Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. IX.

DE over-groote eere die de Konstenaers eertijds ghenoten, is

mede een krachtich middel gheweest door het welcke dese Konsten ghevoordert wierden. Want ghelijck wy in 't voorgaende capittel volkomenlick hebben aenghewesen dat sich dese Konsten tot allerhande gheleghentheyd van oorlogh en vrede plaghten uyt te strecken, soo magh het ons niet vreemd schijnen dat allerley soorten van menschen de selvighe in grooter waerde hielden; als oock dat de kloecke geesten der Konstenaeren haer selven door het toedoen deser Konsten hoogh gheacht vindende, de verworven gunste met meerder vlijt sochten t' onderhouden. Een loffelick gherucht voedt de Konsten, seght Cicero*, soo worden wy oock door d' eere, als door, 't rechte lock-aes, tot den arbeyd aenghedreven; ghelijck die dinghen in 't teghen-deel doorgaens henen versuymt blyven, dewelcke by yeder een veracht worden. Den jonghen Plinius dringht mede hier op aen; Alle die ghene dewelcke nae eenen grooten naem ende eere staen, seght hy*, sijn wonderlick wel in haeren schick, wanneer sy ghewaer worden dat selfs oock de gheringher soorte der menschen een goed ghevoelen van haere wercken heeft. Ghewisselick, dese belooninghe vermagh soo veele in de gheleghenheyd van allerhande Konsten, dat de Schilderkonst onder andere (alhoewelse in haer eyghen selven vol is van allerley lustbaerheyd en vernoeghinge) door 't gheniet van den verdienden prijs dapper opgheweckt ende aenghestoockt wordt. Want wat heeft doch C.Fabius, een doorluchtigh Roomsch Edelman, anders voorghehadt, segt Valer. Maximus*, de welcke sijnen naem daer bygheschreven heeft, als hy de mueren in den Tempel van Salus beschilderde, even als of een familie die van weghen haere Borghermeester-schappen, Hoogh-priester-ampten, en triumphen ghenoegh vermaerd was, desen roem benevens alle d' andere cieraeten noch van doen hadde. Maer hy heeft hier in 't exempel van Phidias naeghvolght, die sijne ghedaente in den schild van Minerva soo behendighlick invoeghde, datmen de selvighe niet en konde wechnemen sonder 't gantsche werck te verbreken ende te schenden. Wy en moghen hier 't exempel van Saurus en Batrachus niet voorby gaen, Die de Tempels ghemaeckt hebben, seght Plinius*, de welcke inde Galerijen van Octavia ingheslooten waeren. Dese waeren Lacedemoniers van gheboorte. Eenighe houden 't daer voor datse oock maghtig rijck gheweest sijn, en dat se 't werck op haere eyghene kosten ghebout hebben, verhopende dat het hun vergunt soude worden door desen eertijtel in't werck uyt te drucken. Maer als hun sulcks geweygert wierd, so hebben sy het selvige op een ander wijse te wege gebragt; want men siet noch hedens-daeghs op 't onderste vierkant der Colummen eenen Kick-vorsch ende, een Haeghdisse in stede van haer naemen uytghesneden. 't Blijckt dan dat Quintilianus op eenen goeden grond steunt, als hy seght*, Wy haecken al te saemen nae eenen loffelicken naem, achtende dat onsen arbeyd wel besteden is als wy daer toegheraecken kon-

nen. De Woorden van Plinius sijn mede aen merckens waerd; De Schilder-konst was eertijds een gantsch edele Konst, seght hy*, als Koninghen en groote volckeren met een sonderlinghe begheerte daer nae verlanghden. Soo gheeft ons Plutarchus* hier van een uytdruckelick ghetuyghenis, als hy aenwijst dat dese Konsten in de tijden van den grooten Alexander soo dapper hebben toeghenoemen, overmids de gauwe verstanden der grooter Meesters voorsaghen dat hun 't gunstighe oordeel van sulcken Monarche niet en soude ontbreken, indien sy yet wrochten 'twelck sijn ghesicht verdienen moght.

