Logo DBNL
De schilder-konst der oude (1641)

De schilder-konst der oude

(1641)–Franciscus Junius–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. IV.

DE woorden des Roomschen Orateurs sijn aenmerckens waerdigh, Alle goede Konsten, seght hy*, hebben een gemeyne verbindtenisse, ende sijn aen malcanderen als het waere vermaegh-schapt. Dit selvighe heeft oock Tertullianus bevestight, daer en is gheenerley Konst, seght hy*, die niet en sy de Moeder van een andere Konst, of ten minsten een bloedt-verwant. Dewijle dan 't vervolgh deses wercks ons daer toe aenleydet, dat wy de waerheydt deser spreucken in d' onderlinghe ghemeynschap die daer is tusschen de Poesije ende de Schilder-konst souden aenwijsen, soo sullen wy wat naerder in sien waer in dese twee Konsten voor-naemelick over-een komen; 't voor-recht van alles nae haeren lust te moghen versieren voorby gaende, aen ghesien de raesende Poeten en wilde Schilders haer selven sulcks maer alleen toe schrijven. Doch soo is onder alle d'andere ghemeynschappen dit wel een van de voornaemste, dat soo wel de Schilders als de Poeten tot de liefde deser Konsten niet soo seer door een voor-bedochten raedt, als wel door ick en wete niet wat voor een voordt vaerende toe gheneyghtheyd haerer nature worden aen ghevoert, van de Poeten geeft den uytnemenden Poete Ovidius dit ghetuyghenis. Daer is een sekere Goddelicke kracht in ons, ende wy worden gaende ghemaeckt, seght hy*, als ons de selvighe begint t'ontroeren. Dese voordt vaerenheydt heeft in sich 't saedt van eenen Goddelicken Geest. Van de Schilders seght Plinius*, Nicophanes had eenen voordt vaerenden Geest, soo dat weynighe hem daer in ghelijck sijn. En wederom in de selvighe plaetse, een sekere voordt-vaerenheydt sijnes ghemoedts, ende eene sekeren lust der Konste heeft Protogenes tot dese dinghen aen ghedreven. Seer wel seght Plinius alhier dat hem eenen sekeren lust der Konste aen ghedreven heeft, want dit gaet immers altijdt vast dat die gene met meerder ghemack dese Konst oeffenen die sich daer toe uyt een vrye begeerte, of liever uyt een losse lust en heymelicke neygingh-tocht soo vaerdighlick begeven, dat sy nauwelicks de reden van dit verlanghen 't welck sy nae de Konst hebben selfs verstaen. En hier op hebben onghetwijfelt de Peripatetische Philosophen haere ooghen gheslaeghen, als

sy staende hielden dat niemandt yet treffelicks verrichten kan, 't en sy dat hy daer eenen sonderlinghen lust toe hebbe*. Soo moeten dan die ghene dewelcke nae dese Konst trachten in haer selven eenighe snelle geswinde beweginghen haeres verstandts ghewaer worden; sy moeten uyt der nature niet alleen scherp-sinnigh sijn in 't bedencken, maer oock overvloedig in 't uyt-drucken ende in 't versieren. Soo en behoeft oock niemant alhier te dencken dat de eerste beginselen deser Konste uyt de Konst voordt komen, want het een gift der nature is datmen dese bequaemheydt in sich ghevoelt: dies staet het oock met onse saecken heel wel, dat dit eerste saedt door de Konst kan worden op ghequeeckt ende vermeerdert; want dat het ons door de Konst in ghestort soude worden, is t' eenemael onmoghelick. Wt dese aenmerckinghe is dat vraeghstuck ghesproten 't welck Horatius in sijne Poetische Konst kortelick beantwoordt, het wordt by velen ondersocht, seght hy, of de gedichten door de nature of door de Konst prijselick worden ghemaeckt. Ick houde het daer voor, dat den arbeydt sonder een rijcke springh-ader even soo weynigh voordeels bybrenght; als een redelick doch ongheschaeft verstandt. Dese twee dingen spannen seer vriendelick te saemen, en het eene vereyscht altijdt de hulpe van 't andere. Dit selvighe wordt noch uyt druckelicker van Quintilianus voor ghestelt ende beantwoordt, Ick wete dat daer gevraeght wordt, seght hy*, of de Konst grooter baet van de nature of van de leeringe heeft te verwachten. 't Welck al hoewel het tot ons voornemen seer weynigh dient, aenghesien wy het daer voor houden dat een volmaeckt Konstenaer gheen van beyden derven kan, soo achten wy nochtans dat daer seer vele aen gheleghen is hoe men dit vraeghstuck voor stelt. Want indien men het eene van het andere t' eenemael wil gaen af trecken, soo salmen bevinden dat de nature sonder de leeringhe vele vermagh, en dat in het teghendeel sonder het toedoen der nature gheen leeringhe ter wereldt helpen kan: wanneer men wederom in een middel-baer verstandt en wetenschap beyde de Konst en de nature te saemen voeght, soo schijnt het dat in soodaenighe de nature meest geldt: als daer en teghen dese middelmaetighe ofte oock uytmuytende verstanden tot de volmaecktheydt gheraecken, soo schijnt het dat in hun de Konst meer uyt ghericht heeft dan de nature. d'Onvruchtbaere dorre aerde wordt weynigh gheholpen door den arbeyt des alder besten Bouwmans: uyt een vette Landouwe sal oock wat goedts opgroeyen, alhoewel niemant de handt daer aen slaet: maer in en vruchtbare grondt sal de goedtheydt des Ackers nerghens nae soo vele uyt richten, als wel de naerstigheydt des Bouw-Meesters. Ende indien Praxiteles ghepooght hadde een Beeldt uyt eenen Meulen-Steen te snijden, soo soude ick liever een goedt stuck van het rouwe Pariaensche Marmer hebben, dan soo een half ghemaeckte beeldt: indien den Konstenaer daer en teghen het selvighe ten vollen hadde op-

