Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. II.

DE ghetijdighe sorgh der Ouders volght op d' eerste aenleydinghe daer mede ons God door sijn eygen exempel ende door 't exempel der nature tot de Konst toevoert; gemerckt goede lievende Ouders haer selven inde genegenheyt die sy haeren kinderen toedraegen nimmermeer konnen voldoen eer dat sy haere dierbaere panden, d' eenigehope en troost haeres levens, den stock haerer afgaender jaeren in een sekere vaste maniere van optreckinge bevestiget sien. Den deftigen philosophe Crates drong dapper hier op aen, Want hy, nae 't gene Plutarchus* van hem verhaelt, gewoon was te seggen dat dien man wonderlick wel soude gedoen die op 't spits van de meest verhevene plaetsen opklimmende in aller menschen oren gestadiglick soude uyt-krijten, Onbedachte onsinnighe menschen, wat gaet u over, dat gy so grooten arbeyd neemt om vele goeds by een te schraepen, daer ghy nochtans kleyne sorghe draeght voor uwe kinders, dien ghy de vergaederde middelen meynt nae te laeten? Diogenes had even het selvighe voor, als hy, ghelijck ons AElianus* beschrijft, ghemerckt hebbende dat de Megarians haere Schaepskudden beter besorghden dan haere kinderen, seyde, dat hy sich liever eenen Ram deser luyden dan eenen sone wenschte te sijn. Alhoewel nu de grove ongheschaefde Megarians een sonderbaere vernoeghinghe schepten in dese onnaturelicke achteloosheyd, soo hadden nochtans d'ander beter gemanierde Griecksche volckeren enen groten afkeer van dese haere dommigeyd; 't en was hun niet genoeg dat haere kinderen in allerhande noodsaeckelicke wetenschappen onder-richt souden worden, maer sy vereyschten met eenen oock dat hun de kennisse deser vermaeckelicke Konsten van kinds beenen af wierde ingeplant, 't Meeste deel der Griecken, seght Aristoteles*, plaght haere kinderen inde Schilder-Konste t' onderwijssen, ten eynde dat sy in 't koopen ende in 't verkoopen van allerhande Vaten ende Huysraed niet en souden bedrogen worden; ofte liever dat sy de volmaeckte schoonheyd der lichaemen met meerder vernuft en sekerder kennisse souden leeren onderscheyden. De woorden van Varro, ghetrocken uyt sijn Boeck daer in hy de rechte maniere hoemen kinderen behoort

op te voeden voorstelt, stemmen hier mede over-een; 't Is onmoghelick dat een Vrouwe die de Schilder-konst niet gheleert en heeft, seght hy*, wel soude oordeelen wat van den Boorduyr-wercker ofte den Wever in de Kussens wel gheschildert is. So geeft ons Varro wel duydelick te verstaen dat het niet min een Roomsche als een Griecksche ghewoonte gheweest is, de kindsche jaeren van haere Sonen ende Dochters in dese Konsten te oeffenen. Plutarchus* geeft ons boven dien te kennen dat niet alleen de ghemeyne Huys-ghesinnen desen voet hielden, maer dat selfs oock d'aller edelste Roomsche familien het so verstonden, ghemerckt Paulus AEmilius, een wijd-beroemd Veld-overste, sijnen kinderen gheduyrende den tijd haerer Leer-jaeren niet alleen Sophisten en Meesters der welsprekenheyd toevoeghde, maer oock Beeld-snijders en Schilders. Onder en tusschen konnen wy niet ontkennen dat dit ghebruyck onder de Griecken meest in swangh ghegaen heeft. Aenghesien het eerst in Sicyon ende daer nae in heel Griecken-land door d'autoriteyt van Pamphilus te passe ghebraght is, seght Plinius*, dat de vrijgeboortighe Kinders voor alle andere dingen een sekere soorte van in 't bos-boomen hout te schilderen souden leeren, en dat dese Konst ins-ghelijcks voor een van de voornaemste vrije konsten ghehouden soude worden: Soo is oock dese Konste altijd in sulcken achtinghe gheweest, dat gheen andere dan de vrijgeborene, of ten minsten die van een eerelick gheslacht voord-quamen, de selvighe moghten oeffenen; met een eeuwig verbod, dat nieman eenighe lijf-eyghene daer in soude onderwijsen. Dies weet men ook niet vele te spreken van 't werck der gener die slavernije geleeft hebben. Galenus geeft ons eenen goeden ende ghesonden raed, met eenen oock de reden voorstellende waerom dese Konsten onder

