Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. V.

Niemandt heeft oyt de wonderbaere wercken deser Konsten behoorelicker wijse beschouwt, dan die sich selven by tijdts daer toe placht te bereyden en 't overschot sijnes ledighen tijdts tot dese oeffeninghe te gewennen door 't behulp van een onbekommerde stilligheyt der eensaemer vertreck-plaetsen. Ledigheidt is doorgaens henen vergeselschapt met een gantsch sinnelicke curieuscheydt, seght den jonghen Plinius*.

Den ouden Plinius insgelijcks, sprekende van de vermaerde stucken der ouder Konstenaeren, Alle menschen worden door 't menighvuldighe bedrijf haere lastigher bedieninghen verruckt en ter sijden afgeleydt van 't beschouwen soodaenigher dinghen, seght hy*, want dese verwonderingh vereyscht ledicheyt ende een onghemoeyde stilligheydt. Blijckt dan dat de rechte Konst-minne haer selven niet en kan onthouden in een ghemoedt 't welck met de sorghvuldigheydt van daghelickschen noodt-druft besiet ende belemert is. De reden hiervan behoeft niet verde gesocht te worden; dewijl het blijckelick is dat onse fantasije ofte verbeeldenskracht, die in dit werck seer vele vermagh, door een sorghledighe ende onverhinderde eensaemheydt dapper op gescherpt ende verweckt wordt. Want aenghesien het een oprecht Lief-hebber toe-staet de levendighe verbeeldinghen van allerley naturelicke dinghen in sijn ghemoedt op te legghen, ten eynde dat hy de selvighe te sijner tijdt met de wercken der Konstenaeren mocht verghelijcken; soo is 't klaer dat men sulcks niet en kan te weghe brenghen sonder het toe-doen van een stercke imaginatie, en dat de imaginatie gantsch en gaer krachteloos wesen sal soo langhe als wy alle daegh van den morghen tot den avond het loopen en draeven van de woelende menichte onder-hevigh blijven; oversulcks plachten oock vele treffelicke Konst-lievende mannen haeren ledigen tijdt somwijlen door te brenghen met het oeffenen ende verrijcken haerer fantasije. De fantasije, seght Michael Ephesius*, is in ons gemoedt ghestelt als een Register ofte aenwijser van 't gunt wy oyt met onse ooghen gesien ofte met ons verstandt begrepen hebben. Daerom houdt oock Apollnius Tyaneus staende, dat daer een sonderlinghe verbeeldens kracht vereyscht worde in die ghene de welcke de wercken der Schilder-Konste recht wel meynen te besichtighen. Want het onmoghelick is, seght hy*, dat yemant een bequaem oordeel strijcken sal van een gheschildert Paerdt ofte Stier, ten sy dat hem sijn gemoedt een waere verbeeldinghe nae-gheboetser dinghen vaerdighlick voordraeghe. Alhoewel nu dese reden ons volkomen berecht gheeft van 't voordeel 't welck d'eensaemheydt der heymelicker vertreck-plaetsen den Lief-hebberen toebrenght: soo biedt sich alhier noch een andere niet min bondighe reden aen, die ons het selyighe afvoordert. Want ghelijck een goedt Medicijn sijne ooghen niet alleen gheslaegen houdt op de sienelicke ende openbaere ghebreken, maer hy moet insgelijcks oock met een gaeuwe opmerckinghe nae-speuren wat daer ergens inwendighlick verswackt ende ontstelt is, ghemerckt de krancke selver haere quaelen menighmael soecken te bewimpelen; even-alsoo wordt het in een oprecht Lief-hebber vereyscht dat hy sich selven ghewenne de wercken der Konstenaeren met een dieper insicht in sijn eenigheydt

te beschouwen. t'overmaetigh lof-tuyten der gonstigher, en 't bitter laecken der misgonstigher omstanders verbreken de kracht onses ghesonden oordeels door een ontijdighe en gantsch verkeerde schaemte. Yeder een kan by sich selven alleen bequaemer oordeelen, dan in 't midden van sulcken onbesinden gheschreeuw: weynighe hebben die vrymoedicheydt dat sy 't over-een stemmende raes-kallen van soo vele onbescheydene krijters souden weder-spreken: sy mistrouwen haer eyghen verstandt, achtende dat het in hun een onmanierelicke vermetelheydt soude wesen yet anders te ghevoelen: alhoewel men veeltijds bevindt dat den meesten hoop de slechtste wercken in de grootste achtinghe houdt, dat pluymstrijckers selfs oock prijsen wat hun in 't minste niet aenstaet, dat eyndelick de vinnighe quaedtwilligheydt der benijders d'alder beste wercken verkeerdelick misprijst. Quintil. X. 2.

2. Oversulcks plachten oock die ghene de welcke haer selven met eenen ongheveynsden lust tot dese beschouwinghe begeven, somtijdts eenighe verbeeldinghen by der handt te nemen, om de selvighe veelderley wijse te keren en te wenden, even als een eenig stuck wasch door 't endeloos hervormen honderdt en honderdt verscheyden ghestalten aenneemt. Doch voornaemelick soecken sy haere fantasije te verrijcken met de volmaeckste Beelden van een volkomene ende onberispelicke schoonheydt. 't Gaet vast en seker dat d'alder beste Meesters die hare Konst in Koper, Yvoor, Marmer, ofte oock in verscheydene Verwen oeffenen, uyt de naturelicke dinghen selver eenighe grondt-leeringhen trecken om haere imitatie nae 't voorschrift der selvigher te richten, om niet alleen den gantschen omtreck der voor-ghestelden lichaemen recht wel te treffen, maer oock om 't licht ende de schaeduwen, de verhooginghen ende verdiepingen nae 't leven uyt te drucken. Sy arbeyden uyt vele bysondere lichaemen de voornaemste eyghen-schappen der oprechter schoonigheydt uyt te picken, ten eynde dat sy de selvighe in een beeldt te passe brenghende niet soo seer en souden schijnen by de Nature onderwesen te sijn, als wel met de Nature selver in den strijdt te treden, of liever haer een wet te stellen. Desen arbeydt soude t' eenemael onnoodigh sijn, indien men in 't eene of 't andere menschelick lichaem sulcken recht-schaepen schoonheydt konde ghevinden, dat een sinnelick naeuwkeurigh oordeeler daer niet met allen op wist te segghen; maer nu is het heel anders met dese saecke gheleghen; want al hoe wel den gantschen roem van een onweder-sprekelicke volkomenheydt in de naturelicke maetvoeghelicheydt van alle de leden bestaet, de ver-

