Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. IV.

VVY hebben ghesien hoe Godt en de Nature onser aengheboren volgh-lust tot de Konst aenleyden; hoe de lievende Ouders in haere kinderen een vaerdighe toegheneyghtheyd tot dese Konsten bespeurende, by tijds nae goede ende ghetrouwe Meesters taelen; met wat een vlijtighe wackerheyd de trouhertighe Meesters haere Scholieren van 't beghin tot het eynde toe volghen: Doch aenghesien den lossen kop van vele roeckelooslick onbesinde jonghelinghen de goede lessen haerer Meesters al te vroegh plaght in den wind te slaen, sonder daer eens op te letten dat sulcks tot haer eyghen verderf en tot het verders deser Konsten streckende was, so is het dat de voorsicht der ouder eeuwen dit onghemack heeft soecken te voorkomen door den dwangh van strenghe wetten teghen de versuymers ende vervalschers van Konsten ende wetenschappen inghestelt; ende wy bevinden dat d'oude wet-stellers niet alleen goede sorghe hebben ghedraeghen voor de Konsten ende wetenschappen die in jeder eens bekentenis nootwendigh sijn, maer oock voor die Konsten de welcke meer tot vermaeck dan tot noodsaeckelick ghebruyek dienen. Wat de noodsaeckelicke Konsten belanght, 't blijckt uyt de Land-nering ende Architecture als oock uyt de Seyl konste met hoe grooten ernst sy de selvighe wetenschappen hebben soecken te hand-haeven: 't Is aenmerckens waerdig in d' oude Romeynen, Dat indien jeman sijnen Acker door gebreck van ploeghen en wieden onachtsaemlick liet vervuylen, seght Agellius* indien jeman inschelijcks sijn gheboomte of sijnen Wijngaerd versuymde, de selvighe wierd niet onghestraft ghelaeten, maer hy was 't oordeel der Tucht-meesters (te Roomen wierden sy Censores ghenaemt) onder-worpen, die hem 't Borgher-recht benaemen. Het is mede aenmerckens waerd 't ghene wij in Vitruvius lesen, daer is als noch de vermaerde en groote Stad Ephesus een

oude wet in haere volle kracht, seght hy*, de welcke alhoewelse wat te straf schijnt te wesen, men maghse nochtans niet onbilligh achten. Want den Architect die eenigh stads-werck aenneemt, maeckt eenen voorslagh hoe vele hy meynt dat het gantsche werck kosten sal: Nae dat hy nu sijnen eysch ghemaeckt heeft, dan blijft alle sijn goed aen de Magistraet verbonden totdat het aenghenomen werck voleyndight is: ende indien het beloop der rekeninghe met sijnen voorslagh over een komt, de Stad verklaert hem alle eere waerd te sijn; insgelijcks, indien de kosten sijnen voorslagh niet 't vierdeel te buyten gaen, de Stad maeckt het op wat daer te kort komt en 't wordt uyt de ghemeyne schatten betaelt, so en is oock den Architect voor sulcke misgrepe niet strafbaer: Indien 't werck daerenteghen meer dan een vierdeel vereyscht, het wordt uyt sijne middelen goed ghemaeckt ende voldaen. Dient eyndelick alhier aengemerckt 't ghene Stobaeus* uyt Nicol. de morib. gentium. verhaelt, dat de Cercetae d'onrechtvaerdighe voor verwaeten menschen houden; niet lijdende dat die ghene, de welcke eenighe valsche boeve rancken hebben aengherecht, het heylighdom souden ghenaecken. Ende indien eenigh Stierman sijn schip verroeckeloost, de selvige moet het geduldighlick verdraeghen dat d' eene voor en d' andere nae tot hem ghenaeckende sijne kladde-bellen op hem uytspouwet. Wy sien dan in dese exempelen hoe dapper d' oude met het hand-haeven der noodsaeckelicker Konsten voord-ginghen, en noch waeren sy niet min ernstigh in 't ophouden der Konsten die tot 's menschen vermaeck dienstigh sijn. D' inwoonders van de beroemde Stad Argos hebben eenen Musicant eertijds in de boete beslaeghen, om dat hy 't ghetal der snaeren vermeerdert hadde, daer andere Speel-luyden haer selven met seven snaeren verghenoeghden. siet Plutarchus de Musica. De Lacedaemoniers hebben Timotheus Milesius ins-ghelijcks uyt haere stad verbannen, als sy ghewaer wierden dat hy de singh-konste door verscheyden nieuwe vonden bestond te vervalschen. Haere uytspraecke daer mede sy hem sijn vonnisse wesen is van woord nederghestelt in Boethius Lib. I:Musicae, Cap.I. 't ls de pijne waerd datmen de selvighe soude nae soecken ende eens of twemael overloopen. Den grooten Alexander wenschende eenen Poete t' ontmoeten die sijne groote daeden soude blaesoenen ghelijck Homerus den lof van Achilles in voorige tijden verbreydt hadde, moest sich selven by ghebreck van eenen beteren dichter met Choerilus te vrede houden; doch overmids hy hem niet te vele toebetroude, so heeft hy met den aller ongheluckigsten Poete een verbond ghemaeckt dat hem een stuck gouds van de Byzantische munte voor elck goed of ten minsten verdraeghelick vers ghedicht gegheven soude worden, ghelijck hy voor jeder slim ghedichtsel eenen kinne-