't ghetal der vrijer Konsten behooren ghestelt te worden; 't ons best, seght hy*, sodaenighen konst te oeffenen die ons alle de daeghen onses levens kan by blijven. Want ghelijck de Konsten in haere eerste afdeylinghe tweederley sijn; eenighe bestaen in het ghebruyck van reden, en worden oversulcks eerwaerdigh gheacht; d' andere daerenteghen sijn verachtelick, om datse enckelick op den lichaemelicken arbeyd steunende voor gheringhe sittende ambachten worden ghehouden; so is het altijd meest gheraeden, datmen de Konsten van d' eerst soorte soeckt aen te nemen; overmids d' andere den Konstenaer plaghten te begeven, als hem den ouderdom overvalt. De Konsten van d' eerste soorte, benevens de Rechts-geleerdheyd, sijn dese volghende. Medicina, Rhetorica, Musica, Geometria, Arithmetica, Dialectica, Astronomia, Grammatica. Voeght daer by, indien 't u goed duntkt, dese Giet- konste met t'saemen de Schilder-konste; want alhoewelse met de hand gewrocht worden, so en hebbense even-wel gheen jeughdighe sterckte van doen.

2. Dit dan wesende de lands-wijse, eerst van Sicyon, en daer nae van

't gantsche Griecksche ghebied, dat de jonghe Kinderen 't proefstuck haeres verstands in dese Konsten plaghten te geven, so en behoeft het ons niet vreemd te schijnen dat Plinius* de Stad Sicyon 't Vader-landt ofte de gheboort plaetse der Schilder-konste heeft genaemt. So seght Strabo+ insghelijcks dat de Schilderkonst, de Giet-konst, met alle d' andere konsten van dien aerd, meest van allen te Corinthen en te Sicyon hebben toeghenomen. Oresius* sprekende van Corinthen, betuyght dat dese Stad gheduyrenden den tijd van ettelicke eeuwen eenen winckel van allerley Konsten en Konstenaers gheweest is, ja een ghemeyne Koop-stad van Asia ende Europa wat Siciyon belanght, Plutarchus, in 't leven van Aratus spreeckt daer van wijdloopiglick. So seght Sidonius Apollinaris* dat Griecken-land was beroemd van weghen de fraeye Schilders en Beeld-houwers die het voordghebraght hadde. 't Is mede kennelick wat ghevoelen Plinius van de Griecken ghehad heeft, als hy* se noemt grond-leggers ofte opbouwers van de Schilder-konste en Giet-konste. Desen naem quam hun, boven alle d'andere Europische volckeren, van rechts wegen toe; ende alhoewel het waer-schijnelick is dat hun d' AEgyptenaers een groot behulp tot dese Konsten hebben toeghebraght, so ist nochtans dat de Griecken door 't voorghemelde lands-ghebruyck den eersten grond-slagh deser Konsten in Europa schijnen gheleyt te hebben: Want als sy de teere verstanden haerer kinderen ontrent dese dinghen beproeft hebbende ghewaer wierden datse dese nauw-luysterende Konsten met een handighe naturelicke bequaemheyd oeffenden, dan plagten sy de selvige veeltijds tot d'oeffeningh van de gheluckighlick beproefde Konsten t'eenemael op te offeren; gelijck sijse in 't teghendeel tot andere Konsten plaghten aen te leyden, als bevonden dat het hun aen vernuft ende knap-handigheyd ontbrack. Lucianus* maeckte een seer geestigh verhael van 't gene hem in sijne kindscheyd weder-vaeren is, hoe sijnen Vader naemelick, als hy merckte dat het nu hoogh tijd was hem op 't eene of 't andere ambacht te stellen, sich met sijne vrienden en naeste bloed-verwanten beraedslaegt hebbende wat hy best met desen sijnen sone doen soude, nae vele voorslaeghen goed vond eenen Beeld-houwer van hem te maecken; Want hy van langher hand af seyde ghemerckt te hebben dat den jonghen uyt de schole t'Huys komende nerghens anders vermaeck in schepte dan in 't maecken van Ossen, Paerden, mensche en dat hy haer mede aerdiglick genoeg scheen te werck te gaen. Het is ongetwijffelt een groote saecke, gelijck wy voor desen* hebben aengeroert, dat jeman sich selven tot een Konste begeeft die met de toegheneygtheyd sijner nature meest overeen komt; en noch heeft het meerder ghewicht, dat hy de hand al vroeg aen die self verkosen Konst be-

ghint te slaen. Het is met dese saecke, mijnes dunckens, so ghestelt seght Cicero*, dat nieman erghens in volleerd wesen kan, 't sy dat hy vroegh aen de 't leeren tijdt. Quintilianus is mede van 't selvighe ghevoelen; indien sich jeman onderwindt, segt hy, eenen mensche t' onderwijsen wiens bejaerd verstand nu alreede een sekere ploye ghenomen heeft, de selvighe sal met der vaerd bevinden dat dieghene de welcke in haere eyghene konst uytmuyten, niet sonder oorsaecke gheseyt worden van kinds beenen af daer in onder wesen te sijn.

