Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. III.

DEn vlijtighen ernst der voorighe Meesters, die 't goede gevoelen 't welck de sorchvuldighe Ouders van haer hadden met een ghetrouwe wackerheyd sochten te beandwoorden, was voortijds mede een van de voornaemste middelen waer door dese Konsten merckelick ghevoordert sijn gheweest. Plinius heeft twee dinghen aenghemerckt in den wijd-beroemden en seer aensienelicken Konstenaer Pamphilus; hy wilde gheene Leerlingen aennemen sonder een talent, seght hy*, en dat voor den tijd van tien jaeren. 't Is vooreerst ghedenck-waerdigh in desen overtreffelicken Meester, uyt wiens schole Apelles en andere dappere mannen voord quaemen, dat hy een talent nam van die ghene dewelcke van hem begheerden onderwesen te sijn; want hy desen voor schijnt ghehouden te hebben om de achtbaerheyd deser Konsten beter te hand-haeven indien de selvighe wel bekostight wierden. Protagora is den eersten gheweest, seght Philostratus*, die de Konste der welsprekenheyd om eenen sekeren loon oeffende; hy heeft den Griecken dese onberispelicke ghewoonte eerst overghegheven. Want wat hy met groote kosten moeten haelen, plaght meer by ons gheacht te worden, dan 't ghene wy om niet bekomen. Het andere 't welck Plinius in desen Pamphilus aenmerckt, is dat sijne scholieren tien jaeren aen hem verbonden bleven; hy socht den goeder naeme sijner Schole boven alle dinghen te behouden, niet willende dat

de leerkinderen souden bestaen te vlieghen eerse vleughelen hadden; dies plaght hyse ontrent de teycken-Konst en andere noodsaeckelicke gronden vry wat langhe besigh te houden, sonder te lijden dat sy door eenighe onbesuyste goed-dunckenheyd de hand al te vroegh an 't verwen souden slaen. Wy en souden dese voorsichtigheyd der ouder Meesters niet hebben aengheroert, 't en waer saecke dat vele hedensdaeghsche Meesters gantsch verkeerdelick te werck ginghen, door een eerghierighe haestigheyd beghinnende met het ghene laetst behoort te syn, seght Quintilianus*, want sy den waeren voortghang haerer Leerlingen grotelicks verhinderen, wanneer sy deselvige maer alleen ontrent schyn-schickelicke dinghen ten toone soecken te stellen. Ghemerckt oock dat veele jonge melck-muylen door dit middel soo onbeschaemdelick laetdunckende worden ghemaeckt, dat sy d' aller beste Konstenaers niet en stroo-breed willen wijcken, soo is het hier niet ongheraedsaem de woorden van Lycon, die in 't stuck van de kinder-tucht voor een sonderlinghe ervaeren man ghehouden wierd, wel waer te nemen; want hy ghewoon was te segghen, ghelijck ons Laërtius betuyght*, datmen de kinderen sonder schaemte ende eersucht even soo weynigh kan bestieren, als de Paerden sonder toom en sporen.

2. Aenghesien dan eenige voordvaerende vermetenheyd een scherp ghebiet vereyschte, ghelijck andere schaemhertighe moedeloosheyd scherpe sporen van doen hadde, so plagten oock d' oude Meesters haere Scholieren dus of so, nae den eysch haeres verstands, te handelen: Wy bevinden dat uyt de Scholen van sulcke Konstenaers en Meesters als voor de uytnemenste in haere soorte ghehouden wierden, segt Cicero*, vele Scholieren voordgekomen sijn, de welcke, alhoewelse onder malckanderen seer veele verscheelden, nochtans was elck een in sich selven prijs-waerdigh; overmids den leer-Meesters sijn maniere van onderwijsen schickte nae de nature der ghener die hy onderhanden hadde. Socrates, een sonderlingh Leeraer, gheeft ons hier van een krachtigh exempel, segghende, dat hy ghedwonghen was Ephorus met sporen aen te drijven, ghelijck hy Theopompus in 't teghendeel met den toom inteugelen moest. Den eenen was ghewoon in een aelwaerdighe stoutigheyd van woorden uyt te breken, en daerom plaght hy hem in desen onghebonden loop te stuyten; den anderen daerenteghen, met een verkeerde schaemte inghenomen sijnde, was altijd ghewoon 't futsel-Boeck te soecken, en daerom plaght hy hem in dese slapmoedighe traegheyd voord te prickelen. Evenwel heeft hy soo veele niet konnen te weghe brenghen datsy malckanderen souden ghelijck sijn, maer hy benam den eenen 't ghene hy den anderen toevoeghde, om alsoo in alle beyde te verstercken wat met haere nature best overeen quam. Soo seght oock den achtbaeren Quintilianus* uytdermaeten wel; al ist schoon saecke dat de deughd eeni-

ghe aenruckinghen van de nature ontleent, soo moet haere volmaecktheyd nochtans uyt het onderwijs hervoord komen.