2. Dat nu veele andere uytnemende treffelicke mannen eertijds een sonderlinghe ervaerenheyd in dese Konsten ghehadt hebben, kan lichtelick afghenomen worden uyt de liefde ende eerbiedigheyd die sy de Konstenaers toedroeghen. De deughden van vele blijven verdonckert door d' onkennisse der Konsten, seght Vitruvius in prooemio Libri Tertrii. Het is door een natuerlick ghebreck in de herten der menschen inghedruckt ende ingewortelt, seght Sidonius Apollinaris*, dat die gene dewelcke de Konsten niet en verstaen, oock van de Konstenaers seer weynigh wercks maecken. Gemerckt dan dat het eersuchtigh ghemoed van d' aller treffelickste Meesters eens op het tooneel der Fame verheven sijnde door de hand-kloppingen ende lofredenen van de verbaesde aenschouwers allermeest voordgheprickelt en tot een ernstighe oeffeninghe der Konsten aenghedreven wordt, ghelijck wy in 't sevenste Capittel deses Boecks hebben aenghewesen, soo is het gantsch gheen wonder dat veele in die tijden plagten uyt te munten in welcke de Koninghen selver met haere voornaemste gunst-ghenooten de winckels der Konstenaeren betraden. Den Koningh Demetrius, toeghenaemt Poliocetes, was dapper besigh met de belegheringh van de stad Rhodus als hy den Konstenaer Protogenes quam besoecken om dc Schilderye van Ialisus die hy doe ter tijd onderhand hadde te besichtighen; Hy aenschoude den Konstenaer in t midden der waepenen en 't neder-werpen der mueren, seght Plinius*, de hope sijner victorie voor een wijle tijds aen d' eene sijde ghestelt hebbende. Siet den overvloedighen autheur selver. Het is onder en tusschen aenmerckens waerd 't ghene Plutarchus* daer by voeght; dat naemelick den voornoemden Demetrius de voorstad in welcke Protogenes sich onthield alreede verovert hadde, als die van Rhodus, vreesende dat sulcken heerlicken stuck wercks onder andere dinghen vernielt soude worden, oodmoedighlick op hem versocht hebben die Schilderye te spaeren; waer op Demetrius gheantwoordt heeft, dat hy de hand veele eer aen sijne vaderlicke Beelden dan aen dese Schilderye soude slaen. Den grooten Alexander, met vele en maghtighe Princen vergheselschapt sijnde, plagt

oock den winckel van Apelles menighmael te vervullen. Ende alhoewel het de grootste eer was die 's menschen hert konde ghewenschen, dat dien oppersten Overheer, wiens oordeel voor 't oordeel des gantschen werelds ghehouden wierd, sijne gunste op sulcken lieflicke ende ghemeynsaeme maniere van doen bewees; nochtans heeft desen grootmoedighen Koningh noch een ander middel versonnen, door het welcke hy den Konstenaer in de gantsche wereld meerder aensienlickheyd soude toebrenghen: Want als hy belast hadde dat Campaspe, een van sijn best-beminde Bysitten, seght Plinius*, om haeren wonderlicker schoonheyd wille moedernaeckt van Apelles soude worden gheschildert, soo heeft hy dese sijne liefste aen den Konstenaer gheschoncken,die hy vernam met even soo stercken liefde bevanghen te sijn. Soo was hy dan groot van ghemoed; en dies te grooter; om dat hy dit dappere ghemoed sijn ghebied hield. Oversulcks heeft hy oock grooter eere met dese daed ingheleydt, dan met eenighe andere Victorie; want hy in dese gheleghentheyd sijne onbedwinghelicke brandende lusten overwon; niet alleen sijn bedde ghenoot, maer oock sijne genegenheyd selver aen den Konstenaer overghevende; sonder daer eens op te letten, dat sijn soetelief van eenes Koninghs byslaep tot eenes Schilders boelken ghemaeckt soude worden. 't Ontstond mede uyt een sonderlinghe eerbiedigheyd die den selvighen Koningh dese Konsten en Konstenaers toedroegh, dat hy sijne ghedaente van veele ghemeyne Meesters niet en wilde besoetelt hebben, wenschende den naekomelinghen een onvervalschte ghelijckenisse sijnes wesens nae te laeten; So heeft hy door sijn gantsche rijck scherpelick verboden, seght Apuleius*, dat nieman de ghelijcknisse des Koninghs lichtwaerdighlick soude ghieten, schilderen, graveren; maer dat hem Policletus alleen 't koper soude ghieten, dat hem Apelles alleen in verwen soude afmaecken, dat hem Pirgoteles alleen soude graveren: Ende indien daer yeman anders benevens dese dry overtreffelicke Meesters bevonden wierd de hand aen 't heylighe Beeld des Koninghs gheslaeghen te hebben, dat hy als een Kerck-rover swaerlick soude ghestraft worden. De vreese deser afkondiging heeft so veel te weghe ghebracht, dat Alexanders Beeld over 't voornaemste der Beelden gheweest is; en dat daer in alle sijne statuen als oock in alle sijne gheschilderde en ghegraveerde verbeeldinghen de selvighe lustigheyd van een dapper Krijghsman, deselvighe aensienlickheyd van sijn staetigh wesen, deselvighe levendigheyd van sijne groene jeughd, deselvighe bevalligheyd van sijn verheven voorhoofd ghespeurt wierd.