menginghe nochtans van Vader ende Moeder die malkanderen menighmael soo wel in haere naturen als in haere ghedaen en gantsch onghelijck sijn, midtsgaeders oock de gheboorte-plaetse van yder een 't voedsel 't welck hy in sijne kindtscheyt gheniet, de lucht daer hy by leeft, en andere dierghelijcke dinghen meer, verminderen menighmael de bequaeme nettigheydt van een goede naturlicke ghestalte. Aenghemerckt dan dat de Konstenaers selver nimmermeer daer toe verstonden dat sy 't rechte voorbeeldt der vol maeckter schoonheyd in een bysonder lichaem souden gaen soecken, soo is het mede blijckelick dat d'oprechte Lief-hebbers hier selven niet en behooren te verghenoegen met de bysondere schoonheydt van dese of gene, maer dat het hun voorder toestaet haere ooghen gheduyrighlick op verscheyden aerdighe maecksels der Nature gheslaeghen te houden; ende al hoewel den mensche, als wesende 't hooghste meester-stuck der Goddelicker scheppinghe, de meeste opmerckinghe verdient, een op echt Lief-hebber niet te min neemt selfs oock in Leeuwen, Arenden, Honden, Paerden, Slanghen, end' alderley andere ghedierten de volmaecktheydt haerder schoonheydt op 't naeuwste waer. Daer u in alderley soorten der schepselen, seght Epictetus*, in Ossen naemelick, in Honden, in Byen, in Paerden yet wat 't welck in hun uytmuytet. Hy beschouwt insghelijcks het ruyme uytspansel des Hemels heerelick verciert met het silver-straelighe licht der Maene, en rijckelick over-goten met een groote menichte van flonckerende ghesternten. Hy bemerckt mede met eenen sonderlinghen aendacht hoe de groote lampe des Hemels uyt de Zee 's morghens opstijght en 'tflickerende water met een twijffelachtigh bevende licht verguldt; hoe de glimmende fackel van dese heldere ooghe des wereldts ontrent den middagh stont verkleynt sijnde met eenen oock de schaeduwe aller dinghen verkort; hoe de daelende Son den gantschen Aerd-bodem allenghskens met een schemerachtich licht en voordts met een dicke duysternisse over treckt: hoe den prael der staetigher Tooren-Saelen in 't verschiet van verde verflaeuwt, en hoe 't gheberghte hoogher op in een nevelachtighe blaeuwigheyt verdwijnt. Hy besichtight met een sin-wackere noestigheyt al 'tgene sich den menschen hier op d' aerde ende ontrent de aerde aenbiet. De dampe veel-verwige waeter-wolcken voor-naemelick als ons dien wonderbaeren bo[t]e daer in vertooght word; de on-beganckelicke hooghte der geberghten; de vervaerelicke steyligheyt der afbreukigher steen-klippen; 't koele over-welfsel van dicht beplant gheboomte, welckers bevende Loof in ettelicke plaetsen meer of min doorstraelt wesende, schijnt met een schitter-rijck spelende licht de

lommerachtighe gras-groente te vervreughden; de sachtelick swellende Heuvelkens; vlacke Velden; lustbaere Beemden; Hoven bekleet met haer Somersche Tapijt-ghewaedt; springh-aders die uyt een harde Rotse ghemackelick uyt- bordelen; soet-ruysschende Beekskens die meteen aenghenaeme suyselingh onsen slaep-lust soo gheweldighlick niet en konnen verwecken, of sy houden onse ooghen noch veel krachtigher open met de suyvere klaerheyt haerder silver-stroomen; Stadts-vestinghen om en d'om ghekroont met den Cingel-trans van Hemel-dreyghende Tinnen, Gaelderyen die ontrent haer uyterste eynde verenghende, niet alleenlick haere breedde, maer oock de tusschen-ruymte van de ververrende Pilaeren allenghskens verliesen, lustighe wel-ghebouwde Hoeven, leeghe beroockte Dorp-huyskens, en alwat daer erghens te sien of te vinden is. 't Menigh-vuldighe bedrijf der menschen die haeren ernst in de bysondere wercken haeres beroeps verscheydenlick aenwenden wordt oock by den Konst-lievenden Ondersoecker opmerckens waerdt gheacht. Ontmoet hy erghens eenen werck-saelighen Ackerman die het steegh-traeghelick ploeghende Ossen jock aen drijft: siet hy eenen sorghledighen Schaep-herder in het midden sijner Oyen en weelderighe Lammeren op eenen stock leenen: slaet hy sijne oogen op eenen bekrosen Smit die 't gloeyende sparckelende ijser op 't aenbeeldt haemert: speurt hy eenighe Maetroosen, die in klaer of smuyckende in kalm of bijsende weder 't zeyl gaen, Visschers, Voghelaers, die haer selven in een loopbaene om strijdt oeffenen, brood droncken Kermis-gasten, de menigte der ghener die versaemelt sijn om eenen Landts-dagh te houden, Krijghs-luyden die 'tplatte Landt afloopen en dicht bewoonde Steden verwoesten, 't komt hem al te passe om sijne fantasije met de levendighe verbeeldinghen soodaenigher dinghen te verrijcken, dies en hout hy sich selven oock met het bloote ghesicht deser dinghen niet te vreden, maer hy ghewent sijn werckende hoofdt daer toe dat het t'eenigher tijd, de gantsche gheleghenheydt der selvigher van vooren tot achteren ordentelick soudt weten op te haelen. De verbeeldinghe van een Stadt die op 't alderschielickste by den Vyandt over rompelt ofte oock stormenderhandt in ghenomen wordt, brenght hem in den sin al wat daer in veroverde volckrijcke steden placht om te gaen. Gantsche Bemden van ghewaepende Krijghs-knechten loopen herwaerdt en derwaerdt met vlieghende Vaendels sonder eenigh onderscheydt ghewijdde en onghewijdde plaetsen met een vreeselick ghebaer aenrantsende, waer over de verslaeghene Inwoonders den moet heel en d'al verlooren gheven, verwachtende anders niet dan d' alder

slimste mishandelingh en d'uyterste wraecke van eenen vijand die sich niet en ontsiet het heylighdom selver t'ontheylighen, 't kraecken onder tusschen der huysen die om verde ghesmeten worden, 'tghekletter der gheweers, 't ghedommel der Trommelen en Trompetten, 't gheroep ontstaende uyt de verscheydene stemmen der ghener die vervaeren ende vervaert worden ghemaeckt, 't juychen der ghener die d'overhand hebben, 't krijten der ghener die haer selven overheert vinden, 't ghehuyl der Vrouwen en Kinderen, een gheluyd opghemaeckt sijnde uyt so vele ende verscheydene gheruchten, vermeerdert haere banghigheyt; en noch schijnt het verdrietsaem ghekerm der Moeders welcker teere Kinders van haere borsten afgheruckt en wechgevoert werden, 't voorghemelde geluyd t'eenemael te verdooven. De gantsche ghedaente des beschreyelicken onghevals is menighvuldigh, onseker, grouwsaem, afgrijselick, menighten van eensaeme verlaetene bedruckte Vrouwen loopen somtijds den eenen somtijds den anderen nae, maeckende groot misbaer, met de handen in 't hayr en met een bitter verwijt haere verslaeghene Mans, Broeders, ende Sonen scherpelick af vraeghende wat sy daer mede voor hebben dat sy haere Wijfs, Susters, ende Moeders so schandelick in den nood verlaeten, d'overwinners bewijsen haer selven allenthalven door onbetaemelicke verfoeyelicke lusten overwonnen te sijn, ieder een achtende dat het hem al gheoorloft is waer by slechts eenen lust toe heeft, en niemandt onder hun allen denckende dat hem iet ongheoorloft soude sijn. Geen aensienelickheydt der rijper, gheen meedooghentheydt der jongher jaeren vermoghen soo veel in haer onghereghelt ghemoed, dat sy niet en souden voort 't moorden schofferen, en nae 't schoffieren moorden. Broeders en Susters, eer sy noch den troost van de laetste omhelsingh ter deghe ghenieten, worden van malkander haestiglick afghesondert. Die ghene de welcke noch bequaem sijn om wapenen te voeren, moeten 't met haeren hals bekoopen. Stock-oude grijsaerdt die nu wel wenschten een ghetijdighe dood vroegher ontmoet te hebben, bejaerde Vrouwen die de brandende lusten haerer onkuyscher Vyanden niet meer en konnen blusschen, worden smaedelik verschopt ende verstooten tot enckel vermaek des moedwillighe dertelmoedighen overwinners, 't meeste ghewoel wordtmen ontrent de jonghe houdbare maegden ghewaer, wanneer de selvighe by nae aen stucken gheruckt worden door 'tgeweld der ghener diese in heymelicke plaetsen met gheweld soecken wech te sleypen: so en is daer ook gheen eynde van 't ghevecht, tot dat sy hun van andere die stercker sijn wederom worden ontschaeckt. Eenighe, niet vele wercks maeckende van 't ge-