3. Alhoewel nu d' oude Meesters haere Leerlingen met een seker opsicht verscheydenlick aenghingen, nochtans stelden sy hun daghelicks de menighvuldighe exempelen van de waere ende onvervalschte Konst sonder eenigh onderscheyd voor ooghen. Het en is niet ghenoeg dat de Schilders en Beeld-snijders met woorden uytdrucken hoedaenigh de verwen en linien moeten sijn; maer 't meeste profijt is daer uyt te raepen, datmen haere maniere van Schilderen en snijden teghenwordighlick aenschout seght Dio Chrysost. Orat. XVIII. Allerley leerstucken worden bequaemelic ingheplant en lichtelick ghevat door 't behulp der exempelen, seght Columella Lib. XI. De re rust. Cap. I. d' Exempelen maecken ons op 't aller gemackelickst wijs wat wy behooren nae te volghen en te vermijden, segt Seneca Rhetor. Lib. IX. Controv. 2. De leeringhe diemen uyt de regulen haelen moet, valt langh ende verdrietigh; 't onderwijs daerenteghen 't welck men uyt d' exempelen treckt, is kort en krachtigh seght Seneca Philosophus Epist. VI. Dan bevinden wy dat onsen arbeyd profijtelick aenghewendt is, als de proef-stucken met de regulen over een stemmen seght Quintilianus Lib. XII. Cap. 6. d'exempelen dienen ons in stede van ghetuyghenissen, seght den autheur* die sijn Boeck van de welsprekenheyd aen Herennius toegheeyghent heeft want 't ghene ons de Konst en reden maer slechtelick voorhoudt, wordt door 't ghetuyghenisse des exempels bevestight. Soo seght den selvighen autheur wederom in de selvighe plaetse, Chares en heeft de Giet-Konste van Lysippus op dese maniere niet gheleert, dat hem Lysippus 't hoofd van Myron, de armen van Praxiteles, de borst van Polycletus soude vertoonen; maer hy heeft daer selver by gestaen, als sijnen Meester alle dese dingen maeckte: De wercken van andere Meesters konde hy t' eenigher tijd by sich selven op sijn ghemack beschouwen. Galenus* ghewaeght dat Potycletus niet alleen de regulen om een volkomen stuck-wercks te maecken in 't schrift ghestelt heeft, maer dat hy boven dien goed vond een statue nae 't voorschrift der voornoemder regulen te maecken. Policletus maeckte een stuck wercks, seght Plininius* 't welck onder de Konstenaers eenen Canon ofte richt-snoer geheeten wordt, om dat sy den rechten treck, der Konste daer uyt, als uyt een sekere wet, plagten te haelen: En hy alleen wordt gheoordeelt de gantsche Konst in een konstigh werck vervat te hebben.

4. Wy en moghen 't gene tot noch toe gheseyt is soo niet verstaen, als of dese treffelicke Meesters haere scholieren gheduyrighlick ontrent d' imitatie van haere en andere Meesters wercken besig hielden sonder hun t' eenighen tijde verlof te gheven dat sy haer eyghen verstand souden beproeven; want Quintilianus leert ons heel anders; 't is