3. Het voorighe verhael gheeft ons uyt d' eere die den Konstenaeren van d'aller maghtighste Koninghen en Princen wierd aengeboden, ghenoeghsaem te verstaen in hoe grooten achtinghe dese Konsten en Konstenaers eertijds ghehouden sijn; volght nu dat wy haere aensien-

lickheyd noch wat naerder leren kennen uyt de hogen prijs die op de konstighe wercken van d' oude Meesters eertijds gheset was. Het is ghenoegh bekent dat Candaule Koningh van Lydia een tafereel van den Schilder Bularchus teghen goud heeft opghewoghen; in sulcker waerde, seght Plinius*, wierd de schilder-konst selfs oock in dien tijd ghehouden. Aristides Thebanus heeft den slagh met de Persiaenen gheschildert. Daer waeren honderd figuren in dat stuck, en Mnason heeft hem tien minas voor elcke figure betaelt. Desen Aristides vermogt soo veel in de Konst dat de Koningh Attalus een van sijne stucken om honderd talenten gekocht heeft; siet Plin. XXXV. 10. Den seerjeughdighen Diadymenos van Polycletus heeft eenen seer grooten naem, om dat dese statue op honderd talenten ghehouden wierd. Plin. XXXIV. 8. Als L.Mummius sach dat den Koningh Attalus in den uytroep van den Corintischen buyt een stuck van Aristides voor ses duysen sestertien ghekocht had, soo heeft hy sich groolicks over den onredelicken hogen prijs verwondert, met eenen oock een heymelick achterdencken krijghende dat daer onghetwijfelt yet meer in die Schilderye was dan hy beseffen konde; dies heeft hy deselvighe inghehouden, sonder te lijden datse verkocht soude worden en Attalus heeft sich daer over dapper beklaegt. Plin. XXXV. 4. Als Apelles den Koningh Alexander om twintich talenten in den tempel van Diana Ephesia met blicksem inde hand gheschildert hadde, soo heeft hy de loon sijnes handwercks in goude penninghen by maete en niet by ghetal ontfanghen. Plin. XXXV. 10. Arcesilates de kley-wercker had met Lucullus den koop ghemaeckt dat hy hem 't Beeld van de Felicteyt of 't goede avonture voor XLIIII. Sestertien soude maecken; 't werck bleef ten halven steken, overmids de dood soo wel van d' een als d' ander tusschen beyde quam. Als Octavius, een Roomsch Ridder, van meynighe was een schoone drinck-schaele te laeten maecken, soo heeft hy den voornoemden Arcesilaus een talent voor een patroonken van plaester-werck betaelt. Plin. XXXV, 12. Asclepiodorus schilderde de twaelf Goden, en Mnason gaf hem dryhonderd minas voor 'tstuck. Den selvighe Mnason gaf Theomnestus insghelijcks honderd minas voor elck een van d'oude Helden by hem gheschildert. Plin. V. 10. Den orateur Hortensius betaelde H.S. XLIII voor d' Argonauten van Cydias, soo heeft hy oock een kapelle voor dit tafereel in sijn Tusculaensche Hof-stede ghebout. Plin. XXXV, 11. Timomachus Byzantius heeft inde tijden van Caesar Dictator de Schilderyen van Aiax en Medea voor hem gemaeckt, Caesar heeft tachtentig talenten daer voor betaelt, om de selvighe in den tempel van Venus Genetrix op te hanghen. Plin. XXXV, 11. Daer is een statue ontrent de Rostra die wy alhier in 't ghewagh

