Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. I.

DEN almaghtigen God en d'albeschickende Nature, die anders niet en schijnt te sijn dan een onveranderlicke wet, waer toe den Schepper de naturelicke Schepselen verbint, hebben onghetwijffelt de vindinghe deser volgh-konsten door haer exempel allereerst veroorsaeckt: Niet dat wy 't bewijs hier van uyt de Beemden die met Bloemen geschaeckiert sijn; ofte oock uyt de wolcken ende gesternten behoeven te haelen; want so doende souden wy met de laffe Sephistische ydel spraecke al te vele gemeynschap hebben. Ghewisselick, segt Philostratus*, indien het ieman lust nae de wijse der Sophisten te spreken, is de Schilder-konst der Goden vond; niet alleen ten aensien van de veelvoudige gedaenten daer mede de groene weyden door 't verloop der jaer-getijden beschildert sijn, maer oock ten aensien van die dingen welcke ons in den hemel vertoont worden. Het en is hier met geen kaeckelen te doen; wy souden grooten reden hebben om ons selven over de diepsinnighe welsprekenheyd der Sophisten te verwonderen, indien sy dese saecke met een kort en goed besluyt soo lichtelick konden beweeren. Nu daer en teghen is het ons maer al te vele bekent dat d'aller vrolikste velden de Konst weynig baete bybrengen, alhoewelse de Beschouwers dapper seer vermaeken; dat 'smenschen vernuft de gesternten nae de gelijkenisse van roerende ende onroerende dingen afgebeeldet heeft; dat het onghewisse maecksel der wolcken veeltijd verscheydene ghedaenten schijnt aen te nemen, nae dat d'een of d'andere lossen inval onse ongeghestaedige ghedachten herwaerds en derwaerds vervoert. Het beeldt van Pallas, 't welck best bekent is by den naem Palladium, als oock vele andere beelden die 't bygheloovighe Heydendom sich eer tijds beroemde van den Hemel ontfanghen te hebben, en sijn mede geen onwraeckbaer bewijs dat dese Konsten van den Hemel nederdaelen: 't Versieren sodaenigher dinghen was enckele ydelheyd, 't ghelooven is groote slechtigheyd: Ghemerckt het seker gaet dat gheweldighe Koninghen wel eer eenen sonderlinghen lust daer in gheschept hebben dat sy de volghende naegheslachten door 't eene of 't andere valsche mirakel wisten te blindhocken en by den neus te leyden. St.Lucas* beschrijft met wat voor een moeyelicke verdrietsaemheyd de vermaerde Stad Ephesus sich daer over plaght te beroemen dat de sorghe van de groote Godinne Diana en van 't Hemelvallighe beeld haer toebetrout was; het en quam d'arme Inwoonders niet eens in den sin te vermoeden dat hun een Alexandrijnsche statue voor een Hemelsche in

de vuyst hadde ghesteken. Want als den Koningh Ptolemus verscheyden fraeye Konstenaers van alle kanten heymelick ontboden hadde, so ist dat hy hun last gaf een uytnemende schoon beeld van Diana in het verborghen te maecken; sich ghelaetende als of sy eenen rijcken loon en overvloedighe eere voor haren arbeydt hadden te verwachten, 't werck gingh op desen voet vaerdighlick voord. Daer wierd onderen tusschen een heerlicke maeltijd voor de Konstenaers, teghen dat sy 't werck vol-eyndet souden hebben, ghereed ghemaeckt in een bancket-huys 't welck van te vooren met opstel was onder-graeven. Dies sy oock al te saemen door 't invallen des loosen vloers om hals gheraeckten en het viel den Koningh licht de wereld wijs te maecken dat sulcken treffelicken werck uyt den Hemel quam; hy docht dat nieman dit bedrogh, de rechte werck-meesters van kant geholpen sijnde, soude melden. Leest Suydas, ofte liever Isidorus Pelusiota*, want Suydas heeft hem dese Historie ontleent,

2. De wijl dan het Sophistische en 't Historische bewijs beyde onvast gaen, so worden wy van noods weghen ghedwonghen onsen toevlught te nemen tot d'eerste menschen de welcke, nae 't segghen, van Censorinus*, uyt het weecke slijck van Prometheus ghemaeckt sijn; Want so heeft Democritus Abderita eerst van allen staende ghehouden dat de menschen uyt water en modderachtighe slijm voord-ghebracht sijn gheweest. Dit is onghetwijffelt den sekersten wegh; ghemerckt nieman, 't en sy t'eenemael van de rechte wijsheyd en kennisse vervreemdt is, eenen anderen Prometheus erkent benevens d' onbepaelde kracht der Goddelicker voorsienigheydt ons door Moses in de Historie der scheppinghe voorghedraeghen. siet Genes. II. 7. vergheleken met Lactantius divin. instit. Lib.