ghemaeckt, soo soude ick nochtans de waerdije des wercks sijnen handen liever toe schrijven, dan dat ick, de selvighe in de kostelickheydt des Marmers soude gaen soecken. De nature magh met de materie worden verghelecken; even als de Konst met de leeringhe seer wel over een komt. d' Eene werkt; d' andere wordt ghewrocht. De Konst en vermagh sonder de Materie niet met allen; de materie heeft oock sonder de Konst haer eyghene waerdigheydt. Soo is dan de hooghste Konst te gaeder met de beste Materie alder meest te wenschen. Wy souden ons selven alhier met de woorden des deftighen Autheurs ghenoeghsaemlick voldaen houden, 't en waer saecke dat ons den selvighen Autheur voorder openinghe van een ander noodtwendigh punt hadde ghedaen. Want aenghesien in de wercken der Konstenaeren de ghevoeghelicke bevalligheydt der selvigher meest van allen aenmerckens waerdt is, soo ghebeurt het nochtans menighmael dat den eenen Konstenaer door het behulp der nature yet wat met een sonderlinghe bevalligheydt doen kan 't ghene den anderen heel quaelick voeght. Want daer is in dit stuck een heymelicke ende onbeduydelicky reden, seght Quintilianus*, ende ghelijck het hooftstuck der Konste daer in ontwijffelick bestaet, dat het ghevoeghelick schijne 't ghene wy doen, soo is 't nochtans dat dese bevalligheydt, ghelijckse sonder de Konst niet en kan bestaen, soo en kanse oock door de Konst niet heel en d' al voor gheschreven worden. In eenighe Konstenaers hebben de deuchden gantsch gheen aenghenaemheydt; in andere daer en teghen sijn de fouten selfs vermaeckelick. Wy hebben ghesien hoe Demetrius en Stratocles, de uitnemenste der Comoedianten, de aenschouwers door gantsch verscheyden deughden hebben weten te bekoren. Maer dit is in hun alder minst te verwonderen, dat den eenen op het alder bequaemste Goden, bedaerde Iongelinghe, goede Huys-Vaders, Huys-Moeders; en Dienaers, als oock stemmighe oude Vrouwen wist te spelen; den anderen daer en teghen hadt meerder bequaemheydt om gemelicke Grijsaerts, doortrapte Slaeven, al-beschickende Pluym-strijckers, schaemteloose Hoerevooghden, en allerley personen wt te drucken die met een sekere beroertheyt wierden vertoont: dit en was in hun soo vreemt niet, segghe ick, want sy waeren van een gantsch verscheyden nature; oock soo was Demetrius sijn stemme lieffelicker, des anderen daer en teghen doordringender. Soodaenighe eygenschappen staen ons in hun meer aen te mercken, die den eenen van den anderen niet en konde ontleenen. Het en voeghde niemant soo wel als Demetrius de handen wijds en sijds wt te spreyden, sijnen rock onder en tusschen 't slingher-lippen met eenen sacht-swellenden windt te spannen, de schouw-plaetse met den weder-galm van een soet gheschreeuw te vervullen; want tot alle dese dinghen was hem sijne lijf-lenghte als oock de wonderlicke gestalte sijnes lichaems dienstigh. Stratocles daer en teghen wierdt dapper ghepresen van weghen de woelende rappigheydt sijnes lichaems, het intrecken sijnes necks, als oock