der Statuen endeSchilderyen niet moghen voorby gaen, alhoewel den werck-meester der selviger statue niet bekent en is. Het is eenen Hercules met eenen rock op sijn Eleaensch ghekleedt, hy toont een grim gesicht, even als of hy sijn uyterste lijden in dien rock ghevoelde. Dese statue heeft dry tijtels. Den eersten tijtel is, dat L.Lucullus deselvige uyt het buyt-gheld opgherecht heeft. Den tweeden is, dat den onderjaerighen vader-loosen soone van Lucullus deselvighe uyt last van den Roomschen raed ghewijdt heeft. Den derden is dat T.Septimius Sabinus AEdilis curulis deselvighe statue wederom in 't openbaer opgherecht heeft, nae datse inde handen van d' een of d' ander bysonder liefhebber en soo in sijne handen gheraeckt was. Soo vele strijds wierd dit Beeld waerd gheacht. Plin. XXXIV, 8. Alhoewel M.Agrippa meer tot boerscheyd dan tot dese soorte van aardigheden gheneghen scheen te sijn, nochtans heeft hy de Cycizenen twaelf duysend sestertien voor twee tafereelen van Venus ende Aiax gegheven. Plin. xxxv. 4. Den Keyser Tiberius was dapper opghenomen met den Archigallius van Parrhasius; soo heeft hy dese Schilderye in sijn slaep-Kamer opghesloten, ghelijck ons Decius Eculeo verhaelt, waerderende deselvighe op LX sestertien. Plin. xxxv, 10. Men seght oock dat die van Coos honderd talenten voor de Schilderye van Venus Anadyomene ghenoten, dewijl daer soo veel afghetrocken wierd van de schattinghe die hun was opgheleyt. Strabo. Lib. xiv. Den Koningh Nicomedes had een sonderlinge begheerte, om de Praxitelische Venus van die van Gnidus te koopen; belovende dat hy alle haere schulden, die onghelooflick groot waeren, wilde betaelen. Maer die van Gnidus hebben 't uyterste liever willen verwachten, dan dat sy van sulcken stuck wercks souden scheyden: Oock en konde men hun hier in gheen onghelijck gheven; ghemerckt Praxiteles die plaetse door dit Beeld ten hooghten vermaerd gemaeckt heeft. Plin. xxxvi, 5. Lysippus maeckte een statue, die Apoxyomos gheheeten wierd. M.Agrippa heeftse voor sijne baedstoven ghewijdt; soo nam oock Tiberius den Keyser een sonderling vermaeck in dat Beeld; ende alhoewel hy in 't eerste beghintsel sijner regeringhe goed ghesagh over de lusten sijnes ghemoeds scheen te hebben, nochtans was het hem onmoghelijck sich selven langher te bedwingen, want hy dit Beeld in sijne slaep-Kamer opgheset heeft, nae dat hy een ander statue voor Agrippas baed-stoven had opgherecht. 't Is mede aenmerckens waerd, dat het Roomsche volck op dese gheleghentheyd met sulcken ongeloofelicken steeghigheyd inghenomen was, dat de gantsche menighte die in de schou- plaetse vergaederde met een vreeselick geschreeu begeert heeft dat den Apoxyomenos in sijn rechte plaetse soude herstelt worden,

't welck hun Tiberius, alhoewel hy dapper daer op versot was, inghewillight heeft, Plin. xxxiv, 8. Onse eeuwe heeft op 't Capitolium in de binnenste kapelle van Iuno eenen koperen Hond gesien die de heymelicke deelen van een Soch leckte. Het wonderbaerlick maecksel en levendighe ghelijckenisse van desen Hond wordt niet alleen daer uyt verstaen, dat hy in die plaetse gheheylight was; maer oock daer uyt dat die ghene dewelcke last hadden om hem wel te bewaeren, door een nieuwe en gantsch seldsaeme ghenoegh doeninghe verbonden waeren goede sorge te draeghen. 't Ghemeyne oordeel der stad hield het daer voor, dat gheenerley geld 't verlies van dit Beeld konde boeten; soo was dan de bewaerenisse van dit konstighe werck op lijfstraffe ghestelt. Plin. xxxiv, 7. Het wordt als noch ondersocht wie dien Olympus, Pan, en Chiron met Achilles, die in de plaetse Septa ghenaemt opgherecht sijn, ghemaeckt hebben; te meer, om dat daer een seker gherucht onder de man loopt dat haere bewaernisse op lijf-straffe verdient gestelt te worden. Plin. xxxvi, 5. Wy moghen hier 't exempel van Clesis niet voorby gaen, die sich niet en ontsach de Koninghinne Stratonice spijtighlick te mishandelen, om dat sy hem sijnes dunckens een groote kleynigheyd hadde aenghedaen. 't Stack den Konstenaer inde krop dat hy seer slechtelick van haer onthaelt was, over-sulcks heeft hy haer afghemaelt, als wentelende in d' onkuysche omhelsinghen van eenen Visscher, daer de spraecke van gingh dat de Koninghinne op verlieft was. Dit tafereel heeft hy tot Ephesus in de haeven openlick ten toone ghestelt, Hy selver ist ontseylt. De Konnighinne was daer seer tegen datmen de Schilderye soude wechnemen, overmids de ghelijckenisse van beyde wonderlick wel daer in ghetroffen was. Dus heeft sy d'eere die sy den Konstenaer gheweyghert hadde, op de schandelick schampachtighe Konste bestadet. Plin. xxxv, 11.

