder eere ende aensienlickheyd brengende. Van de stoutigheyd deses uytnemenden Konstenaers siet Lucianus in sijn Boecksken 't welck Zeuxis gheheeten wordt. Dinocrates biedt ons insghelijcks een merckelick exempel van dese boude vrijmoedigheyd aen; doch hier van sullen wy, door Gods ghenaede, in onsen naem-rol der Konstenaeren wijdloopighlick handelen. 't Komt hier mede t' eenemael over-een 't gene den uytnemenden Schilder Melanthius in sijne Boecken van de Schilder-konst in een goed Meester vereyscht, segghende, dat daerin de wercken van groote Konstenaers een sekere laetdunckenheyd en hardigheyd behoort uyt te blijcken, siet Laert. Lib. IV. in Polemone. Euphanor heeft eenen Theseus ghemaeckt, die met een stoute hand gheschildert sijnde seer sterck stond; dies hy oock, van weghen de sonderlinghe kracht der Konste die daerin ghespeurt wierd, sijnen Theseus met eenen anderen Theseus van Parrhasius ghemaeckt plaght te verghelijcken en staende te

houden dat sijnen Theseus met vleesch was opghevoedt, waer den anderen daer en teghen met Roosen scheen opghequeeckt te sijn, siets Plin. xxxv. 11. 't Blijckt dan dat de hoogh-beroemde deugden van d' oude Meesters daer in voornaemelick bestonden, dat sy de vlugghe beweghinghen van haeren verwarmden geest stoutvaerdighlick naevolgden; even als of haere doorleerde langh-gheoeffende sinnen nerghens op en konden vallen, 't welck haere ervaerene handen niet en souden vaerdighlick weten uyt te wercken. 't En is dan gheen wonder dat dese Konsten in voorleden tijden gheweldighlick toenaemen, als de dappere gheesten van groote Meesters met een stoute hand door haer werck ginghen; soo en ist oock niet vreemd dat deselvighe Konsten in dese onse traeghe eeuwe noch daghelicks te rugghe gaen, Aenghesien wy, als of alle dinghen alreede voltrocken waeren, seght Quintilianus*, 't herte niet en hebben om selver yet voord te brengen; daer nochtans veele wetenschappen by d' oude gheluckighlick uytghevonden daghelicks versterven.

2. Den vryen gheest van een oprecht en lustigh Konstenaer vraeght seer weynigh nae d' authoriteyt der gener die sijn werck op 't aller nauste sullen siften; hy is wonderlick prat, en staet gheweldigh op sijn Konste; 't is hem even-eens wie sijn werck in de hand neemt; hy draegt een grondighe kennisse van de verscheyden deughden die in sijn werck verborghen ligghen, niet twijfelende of 't gauste oordeel sal hem altijd 't grootste voordeel aenbrenghen. Wy hebben voor desen* uyt Arriani Epicteus aenghewesen dat dese onvertsaeghde vrymoedigheyt den ghenen eyghen is die haer selven bewust sijn datse in eenighe Konsten boven andere uytmunten. Dies moghen wy oock in 't minste niet twijfelen of 't grootste en 't goede ghevoelen 't welck d' allertreffelickste Meesters van haere eygene wercken hadden, heeft grootlicks ghestreckt tot voorderingh der Konste; want gelijck een roeckelooslick verwaende laetdunckenheyd deKonst aen d' eene sijde dapper te rugghe stelt, soo en ist aen d' andere sijde niet moghelick dat ons d'aller volmaeckste Konst, den noestighsten arbeyd, ja den spoedigsten voord-gangh selver eenigh voordeel soude bybrenghen sonder 't behulp van een bescheydene ende stand-vastige vrymoedigheyd; even als eenen onstrijdbaeren blooden loere niet een hayr te beter is in 't midden van allerhande krijghs-rustinghe. Wy moeten oversulcks boven alle dinghen die verkeerde schaemte vermijden, dewelcke anders niet en is dan Een sekere vreese, seght Quintilianus*, door welcke ons ghemoed van sodaenighe dinghen diemen niet en behoort nae te laeten wordt afghekeert: Waer uyt dan een diepe verwarringhe in ons ghemoed onstaet, als oock een heymelick berou van 't ghene wy eens hadden aenghevanghen, Dies