het lacchen teghen den eysch der persone die hy droegh; want hier in placht hy sich mede tot vermaeck der menighte nu en dan te buyten te gaen, wel bewust sijnde dat hem sulcks niet quaelick en stondt: ende indien den anderen eenighe deser dinghen begost nae te aepen, 't en wilde evenwel van hem soo niet ghedaen sijn. 't Is dan behoorelick dat een yeder sich selven kenne; om niet alleenlick nae de ghemeyne gronden der Konste het werck aen te richten, maer oock nae de gheleghenheydt sijner nature. Soo en is het evenwel niet onmoghelick, dat yemant alle dinghen of ten minsten het meeste deel der selvigher met een schickelicke bevalligheydt soude uytvoeren. 't Blijckt dan dat men in dese gheleghenheydt niet terstondt voor quaedt mach keuren, 't ghene eenichsins verschilt van die dingen de welcke wy voor goet houden. Daer en is mijnes dunckens, seght Cicero*, gheenerley nature, of men sal in de selvighe vele dinghen bemercken de welcke al hoewelse dapper van elckander verschillen soo sijnse nochtans even prijswaerdigh. Daer is maer een giet konste, in welcke Myro, Polycletus, Lysippus de Kroone spanden; ende al hoe wel den eenen deser Konstenaeren den anderen seer onghelijck bevonden wierdt, soo en was daer evenwel gheen reden waerom yemant wenschen soude dat sy haer selven erghens in onghelijck souden sijn. Daer is maer eene Konst ende maniere van Schilderen, in welcke Zeuxis, Aglaophon, Apelles een verscheyden handelinghe volghden; ende nochtans en was daer onder dese groote Meesters niet eenen dien yet tot de Konst scheene te ontbreken. Wat nu de bysondere nature der Kunstenaeren belanght, men liet doorgaens henen dat de levendige kracht van dese fraeye verstanden niet en kan bedeckt blijven, sy wil altijdt hier of daer uyt bersten ende te voorschijne komen, dewijl yeder een d'inwendighe ghestalte sijnes ghemoedts in 't wercken vaer-dighlick uyt druckt. Soo bevindt men dan dat de Konstenaers haeren arbeydt ontrent soodaenighe dinghen gheluckighlick hebben bestedet tot de welcke sy door een heymelicke toe-geneycht-heydt der nature werden toe gheleydet. Pausias verlieft sijnde op Glycera, ghelijck wy in 't eerste Capittel deses Boecks verhaelt hebben, heeft een Schilderije nae ghelaeten die Stephanoplocos, dat is, kransvlechtersse genaemt wierdt, ende om dat hy 't selvighe werck met een sonderlinghe toegheneychtheydt tot dat Vrou-Mensch hadde ghemaeckt, soo gheviel het oock dat dit stuck niet te onrecht boven d'andere hoogh gheacht was. Plin. XXI. 2. Den Schilder Androcydes heeft eenen grooten naem ghekreghen door 'tgeestigh afmaelen der visschen die hy rondom Scylia maeckte; ende overmidts hy bekent was eenen grooten Visch-vraedt te sijn, soo heeft al de Wereldt doe ter tijdt gheoordeelt dat hem den lust dien hy tot Visch hadde niet min in 't Schilderen te passe ghekomen heeft als wel de Konst selver. Plut. Sympos. lib. 4. quaest. 2.

Ghelijck Parrhasius in sijne gantsche maniere van leven ghenoeghsaem te kennen gaf dat hy tot overdaedighen pracht en onghehoorde wellusten gheneghen was, soo vondt men oock in sijne wercken veel tijdts uytdruckelick bewijs van de verdorvene lust-tochten sijnes dertelen ghemoedts. 'tBlijckt by de vuyle Schilderije van welcke Suetonius gewagh maeckt in sijn 44. Capittel van 't leven van den Keyser Tyberius. Doch aenghesien yemant alhier lichtelick dencken magh dat hun dese gheluckighe voordt-vaerenheydt tot de Konst te ghelijck met de minne stuypen aenghekomen is, en dat sy door haere gulsigheydt ofte onkuyscheydt krachtigher tot de Konst aenghedreven wierden dan door een aengheboren Konst-liefde, soo is het dat wy in andere Konstenaers haere naturelicke toe gheneychtheydt tot de eene of de andere bysondere maniere van wercken sullen voorstellen; te meer, om dat wy in dese haere eyghenschappen een sekere kracht der nature konnen bespeuren die d'andere Konstenaers niet wel en konden nae volghen. Al hoewel Callicles door sijne Tafereel-Beeldekens die de groote van vier vingheren niet te buyten ginghen groote eere hadde ingheleydt, soo en konde hy nochtans de hooghstaetelickheydt van Euphranor niet bereycken. Varro de Vitâ pop. Romani. Lysippus heeft in alle sijne wercken een sekere biesaerdigheydt uyt ghedruckt, jae hy heeft de selvighe in d'alderminste dinghen waer ghenomen. Plin. xxxiv. 8. Polycletus hadt dese eyghenschap dat sijne Beelden altijdt op een Been stonden, Plin. xxxiv. 8. Apelles heeft een sonderlinghe bevalligheydt in de Konst betoont, Plin. xxxv. 10. Dionysius en heeft anders niet als menschen gheschildert, ende over sulcks wierdt hy door de banck Anthropo raphus, dat is, een Menschen Schilder ghenaemt. Plin. xxxv. 10. Zeuzis gingh alle d'andere Konstenaers verde te boven in 't Schilderen van Vrouwelicke Lichaemen, Cicero lib. II. de Invent. Nicias van Athenen heeft met een sonderlinge naerstigheyt Vrouwen uyt gedruckt. vier-voetighe ghedierten worden hem toe gheschreven. Doch heeft hy de honden alder best gheschildert. Plin. xxxv, 11. Antimachus ende Athenodorus hebben Doorluchtige Edele Ionck-Vrouwen ghemaeckt. Plin. xxxiv. 8. Apellas heeft aen-biddende Vrouwen gheschildert. Plin. xxxiv. 8. Aristodemus heeft Worstelaers gemaeckt. Plin. xxxiv. 8. Euphranor schijnt d'aensienelicke hooghwaerdigheyt als oock de rechte ken-teyckenen der ouder Helden alder eerst uyt ghedruckt te hebben. Plin. xxxv. 11. Staet ons hier by den wegh aen te mercken, dat dese Helden ofte Heroïsche personen doorgaens henen met het Vel van 't eene of 't andere wilde beest by hun om gebracht, bekleedt waeren. leest Schol. vet. in Apollonium Rhodium*. Statius Papinius ghetuyght dat