4. Alle dese exempelen geven ons ghenoeghsaem te verstaen met wat een sonderlinghe sorghe maghtighe Koninghen en groote Republijcken de brave gheesten der Konstenaeren opkoesterden; ende, indien wy de gantsche gheleghentheyd der saecke recht wel overslaen, wy sullen bevinden dat d' aller grootste de grootste reden hebben om dese Konsten ende Konstenaers boven andere aen te haelen; gemerckt hun allermeest daer aen gheleghen is, dat de Konsten dienstigh tot onderscheydinghe van de deughd en d'ondeughd wierden onderhouden. Alle die ghene welcker daeden vers-waerdigh sijn, seght Claudianus*, deselvighe plagten oock de vers-ghedichten uyt den grond haerer herten te beminnen. 't Schijnt even soo met dese Konsten ghestelt te sijn; wy en konnen 't oock anders niet beseffen, of diegene moeten de memorie der statuen

ende schilderijen noodsaeckelick liefhebben, die haer selven sodaenighen eere waerdigh kennen. Het en verdient over-sulcks gheen verwonderingh, dat d' oude Konstenaers eenen dapperen moed grepen op d' aenmerckinge van d' overgroote eere die hun van d' opperste maghten wierd bewesen; want sy en konden gheen gheringh gevoelen hebben van de Konsten die in 't oordeel van d' aller eerwaerdighste personagien sulcken eerwaerdigheyd verdienden. Dies vinden wy oock dat d' eerste Konstenaers dit ghevoelen soo haest niet begonnen in te drincken, of haere herten wierden van stonden aen met de liefde van een gantsch seldsaeme grootmoedigheyd bevanghen. Zeuxis was d' eerste die sijne wercken bestond wech te schencken; seggende, dat den allerhooghsten prijs de waerdigheyd syner wercken nerghens nae kost haelen; soo heeft hy de Schilderye van Alcmena aen d' Agrigentijnsche stad, ende Schilderye van Pan aen Archclaus om niet ghegeven. Plin. xxxv, 9. Alhoewel den Koningh Attalus sich niet en ontsach lx. talenten te bieden voor een stuck van Nicias 't welck vermaerd was by den naem Necyia, nochtans en wilde hem den Konstenaer dat stuck niet laeten volghen, maer hy heeft het op sijn eyghen Vaderland vrijelick bestedet, Plin. xxxv, 11. Polygnotus heeft d' Athenische Galerye, die Poecile ghenaemt wierd, om niet gheschildert, als Mycon een seecker deel der selvigher Galerye om gheld schilderde; soo heeft sich Polygnotus door dit middel grooter aensienlickheyd verworven; en d' Amphictyones, eenen ghemeynen raed van 't gantsche Griecksche land, hebben hem overal vrye logimenten bescheyden. Plin. xxxv, 9. 't Blijckt dan dat veele van d' aller treffelickste Konstenaers desen voet bescheydenlick ghevolght hebben, om d' aensienlickheyd deser Konsten te beter te handhaeven; Want veele dingen schijnen minder waerdigheyd te hebben, seght Quintilianus*, om datse op eenen sekeren prijs ghestelt worden.

5. Staet ons noch voorder aen te wijsen dat d' oude Konstenaers op d' aenmerckinghe van d' over groote eere daer in dese Konsten eertijds ghehouden wierden, niet alleen een grooter ghevoelen van deselvige kreghen, maer dat sy se boven dien meer eerbiedighlick oeffenden, sonder te lijden dat sulcke alghemeyne wijd-streckende Konsten in eenighe byplaetsen souden opghesloten ende verdonckert blyven: Sy en vonden 't oversulcks niet gheraeden de mueren maar alleen ten dienste der Huys-heeren met Schilderyen te vercieren, seght Plinius*, noch oock de huysen die op de selvighe plaetsen onbeweghelijck staende uyt den brand niet en konnen vervoert worden. Protogenes vernoeghde sich selven met een hutteken 't welck hy in sijn Hofken hadde. Daer en was niet een Schilderye in de plaesteringhe van Apelles te vinden. Het en luste hun noch met gantsche mueren