ick in 't minste niet en kan twijffelen of die beweginge, door welcke wy beschaemt sijn te doen 't gheene wel ende eerlick is, wordt vaerdighlick van yeder een onder 't ghetal der ghebreecken gherekent. Ick segghe 't noode, om dat het kan misduydet worden, nochtans dient het in alle manieren gheseyt, dat dese schaemhertigheyd een ghebreck is, doch een gantsch minnelick ghebreck, en 't welcke seer ghemackelick verscheyden deughden voordbrenght; datse onder en tusschen schaedelick is, als veroorsaeckende dat den arbeyd van vele treffelicke verstanden in 't heymelick vermolmsemt ende vermust. Dese schaemte wordt op 't aller bequaemste verbetert door 't vrymoedighe vertrouwen 't welck wy op ons selven hebben; oock soo en is daer nerghens sulcken schaemelachtighen mensche te vinden die sich niet en verstont op de kennisse van sijn eyghen vermoghen, als hem sijn ghewisse daer van versekert dat het hem aen geen kunst ontbreeckt. Alhoewel nu een voordvaerende stoutmoedigheyd de grootste streke in dese Konsten voeren moet, nochtans en magh den Konstenaer soo gantsch sorgheloos niet wesen dat hy 't perijckel daer hy sich selven in steeckt in 't minste niet en soude beseffen: Hy behoort vry wat meer achterdenckens te hebben, dan dat hy soo onbesuystelick daer henen soude loopen; behoudens dat dit achterdencken rijse uyt het begrijp en niet uyt de vreese des wercks; 't en kan niet schaeden dat sich den Konstenaer over de groote des wercks een weynigh ontsette, al ist schoon saecke dat hy sijne schouderen in ghenerley wijse onder den last magh laeten beswijcken. Ende inder waerheyd hoe sal doch yeman sijne hand aen die Konsten sorghelooslick slaen, in welcke ons den blooten schijn der deughden menigh-werven plaght te vervoeren? Die gene dewelcke staen nae 't ghene glad is en ghemackelick schijnt te vloeyen, seght Horatius*, plaghten doorgaens henen de senuwen en den levendighen gheest haerer wercken te verbreken; die sich groote dinghen onderwinden, worden veeltijds opgeblasen; die al te seker willen gaen en den storm te vele soecken te vermijden, kruypen langhs den oever. 't Schouwen der ghebreken wordt het grootste ghebreck, wanneermen onaerdighlick daer mede te werck gaet. Wy worden oock menighmael verleydt door de groote menighte der ghener die verkeerdelick oordeelen: Want d' onkonstighe werck-Meesters en laeten sich niet alleen selver voorstaen, dat de voornaemste vermaeckelickheyd ofte kracht haerer wercken in een opghesmuckte sachtigheyd of grove hardigheyd bestaet: Maer d' onervaerene beschouwers houden 't insghelijcks daer voor, dat d' aller Konst-ledighste wercken d' aller kraghtighste sijn; even als het hun nae 't ghemeyne gevoelen een teycken van meerder sterckte schijnt te sijn datmen eenighe deuren met gheweld oploopt dan datmense met ghemack ontsluyt, datmen eenen knoop aen stucken ruckt dan datmen hem ontbindt, dat

men yeman teghen sijnen danck treckt dan dat men hem sachtelijck leydt. Soo plaghten oock d' onervaerene te oordeelen dat daer meerder staetelickheyd is in een rou ende ongheschaeft stuck-wercks, dan in een werck 't welck de vijle ghesmaeckt ende verdraeghen heeft, dat daer eyndelick grooter overvloed is in 't ghene los henen verstroyt light, dan in 't ghene ordentelick in een ghesloten en t' saemen ghevoeght is. Quintil. II. 12. Dit is de reden waerom alle de ghene die haer selven op dese Konsten redelicker wijse verstaen, het werck soo licht niet en konnen schicken als d' onwetende wel plagten te doen; sy begrijpen hoe gantsch ghevaerlicken saecke dat het is de verwachttinghe van soo veele goedgunstighe en wangunstighe menschen te voldoen; d' onsekere uytkomste der Konste betotert haer ghemoed niet weynigh; sy overweghen wat smaed en schimp die ghene onderworpen sijn dewelcke de hope van eenen eeuwighen naem in 't ghesicht des gheheelen aerdbodems door haere brod-achtighe wercken dwaeselick nae-jaeghen: En ghewisselick is het een dapper saecke 't oordeel der gantscher wereld t' ondergaen, en sich door 't uytgheven sijner wercken daer op (in maniere van spreken) te beroepen. Ghenoode gasten verwachten beter ciere, dan die ons van selfs ende op 't onvoorsienste komen besoecken; even alsoo plaghten dieghene scherper te oordeelen, dewelcke daer toe versocht worden; sy vereyschen de waere kracht der Konste, sonder nae 't uyterlicke opproncksel ende ick en wete niet wat voor aentreckelicke nieuwigheden om te sien; soo ghebeurt het oock doorgaens henen dat een naukeurigh oordeeler de gebreken van stonden aen met een halve ooghe weet uyt te vinden; en wat daer erghens in 't werck misprijselick is, plaght met eenen oock den luster van de prijs-waerdighe dinghen te verdonckeren; voornaemelick in die Konsten, dewelcke niet soo seer tot noodsaeckelick ghebruyck gheoeffent worden, als tot enckel vermaeckvan onse curieuse nieus-ghierige sinnen. Ghelijck ons een doove misluydende harmonie, grove salven, en heul-saed-kruyd met Sardijnschen Honigh in een treffelicke maeltijd teghen de borst steken, seght Horatius*, om dat het bancket die dingen seer wel derven kan; even soo is het met de poëtische ghedichten ghestelt, dewelcke maer alleen tot verlustinghe onses ghemoeds ghevonden sijnde, in ghener waerde ghehouden worden, wanneer se in 't minsten van haere behoorlicke aerdigheyd beghinnen af te wijcken. 't Ghene Horatius al hier van de Poëten ghetuyght, magh op den selvighen grond de Schilders ende Giet-konstenaers toeghepast worden, overmids alle haeren arbeyd voor-naemelick streckt tot vervreughdinghe onser ooghen als Max. Tyrins spreeckt Dissert. V.