Tydeus by sijn Leeuwe-vel bekent wierdt, ghelijck Polynices met de huydt van een wildt Vercken omgordet was; siet Statius lib. I. Thebald. vers. 397. Soo was mede het Leeuwe-Vel een van de voornaemste eyghenschappen daer men Hercules by kende, en hy word om dies wille in Tertulianus* niet onbequaemelick Scytalosagittipelliger gheheeten, niet alleen om de knodtse en de pijlen maer oock om 't Leeuwe-Vel 't welck hy droegh, Hercules wordt in een Leeuwe-vel af ghemaelt, seght Festus, om de ghedachtenisse van 't oude ghewaedt in ons te vernieuwen, d'oude Helden plachten oock baervoets gheschildert te worden: schoenen, pantoffels, en stodsen, seght Philostratus*, sijn den dracht van krancke ende bedaechde luyden. Over sulcks wordt Philocletes, als wesende sieckelic en kreupel, in pantoffels gheschildert: Diogenes daer en teghen ende Crates, als oock Ajax ende Achilles sijn ongheschoent. Den eenen voet van Iason is gheschoent, den anderen bloot; overmidts een sijner schoenen in den Modder bleef steken, als hy over de Riviere Anauros meynde te waeden. &c. Siet Higynius fabula 12. Het ontstaet mede uyt dit oude ghebruyck wanneer ons Valer. Maximus als een groot wonder verhaelt dat daer op 't Capitolium een ghemantelde ende ghepantoffelde statue van Scipio Africanus opgerecht was; want hy sijn Beeldt in dat ghewaedt wilde ghemaeckt hebben, omdat hy soo placht te gaen, seght Valerius Lib. III. Cap. 6. Apollodorus, Androbulus, Asclepiodorus, Alevas hebben Philsophen ghemaeckt, Plin. xxxiv. 8. Soo namen sy oock in dese Schilderye der Philosophen goede achtinghe dat yeder een door sijn bysondere eyghenschap van d'andere mocht worden onderscheyden: In d' Areopagitische Scholen ende in 't Raedt-huys, seght Sidonius Apollinaris*, wordt Speusippus gheschildert met eenen krommen hals, Aratus met sijnen neck nederwaerdts gheboghen, Zeno met een ghefronsselt voorhoofdt, Epicurus met een gladde ghespannen huydt, Diogenes met eenen dichten ruyghen baerdt, Socrates met blondt hayr, Arisioteles met eenen uyt-ghestreekten arm, Xenocrates schijnt sijn been een weynigh op te lichten, Heraclitus staet met ghesloten ooghen als krijtende, Democritus opent sijne lippen als of hy sich van 't lachen niet en konde onthouden, Chrysippus houdt sijne vinghers t'saemen ghedruckt om bequaemelick te tellen, Euclides schijnt sijne vinghers wijdt van malkander te sperren om de maete beter te nemen, de vinghers van Cleanthes sijn omknabbelt. Nietmant heeft Calanis in 't afbeelden der Paerden konnen verghelijcken Plin. xxxiv. 8. Serapion heeft de stellagien der Schouw-speelders best van allen gheschildert, Plin. xxxv. 10. Pyroicus, alhoewel hy in 't stuck der Konste met d'alder beste Meesters wierdt vergheleken, soo heeft hy nochtans anders niet dan Barbiers-Winckels en Schoenmaeckers-Winckels gheschildert. Plin. xxxv. 10. Calaces heeft Tafereelen voor

de Comoedianten ghemaeckt, ende eenen grooten naem daer door verworven. Plin. xxxv 10. Ludio heeft ten tijden des Keysers Augusti eerst van allen in ghestelt de vermaeckelicke Schilderye der Muyren met Landt-huysen, Galeryen, Prieel-Werck, gheheylighde Bosschen, Lust-wouden, Heuvelkens, Vijvers, Waterleydinghen, loopende Rivieren; oock soo plaght hy op de kant der selvigher soodanighe dinghen te schilderen, die 's Menschen hert tot sijn vermaeck aldaer wenschen mocht; als naemelick verscheyden soorten der ghener die ontrent de kant deser Rivieren wandelden, met Schuytkens voeren, ofte oock te landt waerdt in nae haere pachthuysen ginghen met Ezels en de Karren: eenighe waeren besigh met visschen, met het voghel-vangen, met de wildt-jacht, met de wijn-pluckingh. Daer worden oock in sijne stucken seer heerelicke Hoeven vertoont, dewelcke nochtans eenen broeckachtighen toegangh hebben; soo en ontbreken daer oock die ghene niet dewelcke verbaesde Vroukens op haeren hals draeghende, scheenen te sullen struyckelen, met meer andere dierghelijcke kluchtighe drolligheden. Desen Ludio heeft mede den eersten gheweest die in d' opene wandel-plaetsen Zee-Steden seer vermaeckelick ende nochtans onkostelick heeft gheschildert. Plin. xxxv. 10.