te beschilderen. Al wat haere Konst vemoght, wierd maer alleen ten goede van groote Steden aengewendt, den Schilder was 't ghemeyne goed des gheheelen Aerd-bodems. Dient hier mede aenghemerckt 't ghene Plinius dies aengaende op een andere plaetse by-brengt; Daer is als noch een seer treffelicke en gantsch waerdighe oratie van M.Agrippa in 't wesen, seght hy*, aennopende 't ghemeyn maecken van allerhande Schilderyen ende Statuen:'t Welck gheraedsaemer gheweest hadde, dan datmen deselvighe inde Land-huysen gaet verbannen. Het plaght mede uyt dese eerbiedigheyd voord te spruyten Dat d' eerste grond-leggers van de Schilder-konst en Giet-konst haere volmaeckte wercken, die wy met een onversaetelicke verwonderinghe aenschouwen, segt Plinius*, met het opschrift van eenen onsekeren tijtel in 't licht gaven: Soo schreven sy, Apelles faciebat, Polycletus faciebat. Apelles maeckte dit stuck wercks, Polycletus was besigh met het maecken van dit werck; even als of de Konst maer alleen beghonnen sijnde onvolmaecht ghebleven was, ten eynde dat den Konstenaer in sulcken groot en menigte van verscheyden oordeelen eenen vryen toegangh tot beter beraed soude open houden: Als of oock den Konstenaer verbetert soude hebben wat daer aen ontbrack, 't en waer saecke dat hem de dood schielick hadde verrascht. Soo was dan dit oude ghebruyck met een gantsch loffelicke schaemte vermenght, dat sy alle haere wercken voor de laetste wercken uyt gaven, niet anders als of sy door de dood van de selvighe waeren afgescheyden. Daer sijn, mijnes dunckens, boven de dry stucken niet gheweest dewelcke met een volkomen opschrift onder de man quaemen: Apelles fecit; Apelles heeft het ghemaeckt; Waer uyt het blijckt dat den werck-meester de Konst boven alle dinghen wenschte te versekeren ende onbeschaedight te houden: Daerom hebben oock alle sodaenighe wercken groote opspraecke verweckt. Dat sy nu by dese sorghvuldigheyd, die sy ontrent het uytgheven haerer wercken ghebruyckten, niet quaelick en voeren, blijckt uyt de volghende woorden van den selvigen Plinius; Het is een gantsch seldsaeme en gedenkwaerdighe saecke, seght hy*, dat de laetste wercken en d' onvolmaeckte tafereelen van uytnemende Konstenaers, als naemelick de Iris van Aristides, de Tyndarides van Nicomachus, de Medea van Timomachus, de Venus van Apelles, in grooter verwonderinge worden ghehouden dan de volmaeckte; overmidts men inde selvighe d' overighe trecken, ja selfs oock de ghedachten der Konstenaeren kan besichtighen, 't werck wordt ons door de treurigheyd onses bedroefden ghemoede aenghepresen, dewijl wy met een onverdraeghelicke begheerte nae die handen verlangen dewelcke door de dood verhindert waeren haer voornemen te voltrecken. Wy moeten hier onder en tusschen in 't voorbygaen aenmercken, dat, als wy alhier staende houden dat de eere die de Konstenaers in voorleden tijden ghenoten haere herten tot een vierighe liefde ende eerbiedighe hand-haevinghe der Konsten opge-

weckt heeft, dat sulcks maer alleen te verstaen is van de waere bestandighe eere selver, en niet van haere valsche kortstondighe schaduwe Dieghene dewelcke haere Konst quacksalverlijck ten toone willen stellen, begaen hier in eenen gantsch groven misslagh: Want dewijl sy haer selven door een verkeerde eersucht verhaesten om tot den ghewenschten roem spoedighlick te gheraecken, soo dunckt hun dat sy in haere verwachtinghe niet en konnen bedroghen worden, indien sy slechts de voornaemste opproncksels der Konste voor d' oogen van d' onverstandige aenschouwers niet anders als een waen-kostelicke Kramerije bequaemelick weten voor te doen: Maer dese, ghelijck sy de Konst aen d' eene sijde grootelicks veronghelijcken haer eyghen eere ende niet d' eere van de Konst soeckende, soo stelt hun de Konst aen d' andere sijde tot spot, te passe brenghende dat sy in 't oordeel van de konstighe onkonstigh bevonden worden, dewijl sy met grooten arbeyd daer nae trachten dat sy den onkonstighen konstigh souden schijnen. Die ghene dewelcke de domme menighte maer alleen soecken te behaeghen, seght Plutarchus*, moeten d' aller wijste noodwendighlick mishaegen. Doch van dese sorghe, dewelcke in onse herten uyt een eerbiedigh ghevoelen 't welck wy van dese Konsten hebben plaght t' ontstaen, sullen wy in 't elfste Capittel deses Boecks breeder spreken.