behoorlick, segt hy*, datmen de Leerlingen nu en dan op haere eygene voeten te staen, uyt vrese dat hun 't poogen ende ondersoecken niet t' enemael benomen wierd door de quaede gewoonte van anderer luyden arbeyd sonder ophouden nae te volgen. 't Exempel van Lysippus geeft ons het selvighe mede te kennen; ghemerckt desen vernaemden Konstenaer (alhoewel hy in 't eerste maer een ghering Koper-smidt was) sich selyen schijnt verstout te hebben, en tot de hooghste volmaecktheyd der Konste opgheklommen te sijn, door 't toedoen van den goeden ghesonden raed hem by den Schilder Eupompus voorghehouden. Dewelcke, ghelijck ons Plinius* betuyght, bevraeght sijnde wat Meesters handelingh in sijn oordeel naevolghens waerd was, een groote schaere aenwijsende gheseyt heeft, dat men de nature behoort nae te volghen, niet den Konstenaer. Ghelijck dan 't oude Meesters 't hoofd der vreesachtigher beghinners sorghvuldiglick ghewoon waeren op te houden so lieten syse by haer selven begaen als het nu tijd was dat de selvige alleen souden swemmen sonder 't behulp van en helpende hand of kinderachtighe dobbers. Dewijl sy nochtans niet geerne saeghen dat haere scholieren souden misraecken, welwetende dat de volmaecktheyd der Leerlingen den Meester voornaemelick tot lof ghedijdt, soo plaghten sy den arbeyd van 't eens aenghehanghen onderwijs noyt t' eenemael te staecken, maer sy hielden noch altijd een wackere ooghe op dieghene dewelcke uyt haere Schole voord-quaemen. veeltijds oock eenighe regulen der Konste in 't schrift stellende die hun den gantschen tijd haerer levens moghten by blijven. Alhoewel Apelles sijnen discipel Perseus met een sonderlinghe naerstigheyd inde Konst onderrichtet hadde, soo heeft hy noch boven dien, ghelijck ons Plinius* te kennen gheeft, een Boeck van deKonst aen hem gheschreven. Wy bevinden insghelijcks, dat benevens Polycletus ende Apelles, vele andere Konstenaers ende doorluchtige Mannen gesocht hebben, de Konst en Konstighe wercken door haere schriften ende disputatien te verklaeren. 't En is ons voornemen niet de beschrijvinghe der statuen die ons Callistratus naeghelaeten heeft, de beelden van den ouden ende jonghen Philostratus, het vier en vijf en dertighste Boeck van Plinius, als oock andere autheuren die noch in't wesen sijn by te brenghen; yeder een magh sich selven daer in voldoen, dewijl men haere Boecken overal bekomen kan; ons ooghen merck is niet maer alleen eenen naem-rol van sodaenige schrijvers voort te stellen welcker schriften vergaen sijn. Adaeus Mitylenaeus heeft gheschreven van de Giet-Konstenaers. Siet Athenaeus Lib. XIII. Deipnosoph Cap. 8.

Alcetas heeft gheschreven van de giften en gaeven in den Tempel van Apollo Delphicus opgheoffert, waer onder een ontallicke menighte

van Statuen ende Schilderyen begrepen was. Athenaeus Lib. XIII. Dei opnosoph. Cap. 6.

Alexis heeft een Comoedie geschreven die Schilderye genaemt wierd; soo schijnt oock den inhoud deser Comoedie eens gheweest te sijn met het argument der schrijvers die nu van ons worden opgherekent, indien men van de geheele Comoedie oordeelen magh uyt een stuck 't welck Athenaeus Lib. XIII. Cap. 8. by-brenght. Even het selvighe magmen oock gevoelen van de Comoedien die Pherecrates, Diphilus, Alexandrides ende Pompenius onder den naem van Schilders hebben in 't licht ghegeven; ghelijck oock Euphorion een Comoedie onder den naem van Kelck-graver uytghegeven heeft. Anasimenes heeft een Boeck van d' oude Schilderyen uytghegeven, siet Fulgentius Placiades Lib. III. Mythol. in Actaeone.

Antigonus den Giet-Konstenaer heeft van sijne Konst gheschreven, Plin .Lib. XXXIV, Cap. 8. Daer schijnt mede eenen anderen Antigonus gheweest te sijn, die ghelijck den selvighen Plinius Lib. XXXV. Cap. 10. ghetuyght, een Boeck van de Schilder-Konst ghemaeckt

heeft.

Aristodemus Carius verhaelt de bysondere betrachtinghen der ghener die de Schilder-Konst ghevoordert hebben, met eenen oock voorstellende wat Koningen ende Republijken de Konst wel toeghedaen waeren. Philostr. in prooemio Iconum.

Artemon heeft een Boeck van de Schilders laeten uytgaen. Siet Harpocration daer hy van Polygnotus spreeckt.

Callixenus heeft een beschrivinghe van de Schilders en Giet-konstenaers ghemaeckt; soo gheeft ons Photius mede te verstaen dat het twaelfde Boeck van Sopaters uytghelesene Historien uyt dese schriften van Callixenus ghepickt was.