2. De Poesie ende de Schilder-Konst sijn oock daer in malkanderen gelijck datse haerselven alle beyde meest met d'Imitatie besigh houden. Wy sien 'tdaghehlicks hoe niet alleen de Poeten maer oock de Schilders door eenen onderlinghen naer-yver ofte aemulatie de ghedaente der Goden met een stoute handt afbeelden, oock soo besteden sy haeren arbeydt om den mensche met t'saemen 't menschelick bedrijf uyt te drucken. Sy vertoonen de weelderighe vroolickheydt der bancketten, de arbeydtsaeme vermaeckelickheydt der jacht, de bloedighe grouwelickheydt der Veldt-slaeghen, den onvermijdelicken anghst van schipbreucke, de doodtverwighe deluwheydt der ghener die in den diepen nacht eenes duysteren Kerckers gheketent liggen, en wat sich yewaerds meer onsen ooghen aen-biedt. Van de Poeten alleen spreeckt Hermogenes in dese volgende woorden, De Poesije, seght hy*, is een imitatie van allerley dingen, so is 't oock dat hy voor een goedt Poete gehouden magh worden, die met een bequaem beleydt sijner woorden best van allen sprekende Orateuren, singhende Musicanten, als oock andere personen en dingen uyt-druckt. Van de Poeten te gelijck met de Schilders seght Philostratus*, Indien daer ergens yemant van de Schilderkonst niet vele wercks en maeckt, de selvige verongelijct de waerheyt, hy verongelijckt mede de wijsheydt die den Poeten eyghen is; want dese twee houden sich met ghelijcken ernst besigh ontrent de ghedaente als oock ontrent de daeden der ouder Helden. Dio Chrisostomus heeft oock van beyde

te ghelijck ghesproken, wanneer hy seght*, De Schilders ende Beelden-snijders sijn in't minste niet in het afbeelden der Goden van de Poeten afgheweken; niet alleen uyt vreese dat sy als overtreders de straffe souden onderworpen sijn; maer oock om dat hun de Poeten de kansse hadden af ghesien en dat nu alreede in de gantsche Wereldt de ghedaente der Goden nae 't verdichtsel der Poeten bekent was ghemaeckt. Oversulcks hebben sy 't niet raedtsaem gheacht door een ontijdelicke vernieuwinghe haer selven den ghemeymen man op den hals te haelen; maer sy hebben liever in 't maecken haerer beelden de Poeten nae ghevolght; maer alleen hier en daer een weynigh van 't haere invoerende; ten eynde dat sy door 't ghesicht aen een groote menichte van arme aenschouwers souden vertellen, 't ghene de Poeten door het ghehoor openlick hadden voor ghestelt. Al hoe wel wy nu alhier uyt dese woorden van Philodratus en Dio Chrysostomus de groote ghemeynschap die daer is tusschen de Poeten en tusschen de Schilders ghenoegh begrijpen konnen, soo heeft ons Simonides nochtans dit selvighe vry wat aerdigher te verstaen ghegheven, als hy naemelick ghetuycht dat de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy*, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als ofse teghenwoordighlick gedaen wierden, deselvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als ofse langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uyt drucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck. Ende hy is den alder-besten Schrijver die sijne vertellinghen met een Ziel-roerende kracht der wel sprekenheydt soo weetet te bekleeden, dat ons de gantsche gheleghenheydt der saecke als in een Tafereel wordt voor-ghedraeghen.

3. Noch soo wordt de Schilder-Konst seer wel met de Poesy daer in vergheleken, dat soo wel d'eene als d'andere met een dapper vermaeckelicke beweginghe in ons herten insluypen, alwaer sy ons verslaegen ghemoedt door d'aenlockelickheydt van een aenghenaeme verwonderingh soo gheweldigh beroeren ende ontstellen, dat wy 't ghene naegheboetst is voor 't waere aennemen. Ghelijck nu dit selvighe in allerley soorten van Poeten lichtelick bewaerhedet kan worden, soo wordt, nochtans het bewijs van dien noch alder duydlickste uyt de Comoedie en Tragoedie-Schrijvers ghenomen. Want wat is doch de Comoedie anders, seght eenen*, als eenen afbeeldinghe des menschelicken levens? van de Tragoedie heeft Gorgias mede seer wel ende bequaemlick getuyght*, Datse niet anders en is als een sekere soorte van bedrogh, 't welck den bedriegher rechtvaerdigher maeckt als die ghene de welcke met soodanighen bedrogh niet om-

gaen, oock soo wordt den bedroghen mensche wijser als hy die niet bedroghen en is. Van de lieffelicke aenlockinge der Schilderyen, en hoe wy ons selven door de bedrieghelickheydt der selvigher willens en wetens laeten vervoeren, souden alhier duysendt exempelen by ghebracht konnen worden; 't welck wy onnodigh achten; overmidts het ghenoegh bekent is, dat goede Schilderyen maer een enckel ooghenspoocksel sijn. Soo houdt dan Philostratus* oock op eenen seer goeden grondt staende dat dit een ghenoeghelick ende onschandelick bedrogh is. Want aen die dinghen de welcks niet en sijn sich soo te vergaepen, als ofse waeren; ende van de selvighe soo gheleydet te worden, dat wy (sonder schaede nochtans) ons selven wijs maecken datse sijn; hoe en is het doch niet dienstigh tot verlustinghe onses ghemoedts, en vry van alderley opspraecke? Wat nu de reden aengaet. waerom het ons naemelick vervroolickt door een valsche gelijckenisse der dinghen bedroghen te sijn, de selvighe wordt ons van Diogenes Laertius voor ghedragen, de Syrenaische Philosophen houden staende, seght hy*, dat ons door 't bloote ghesichte ende ghehoor gheen ghenoeghte wordt toeghebracht; en daerom is het dat wy 't ghemaeckte gheween met een sonderlinghe lust aen hooren, daer wy nochtans ons in 't teghendeel van 't ongheveynsde ghekrijt ende ghehuyl eenen afkeer hebben. Die voorder bericht in dit stuck begeert, moet het de pijne waerdt achten dat hy nae soecke 't ghene ons Plutarchus dies aengaende Sympos. Probl. V. 1. naer ghelaeten heeft.