6. Dit goede ghevoelen van haere Konst en dese onversaetelicke begheerte van eenen eeuwighen naem is den Konstenaeren byghebleven soo langhe als groote Koninghen en maghtige Volckeren dese Konsten door haere ghewoonlicke gunste ophielden: De geld-liefde daer en teghen en heeft de Konst-liefde uyt de herten van moghende Vorsten soo haest niet beghinnen uyt te roeyen, of 't ghetal der treffelicker Meesters is met eenen oock allenghskens vermindert, tot dat daer naulicks een meer te vinden was die de aensienlickheyd van sulcke hooghwaerdige Konsten door een onvervalschte maniere van doen socht staende te houden. Dit heeft al over eenen langhen tijd de klaghte van Petronius Arbiter gheweest: Ick vraeghde een ervaeren man nae d' oudheyd van eenighe tafereelen, nae 't argument ofte de Historie van sodaenighe stucken die ick niet wel en verstond, nae d' oorsaecke van onse teghenwoordighe moedeloosheyd, seght hy*, en hoe het bykomt dat de Schilder-konst onder 't ghetal van verscheyden gheestighe Konsten die t' eenemael vervallen sijn, niet soo veel als de minste schaduwe van haere voorighe uytnemenheyd hield. Sijn andwoord was, dat de gheld gierigheyd dese veranderingh had inghebraght. De vrye Konsten bloeyden eertijds, seyde hy soo langhe naemelick als de naeckte deughd in waerde ghehouden wierd; dies sochten oock de menschen allerhande Konsten om strijd aen den dagh te brenghen, niet willende dat yet

't welck den naekomelinghen voordeeligh wesen moght verholen soude blijven soo is het (om van de Ghiet-konstenaers een weynigh te spreken) dat Lysippus door enckele armoede onder de voet gheraeckt is, dewijl hy ontrent den omtreck van een Statue bleef hangen; dat Myron, die de levendige sielen van menschen en wilde beesten in 't koper bynae schijnt vervat te hebben, gheenen erfghenaem vond. Wy daerenteghen, in wijn en allerley onkuysche lusten versmoort liggende, hebben 't herte niet om nae de kennisse van de voltrocken Konsten te slaen; ende overmids het ons lichter valt d' oudhejd te berispen dan nae te volghen, soo ist dat wy d' ondeughden maer alleen selver soecken te leeren en andere in te planten. Laet het u dan niet vreemd duncken dat wy de Schilder-konst quijt gheworden sijn; overmids een klompe gouds in 't oogh van alle de Goden en menschen veel schoonder schijnt te sijn dan 't ghene Apelles en Phidias, twee revelende lichte Griecken, oyt ghemaeckt hebben, siet oock Theocrit. Idyll. xvi. Plin. in prooemio Libri. xvi. Dionysius Longinus de Sublimi oratione ultimâ.

7. Het is oversulcks blijckelijck ghenoeg dat den vryen gheestvan die Konsten, dewelcke van weghen haer grootste en meeste goed vrye Konsten ghenaemt worden, t'eenemael verbroken en tot een slaefachtighe dienstbaerheyd ghebraght is gheweest, soo haest als de maghtighe voorstanders ende voord-setters deser Konsten de hand daer af begosten te trecken. Want de Konstenaers kleynen troost in 't oeffenen der Konste vindende, lieten haere onghestelde ende onvernoegde sinnen in 't wild loopen, het niet min schaedelicke dan schandelicke tijdverdrijf van allerley weelderighe dertelheyd tot haeren troost vaerdighlick omhelsende. Doch overmids hun dit bejagh der wellusten gantsch dier quam te staen, soo moesten sy d' onkosten haerer weelde noodwendighlick door vuyl ghewin opmaecken. Dus wierd het overblijfsel van haere hooghvaerdighe ghedachten door de wellusten aen d' eene sijde en door de ghierigheyd aen d' andere sijde heel end' al uyt ghebluscht; want het hun nu niet meer om de eere te doen was, als sy 't penceel som-wijlen in de hand naemen, maer blootelick om eenen drinck-penningh tot volvoeringe haerer, lusten te bekomen. Wat de wellusten belanght, De wellust is het aller doodelickste vergift van 't menschelicke verstand, seght Seneca rhetor*, siet oock Quintilianus Lib. xij. Cap. 1. Wat de gheld-ghierigheyd aengaet, d' Overmachtige begheerte om rijck te worden vervult ons maer alleen met gantsch slechte ende geringhe bedenckingen, seght Arriani Epictetus*, siet mede Horat. de Arte. Goud en silver wierd eertijds met het koper vermenght, seght Plinius*, en noch was de Konst kostelicker dan de stoffe: 't Is nu daerenteghen onseker welck van dese twee slimmer is. Alhoewel den prijs van d' oude wercken ('t welck ver-