II. Cap. 11. siet oock Tertullianus de Refurr. carnis. Fulgentius Lib. II. Mythol. Basilius Selcuciae Episcopus orat. II. Gregorius Nyssenus de Hominis opisicio. Cap. 22. waer uyt het oock ontstaet dat den selvighen Gregorius sich niet en ontsiet den mensche in een andere plaetse* een aerden statue te naemen. De mensch, indien ghy hem niet en mis-neemt, is Gods beeldt seght Minucius Felix Octavio. Den aller kunstighsten Vader en Werck-meester des gheschaepen werelds, seght Clemens Alexandrinus* heeft ons, 't geheele menschelicke gheslacht, levendighe stock-beelden ghemaeckt. Suydas insghelijcks spreckende van Adam, desen was d'eerste statue, seght hy, een beeld nae God ghenaemt; nae 't welcke de gantsche konste der beeld-snijders ghericht moet worden. So was dan Adam d' eerste statue van Godt ghemaeckt, ghelijck Lots Wijf de tweede gheweest is. Ghedenckt Lots Wijf, seght onsen saelighmaeker, Luc. XVII. 32. ten eynde dan dat wy haerer niet licht en souden vergeten, so schijnt het dat de Heere haer in een

duerighe stoffe heeft willen veranderen; want Plinius* ghewaeght een sekere soorte van sout steen die 't yser, nae de maniere der steen groeven wederstaet. Alhoewel de wonderbaere bestandigheydt deser statue, indien wy Aurelius Prudentius gheloove gheven, niet en vereysch dat men sich de gheduersaemheyd van ick en wete niet wat materie soude voorstellen. Sy wierd door en door met een sekere verstijftheyd gheslaeghen, seght hy*, en de Vrouwe staet daer, ghelijk sy eerst in een smeltbaedre steen verandert is gheweest, als noch behoudende in haer beeld al 't ghene daer in van te vooren te sien was; haere bevalligheyd, naemelick, haer cieraet, voorhoofd, ooghen, hayr-top: Haer omsiende tronie insghelijcks met t'saemen haer kinne te rugghe ghedraeyt verstrecken ons een gedenck-teycken van d' oude misdaed. Ende alhoewel sy ghestaedighlick in sout sweet versmelt, nochtans wordt de volkomentheyd van haer ghedaente door desen vloedigen afgangh in 't minste niet versmaelt, groote veekudden en konnen oock desen smaeckelicken steen so vele niet verdunnen, of daer blijft noch altijdt vochtigheyd ghenoegh om andere kudden te laeten licken en 't afghesleten vel te vernieuwen. Wy en moghen hier 't voorbeeld van de verbond-kiste niet voor by laeten gaen, ghemerckt den alwijsen God op den bergh Sinaï aen Moses een volkomen patroon des gantschen wercks heeft willen vertoonen. Siet Exod: XXV. 40. De metaele Slanghe die achter-volghens Gods uytghedruckt bevel ghegoten wierd, Num. XXI 8. 9. 't voorbeeld van den Tempel dien God wilde dat hem Salomen te Ierusalem soude bouwen nae 't voorschrift 't welck hy met sijn eyghen hand gemaeckt ende aen David overghelevert hadde. I. Chron. XXVIII. 19. den Prophete Ezechiel, om d'inwoonders van Ierusalem op 't aller duydelickste tot kennisse van 't aenstaende gevaer te brenghen, kreegh desen last van God, dat hy de stad Ierusalem op een schaelie soude afteykenen als wesende beleghert ende opgeblockt met Schantsen en Bolwercken &c. Siet Ezechiel, IV. I. 't Is mede aenmerckens waerd wanneer Godt selver Exod. XXXI. en XXXV. ghetuyght dat hy Bezaleel ende Aholiah by naeme tot het maecken der verbond-kiste gheroepen en haere herten met Godes gheest vervult heeft, hun bequaemheydt ende verstand ghevende niet alleen om allerley konstighe wercken in Goudt Silver, ende Koper te versinnen, maer oock om andere in de selvighe Konsten vaerdighlick t'onder-wijsen.