4. Aenghesien dan de Schilderye met t'saemen oock de Poesye door een aenghenaem doch voor-bemerckt bedrogh ons verstandt als het waere beguychelen, soo neyghense noch voorder door kracht deser bedrieghelickheydt de beweginghen onses ghemoedts herwaerts en derwaerdts nae haeren eyghenen lust. Van de poeten heeft Horatius* seer wel geseght, Dien Poete schijnt my over een ghespannen koorde te sullen wandelen, die mijn ghemoedt op nietighe occasien kan beanghstighen, vergrammen, wederom te vrede stellen, met alderhande verschrickinghen niet anders als een Toovenaer vervullen; die my nae sijnen wille, nu in de Thebaensche Stadt, en van daer t' Athenen op t'alder schielickste brenghen kan. Van beyde spreeckt St. Basilius, Welsprekende Schrijvers, seght hy,* en Schilders drucken menighmael uyt de manhaftighe Krijghs-daeden van uytnemende Helden; ende ghelijck d'eene met woorden doen, 't ghene d'andere met verwe te passe brenghen, soo is 't nochtans datse beyde vele menschen tot kloeckmoedicheydt opwecken. Dit selvighe wordt nochtans krachtigher door de Schilder-Konst te weghe ghebracht. Die dinghen, seght Nazarius*, worden nerghens nae soo vaerdighlick in ons ghemoedt in ghedruckt, dewelcke ons door d'oor worden inghestort, als de welcke wy door d'ooghe in-drincken. Soo seght

oock Polybius*, dat d'ooghen vele scherper ghetuyghen sijn, dan wel onse ooren. Op welcke bedenckinghe Quintilianus dit besluit schijnt ghemaeckt te hebben. De Schilderye een stille swijghende werck, ende altijdt den selvighen schijn houdende, segt hy*, dringht soo diep in de binnenste beweginghen onses ghemoedts, datse menighmael de kracht der wel sprekenheydt selver schijnt te boven te gaen. Dit hebben wel eer die ghene de welcke Schip-breucke gheleden hadden recht ghevat, want sy plachten de Schilderye van haer droevigh ongheval om te draeghen, haer selven versekerende dat sy d'aenschouwers door 't af-ghebeelde ghesicht haeres lijdens vaerdigen tot mede-lijden souden beweghen, dan door d'alder welsprekenste bedel-konst. Oock soo plachten die ghene de welcke te recht ginghen over een groot leedt 't welck hun by d'een of d'ander gheschiedt was de Schilderye haeres geleden ongelijcks in de Vierschaere te brengen ten eynde dat den rechter eenen grouwel kreghe van soo een leelicke mis-handelingh. Quintil. VI. 1. 't Is mede verwonderens ende aenmerckens waerdt dat St. Basilius de kracht der Schilder-Konste verde boven 't vermoghen sijner wel-sprekenheydt verheft, Staet op nu seght hy*, O ghy doorluchtighe Schilders, die d'over-treffelicke daeden der Kamp-vechters af beeldet; verheerlickt nu door uwe Konst 't verminckte Beeldt des Opper-Heers; verlicht door de Coleuren uwer wijsheydt de vroome daeden der ghekroonden Kampioens, die ick al te duysterlick af gheschildert hebbe: ick gae mijnes weghs van u lieden over-wonnen sijnde in de Schilderye van de kloecke daeden des Martelaers; jae ick verheughe my selven daer in dat ick dus ben overwonnen. Want ick sie de handen ontrent het vier, ende den gantschen strijdt, met t'saemen den grooten Worstelaer in u beeldt vele netter ende bequamer uyt ghedruckt. Dese oprechtigheydt wordt oock in Latinus Pacatus gespeurt, want als hy 'teynde van dien bosen Maximus ten volle hadde beschreven, soo roept hy nochtans alle de Poeten ende Schilders tot hulpe, als of 't ghene by hem verhaelt was niet met allen te beduyden hadde, 't en waere dat sy daer de handt aen sloeghen. Brenght herwaerdts, brenght herwaerdts, O vroome Dichters, seght hy*, den gantschen arbeydt van uwe gheleerde nachten: ghy Konstenaers mede, verwerpt de ghewoonelicke beuselinghen der versufter fabulen, ende laet uwt vernuftighe handen dese dinghen liever afmaelen; laet de ghemeyne mercktplaetsen als oock de Kercken met d' afbeeldinghe deser gheschiedenissen verciert worden; laet dese in 't yvoor ende in 't Marmer uytghedruckt worden; laetse in de Coleuren verlevendighen ende in 't Koper sich verroeren; laetse den prijs van d' edele ghesteenten daer in ghesneden worden verhooghen; 't is dienstigh tot de behoudenisse der toe-komende eeuwen te ghedencken dat sulck wel oyt gebeurt is; ende indien yemant door een onwettelijcke hope aen-ghedreven wort

