Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. V.

GHelijck nu de vreese van strenghe wetten inde verkeerdelick laet-dunckende beghinners soo veele te weghe broght, dat sy haer selven ten minsten binnen de schreve hielden; soo wrocht d' Aemulatie (aldus wordt den naer-ijver ofte naevolghens lust gemeynlick gheheeten) noch vele krachtigher inde leersaeme Scholieren, wanneer sy niet alleen door een goedaerdighe ghesegghelickheyd bleven by 't ghene sy van haere ghetrouwe onderwijsers ontfanghen hadden, maer wanneer sy boven dien d' aller beste wercken haerer Meesters en ander Konstenaeren door een rusteloose eergierigheyd sochten t' over-treffen. De naevolghens lust is krachtiger dan de straffe en vreese die uyt de wetten ontstaet, seght Tacitus Annal. III. Cap. 55. De deughd is in haeren eyghenen aerd eersuchtigh, seght Seneca*, soo soeckt sy oock d' aller eerste voorby te steppen. De volghende woorden van den dapperen Scipio vertoonen ons het rechte

afdrucksel sijnes ophevighen ghemoeds; Ick houde my daer van versekert, seght hy*, dat elck grootmoedigh herte sich niet alleen met de huydensdaegsche vermaerde mannen verghelijckt, maer oock met alle deghene die wel oyt eenen hoogh-loffelicken naem hebben verworven. Themistius gaet noch verder, 'tIs den mensche aengheboren, seght hy*, nae sijn uyterste maght te besorghen, wat met een sekere soorte van aemulatie uytghevoert moet worden; ghelijck het in 't teghendeel met sijne nature over een komt sorghlooslick te verrichten, wat sonder eenighe aemulatie ghemackelick toegaet, 't maeckt ons traegh ende naelatigh, wanneer ons yet sonder eenen med-begheerder te doen staet: Ons gemoed wordt daerenteghen verweckt om hoogher op te stijghen, als het andere soeckt te boven te gaen. Dewijl het dan blijckelick is dat de kloeckste verstanden doorgaens henen door d' onlijdelicke prickelen der aemulatie tot grooter saecken kracktighlijck worden aenghedreven, soo volght daer uyt dat het een ghewis merck-teycken van een swaer ende onlustigh ghemoed is, wanneer sich yeman door de groote menighte der gener die met eenen sonderlinghen ernst nae de volmaecktheyd eenigher Konsten trachten niet bewogen en vindt om 't selvighe mede te doen. 't ghebeurt oock veeltijds dat die eyghen-sinnighe ende eyghen-wijse luyden, dewelcke haere verstanden en haere wercken met yeman anders verghelijcken, dwaeselick van haer selven en haere eyghene wercken oordeelen. 't Valt wonderlick licht, nae 't ghemeyne spreckwoord, den prijs te behaelen alsmen alleene loopt, seght Lucianus pro imaginib. het en kan anders niet gaen, seght Quintilianus*, of hy moet sich selven te vele toeschrijven, die sich met nieman verghelijckt.

2. Cicero geeft ons hier een gantsch profijtelicke lesse, het is behoorlick, seght hy*, dat alle dieghene de welcke nae groote ende arbeyds-waerdighe saecken staen alles souden versoecken, Indien het onderentusschen ghebeurt, dat ieman de voordvaerende toegheneyghtheyt sijner nature als oock de kracht eenes overvlieghenden gheests niet te baete en heeft, indien oock ieman met de kennisse van allerley nutte konsten niet ghenoechsaem versien is, de selvighe moet evenwel nae sijn beste vermoghen in desen loop volherden, Want het hem, die nae de eerste plaetse staet, ghenoegh saeme eere aenbrenght dat hij de tweede of derde plaetse kan behouden. Soo en hebben oock de Konstenaers den moed terstond niet verloren ghegeven, als zij de schoonheyt van Ialijsus dien wij te Rhodus ghesien hebben, ofte oock de bevalligheid van de Venus die in het eyland Coos gheheylight was, niet en konden treffen. De Beeldsnijders hebben sich inghelijcks door het beeld Iupiter Olympius, ofte oock door de statue van Dorijphorus niet laeten afschricken, dat zij haer vermoghen benevens andere niet en souden beproeven. Dies is daer oock soo groten menighte der konstenaeren gheweest, en vele hebben haer selven in dese konsten so wel ghe-