back slagh hadde te verwachten; 't welck hem so dickwijlsch te beurt viel, dat den goeden Sul geen geld aen d'eene sijde, en sijne huyd vol slaeghen aen d'andere sijde krijghende, jammerlick om 't leven quam siet Cornutus in Horat. de Arte poëtica. De Thebaense wetten vereyschten dat elck Konstenaer ende Schilder de ghelijckenissen soo wel als 't immers moghelick was soude uytdrucken; die anders dede, was gehouden een sekere boete te betaelen, siet AElianus Lib. IV. var. hist Cap 4.

2. Ghelijck het nu met de stemmigheyd der ouder tijden wonderlik wel over een quam de verdervers ende vervalschers der Konsten en wetenschappen door ghestrenghe wetten van haere verkeerdheyd af te schricken so voeghde het de beleefdheyd der selvigher tijden noch vele beter de vervalschinghe der Konsten door een loffelick ghebruyck of billighe instellinghen te verhinderen: Want alhoewel het niet te misprijsen is dat men d'overtreders straft, nochtans is het altijd meer prijselick d'overtredinghe door een wijs toeversicht so verde te voorkomen datmen gheen straffe van doen heeft. Ghelijk d' Atheniensen in allerley land-nutte peysvoedende instellinghen boven alle andere volckeren de kroon spanden, seght Valerius Maximus*, soo plaghten sy oock de luyheyd in haere Stad uyt de schuylwinckels, daer inse door een flauwe vermufte vaddigheyd vermolmsent lagh, aen den dagh te brenghen en haer een schaedelicke en schandelicke schuld te last te legghen. De selvighe stadt heeft oock den hooghst-gheduchten Areopagitischen raed, die met een sonderlinghe naerstigheyd 't bedrijf der inghesetenen plaght te siften en seer nauwe 't ondersoecken met wat neeringhe jeder een sich geneerde; ten eynde dat de menschen, bedenckende hoe sy rekenschap moesten gheven van alle haer doen en laeten, een eerlick ende onberispelick leven souden soecken te leyden, siet oock AElianus Lib. IV. var. hist. Cap. 1. en Laertius Lib, I. in Solon. Daer was t' Athenen noch een andere treffelicke wet onderhouden, seght Gregorius Nazianzenus*, dat de jonghers dertien of veertien jaeren oud sijnde tot de Konsten, als volght, souden aengeleydet worden d' Instrumenten ofte het werck-tuygh van allerhande Konsten wierd hun openlick voorghestelt, en nae dat men bevond dat de kinderen 't eene of 't andere instrument met een gretighe noestigheydt aengrepen, soo wierden sy tot d' eene of andere Konst bescheyden: Om dat naemelick die dinghen doorgaens henen wel slaen, tot welcke ons de Nature van selfs aenleydet; en dat die dinghen in 't tghendeel quaelick ghelucken, daer van wy eenen naturelicken afkeer hebbben. De woorden van Vitruvius sijn mede aenmerckens waerd; Alexis hout staende, seght hy*, dat de Atheniensen den hooghsten prijs verdienen, om dat de wetten van alle d' andere Griecken de kinders daer toe dwinghen datse haere ouders moeten voeden; de Athenische wetten daerenteghen vereyschen niet dat eenighe kinderen haere ouders souden onderhouden, dan die door de ghetijdighe