om yet quaedts te bestaen, de selvighe magh de liefde van eenen onschuldighen handel ende wandel door d'ooghen in-drincken, als hy de ghedachtenissen onser eeuwe aenschouwet. Seer wel gheeft Pacatus alhier te verstaen dat wy door 't aenschouwen soodaenigher Schilderyen de liefde van eenen onschuldighen handel en wandel door d'ooghen in-drincken; want het ontwijffelick waer is 't ghene Seneca* seght, dat de vervaerelicke Schilderye van een droevigie uyt-komste der rechtvaerdigher straffe ons ghemoedt ontroert. Ghelijck wy nu sien dat onse herten door een stuck 't welck ons een recht- vaerdighe wraecke af-beeldet krachtighlick beroert worden, soo ghebeurt het selvighe somwijlen oock door 't aenschouwen van andere Schilderyen. 't Blijckt in 't exempel des grooten Alexanders, die in sijnen Gheest dapper ontstelt is gheweest als hy te Ephesen in een tafereel den onschuldighen Palamedes door valsche listen veroordeelt ende vermoordt sach; want op die gheleghenheydt quam het hem in den sin, dat sijnen speel-ghenoot Aristonicus even juyst op de selvighe wijse was omghebracht. Photius in excerptis ex Ptolomaei Hephaestionis Historiâ. Den Oudtvader Greg. Nyssenius nae een wijdtloopigh en gantsch beweghelick verhael van Isaacks Offerhande, heeft dit daer en boven daer by gevoeght. Ick hebbe menighmael, seght hy*, d'af-beeldinge deser geschiedenisse in een Schilderye met weenende ooghen aenschouwet, soo krachtighlick was de gantsche Historye door de Konst voor ooghen ghestelt. Nae dat Valerius Maximus de vroomigheydt van Pero die haeren Stock-ouden Vader Cimon in de ghevanckenis met haere borst voedtsterde verhaelt heeft, soo voeght hy noch dese woorden daer by*, De ooghen der menschen blijven met een spraeckeloose verbaestheydt daer aen hanghen, als sy dese Schilderye beschouwen; want sy vernieuwen de gheleghenheydt der ouder gheschiedenisse door de verwonderingh van het teghenwoordighe Beeldt, achtende dat sich in dien stommen omtreck der leden levende lichaemen vertoonen. De Schilderye van Andromacha wrocht soo krachtighlick op 't Manhaftighe Hert van Porcia, dat haere moedighe standtvastigheydt door 't aenschouwen deses Tafereels vemorwet sijnde in traenen uyt brack. Siet Plutarchus in Bruto.

Daer is wel eertijdts t' Athenen, seght den selvighen Valerius Maximus*, een weelderigh witten-broodts kindt gheweest, met naemen Polemo, de welcke niet alleen in de kittelinghe der wellusten sijn vermaeck nam, maer hy droegh selfs oock sijnen roem op de schande die hem dese sijne wulpscheydt toebracht; desen als hy uyt een drinck-ghelagh, niet nae den ondergangh der Sonne, maer nae den opgangh t'Huys-waerdt gingh, sach de deure van den Philosophe Xenocrates open staen; soo is hy dan vol en sat, met welrieckende salven over-

goten, 't hoofdt met kranskens verciert, in een doorschijnende sachte kleedinghe in dese Schole die vervult was met een groote menichte van gheleerde mannen inghetreden, ende niet te vreden sijnde met soo eenen schandelicken ingangh, hy heeft sichselven aldaer oock nederghestelt, ten eynde dat hy d'uytnemende wel-sprekenheydt met t'saemen oock de tucht-leere deses grooten Philosophes door sijn dronck-dertele ghelaet te spot soude stellen. Waer over als daer een heymelick mompelen en morren der toehoorders ontstondt, soo is 't dat Xenocrates sijn wesen in het minste niet verset en heeft, maer hy heeft de verhandelingh der dingen van de welcke hy sprekende was aen een sijde ghestelt, ende met een sonderlinghe standtvastigheydt van de manierelickheydt en maetigheydt beginnen te spreken; soo dat Polemo door de deftigheydt deser aenspraecke op staende voet bedwongen was te vernuchteren; dies heeft hy eerst sijne kranskens van het hoofdt ghetrocken ende wech gheworpen; daer nae heeft hy de hand binnen sijnen mantel ghehouden, jae hy heeft met der tijdt niet alleen de vroolickheydt sijnes bancketterenden ghelaets afgheleyt, maer hy heeft eyndelick oock de gantsche weelde versaeckt ende verlaeten, uyt eenen schandelicken slemper en demper een groot ende vermaert Philosophe gheworden sijnde. 't Soude ghewisselick vry al wat vele schijnen te sijn 't gene Valerius alhier ghetuycht dat Polemo de vrolickheydt sijnes bancketterenden ghelaets afgheleydt heeft, 't en waer saecke dat Nazianzenus de wonderbaerlickheydt deser veranderinge noch wat breeder hadde voor ghestelt, betuyghende dat daer naemaels in sijne Tronije soodaenighen staetelickheydt heeft gheschenen, dat een lichte-koye door 't bloote aenschouwen sijner Schilderye met een & rechtvaerdighe schaemte haeres hoerachtighen levens gheraeckt is gheweest. Een onghebonden jonghelingh, seght Nazianzenus*, hadde een gherieffelick meysken t'sijnent ontboden, maer als sy nu ontrent 't portael des Huys ghekomen sijnde haere ooghen by ghevalle op de staetighe Schilderye van Polemo sloegh, soo is sy daedelick te rugghe ghekeert, het Contrefeytsel deses Philosophes niet min duchtende als wel den Philosophe selver. Als Michael den Sone van Theophilius t'saementlick met sijn Moeder Theodora 't Opperste ghebiedt in 't Oosten voerde, soo ist dat het gantsche Bulgarische Landt door een verderffelicke pest-lucht soo seer verwoest wierdt, dat daer gheen hope van eenighe verlichtinghe scheen overigh te sijn, vermidts de besmettelickheyd der sieckte selfs oock alle de Medicijn-Meesters uyt het midden hadt wech gheruckt. Den Bulgarischen Vorst Bogoris vondt sich oversulcks door de verschrickelickheydt van dit on-overwinnelicke quaedt