3. Het en is oversulck niet te vergeefsch geschiet dat ons de Heylighe Schrifture de Goddelickheyd deser Konsten in so vele ende verscheyden plaetsen schijnt aen te prijsen; want sy ons daer mede niet alleen te verstaen geeft dat God door sijn eyghen exempel ende bevel dese Konsten gheheylight heeft, maer dat hy met eenen oock door het

instorten sijnes goeden gheests den gheest der Konstenaeren tot de Konst plaght op te wecken ende te bekrachtighen. Dies wy oock vrijelick met Thedoretus* staende houden dat Godt wil dat wy hem voor den eenighen autheur en gunst-rijcken helper deser Konsten erkennen. De waerheydt van dit point is so blijckelick, dat de blinde Heydenen het selvighe mede beseffen ende met ronde woorden belijden. Wy hebben 't saed aller Konsten in ons selven; en Godt, den oppersten leer-meester brengt de verstanden uyt het verborghen te voorschijn segt Seneca Lib. IV. de Benef. Cap. 6. Daer is een menschelicke reden, segt Epicharmus*, en daer is beneffens dese noch een andere Goddelicke reden: De menschelicke reden houdt sich besigh ontrent ons leven ende onsen daghelickschen nood-druft. De Goddelicke daerenteghen plaght ons vaerdighlick te vergeselschappen en t'onderwijsen, als wy ons selven tot eenige Konst meynen te begeven. Want de Konst en is niet der menschen vond, maer Gods gift; en dese selvighe menschelicke reden neemt haeren oorsprongh uyt de goddelicke. Den Keyser Iulianus heeft het selvighe mede seer wel aenghemerckt; Gelijck als de voghelen gheschaepen sijnde tot het vlieghen, de visschen tot het swemmen, de herten tot het loopen, seght hy*, niet van noode hebben dat hun yeman dese dinghen soude leeren; sluyt se op, houdtse soo kort als het immers moghelick is, nochtans sullen sy nimmermeer 't naturelicke ghebruyck haerer leden vergheten: Soo plaght oock 't menschelick gheslacht (wiens levendighe siele, anders niet en schijnt te sijn, dan een opghesloten reden ende kennisse; de gheleerde houden 't daer voor dat het een sekere kracht ende bequaemheyd is om yet wat te leeren, t' ondersoecken, en verscheydenlick te oeffenen) sich steeds te begeven tot het gheene met sijne nature best over een komt; ende wanneer het den goed-gunstighen God ghelieft yeman van dese banden vroegh t' ontbinden en dese sijne kracht in 't werck te stellen, stracks gheraeckt hy tot de rechte kennisse.

4. De Konst rijcke nature middeler tijd, als wesende een gantsch vruchtbaere voedstermoeder van goed en quaed, heeft haer selven, niet ledigh konnen houden; Want sy de maght haeres wijdstreckenden ghebieds overal gheweldighlick aenlegghende, ons door dese onghebondene vryheyd schijnt te verstaen te gheven, dat het haer best voegt met de versmaeckelicke verscheydenheyd der dinghen een weynigh te spelen, dewijl den arbeyd van alles voord te brenghen op haer voornaemelick aenkomt. Al hoewel, wat is doch de nature anders, seght Senaca*, als God en een Goddelicke kracht in de gantsche wereld ende in haere ghedeelten verspreydt? om nochtans van de wonderlicke wercken deser ghenaemder nature, voor soo veele ons deselvighe tot de Konst dienstigh sijn, te spreken, soo en behoeven wy hier d' onuytsprekelicke

nettigheyd der bloemen niet op te haelen, ghemerckt nieman soo vaerdighlick spreken kan, seght Plinius*, of het valt de nature vry wat lichter te Schilderen; Voornaemelick wanneer sy haer selven in den dertelen overvloed van een brooddroncken vruchtbaerheyd meynt te verlusten. Wy moghen insghelijcks de ghespickelde Pergamische Oester-schilpen, daer Apuleius* gewagh van maeckt, wel laeten blijven; als oock de Pauwen, de gheplackte Tijgers en Luypaerds, benevens de Schilderye van soo veele andere ghedierten, als Plinius* spreeckt; want dese dinghen sijn mede van dien aerd datse de Konst in 't minste niet en helpen, ofte schoon d' ooghen der aenschouwers ghenoeghsaemlick verlusten. De menighvuldighe Schilderye van d' edele ghesteenten, de veelverwighe vlacken diemen in andere steenen verneemt, als Plinius* spreeckt, konnen ons teghenwoordighe voornemen ten naesten by voldoen. En onder de groote menighte van ontallicke kostelicke kleynooden schijnt het juweel van den Koning Pyrrhus, die eertijds met de Romeynen Oorlogh voerde, allermeest verhaelens waerd te sijn; want hy gheseyt wordt eenen Agaeth ghehad te hebben, daer in men de neghen Musen ende Apollo met een Harpe in de hand duydelijck moght onderscheyden; overmids de placken niet door de Konst, maer door de nature, den gantschen steen in sulcker voeghe overliepen dat elck een van de Musen haer eyghen eerteycken behiel. Siet Plinius Lib. XXXVII, Cap. I. Solinus Cap. 12. De Liefhebbers plaghten sodaenighe seldsaeme en sinnelicke dinghen Gamahé te heeten: Ende overmids eenighe nu onlanghs verscheyden exempelen van Schilderyen, die de nature in naeaepinghe des Konsts uyt haeren rijcken boesem by gevalle schijnt uyt te storten, opgegaedert hebben; So ist dat wy degene, die voorder bericht soecken in dinghen van desen slagh, voornaemelick raeden inde hand te nemen 't Boeck by Monsr. Gafarel in de Fransche taele uytghegeven onder den naem Curiosites inouies.