wonderens waerd is) oneyndelick verhooght wordt, nochtans vergaet d' aensienlickheyd der Konste meer en meer; overmids het met dese Konste als met alle andere dinghen ghestelt is 't ghene men eertijds plaght te doen om eere in te legghen, wordt nu maer alleen om winste gheoeffent. Wy moeten hier alleenlick by den wegh aenmercken dat dese woorden van Plinius allerley winste niet uyt en sluyten, ghemerckt daer gheen rechtvaerdigher winste ghevonden werdt, dan uyt het oeffenen van een eerlicke ende arbeydsaeme Konste; voornaemelick, indien de selvighe onsen gantschen tijd soo opneemt, dat wy nae gheen andere middelen om onsen Konst te ghewinnen konnen omsien. Dit is dan de meyninghe van desen deftighen autheur, dat de hope van eenen onsterffelicken naem 't voornaemste ooghenmerck der ouder Konstenaeren gheweest is, als de welcke wel ghenoegh beseften dat het hun aen gheen winste ontbreken soude indien sy eens onder 't ghetal van de voortreffelickste Konstenaers gherekent wierden. Dies moghen dese twee dinghen seer wel met malckander bestaen, dat een Konstenaer sijne ooghen allermeest op d' eere soude slaen, en met eenen oock nae een redelicke winste omsien. 't Is soo verde van daen dat de gemaetigde begeerte van een eerlicke winste de Konst soude verhinderen, datse de selvige in 't teghendeel krachtighlick opweckt; Het is kennelick ghenoegh , seght

Cassiodorus*, dat d' oeffeninghe der Konsten door een redelicke winste gheaest behoort te worden. Theophylactus Simocatus heeft het selvighe wat breeder ende krachtigher uytghedruckt; Den goud-honger, seght hy*, is 't menschelicke gheslacht uytdermaeten profijtelick: Want van daer komt het dat ons nood-druftigh leven allerhande goede Konsten uytghevonden heeft, dat groote Steden volck-rijck worden gemaeckt, dat allerley handel met een ghemackelicke over-een-draeghende toegaet: En (om recht uyt en kortelick te segghen wat daer van is) 't grootste deel des aerd-bodems soude onghebout ende ovetsulcks ontciert blijven, indien 't goud de menschen door sijne tusschen-komste niet en hadde te verstaen ghegeven dat sy malckander van doen hebben. Den Matroos en soude noyt t' seyl gaen; den reyser soude in den hoeck van sijnen haerd blijven sitten; den Ackerkman en soude nae sijne ploeg-Ossen niet eens omsien; de Koninghlicke Scepters souden haere behoorlicke eerbiedigheyd, en d' aller deughdelickste onderdaenen souden haere eerampten als oock de verdiende vereeringhe van groote inkomsten moeten derven; den Veld-heer en soude sijn heyr niet maghtigh sijn uyt te leyden. Wilt ghy dat ick u noch een andere verborgene reden mede-deyle? 't goud heeft den toom van de deughd en d' ondeugd in sijne maght; het toetst de heymelicke tochten onses ghemoeds; het magh oversulcks met de Celtische riviere seer bequaemelick worden vergheleken, om dat het de bastaerd deughden vaerdiglick weet t' ontdecken. d' Inwoonders van

Phoenicia, ghelijck ons Suydas betuyght, maeckten haere Goden met tasschen op de sijd, om de groote maght der selvigher door 't goud 't welck sy in haere tasschen hadden bedecktelick te verstaen te gheven.


Vorige Volgende