ne voor de hand is trachten met dreyghen ende pijnigen d' eyghenaers te dwinghen om 't ghene sy vermoeden verholen te sijn aen den dagh te brenghen: sy door-snuffelen allerley donckere hollen met bernende tortsen in de hand, om de ledighe Huysen daer mede aen brand te steken als alle den roof uytghedraghen is. Dus wordt dan het prachtige ghebou der hoogher Saelen die wel eer met goude Taepisserijen en schoone Schilderijen ghetast waren tot eenen asch-hoop ghemaeckt, ja 't beste deel der Stad met hare Inwoonders wordt door 't vallen van Kercken en torens verplettert ende bedeckt. De straeten krielen overal met ontallicke menighten van gheknevelde en t' saemen ghekoppelde ghevanghens, den-welcken al hoewel 't wringhen der handen en 't borst-kloppen benomen is, haer demoedigh wesen niet te min mitsgaders oock de spraeckeloose erkentenis haeres onghevals souden 't herte des onverbiddelicker Krijghs-knechten maghtigh sijn te vermorwen, 't en waer saecke dat de Roof-gierigheyt haere herten t'eenemael had versteenight ende verstockt. 't Ontstaet mede uyt de selvighe ghierigheyd dat de straeten overal bestrooyt sijn met verscheyden packen en bondels van dinghen al hoewel niet onkostelick, nochtans verworpen ende veracht als sich by den wegh yet kostelickers aenbood. Ghewaepende, onghewapende, Ionghers, Paerden, Vrouwen, Mans, Harnas, Huysraed, Vyanden, Burgers, 't is al vermenght sonder eenich onderscheyd. Voorbedachten raedt vermagh hier niet met allen in dese gelegentheyd; 't rouckeloose gheval heeft het gantsche bestier. Den droevighen schijn van 't on-ontworstelbaer dwangh-beschick breeckt ende versadight evenwel den grimnighen moed eenigher vyanden dewijl andere vermoeyt sijnde van 't moorden, plunderen, brand-stichten haer selven neder setten, met een stuyrsch ghesicht loerende of hun d' een of d'ander door een onbesinde vreese in den mond quaem gheloopen. Maer 't grootste deel der rampsaelighen inghesetenen vinden sich int midden van vier en swaerd met sulcken ongevoeligheydt geslaegen, dat sy 't ghenaeckende verdriet met opene oogen niet en sien, noch 't moord-gheschrey met opene ooren in 't minste niet beseffen; 't en schiet hun niet eens in den sin haere bysondere swarighheden t' overweghen daer 't ghemeyne sulcken last lydt; soo verwachten sy dan dat hun den bloed dorstighen vyand in haere eyghene Huysen soude komen bespringhen, daer sy haeren beswaerden Gheest in 't midden van d' aller dierbaerste verlustinghen haeres levens wenschen uyt te braecken. Andere, die kloeckmoedigher sijn, soecken de dapperheyd haeres manhaftigen ghemoeds door wanhope op te scherpen. ja sy en schroomen sich niet den vyand met het ontblooten ende aenbie-

den haerer strote te beroepen, ofte hem met een doodvaerdighe raeserije selver te keer te gaen, bereyd sijnde 't onprofijtelick overschot haeres levens ontrent de soetvoerende wraecke des overheerden Vaderlands te besteden. Eenighe wederom de welke 't lijfgevaer meynen t' ontslippen, ruysschen blindelingh in haer eyghen verderf. Sommige, die den strijd ghaerne souden vernieuwen, worden door 't gheweld van de vluchtighe menighte teghen haeren danck wechghevoert. Waer over sy den moed nu t' eenemael verloren gheven, ende verlaeten haere beminde wooninghen daer in sy gheboren ende opghevoet sijn; sy versaecken haere Huysen en Hoven met een hertwroeghende quellinghe menighmael stille staende, en d' aenghenaeme plaetsen wederom en wederom beschouwende, so dat het schijnt dat sy de magt niet en souden hebben eenen eenigen stap verder te gaen 'ten waer de vrese van de kele afgesneden te worden hun te verstaen gaf dat het yeder een vry staet ende gheoorlooft is sijn eyghen lijf te berghen, als den ghemeynen staet met een onverhaelicke schade onder de voet versmeten is. Als dan beghinnen sy eerst nae een goed hene komen om te sien, verkiesende eenen heymelicken sluyp-wegh en d' onsekere verstroyde menighte soo vele als 't hun moghelijk is vermijdende. 't En geld niet; sy moeten doch malkanderen in de stad-poorten wederom bejeghenen, die opghestopt sijn niet alleen met een groot ghetal der gener de welcke in ende ontrent de enghte ghematst sijn, maer ook met een grooter menighte der ghener die nae vele vechtens en loopens in 't ghedrangh ter nederghestort ende met voeten vertreden sijn. Halfdoode met de doode vermenght ligghende worden in 't bloed versmoort. Menschen en Paerden, ghewonde en onghewonde, swaerden en spiessen, bondels mede van kostelicke dinghen maecken alle maer eenen hoop. De naevluchtighe insghelijcks letten daer niet eens op of het mede Burghers en bloed-verwanten sijn die hun in den wegh ligghen, sy vertrappense alle sonder eenigh onderscheyd, haer selven dies nood sijnde over de doode lichaemen haerer vleeschelicke Broeders en Susters eenen weg on-eerbiedighlick uytpickende. Buyten de Poorten vertoont sich wederom een ellendighe treurmoedige Schaere, derghener die de felle Moordenaars handen ontsnapt sijn; 't lust hun dan eerst te weenen als sy haer selven buyten scheuts vinden; haere beanghste siele, die van te vooren met droefheyd verkropt was, begint den aessem soo wat te scheppen, 't jammerlick gesicht haerer vrienden en maeghen, die uyt alle haer welvaeren ghejaeght sijnde van welghestelde lieden Bedelaers en Landloopers worden, ontlaet haere ooghen door een onderlinghe medelijden, Sy laeten sich evenwel

voorstaen dat d' eendrachtighe stemmen der mede-klaghers gheen onliefelick gheluyd maecken, wenschende sulcken verlichtinghe haeres beswaerden ghemoeds langher te ghenieten. Doch al te vergheefsch. Want daer ontdeckt sich eerst-ganghs in d' opene velden een ander derelick schou-spel. De vinnige verbolgentheyt des overwinners komt hun hier oock aen boort, niet lijdende dat sich de vluchtighe ergens souden t'samen rotten. 'tVervolgen, 'twonden, 't vangen, 't moorden der ghevanghenen als andere meer te vanghen sijn, beghint hier op een nieu. Allerhande Wapenen-tuygh, doode lichamen, afghekapte armen en beenen vervullen 't bloedighe veld, indien het onder en tusschen ghebeurt dat de verjaeghde 't kleyne ghetal der vervolghers aenghemerkt hebbende door een moedighe schaemte, niet langher konnen ghehenghen, dat sulcken menighte van soo weynighe als een kudde Schapen souden worden voortgedreven, soo is 't dat daer een kort-stondigh dapper ghevecht tusschen de vervolghers ende vervolghde omgaet, tot dat de vervolghde sich van alle kanten bespronghen ende benaut vinden, door den toeloop van andere die binnen de stad niet meer te doen vindende buyten de stad werck soecken. Dit doet hun 't koude sweet afloopen, dit maeckt dat hun 't herte 't eenegaer ontsinckt, haere gantsche hope bestaet in een spoedighe vlucht, dies loopen sy met eenen aessem sonder omsien nae eensame onbeganckelicke plaetsen, sy schouwen 't gheselschap, uyt vreese dat sy met andere vergheselschapt sijnde den Vyand wederom achter de hielen souden ghekrijghen.