5. Indien yeman dese wonder-wercken der nature niet en achtet, om datse by aventure ende jock-wijs schijnen uyt te vallen; Wat sal hy dan daer op weten te segghen dat de nature veeltijds, niet met een ghevallighe schelickheyd, maer met opset ende in goeden ernst het merck by d' een of d' ander in sijn lichaem ghedraeghen aen sijne nae-neven, als een seker ende ghewisse erf-goed, plaght over te setten. Soo lesen wy dat de naekomelinghen van Seleucus een ancker voor het gheslacht merck vertoonden, even als den Koning Seleucus selver de volkomen ghedaente van een ancker op sijn dije ghehadt heeft. Siet Iustinus Lib. XV. Ausonius in Claris urbib. Appianus in Syriacis, Pelops sijn afkomste was met dierghelijcke merck-teycken van d'andere ge-

slachten onderscheyden; Soo en soude oock Iphigenia, ghelijck Cedrenus ons betuyght, haeren Broeder Orestes nimmermeer ghekent hebben, 't en waer saecke dat sy den Olijf-boom, 't onbedrieghelicke merck der ghener die van Pelops afkomstigh waeren, op haeres Broeders rechte schouder hadde ghespeurt. Die gene dewelcke in deThebaensche stad Sparti gheheeten wierden, seght Dio Chrysostomus*, voerden d' afbeeldinghe van een lancie in haere lichaemen, als een ghewis merck-teycken deser stamme; ende indien yeman dat merck niet en hadde, men hield het daedelick daer voor dat hy van 't rechte bloed niet en was. Gregorius Nazianzenus spreeckt van beyde; de Sparti worden onderkent by haere lancie, seght hy* De naekomelingen van Pelops by haere schouder, den grooten Themistius by sijne welsprekentheyd. Siet den Keyser Iulianus ora. II. De Reb. Gest. Constantij. Als oock Tzetzes in Lycophronis Cassandran. De wratten, maelen, ende sproeten der ouders, seght Plutarchus*, verdwijnen menighmael in de kinderen, en vertoonen sich wederom inde kinds kinderen. Een Grieckse vrouwe die een swart kind ter wereld broght, van overspel beticht sijnde, wierd bevonden in 't vierde lid van de Mooren afkomstig te sijn. Python Nisibensis, die uyt de Sparti voord ghesproten wesende nieuwelick overleden is, had eenen sone wiens lichaem, als hy ter wereld quaem, met een lancie ghemerckt was, d' eyghenschap deses gheslachts, die soo menighe jaeren verdonckert hadde gheweest, heeft sich in hem, als uyt eenen diepen kolck opschietende, wederom gheopenbaert.

6. Dese Konst-sucht van de besighlick schilderende nature soude d' aller hoogste verwondering verdienen indien sy haer selven boven dien met het maeken der statuen niet schenen bemoeyt te hebben. Dus sien wy dat veele hooge bergen en voor bergen der Zee, haren name trecken uyt die dingen welker geliickheyd sy draegen; siet Eustathiu adversum 89. en 157. Dionysij perieg. So worden oock veele kruyden en spruyten genaemt met den naeme der dingen diese gelijck sijn. De gantsch wonderbaerlicke Mandragoras en 't andere ghewas der aerde gheven dit ghenoegh te kennen; siet Theophrastus, Dioscorides, Columella, Plinius. Doch voornaemelick schijnt het alle verwonderingh te boven te gaen dat de Konst-lievende nature bevonden word somtijds uyt haren milden schoot volmaeckte wercken voordgebracht te hebben; gelijck Carneades* verhaelt dat daer eertijds 't hoofd van eenen kleynen Pan in de steen-groeven van 't Eyland Chios ghevonden is gheweest als de steenhouwers een groot stuck steens in stucken hieuwen. Plinius* geeft ons insgelijcks te kennen dat de Scheyssers, die in de Pariaensche scheys-putten eenen gheweldighen steen met haere weghen van malkander braeken, 't beeld van eenen Silenus binnen in den steen ghevon-

den hebben. Het en soude hier niet swaer vallen de waerheyd van 't verhandelde point met meer andere exempelen te bevestighen, 'ten waer saecke dat wy 't ghene alreede byghebracht is ghenoechsaem hielden om daer uyt te verstaen dat ons God en de nature door haer exempel tot de Konst krachtighlick aenleyden.


Vorige Volgende