3. d'Ouders daerom, nae dat sy de naturelicke toegheneyghtheyd haerer kinderen hadden uytghevonden, plaghten ernstelick sorghe te draegen dat de selvighe met d'eerste gheleghenheydt eenen goeden ende ghetrouwen Meester bequaemen, die sijne leer-jonghers de waere ghedaente van de Konst ende niet den blooten schijn soude voorhouden, diese met een Vaederlicke genegentheyd soude omhelsen, seght Quintilianus*, achtende dat hy nu stapte in de plaetse der ghener die hem haere kinderen toebetrouden. Dus dochten sy haer selven van groote sorghe ontslaeghen, daer was een swaer pack van haere herten gheweest als sy met sulck eenen Meester ontmoetet hadden, sy lieten al de rest op hem aenkomen, wel wetende dat den waeghen gaet, seght Libanins*, naedat het met den Voerman ghesteldt is. d'Ouders en schenen voord aen gheen meerdere sorge t' erkennen, dan dat sy d'omsichtige sorghe der Meesters niet en souden tekort doen; dies lieten sy de Meesters met haere kinderen begaen, niet anders wenschende dan dat sy de selvighe langhe by sich hielden, sonder te verdraeghen dat de jonghe maets, door d'ydele hope van een spoedighe winste aenghedreven sijnde, haeren Meester te vroegh souden ontloopen. De koren-vruchten verwachten den tijd tot haere rijpigheyd bescheyden, seght Q.Curtius*, en daer en is niet so verde van allerley ghevoelen vervreemdt, of noch luystert het nae een sekere wet daer door het vermorwet ende versacht wordt. Dus gingh het oock seer wel met de Konst, so langhe als het d'Ouders goed docht in dese voordachtige sorghe te volherden; ghelijck de Konst daerenteghen heel end' al verviel, so haest als dese sorghe naeghelaeten ende versuymt wierd. Soo hebben wy hedensdaeghs oock ghenoeghsaeme reden om de klaghte die Petronius Arbiter in diergelijcke gheleghentheyd wel eer maeckte, wederom op te haelen ende te vernieuwen; want nae dat hy vele van den ondergangh der Konsten ghesproken heeft, Waer schort het dan? Seght hy*, d'ouders, om de waerheyd te segghen, sijn bestraffens waerd, die niet en soecken dat haere kinderen nae 't voorschrift van een ghestrenghe leerwet souden toenemen. Want voor eerst gheven sy haere hope, als oock alle andere dinghen, door enckele eersucht licht-vaerdighlick over; ende als sy daer nae over-haestigh sijn om haer wensch te bekomen, so ist dat sy den rouwen onvol-

maeckten arbeyd haerer kinderen in 't licht brengen; hun dewijlse groeyen, een konst toeschrijvende, die, nae haere eyghene belijdenisse, grooter en waerdigher is dan eenighe andere konsten. Indien d'ouders ghesint waeren te verdraeghen dat den arbeid met sekere trappen soude opklimmen; dat de leersaeme jonghelingen door een dapper oeffeninghe ghebooghsaem souden worden ghemaeckt dat sy haer ghemoed door de regulen der wijshyd tot de konst souden voorbereyden; dat sy haere teyckeninghen nu en dan, alhoewel hun de selvighe in 't eerste wonderlick wel aenstonden, met een onghenaedigh penseel souden uytwisschen; dat sy langhe souden besichtighen, wat sy van meyninghe sijn nae te volghen; dese gheweldighe konst soude dan 't ghewight haerer Majesteyt in sijn geheel behouden, en d'Ouders en souden het niet al voor goed en staetelick keuren wat de jongers wel bevalt. Nu daerentegen valt het heel anders uyt, de kinders, gelijk zij haeren tijd in de scholen met loutere queselingen en brabbelinghen doorbrenghen, so worden sy daer nae jammerlick bespot als haere wercken aen den dagh komen; en, het welck noch slimmer is, wat ieder een verkeerdelick in sijne jeugd gheleert heeft, hy en wil het in sijnen ouderdom niet bekennen.


Vorige Volgende