3. Het is dan blijckelick hoe grooten arbeyd d' oprechte liefhebbers aenwenden ontrent het oeffenen ende voorbereyden haerer fantasije, wanneer sy naemelick de volmaeckte verbeeldinghen aller dinghen door een nau-puntighe imaginatie in haere eyghene herssenen afschilderen. Dies ghebeurt het oock menigh werven dat die gene dewelcke d' uytghelesen wercken van groote Meesters nae een behoorlicke voorbereydinghe in de hand nemen, bequamer daer van plaghten te oordelen dan d' allerbeste Kunstenaer, wiens oordeel door de liefde die hy sijne eygene wercken toedraegt veeltijds benevelt is, behalven dat hem 't heymelicke misnoeghen 't welck hy in de wercken van andere Meesters neemt, menighmael in sijn oordeel verswackt. Wat 't ghemeyne volck belanght, een seker Schilder in Plutarchus* segt seer wel, dat rouwe ende ongheoeffende beschouwers der Konste den ghenen ghelijck sijn die een groote menighte t' saementlick begroeten ende besichtighen, even als d' ervaerne Konst-lievers, in 't teghendeel den ghenen ghelijck sijn die d' eene voor en d' andere nae begroeten ende besichtighen. d' Eerste naemelick

die 't werck sonder eenighen sinnelickheyd aenschouwen, verghenoeghen haer selven met een grof begrijp der Konste: d' Andere daerenteghen, die elck bysondere deel des wercks, met een rijp oordeel siften, mercken al wat daer in wel of qualick gestelt is. Over sulcks, als dat gehoor het welcke maer alleen 't geluyd onderscheydet, seght Epictetus*, met recht een ghemeyn ghehoor ghenaemt wordt; soo is 't ghehoor het welcke de toonen onderscheydt nu niet meer een ghemeyn, maer liever een wel gheoeffent ende konst-gheleerd ghehoor. Dit selvige staet ons oock in de gelegentheyt van 't gesicht aen te mercken. Alhoewel ieder een nae de ghemeyne ghewoonte onses ghesichts eenen Wijngaerd ende een paerd aenschouwt, het is den Land-man evenwel beter bekent of dien Wijngaerd vruchtbaer is of niet; so sal eenen Ros tuyscher insgelijcks lichtelick weten te segghen of het een moedigh ofte droomachtigh Paerd is, seght Clemens Alexandrinus Stromat. I. Aller menschen ghesicht en is niet begaeft met de selvighe oordeelens kracht; seght Plutarchus*, 't eene ghesicht is meer volmaeckt door de Nature en beter geoeffent door de konst als het ander om het gene schoon is te onderkennen. Hier uyt ontstaet het dat de Schilders met een vaerdighe gauwigheyd van de ghedaenten ende ghestaltenissen der dingen weten te oordeelen. Als een onwetend mensche, eenen rechten Idioot, volmondelick bekende dat hy de Venus die Zeuxis beschildert hadde niet schoon en vond; Neemt mijne ogen, syde Nicomachus, en sy sal een Goddinne schijnen te sijn. Daer is dan eenen sekeren slag van oogen die men met AElianus* konstighe of Konst-gheleerden ooghen mag noemen. So en is het oock niet genoegh dat wy ooghen in ons hoofd hebben als andere menschen, maer het is voorder van noode dat wy sulcke oogen sochten te bekomen die nae de maniere van spreken by Cicero* gebruyckt eruditi octuli, dat is, gheleerde ooghen verdienden te worden ghenaemt.

4. Indien ieman evenwel sijne ooghen in dese beschouwinghe noch niet ghenoegh nae den eysch der saecke gheoeffent schijnt te hebben, nochtans behooren wy hem daerom 't ghesicht der Konste niet t'ontsegghen; ghemerckt het in het minste niet en strijdt dat ieman een sonderlingh vermaeck soude scheppen in de lustbaere gheestigheyt deser aerdigheden, alhoewel hy de reden sijnes vermaecks niet en kan voorstellen. d'Vytnemenheyd ende bevalligheydt die in allerley wercken ghepresen wordt, seght Dionysius Halicarnassensis*, is een veel treffelicker ende wonderbaerlicker saecke dan datse met woorden uytghedruckt kan worden. D'onverstandighe konnense so wel sien ende bemercken als de verstandighe; en nochtans valt het d'aller welsprekenste swaer ghenoegh de reden daer van te gheven. Indien daer dan erghens ieman gevonden wordt de welcke verwacht, datmen hem met woorden soude gaen onderwijsen, waer in dese kracht der prijselicker wercken gheleghen is, de selvighe magh met eenen oock de reden van andere groote ende

gansch diepe saecken afvorderen: Als naemelick, wat het is het welck men in schoone lichaemen bevalligheyt noemt; wat men in het draeyen en wenden der stemme voor harmonieus keurt; waer in de ghevoeghelickheyd en maete aller dinghen bestaet: Want wy begrijpen alle dese dinghen door ick en wete niet wat ghevoelen, en niet door 't behulp van woorden-konst. Quintilianus heeft dit alles in korter woorden vervat, De gheleerden, seght hy*, beseffen de reden der konste; d'ongeleerde, het vermaeck. Wy bevinden het daeghelicks dat d' ervaerene end' onervaerene een moedighlick aennemen het gene soet en lieffelijk is; het bondighe wordt een-stemmighlick van beyde ghepresen; het ghene sijn volle kracht heeft, plaght so wel den eenen als den anderen op te wecken; isser daer en teghen iet in het gansche werck te vinden het welck eenighe hardigheyt heeft, isser iet het welcke met een overmaetighe onghevoeghelickheyd ontciert of met een ghebreckelicke lammigheyd ontsenuwet is, het wordt eendraghtighlick van beyde uytghevonden ende verfoeyt. Het is gantsch wonderlick, seght Cicero*, hoe weynig de geleerde en de ongeleerde verschillen in het oordelen, daerse nochtans dapper vele verschillen in het wercken. So seght hy wederom in de selvighe plaetse, Daer is een heymelick ghevoelen in de menschen, door het welcke sy sonder eenighe konst of reden in elcke konst en reden besluyt oordelen wat daer in wel of quaelick ghestelt is; so doen sy het selvighe mede in Schilderijen, stock-beelden, en andere wercken tot welcker begrijp sy nerghens nae de meeste bequaemheyd van de Nature hebben ontfanghen.