3. Den Konstenaer moet oversulcks goede sorghe draeghen dat hy niet alleen den ghenen schijne te voldoen, die sich met sijn werck noodwendighlick moeten verghenoeght houden; maer hy moet boven dien sijn uyterste beste aenwenden dat hy den ghenen wonderbaerlick schijne, dien het vry staet dus of soo van sijne wercken te oordeelen. Die sich selven de goede gunste van de naekomstighe eeuwen durft beloven, deselvighe moet niet alleen in sijnen eyghen sin, maer oock in den sin van de Konst-vroede Liefhebbers wel ende bequaemelick schilderen. Indien yeman daerenteghen niet-met-allen kan voordbrenghen waer door hy den hooghwaerdighen naem van een Konstenaer soude staende houden, indien hy sich in 't minste niet geraeckt vindt met d' eerbiedigheyd der Konste die van hem verkleynt ende verontreynight wordt, deselvighe magh veel eer onbeschaemt dan stoutmoedigh worden gheheeten, soo en sal het hem oock niet moghelick wesen dien haetelicken naem van sich selven af te weeren, Aenghesien wy den naem van onbeschaemdheyd moeten ontgaen, seght Tullius*, mids onghedaen laetende 't ghene schandelick is, sonder te dencken dat het ghenoegh is dat wy ons selven daer over een weynigh beschaemt toonen te sijn. Het schijnt daerom dat wy in dese gheleghentheyd een sekere middelmaet moeten houden, Want ghelijck het ons aen d' eene sijde ongheraeden is dat wy de schaem-schoenen al te vroegh uyttreckende onsen onrijpen arbeyd aen't licht souden brenghen, seght Quintilianus*, overmids wy dus doende ons selven ghewennen de Konst te verachten, wy legghen den eersten grond-slagh van onbeschaemdheyd, en ('t welck allenthalven uytdermaeten schaedelick is) ons vertrouwen voorkomt de maght: Soo moghen wy aen d' andere sijde 't proefstuck onser eerster beghinselen tot den uytersten ouderdom niet uytstellen, overmids die vreese dagelicks toeneemt, ghelijck 't ghene wy stoutelick behoorden aente vaerden staeds grooter wordt, en 't valt nu te laet te beghinnen dewijl wy overslaen wanneer het ons best waer te beghinnen. So is het dan oorbaerlick dat wy de vruchten onses arbeyds voor den dagh brenghen de wijlse noch groen ende soetsappigh sijn; de wijl ons de hope, gunste, verontschuldiging in den aen vangh onser wercken vaerdighlick bejeghenen; de wijl ons niet quaelick en word afghenomen wanneer wy wat te koen schijnen te sijn, ghemerckt ieder een oordeelt dat de jaeren voltrecken sullen wat daer noch aen 't werck ontbreeckt, en 't ghene al te jeughdelick gheschildert is wordt gheoordeelt uyt de voortvaerenheyd onser naturelicker toegheneyghentheyd voord te spruyten. Nochtans behoort den jonghelingh, die benevens de teere krachten sijner jeughd geen ander steunselen kent, met een lichte ende blijde materie, mijnes dunckens, te beghinnen; even als men de jonghe Hondekens door eenen sachten vangh tot de wild-jaght aenleydt. Soo ist mede ongheraedsaem dat men d' aenkomelinghen, selfs oock in

dese ghemackelicke beghinselen, ghestaedighlick aen 't werck soude verbinden uyt vreese datmen haere verstanden, die in 't eerste sachtelick ghehandelt ende opghekoestert moeten worden, door den gheduyrighen arbeyd vereelt soude maecken. Dus sullen sy de vreese haerer leerjaeren aller best overwinnen de wil het hun niet swaer en valt iet wat te avontuyren, behalven datse de onbevreestheyt haeres bestaens door dit middel niet lichtelick tot kleynachtinghe van 't werck sullen verkeeren. Dit is onghetwijffelt den eenighe rechten wegh die den Nieuwelingh betreden moet; behoudens dat hy in 't eerste niet al te stout en sy, maer dat hy sich liever eenen goeden ghetrouwen Leyds-man voorstelle, wiens voetstappen hy voorsichtighlick en volstandighlick ghesint is nae te wandelen, tot dat hy sonder eenigh voorder gevaer de nature met Lysippus in Stede van den Leermeester magh naevolghen, gelijck wy Lib. II. Cap. III. § 4. uyt Plinius hebben verhaelt.


Vorige Volgende