sorghe der ouders in d' eene of d' andere profijtelicke Konst waeren opgetrocken: Want ghelijk ons de Fortune lichtvaerdighlick beneemt 't ghene sy eens ghegheven heeft, si en konnen ons de wetenschappen, die wy in onse jeughd volkomenlick hebben inghedroncken, niet lichtelick begheven, maer sy blijven ons by tot het uyteynde onses levens. Siet oock Galenus in Exhortatione ad perdiscendas artes. Doch voornaemelick dienen wy op de woorden van Plutarchus acht te nemen, als hy ons te verstaen geeft waer door Solon sich bewoghen vond dese wet te maecken: Als Solon vernam, seght hy*, dat de Stad meer en meer vervult wierd met groote menighten der ghener die de geruste vrijheyd des Attischen gebieds boven alle dinghen beminden; en dat de landouwe om ende om niet al te vruchtbaer was; dat oock de vaerende luyden weynigh inbroghten, om dat daer weynigh was uyt te brenghen; soo ist dat hy de Stad tot het oeffenen der Konsten aengheleydt heeft, een wet stellende dat eenen sijne sone niet en soude ghehouden wesen sijnen Vader t' onderhouden, die hem in een Konste-loose onwetenheyd hadde opghebroght. Dies mogen wy op dese bedenckinghe sonder eenigh omsien dit besluyt maecken, dat die van Athenen door kracht deser wetten den prijs die hun Plutarchus toeschrijft over ende over hebben verdient; Athenen was oyt een goedertieren Moeder en voedster veler Konsten, seght hy*, want ghelijk sy eenighe Konsten eerst ghevonden heeft, soo hebben andere wetenschappen door haer toedoen groote eere ende eenen sonderlinghen aenwas bekomen; doch voornaemelick heeft de Schilder-konst in dese stad meest van allen toeghenomen. Aristides heeft insghelijcks dese stad niet t' onrechte 't Vader-land aller goeder dingen, ja de gheboort-plaetse van allerley konst en wetenschap ghenaemt; waer door het mede gheschiedt is, seght hy*, dat dese stad niet alleen in fraeye beelden maer oock in konstighe Beeldsnijders plaght uyt te munten.

3. Nae dat wy nu alreede verscheydene wetten, in 't beroemde Argos, Ephesen, Theben, end' Athenen tot behoudenisse der Konsten inghestelt, hebben aenghemerckt; soo en moghen wy hier 't AEgyptische ghebruyck niet voorbygaen, 't welck even het selvige wit ende oogenmerck ghehadt heeft. De Konsten hebben haere voornaemste volmaecktheyd van d' AEgyptenaers ontfanghen, seght Diod. Siculas*, want indien eenigh Konstenaers onder hun sich met eenighe ghemeyne Lands-diensten bemoeit, ofte oock eenighe andere Konsten ter hand treckt, deselvighe wordt swaerlick ghestraft. d' AEgyptische ambachts-lieden moghen gheenen anderen dienst in de Republijcke aenvangen, dan die hun door de wetten bescheyden en door haere ouders overghegeven is, uyt vreese dat hun misschien d' afgunstigheyd haerer Meesters, de menighte der borgherlicker bekommernissen, ofte yet anders, van den rechten ernst soude afkeeren, Dicaearchus* leert ons dat Sesonchosis Koningh van AEgypten dese wet gemaeckt heeft dat nieman sijn vaderlicke

Konst soude versaecken, want hy het daer voor hield dat sulcks uyt een onversaetelicke begheerlickheyd voord-quam, siet Isocrates in Busiridis laudat. Alwaer hy dese wet wijdloopigher verhandelt. Herodotus* getuyght dat de Lacedaemoniers, nae 't exempel der AEgyptenaeren, dese wet mede hebben onderhouden. Strabo* seght dat d' Indiaenen dese ghewoonte oock plaghten te volghen. End' in een andere plaetse* schrijft hy d' Arabiers het selvighe toe. Wat d' AEgyptenaers onder entusschen belanght, 't en waer soo vreemd niet indien wy 't daer voer hielden dat sy door kracht deses wets tot sulcken uytnemenheyd der Konste gheraeckt sijn als van ons* uyt Diod, Siculus sal worden voorghestelt. 't Blijckt ten minsten uyt d' over-een-stemminghe van soo vele verscheydene natien, dat die Konstenaers noodsaeckelick d'aller volmaeckste moeten sijn, dewelcke haere herten maer alleen met een eenighe sorghe bekommert houden: Dies oock Plato* uyt sijne stad soodaenighe Konstenaers ver[b]ant, die haer selven tot twee verscheyden Konsten begheven. 'tIs beter datmen een dingh uytnemende wel kan ghedoen, seght den jonghen Plinius*, dan vele dinghen maer alleen redelicker wijse. AEsopus* seyde dat het dan met alle menschen onghetwijfelt quaelick moet gaen, als alleman sich allerley dinghen onderwindt. Ons ghemoed en kan sich niet ter goeder trouwen op eenen tijd met vele ende verscheydende dinghen besigh houden, seght Quintilianus*, want het moet sich noodwendighlick van 't voorghestelde afkeeren als het nae yet anders beghint om te sien.


Vorige Volgende