5. So houden wy dan staende datmen allerley onervaerene sonder eenigh onderscheyd van het beschouwen deser Konsten niet terstond behoort uyt te sluyten; ghemerckt daer onder 't ghetal der selvigher vele worden ghevonden die de Konst met een behoorelicke verwonderinghe bejeghenen, al ist schoon saeke dat sy daer van so volkomen oordeel niet en konnen strijken als andere die haere sinnen eenen langhen tijd daer toe geoeffent hebben. Wat het eerste belanght; 't Staet ieder een vrij, seght Symachus*, de deughden van andere aen te mercken. Soo worden wy gewaer dat d' onbedreven menigte die sich op dese Konsten in 't minste niet en verstond den Iupiter Olympins van Phidias, het vers-kalf van Myron, de Canephorae van Polyctetus eertijds met groote verwonderingh beschouwet heeft. Aengaende het verstand, dat streckt sich verder uyt. En d' aller beste dinghen souden maer alleen by weynighe worden gheacht, indien d' aller gheringhste selver gheen ghevoelen hadden van het ghene achtbaer is. So segt den selvigen auteur in een ander plaetse*, De Faem van grote Mannen sal haere behoorelicker ruchtbaerheydt noodelick derven moeten, indien sy haer selven met mindere ghetuygen benevens d' andere niet en wil verghenoeghen 't is aenmerckens waerd wat Dionysius Halicarnass. seght by sijn eyghen onder-

vindingh gheleert te hebben. My dunckt seght hy*, dat ick in de schouplaetsen die met een groote menighte van ongheleerde en onsoete menschen vervult waren geleert hebbe datter in ons een naturelicke toegeneygtheyd gevonden wordt door de welcke wy den lieffelicken galm, van een maetvoegelick lied sonder eenighe moeyte onder-scheyden; overmids ick daer sach dat een treffelick en wijd-beroemd Harpen-slaegher van de menichte uytgheklopt wierd als hy sijn ghesangh door het slaen van een verkeerde snaere verdorven hadde; een Pijper insghelijks, die nae den eysch der konste met sijn instrument wel ghenoech wist om te gaen, was op den selvighen kam gheschoren, als hy sijn ghesangh by ghevalle quaelick opgheheven ofte ook met het drucken sijnes monds een doof geluyt ghemaeckt hebbende de wetten der Konste te buyten gingh. Wilt ghy weten wat daer van is? geeft dan een van dese Idioten het instrument in de hand, verght hem dat hy verbetere het ghene in den konstenaer misluydende schijnt te sijn, en hy sal moeten bekennen, dat hem sulcks ondoenelick is. Waerom doch? om dat dit in de Konst bestaet, die weynighe deelachtich sijn ghemaeckt; het andere daerenteghen in een sekere beweghinghe die de nature niemant geweygert heeft. Wat het tweede betreft; Anacharsis verwondert sich niet te onrechte hoe het te werck gingh dat de Konstenaers die in Griecke-land om prijs streden van die ghene de welcke gheen Konstenaers waeren plaghten gheoordeelt te werden. Siet Diogenes Laërtius Lib. I. want alhoewel hy sulcks voornaemelick van de Griecksche baerspelen verstond, het magh nochtans op dese Konsten ook wel worden toeghepast; ghemerckt daer in de selvighe doorgaens henen yet wat te vinden is, het welk de Konstenaers maer alleen begrijpen. Mechopanes vertoonde in sijne wercken een sekere naerstigheyt die de Konstenaers maer alleen verstonden, seght Plinius Lib. xxxv. Cap. II. Een stock-beeld nae behooren recht wel te maecken, seght Epictetus*, wiens werck dunct u dat te wesen? het is het werck eenes Beeldhouwers. Maer wat ghevoelt ghy doch van het beschouwen deses wercks, vereyscht het gheen konst dat men 't werk met verstand aenmercke? het vereyscht konst. Hermoghenes dringht mede daer op aen; een bequaem oordeel te konnen vellen, seght hy*, over de wercken van andere Meesters ofse naemelick met een behoorelicke nettigheyt ghewrocht sijn ofte niet; ofse insghelijks nae d'oude of nae de nieuwe konste swijmen, kan niet lichtelijk uytgevonden worden, het en sy dat men eenighe kennisse heeft van sodaenighe dinghen. Den jonghen Plinius spreeckt noch uytdruckelicker; hy moet nood-wendiglick een konstenaer wesen, seght hy*, die van een Schilder, Beeld-snijder, ofte ook van een giet-Konstenaer recht wel meynt te oordeelen. Staet ons onder en tusschen in dese woorden aen te mercken dat Plinius en andere oude autheuren den naem konstenaer niet alleen den genen toeschrijven die de hand selver aen 't werk slaen, maer dat sy onder dien naem ook so-

danige Konstlievende mannen vervatten die met een seldsame en welgheoeffende verbeeldens kracht d'uytnemende wercken van groote Meesters beschouwen, en met een onbedrieghelicke gauwigheyd den gheest die in dese wercken speelt uyt haere maniere van doen vaerdiglick onderscheyden. Tot het bedroeven eener Schilderije, seght Cicero*, worden oock die ghene de welcke niet wercken en konnen toe-gheroepen, als sy slechts eenighe kloeckheyd in 't oordeelen schijnen te hebben. En wederom in een andere plaetse*, indien ick sprekende van een Kamer-speler, staende hielt dat hy sijn beroep niet wel en kan beandwoorden sonder de Dans-konste gheleert te hebben als oock hoe hy sich in allerley gheleghenheyd ghevoeghelick draeghen moet, 't en soude daer uyt niet volghen dat ick sulk segghende my selven voor een Schou-speler uytgheve, maer het is genoegh dat men my niet en achte een dwaes oordeeler van eenes anderen mans konst te sijn. Plutarchus* verheft den grooten en goeden Aratus van weghen sijn diepgheleerd oordeel in 't ghene de Schilder-konst aengaet. So wordt oock Vindex, een Romeyn van gantsch treffelicken Adel, hooghlick daer over gheroemt dat hy sich soo wel op de Konst verstond. Siet Statius Papinius Lib. IV Sylvarum, in Hercule epitrapezio.

6. Men vindt ook hedens-daegs vele edele groot-moghende Heeren en wijse staets-lieden die haer selven nu en dan nae het exempel van Aratus en Vindex van het gewight haerer daeghelickscher bekommernissen ende land-sorghen ontballasten, ten eynde dat sy haere afghesloofde sinnen door een getijdige verpoosinge vergadert hebbende hare voorige betrachtingen, met eenen verschen moed daedvaerdiglick moghten hervatten. Het is ghenoech bekent in hoe grooten achtinge sy dese konsten houden, en wat verborghene schatten van vermaeckelickheyd en verghenoeghen sy daer in gevinden; so dat sy selfs oock de aller minste omstandigheden deser konsten met sulcken besigen ende onvermoeyden ernst menighmael overweghen, dat men uyt haeren gansch noestighen onversaetelieken yver lichtelick afmeten kan, dat sulcke groote verstanden gheen meerder of waerdigher verlustinghe erkennen. Hy schijnt sijne vrijheyd mijnes oordeels te derven, die sijn werck niet al te mets en staeckt; so bestaet oock de waere vrucht onser onbekommerden ledighen tijds, niet so seer in het spannen als in het ontspannen onses ghemoeds, segt Cicero*. Ondertusschen gaet dit altijd vast, segt Quintilianus,* dat d' aentreckelicke lieffelickheyd deser Konsten die verstanden voornaemelick verquickt de welcke haer selven met den dagelickschen arbeyd van rechts-handeling uyt gemergelt vinden. De volgende woorden van den jonghen Plinius sijn aenmerckens waerd; gelijck het de velden niet en verergert, segt hy*,

