Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. VI.

DE rechte en slechte eenvoudigeyt deser Konsten heeft den voord-gangh derselviger benevens andere middelen mede veroorsaeckt. Want ghelijck wy bevinden dat die ghene allernaest tot de volmaeckt-heyd quaemen, dewelcke d' aenghenaeme bevalligheyd haerer wercken niet soo seer en stelden in 't ydele waenkunstighe verw-gepronck, als wel in de kracht van een onvervalschte Teycken-konst ende in 't naturelick ghebruyck van weynighe en gantsch ghemeyne verwen; so plaghten oock d' oprechtelick goed-aerdighe Leerlinghen, die 't met de Konste wel meynden en haere gewesene Leermeesters geen schande sochten aen te doen, sich aen dese gantsch loffelicke eenvoudig-heyd standvastighlick te verbinden, den voornaemsten ernst haerer AEmulatie daerin stellende dat sy dese eygenschap der ouder Meesters recht wel moghten treffen, d' Aensienelickheyd der Konsten wordt staende gehouden, niet soo seer by die ghene de welcke veele daer van weten te braggheren, als wel by dieghene dewelcke weten uyt te vinden wat daer in yedere Konste vervattet is, seght Isocrates contra Sophistas. Wat suyverlick en soberlick verciert is, segt Agellius*, wordt steeds beter en beter geacht; wat daerentegen geblancket ende over-smeert is, wordt voor enckel guychel-spel gehouden. So staet ons hier aen te mercken dat deKonst geen slimmer vyand en heeft dan dieghene dewelcke met een verbaesde verwonderingh soodaenige wercken maer alleen voor goed ende prijs-waerdigh houden, die kostelick en verde van d' eenvoudigheyd der ouder Meesters vervremdt sijn. Doch dit is in allerhande saecken de ghelegentheyd onses ghemoeds, seght

Plinius*, dat de wercken die in het eerste met noodsaeckelicke dinghen beghinnen, in 't laetste veeltijd tot overmaet vervallen. Den selvighen Plinius bevestight dese sijne woorden in een andere plaetse met een merckelick exempel; Apelles, Echion, Melanthius, Nicomachus, wijd-beroemde Konstenaers, seght hy*, hebben dese haere onsterffelicke wercken maer alleen met vier coleuren ghemaeckt, en noch wierd elck bysondere tafereel voor de schatten van gantsche steden verkocht. Nu daerenteghen weetmen nauwelick een roem-waerdighe Schilderije te vinden, nae dat de mueren met purper overdeckt sijn, en dat d' Indiaenen den modder haerer Revieren met t' saemen 't veretterde bloed Draecken ende Elefanten tot de Konste toebrengen. Alle dingen daer om waeren doe ter tijd vele beter, als ons den overvloed min quelde, het is in der waerheyd so, want het werck verkrijght huydensdaeghs grooter aensienelicheydt uyt de kosten diemen daer aenghehanghen heeft, dan uyt iet wat het welck uyt het konst-rijcke ghemoed des werck-meesters moet voordkomen &c. Leest Plinius selver; want hy geeft ons daer by naeme te verstaen welc dese vier coleuren gheweest sijn. Vitruvius heeft sich langhe te vooren daer over beklaeght dat het dus met de Konste toegingh; Hem en magh niet verde ghesocht schijnen, seght hy*, dat wy alhier uytleghen hoe het by komt dat d' oprechtigheyd der Konste vervalscht is. Want den prijs die d' arbeydsaeme oudheyd uyt de Konste selver behaelde, wordt nu maer alleen in den uyterlicken schijn van cierelicke verwenghestelt, so hanght oock den aenbesteder so groote kosten aen 't werck , datmen niet eens meer en vraeght nae d' authoriteyt die d' oude stucken wt de subtilheyd des Konstenaers trocken. Daer en is niet een onder d' oude Meesters, of hij heeft de Menie-verwen in sijne Schilderijen vernepentlick aenghewreven, ghelijck als men de medicijnen spaerighlick plaght te ghenieten. Nu daerenteghen worden gheheele mueren niet alleen met dese verwe grof en groot bekladt, maer men is daerenboven wonderlick rijf in het ghebruyck van bergh-groen, purpur, blaeuwen azuyr, en andere dierghelijcke verwen meer, de welcke alhoewelse sonder eenighe konst aenghestreken sijn, soo treckense nochtans d'ooghen der beschouwers door haeren helderen schijn; dies moeten oock de selvighe verwen, nae den eysch der wetten, van den aenbesteder (om datse kostelick sijn) en niet van den aennemer des wercks verschaft worden. Daer is noch een andere soorte van een aelwaerdighe ende verwende Konst-liefde gheweest, die wy hier kortelick moeten aenroeren; niet alleen om datse regel recht teghen dese eenvoudigheyt strijd, maer oock om datse d' edele Konsten tot kleyn-achtinghe ghebraght ende also te niete ghedaen heeft. De Schilder-konst, die eertijds voor over-edele Konst ghehouden wierd, seght Plinius*, is nu van haere voorighe aensienelickheyd door 't inkruijpen van Marmer en Goud t' eenemael verjaeght ende verschoven. Niet alleen datmen gantsche mueren daer mede overdeckt,