Christodorus heeft een beschrijvinge gemaeckt van de statuen dewelcke te Constantinopolen, in een plaetse die Zeuxippus hiet,waeren opghericht, siet Suidas.

Democritus Ephesius heeft den Tempel van Diana die te Ephesen was, beschreven. Laërtius Lib. IX. in Democrito. Athenaeus Lib. V. Cap. 11.

Duris heeft van de Schilder-konst gheschreven Laërtius in Thales, Euphraner Isthmius, een gantsch vermaert Schilder, heeft van de Symmetrie ofte ghelijck-maetigheyden van de coleuren gheschreven Plin. XXXV. 11.

Heghesander Delphicus heeft van de Beelden ende Statuen gheschreven. Atheneus Lib. V. Cap. 13.

Hippias Eleus, een vermaert Sophist, plagt van de Schilder-Konsten

Giet-konst te disputeren. Philostr. Lib. I. De vitis Sophistarum.

Hypsicrates heeft een Boeck van de Tafereelen in 't licht gegeven, siet Laertius Lib VII. in Chrysisppo.

Iamblichus van de Statuen is wederleyt gheweest by Iohannes Philoponus. Photius spreeckt van beyde.

Iuba den Koningh van Mauritania (die nae 't verhael van Plinius* een wijd-ruchtigher naem door sijne gheleerdheyd dan door sijn kroon verworven heeft, is bekent ten minsten acht Boecken vande Schilders geschreven te hebben. siet Harpocration in Parrhasius. Den selvighen Koningh heeft oock eenighe Boecken van de Schilder-konst uyt ghegheven, ghelijck ons den voornoemden Harpocration ghetuyght, daer hy van Polygnotus spreeckt. Photius insghelijcks, als hy gewag maeckt van Sopaters uytghelesene Historien, naemt Iubas tweede Boeck van de Schilder-konst.

Malchus Byzantius heeft geschreven van den brand der Constantinopolitaenscher Bibliotheke en van de Statuen dewelcke in 't Augustaeum te sien waeren. siet Suydas.

Melanthius, een overtreffelick Schilder, heeft van de Schilder-Konst gheschreven, siet Laertius Lib. IV in Polemon.

Menaechinus den Giet-konstenaer heeft van sijne Konst geschreven, siet Plin. XXXIV. 8. Athenaeus insghelijcks Lib. II, Cap. 24. en Lib. XIV. Cap .4. Gheeft ons te verstaen dat hy van de Konstenaers gheschreven heeft. Menetor heeft gheschreven van de God-gheheyligde giften, siet Athenoeus Lib. XIII. Cap. 7.

Menodotus Samius heeft geschreven van de dingen die te Samos in Iunoos Tempel geheylight waeren. Athenaeus Lib. XIV, Cap 20.

Pamphilus heeft van de Schilder-konst en van de vermaerde Schilders gheschreven, siet Suydas.

Polemon heeft geschreven van de Schilders. Athenaeus Lib. XI, Cap. 6. Van de Tafereelen. Laertius Lib. VII. in Chrysippo. Van de giften die 't Athenen in 't Kasteel waeren opgheoffert. Strabo Lib. IX. Geogr.

Van de Tafereelen in 't portael van Minervas tempel, siet Harpocration.

Van de Sicyonische tafereelen. Athenaeus Lib. XII, Cap. 2. En 't schijnt dat dit den selvighen Polemon is die menigh-werven van Clemens Alexandrinus in Protreptico en van Laertius Lib. II in Aristippus wordt byghebracht.

Porphyrius heeft van de Statuen geschreven. siet Stobaeus Cap. XXV. Eclog. phys. Veele houden 't daer voor dat desen Porphyrius den selvigen man is met dien Malchus die boven verhaelt wordt.

Prasiteles heeft vijf Boecken gheschreven van de treffelicke wercken

der gantscher wereld Plin. XXXVI. 5.

Protogenes den Schilder heeft twee Boecken van de Schilder-konst en van de Figuren naeghelaten. Suidos.

Theophanes heeft van de Schilder-konst geschreven. Laersius Lib. II. in Aristrippus.

Xenocrates een Giet-konstenaer heeft Boecken van sijne Konst ghemaeckt, Plin. XXXIV, 8. so betuyght den selvighen Plinius XXXV, 10. dat Antigonus en Xenocrates van de Schilder-konst gheschreven hebben.


Vorige Volgende