datmense nu met het eene, en dan wederom met het andere saed besaeyt; soo wordt ons verstand somtijd door d' eene, somtijd door d' andere bedenckinghe vernieuwet. Cicero is wat wijdlopigher in een andere ghelijckenisse; Even als diegene, segt hy*, dewelcke haer selven tot eenen gheduyrighen daeghelickschen arbeyd hebben ghewent, wanneer hun t' onweder van 't werck afghescheyden houdt, sich tot het bespelen met den bal, met pickelen, met teerlinghen plaghten te begheven, ofte oock eenigh ander nieu tijd-verdrijf te versinnen; soo plaghten oock die ghene de welcke om d' onbilligheyd van ghevaerelicke tijden te vermijden, ofte oock om haer selven eenen Heylighen dagh te maecken, 't ghemeyne Lands-dienst voor een wijle opschorten, sich heel end' al met de poësije, met de Land-meterye, met de singh Konste besich te houden ofte oock een andere nieuwe betrachtinghe tot haer eyghene vermaeck uyt te vinden.

7. Dat nu de levendige verstanden van veele treffelicke aensienelicke Mannen sich door de soetigheyd deser beschouwinghe allermeest verruckt vinden, verdient gheen groote verwonderingh; aenghesien de schoonheydt, nae 't segghen van Epictetus*, selfs oock eenen steen maghtigh is te beweghen. Aristoteles ghevraeght sijnde waerom 't gene schoon is bemint wordt, dit is eenes blinden Mans vraeghe, antwoorde hy. Siet Diogenes Laertius Lib. V. In Aristotele. Als oock Stobaeus serm. De laude pulchritudinis, De schoonheyd des lichaems, seght Ciciro*, beweeght onse ooghen door een bequaeme t' saemenschikinghe der leden; hy vermaeckt ons daer mede voornemelick, dat alle de ghedeelten door een aenghenaeme lieffelickheyd met malkanderen over-eenkomen. Ghelijck het dan gheen wonder en is dat wy eenen sonderlinghen lust scheppen inde schoonheyd der naturelicker lichaemen, soo is het veel min verwonderens waer dat ons de Konstige naeboetsinge deser schoonheyd noch al beter behaeght dan de naturelicke schoonheyd selver; niet alleen om dat wy daer in bemercken hoe gheluckighlick de Konst met de nature strijd, maer ook om dat ons ghemoed sich eenmael door dese beschouwinghe vervrolickt vindende sijne blijschap niet langer en kan binnen houden, het ontspringt van vreugd, het juycht, het beroemt sich door een heymelicke gunste die het den Konstenaer toedraeght even als of het sodaanighen werck selver uyt sijnen eyghen boesem hadde voord-ghebracht. Den Konstenaer die met Kooper ende met Iser worstelende de nature door de Konst betemt, gheeft de Konst-lievers ghenoegsaem bericht door wat middel 't Koper onsen wille onderhevigh wordt gemaeckt. Seght Basilius*. d'Ooghen der ghener die 't behendighe werck van een aerdigh stock-Beeld besichtighen, blijven eenen langhen tijd ghehecht aen 't ghene hun eerst voorquam; ende als sy naederhand 't ghesicht van 't eene deel op 't andere beghinnen te slaen, sy verliesen haer selven, niet wetende wat hun best

waere eerst en meest te beschouwen segt Himerius*, Wanneer ons gesicht eenighe fraeye Schilderijen, Statuen, ofte oock eenige andere gheestige handwerken ontmoetende, seght Dionysius Halicarnass.*, de soetighheyt en schoonheyd die daer in te vinden is ghewaer word, het houdt sich dan volkomelick vergenoeght sonder iet meer te begheeren. Ghemerckt dat ons dan in de treffelicke wercken van groote Meesters de schoonheyd der dinghen selver nerghens nae so krachtighlick beweeght, als de voorspoedighe stontigheyd der Konste, so ghebeurt het oock menighmael dat de levende ghelijckenisse van leelicke ende afsichtighe dinghen niet min vermaeckelick bevonden wordt als de gelijckenisse van d' aller schoonste lichamen. Wy aenschouwen de Schilderije van een Haegdisse, van een Simme, van Thersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus*, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen. Leest den selvighen autheur Sympos. Lib. V. quaest. 1. waer hy de gantsche gheleghenheyd deser saecke wijd-loopighlick verhandelt.

8. Konst-haeters en andere Idioten behoeven sich oversulcks niet eens meer te verwonderen wat kloecke en scherp-sinnighe verstanden daer mede voor hebben dat sy de konstighe wercken van groote Meesters met sulcken tijd quistigen aendacht besichtigen. Wy vinden ons selven niet lichtelick met goene dinghen versaetight, seght Symmachus* so plagt oock het ghene vermaeckelick is onse begheerte meest te verwecken als het ons gemoed ten naesten schijnt te vervullen. Hoovaerdighlick neus-wijse en koppighe menschen, die met een smaedighe verwonderingh het ghene hun niet aen en staet vaerdighlick veroordeelen ende verwerpen, behoeven sich insgelijks daer mede niet te quellen dat maghtige schatrijcke liefhebbers weynigh daer nae schijnen te vraeghen wat het hun kost, als sy slechts haeren lust moghen boeten; gemerckt dese dinghen gheacht behooren te worden nae het verghenoeghen de Konst-kenners daer in scheppen. Hy moet een dieper insicht in dese dingen hebben, die daer wel van meynt te oordeelen. Een Konst-gheleerd oogh kan maer alleen bespeuren wat daer in te vinden is. Ick achte dat wy dese dinghen behooren aen te sien, seght Cicero*, sprekende van den ongeloofelicke prijs die eertijds op de Konst-stucken gheset was, nae datse worden ghewaerdeert in het oordeel der ghener die eenen sonderlinghen treck tot de Konste hebben. Het en is ook so heel vreemd niet dat het dese wackere verstanden hoogh-noodigh hebben gheacht den prijs te verhooghen; het magh mach wel wesen, segghe ick, dat sy de Konst nae het exempel van Apelles willens en wetens hebben soecken te verdieren; ghemerckt die dingen maer alleen by vele menschen in groote achtinge

worden ghehouden, de welcke van weghen haere dierte quaelick te bekomen sijn. Ghelijk die dinghen veel tijds ongheacht sijn, den welcke wy te huys ende in onse vermoghen hebben; soo gheviel het oock dat Protogenes eertijds in sijn eyghen Vader-land als een man van kleyner waerde verschoven lagh, tot dat hem Apelles door een gansch loffelicke listigheyd in de kennisse brogt. Want als desen goed-aerdighen Konstenaer in het eyland Rhodus gelandet wesende, Protegenes nae den prijs sijner wercken ghevraeght hadde, so bevond hy dat Protogenes een seer ghering gheld voor sijn werck eyschte; het welck Apelles dapper verdroten heeft; dies hy oock op Protogenes versocht, dat hy hem sijne wercken om vijftig talenten wilde verkoopen; uytgevende, dat hy koop-luyden ghenoech wist te vinden de hem die selvige voor de sijne souden afkoopen. Dese geschiedenisse heeft d' Inwoonders van Rhodus haere ooghen gheopent, om niet alleen haeren Konstenaer beter te verstaen, maer oock om te verhinderen dat sijne Schilderijen niet en souden vervoert worden; alhoewel Apelles van sijn voornemen in het minste niet ghesint en was te wijcken, tot dat sy den prijs dien hy daer voor gheboden hadde verbeterden, leest Plin. Lib. xxxv. Cap. 10.