maer dat mense boven dien met ghevijlde marmer-korsten nae de ghelijckenisse van verscheydene dinghen ende ghedierten overleyt. Marmer-steene rechtbancken en gheweldighe stucken die van het gheberghte afgescheurt sijnde in onse kamers schuijlen, sijn nu niet meer vermaeckelick. Wij hebben de stenen selfs beginnen te Schilderen &c. Beliet de plaetse selver. Besiet oock, indien u den leeslust aenkomt, Lib. XXXVI. Cap. 6. als mede Tertullianus de Pallio.

De voortreffelickste oude Konstenaers, ghelijck sy volstandighlick by de voorghemelde eenvoudigheyd bleven, so en saeghen sy die ghene noyt door de vingheren de welcke van dese eenvoudigheyd ter sijden afswevende tot een vertaerde ende toon-schijnighe Konst-prael vervielen. Hier uyt omstont het dat Apelles, nae het verhael van Clemens Alexandrinus*, als hy een van sijne scholieren besig vond met de Schilderije van Helena die naemaels de Goud-rijcke Helena ghenaemt wierd hem daer over bestraft heeft; segghende; Ghy hebt het beeld rijck ghemaeckt, niet wetende hoe dat ghy 't selvighe soud schoon maecken. Daer is een dapper groot verschil tusschen het onnoodighe poppe-ghepronck ende tusschen de behoorelicke nettigheyd; siet Plutarchus Sympos. problem. VI. 7. het ghene eerlick is, seght Quintilianus*, is met eenen oock ghevoeghlick in dien mensche die sich niet te eenemael tot een weelderighe wulpsheyd overghegheven heeft. Alhoewel dan d'oude Meesters met eenen sonderlinghen ernst daer op uyt waeren dat sy dese prachtighlick verwaende maeniere van wercken ongheacht souden maecken, in verghelijckinge van de waere kracht der Konste die in de eenvoudigheydt der ouder stucken ghespeurt wordt; 't heeft hun nochtans aen haere maght ontbroken; sy moghten doen en segghen wat sy konden, de wereld liep evenwel als dol nae dese verbastaerde Konste die d'onverstandige menschen door 't lock-aes van vele aenghenaeme en gantsch aentreckelicke ghebreken verstrickt ende ghevanghen houdt. Waer op het ghebeurt is dat meest alle de Konstenaers, merckende hoe het hun onmogelick was teghen de stroom op te swemmen, door een moede-loose slaphertigheyd den ghemeynen loop hebben ghevolght, het naturelick man-haftige gelaet der Konste is in een ghemaeckte schijn-lieffelickheyd verkeert, soo haest als met 't goede ghevoelen van de wufte oordeel loose menighte socht te winnen, sonder dat men de rechte kracht der Konste in 't minste waer nam. Als ick mijne ooghen op de nature slae, seght Quintilianus*, soo dunckt mij dat men den aller schoonsten ontmanden mensche met een ander ghemeyn man in het minste niet en magh verghelijcken 't gaet mede vast dat d' albestierende voorsienigheyd noyt soo verde van haere eyghene wercken vervremdt schijnen sal, dat d' onvolmaecktheyd der verminckter lichaemen voor een van d' aller beste vonden soude doorgaen; gelijck het oock

onmoghelijck is dat iet door 't snijden soude verbetert worden, 't welck, indien het soo ter wereld quam, een recht monster soude sijn. Laet de vuyle ongeoorlofde lust haer vermaeck scheppen in het bedrogh van een verwijft gheslacht; nochtans vertrouwen wij dat het verkeerde ghebruyck noyt soo vele sal vermogen, dat het stracks goed en prijselick soude schijnen, wat zij kostelick ghemaeckt heeft.


Vorige Volgende