queten, dat wy haere mindere wercken niet quaed en vinden, alhoewel wy de meerdere met een sonderlinghe verwonderingh aenschouwen. Leest Columella in prefat. libri primi de re rust. Daer hy een ruyme uytlegghinghe op de voorgaende woorden des grooten Orateurs schijnt gemaeckt te hebben: Noch vinden wy in Velleius Paterculus een seer schoone plaetse, die wy niet moghen voorbygaen, om dat ons den aerd des naeryvers daer in op 't aller levendigste wordt voor ooghen ghestelt; Want nae dat hy seght met verwonderinghe aenghemerckt te hebben, hoe vele fraeye verstanden en uytnemende Konstenaers binnen eenen korten tijd te ghelijck verscheenen ende een weynigh daer nae t' saementlick verdweenen, soo vindt hy sich in een diepe dubbinghe verwert, niet wetende wat reden van desen schielicken opgangh ende ondergangh der Konsten by te brenghen, tot dat hy sich in 't besluyt met dese ghissinghe verghenoegt; d' AEmulatie koestert de verstanden, seght hy*, ende overmits onsen volgh-lust altemet door een heymelicke nijdigheyd, altemet door een rechtvaerdighe verwonderingh gaende ghemaeckt wordt, soo plaght oock het ghene wy met den hooghsten yver naeiaeghen, sijne hooghste volmaecktheyd vroegh te bekomen. Maer dan valt het ons heel swaer by die volmaecktheyd te blijven; ghemerckt eenigh dingh nae den ghemeynen loop der nature plagt te deynsen, als het niet meer voord en kan. Ghelijck wy ons selven daerom in 't eerste vierighlick ontsteken vinden om de ghene t' achterhaelen die ons den wegh leyden; soo beghint desen ernst met 't saemen de hope allengskens te vergaen als wy ghewaer worden dat het ons onmoghelick is dese dappere voorgangers voorby te loopen, of ten minsten een even voet met hun te houden. 't Dunckt ons loutere dwaesheyd te sijn, langhe te volghen, 't ghene men immers niet en kan achterhaelen. Verlaetende daer om wat nu al-reeds by andere gheluckiglick ter hand ghetrocken is, wy soecken yet nieuws daer in wy ons uyterste beste mogten aenwenden. Waer uyt het oock volght dat sulcke menighvuldighe en wispelduerighe veranderinghen de volmaecktheyd grootelick verhinderen.

3. Alhoewel nu d' oude Konstenaers buyten twijfel door de hitte haeres volgh-lusts en door d' onverdraeghelicke onwederstaenlicke prickelen des naer-yvers krachtighlick tot een gantsch ernstighe oeffeninghe deser Konsten aenghedreven wierden, nochtans moghen wy niet dencken dat deser Konsten maer alleen door d' onderlinghe AEmulatie der Konstenaeren ghevoordert sijn gheweest, maer wy houden 't daer voor dat den grooten naem van vele welsprekende mannen de wackere gheesten der Konstenaeren met eenen oock opgheweckt heeft om yet wat te verrichten 't welck dierghelijcke eere verdienen moght. 't Bewijs van 't ghene wy alhier staende houden, wordt ghetrocken uyt de woorden van Plutarchus die wy voor desen hebben byghebrocht.

Lib. I. Cap. 4. 2. So heeft het mede inde volgende eeuwen gebleken, dat dese Konsten dan allermeest plagten te bloeyen, als de welsprekenheyt meest geoeffent wierd: De konste der welsprekenheyd, gelijck oock allerhande goede wetenschappen, sijn ontrent dien tijd in Duytschland hervattet geweest, seght Felix Faber*, waer op dan oock de verstand-rijcke Schilderkonsten en Giet-konsten stracks volghden. Want dese Konsten sijn eens met malckanderen; en gelijck de Schilderye een goed begrijp vereyscht, soo heeft de welsprekenheyd mede een groot en diep verstand van doen. 't Wordt met verwonderingh aenghemerckt, dat de Schilder-konst 't hoofd heeft opghehouden, soo langhe als het met de welsprekenheyd wel gingh; datse daerenteghen onder de voet gheraeckt is, soo haest als het met de welsprekenheyd ghedaen was. De tijden van Demosthenes en Cicero wijsen 't uyt. &c.c


Vorige Volgende