9. So en valt daer dan op die ghene niet met allen te segghen, de welcke haer geld liever aen een eerelick ende onschaedelick vermaeck hanghen, dan dat sy haere vaederlicke aengheerfde goederen met brassen ende swelghen, met dobbelen en tuysschen lichtvaerdighlick souden door brengen. Plutarchus* verhaelt ons dat Marcellus, een wijd beroemd Veld-heer, de eerste gheweest is die de Roomsche Stad tot de kennisse der Grieckscher aerdigheden aengheleyd heeft, ende als hem eenighe daer over bestonden te berispen, hy en stoorde sich aen haere woorden in het minste niet, achtende dese sijne daed boven alle andere groote daeden prijs-waerdigh te sijn: Vele betuyghen seght Sucionius*, dat Iulius Caesar allerley edele gesteenten, tafereelen, beelden, midsgaders oock vele andere dinghen nae d' oude konst besneden, seer moedighlick heeft opgekocht. Wy souden ons selven eenen oneyndelicken arbeyd op den hals laeden, indien wy bestonden alle de Keysers, Koninghen, als oock vele andere vermaerde Vorsten ende Republijcken op te rekenen, die dese Konsten met groot gheldt hebben betaelt; dies laeten wy het nu hier by blijven, den Leser onder en tusschen tot het neghenste Capittel onses tweeden Boecks uytstellende; want daer hebben wy dies aengaende eenighe weynighe exempelen aengheroert. Immer blijft dit altijd vast, dat ieder een, nae het segghen van Virgilius*, door een bysondere ghenoeghte verruckt wordt. Over sulcks begaen oock die ghene eenen groven mis slagh de welcke 't vermaeck van andere menschen

soecken te verbinden aen d' een of d' andere verlustinghe daer sy door een heymelicke toegeneygtheyt haerer nature schrikkelijk op versot sijn. Het en kan niet wel gheschieden, seght AElianus*, dat alle dinghen in d' ooghe van ieder een schoon souden souden schijnen; so en mogen wy oock niet verhopen dat een ieder sijnen arbeyd aen allerley dinghen gewillighlick hangen sal. Den jonghen Plinius geeft ons eenen raed die vol is van onderlinghe verdraeghsaemheyd ende beleefdheyd; Laet ons anderer menschen vermaeck niet een vaerdigh verlof bejeghenen, seght hy*, ten eynde dat wy in onse verlustinghen verlof moghten verwerven. De volghende woorden van Seneca hebben mede haer ghewigt; Wat kont ghy bybrenghen, seght hy*, waerom hy meer verdient bestraft te worden die eenen grooten en loffelicken naem door het opgaederen van marmere ende yvoore wercken naejaeght, dan die de schriften van onbekende ofte oock ongheacht autheuren opsoeckt, en het midden van so vele duysend Boecken, welckers opschrift en bloote uytsijde sijn voornaemste vermaak is, niet anders doende dan geeuwen en gapen. Maer misschien sal jeman daer niet vele teghen hebben, dat mannen die haere grootmoghenheydt met een behoorelicke grootmoedigheid beantwoorden het gheniet deser aerdigheden sonder omsien ghebruycken; alhoewel het hem tegen de borst steeckt dat gemeyne lieden, d' aenmerckinge haeres gheringen staets aen een sijde stellende, niet alleen haere kleyne middelen maer oock haeren kostelicken tijd in het bejagh van sulcke dorre ende onprofijtelicke verlustinghen sonder eenig achterdenken versmelten. Dient desen tot antwoord; dat lieden van redelicke middelen haere Konst-liefde seer wel oeffenen konnen, sonder daer door op groote Kosten ghejaeght te worden; aenghesien de maghtighe en Rijcke liefhebbers haere Konst-kamers ende Galerijen niet alleen tot haer eyghen vermaeck maer oock tot vermaeck van andere vercieren, achtende haere kosten wel bestedet sijn alsse haere Huysen door den daghenlicken toeloop der Konst-lievers krielen. Staet voorder aen te mercken dat dese eerelicke en prijselicke tijdkortingen het onrecht niet den naem van dorre ende onnutte verlustingen ghebrandmerkt worden, want hoe kanmen doch niet enigen schijn van reden staende houden dat dese betrachtinge, door welck ons soo menigvuldige vruchten worden verschaft, vruchteloos soude sijn? 't schijnt, om de waerheyd te segghen, veele eer een Land-nutte oeffenig te wesen; ghemerckt de rechte schoonheyd der naturelicke schepselen, eenen ghebaenden wegh tot de kennisse des heerlicken Scheppers te beter gheraecken, ons door dit middel te verstaen gegeven word; behalven dat dese beschouwinge, door d' exempelen van eenighe voorledene gheschiedenisse, onse herten menighmael tot de deughd aenprickelt, en van de ondeughd afkeerigh maeckt, soo wordt oock ons

beswaert ghemoed door dese verlustinghe krachtighlick verlicht; ja d' ontemmelicke minne-tocht en d' onlesschelicke wraeck-lust plaghten mede veeltijds te versterven, in 'therte der ghener die vele met de Kunst op hebben. Wat de minne-stuypen belanght, Properius* geeft ons te verstaen dat de Kunst- minne een krachtigh middel is om de selvighe t' overkomen, Soo vernemen wy oock uyt Plutarchus dat gramschap ende quaed-willigheyd gheen Herberghe konnen ghevinden in een Konst-lievende gemoed. 'tEn is ons niet onbekent dat eenighe onder den valschen schijn van Konst-liefde haer-verkanckerde ghemoed met allerley quaedwillighe aenslaeghen en slimme, grepen heymelick besigh houden: Van dese spreken wy niet: 't ghene wy segghen, is maer alleen te verstaen van d' ongheveynsde Lief-hebbers. Bemercktse wel, doorsietse van binnen en van buyten, neemt goede acht op alle haer doen en laeten, sy sullen u onghetwijfelt een overblijfsel van d' oude gulde eeuwe schijnen te sijn. Want waer vintmen doch erghens een oprecht gemoed, 't welck de soetigheyd deser vrijer Konsten gesmaeckt ende ingedroncken hebbende, sich onder de slaefsche tyrannije van den blinden minne-God laet betrecken? 't welck sich ghewillighlick laet sleypen en sleuren waer waert de roeckeloosc ongheruste staet-lucht d' arme menschen plaght te drijven? 't welck een behaeghen heeft in onghebonden achterklap? 't welck verdwijnt in een self-quellighe nijdigheyd? 't welck andere met een smaedighe hoovaerdije veracht? Het soeckt een stil ende gherust leven te leyden sonder yemand t' ontrusten; 't haeckt maer alleen nae welbehanghen Kamers en Konst-rijcke Galeryen; het en kent gheen grooter sorghe, het en onderhoudt gheen meerdere wensch dan dat het den overichen tijd sijnes levens in 't midden deser verlustinghen met een ghelucksalighe onnoosele onghemoeytheyd moght doorbrenghen. Dit is den rechten aerd van de Konst-lievende herten. Indien sy dan evenwel met yemand een krackeel krijghen, den soen wordt daedelick ghemaeckt, voornaemelick als sy met dieghene te doen hebben dewelcke dese Konsten toeghedaen sijn. Polemon heeft sulcks uytdermaeten welbegrepen ende in 't werck gestelt; want als een groot Lief hebber van juwelen alderhande kostelicke segel Ringen hem met bittere scheld-woorden vinnighlick tekeer gingh, hy en heeft sich dese hevigheyd niet eens aenghetrocken, sijne ooghen maer alleen op eenen seghel-Ring ernstelick slaende; waerover het oock ghebeurt is dat desen goeden man sijnen toorne staends-voets vallen liet, seggende. Verbeydt een weynich, o Polemon. besichtigt den ringh in een heldere licht, en ghy sult daer vele meer wercks afmaecken. Siet Plut. de irâ cohibendâ. Ghewisselick, soet-sachte Konsten vermorwen 'tverstand, en onse maniere plaghten sich te

schicken nae't ghene wy daghelicks pleghen, seght Ovidius Lib. III. De Arte. Rouwe ongheboude landouwen, seght Petronius Arbiter*, sijn langher met sneeu beslet; men kan daerenteghen 't woord soo haest niet spreken, ofmen siet de dunne rijpvorst noch al vroegher inde geploegde Ackers verdwijnen. 't Gaet in onse herten even soo met de gramschap toe: Ghelijck sy haeren nest inde woeste onbesiende herten maeckt, soo en derft sy het welghestelde ghemoed niet eens ghenaeken. Virgilius , als hy beschrijft hoe AEneas nae vele suckelens in Africa ghelandt sijnde de nieuwe halfgheboude stad Carthago besach, heeft een seer aenmerckelicke plaetse; Hier is een schielicke gelegentheyd voorghevallen, seght hy*, die AEneas van sijne vreese bevryt en met goede hope vervult heeft: Want onderentusschen dat hy de komste der Koninghinne verwachtende, sijne oogen in eenen grooten Tempel op elck bysondere werck-stuck gheslaeghen hield, dewijl hy sich mede over de Fortuyne der stad, over d' arbeydsaemheyd des werels, over den naer yver der Konstenaeren verwonderde, hy sach daer 't roem-ruchtige ghevecht des Trojaenschen Oorloghs ordentelick afghemaelt, Agamemnon, Priamus, en Achilles haerer beyder schrick, waeren in dese Schilderye niet vergeten. Waer over AEneas stille staende en weenende, o Achates, seyde hy, wat plaetse, wat Landschap is daer in den gantschen aerd-bodem niet vervult met de Fame van ons verdriet. Sie, hier is Priamus; aenschou hier de belooninghe van 't ghene prijselick is; d' ellendigheyd der sterffelicker menschen wordt hier met waere klaghten beschreyt. Vrees niet; dese Fame is onse behoudenisse. Dus sprack hy, versadighende sijn ghemoed met d' ydele Schilderye, gheweldighlick suchtende, en bevochtighende sijn aenghesicht met overvloeyende traenen. Servius treckt een bequaem besluyt uyt dese woorden des aller staetelicksten dichters; AEneas vond sich selven dapper beducht, seght hy, niet wetende wat te ghevoelen van de manieren der Africanen; tot dat hem 't aenschouwen deser Schilderye van sodaenighen bekommernisse bevrijde, Want die ghene dewelcke Oorloghen afmaeten, schijnen de deugd te beminnen en met medelyden gheraeckt te sijn. 't En is hier niet van noode dat wy de nuttigheyd deser Konsten breeder verhandelen, ghemerckt wy in 't achtste en 't negende Capittel onses tweden Boecks van het menigvuldighe ghebruyck deser Konsten als oock van de eere die men daer mede inlegghen kan wijd-loopighlick spreken.

10. Staet ons maer alleen aen te mercken dat de fame der gener die haer grote goed met een groter gemoedt gebruycken genen last lijden kan, wanneer sy het gheniet van dese niet min vermaeckelickc als profijtelicke Konsten met ongheloofelicke kosten naejaeghen; behoudens dat sy dese haere Konst-liefde bescheydenlick weten te maetighen, altijd goede achtinghe daer op nemende dat sy haere eygene acht baerheyd niet en verwaerloosen de wijlse d'aensienelickheyd deser Konsten met eenen ontijdigen ernst soecken staende te houden. Hoe ver-

schrickelick was eertijds de hoog-gheduchte Majesteyt der Roomsche Keysers in de gantsche wereld? evenwel was het den Keyser Adrianus onmoghelick de bitsige schimpscheuten van Apollodorus den Architect t'ontgaen, die hem leelick overhaelde om dat hy sich van weghen sijn Konst in het Schilderen der kouwoorden luyd-ruchtiger beroemde dat het sulcken Monarche wel scheen te voeghen. Xiphilinus verhaelt de gheschiedenisse breeder, met eenen oock beschrijvende wat droevighe uytkomste daerop gevolght is. Den Koningh Antiochus, toegenaemt Epiphanes, heeft insghelijcks, als Polybias* ghetuyght den smaed van sijne onghemaetighde liefde tot dese Konsten moeten draeghen. Attalus, die van weghen sijne prachtighe grootscheyd eenen geweldigen naem boven vele andere Koninghen heeft verworven, wordt mede in d' oude Historien mispresen, om dat hy sich niet alleen tot het maecken van wasse Beeldekens maer oock tot het gieten ende smeden van Koperwerck begaf, sonder eens om te sien nae de bestieringe sijnes rijcks, Siet Instinus Lib. XXXVI. oversulcks schijnen oock de volghende woorden van Plutarchus goude letteren te verdienen; Wanneer om eenigh werck wel bevalt, seght hy*, het en volght daer uyt niet dat wy selfs ook de hand aen het werck souden wenschen te slaen. Als den Koningh Philippus sijnen Sone in een bancket seer liefelik op een instrument hoorde spelen, schaemt ghy u niet, seyde hy, so aerdighlick te spelen, het behoort eenen Koningh genoech te sijn dat hy sich selven nu en dan verledighe tot het hooren der Musijke, en hy doet de Musen ghenoeghsaeme eere aen, wanneer hy sich niet en verontwaerdight die ghene de welcke om strijd spelen met sijne teghenwordigheyd als 't passe geeft te vereerelicken: Maer het selfs-oeffenen van sodaenighe Konsten brenght te weghe dat onsen ernst omtrent dinghen van kleynder waerden onse onachtsaemheyd ontrent meerdere dinghen ontdeckt. Daer en is nerghens een moedigh jongh-man te vinden de welck den Iupiter die te Pisa gheheyligt is beschouwt hebbende, wenscht eenen Phydias te sijn, ghelijck niemandt mede wenscht eenen Polycletus te sijn, alhoewel hem de Iuno die te Samos ghewijdt is dapper wel aen staet. Een moedigh jongh-man magh insghelijcks eenen sonderlinghen treck tot de Poesije hebben, sonder dat hy nochtans Anacreon, Philemon, en Archilockus haere fortune sal benijden, Want het en is niet nood-saeckelick dat als ons eenigh werk vermaeckelick schijnt te sijn, dat wy den werck-meester daerom van stonden aen naevolghens waerd souden achten. Siet Boethius Lib. I. artis Musicae, Cap. 34. Wy hebben de Schilder-konste tot noch toe in haere eerste beginselen aenghemerckt volght dat wy den voordgangh deser Konsten in het naesten Boeck verhandelen.


Vorige Volgende