soo dapper ontroert, dat het hem goedt docht sijne Vaderlicke Goden, die hy nae 's Landts wijse tot noch toe te vergeefsch ghesmeeckt hadde, te verlaeten, en sich tot den Godt der Christenen te keeren; sijnen onderdaenen met eenen oock ghebiedende het selvighe op 't aller demoedighste te doen. d'Arme ghematteerde inghesetene, ghelijckse het redelicke versoeck van haeren Vorst sonder eenigh teghen-spreken verwillighden, soo wierdense oock daedelick ghewaer dat den goedertieren Heer, dien sy nae 't bevel haeres Landt-Vooghdts aenriepen, haere af-goden in 't spelen van den dooverick niet en slachte; maer dat hy dit groote ghemeyne verdriet sonder eenigh uytstel van haer Landt ghenaedighlick afweerde. Daer is noch yet anders tot de versche gedachtenis van dese Hemelsche weldaedt toeghevallen, 't welck den Bulgarischen Vorst, die nu alreede nae de Christelicke Religie ghenoegh scheen te hellen, t'eenemael heeft omgheset en van 't Heidendom tot het Christendom over ghebracht. Want ghelijck sijn hert dapper op de jacht ghestelt was, soo placht hy sich mede in 't heymelick en binnen 'sHuys met het ghesicht van de gheschilderde jacht-lust te vermaecken. Daerom dan heeft hy eenen sekeren Monick, ghenaemt Methodius, geboortigh van Roomen; die redelicken wel Schilderde, tot sich ontboden; hem belastende dat hy 't nieuwe ghebouwde Princelicke Paleys met alderley aenmerckelicke Schilderyen rijckeliek soude vercieren, sonder hem nochtans 't eene of 't andere bysondere Argument voor te schrijven. De voorsienigheydt Gods heeft dese gantsche saecke ontwijsselicken dus bestiert, dat Bogeris den voorseyden Monick aen gheen sekere Materie heeft willen verbinden, te vrede sijnde dat hy sijn eyghen sinnelickheydt in 't verkiesen van de stoffe soude volgen; indien hy slechts yet sulcks af-maelde, 'twelck d'aenschouwers door den yselicken schijn van een onverwachte grouwsaemheydt eenen schrick soude aenjaeghen. Methodius heeft den jonghsten dagh op dese gheleghenheydt af-ghemaelt; wanneer naemelick onse Zielen, haer oude af-stroopsel ofte uyt-schudtsel des Lichaems wederom aen nemende, een onverbrekelicke vreuchdt ofte een oneyndelicke pijne eeuwighlick sullen beerven, Bogoris over sulcks op d'aenmerckinghe en 't bloote verhael van de gheweldighe Heyrschaeren der Heyligher Enghelen die de saelighe Zielen aen d' eene sijde verghelselschappen ende vertroosten, als oock van d' ontallicke menichte der booser Geesten die de verdoemde menschen aen d' andere sijde wech rucken ende pijnighen, heeft sulcken krachtighen werckinghe deser uytdruckelicker Schilderye inwendighlick ghevoelt, dat hy nae den rechtvaerdighen schrick van een langhduerighe spraeckeloose dubbinge 't Hey-

densche by-gheloove met de sijne versaeckt hebbende het Christelicke gheloove door den doop heeft aen ghenomea, Siet Cidrenus.

5. Soo wel de Schilder-Konst als de Poesije betoonen haere kracht in doorluchtighe mannen; vergodende, indienmen de Poeten gheloof geven mach, of ten minsten vereeuwighende alle de ghene welcker Beelden sy den naekomelinghen aen tellen. Van de Poesye seght Synosius*, 't is de Poesije van Gode ghegeven de vermaertheydt uyt te deylen. Hiermede komt Ovidius over een, Kleederen verslijten; seght hy* juweelen ende goudt verbreken; de Fame die ons de Poesije gheeft sal eeuwigh gheduyren. En wederom seght den selvighen Autheur*, de memorie van de deught wordt door de Poesije verlenght, en de onsen nae-neven voor ghedraeghen. De Goden selver, indien men 't seghen mocht, worden door de Poesije ghemaect: soo dat dese groote Majesteyt den mondt der Singhers schijnt van doen te hebben. Van de Schilder-Konst seght Latinus Pacatus*, Den Konstenaeren is het tweede Lot nae de Dichters toe ghevallen dat sy mede een eeuwighe Fame souden schencken. Dit heeft Plinius mede erkent, 't is wonder in dese Konst, seght hy*, datse Edele Mannen noch Edelder maeckt. Noch soo gaet Ovidius verder, als hy seght*, Indien Apelles Venus niet en hadde gheschildert voor d'inwoonders van het Eylandt Coos, sy soude als noch onder 't Zee-waeter ghedoken ligghen. Den Keyser Augustus heeft in 't Roomsche Raedthuys een Tafereel van Philochares gheschildert in de Muere ghedruckt: de verwonderingh van dit stuck bestondt voornaemelick daer in, dat den jonghen Sone sijnen ouden Vader, 't onderscheydt der jaeren onvermindert, t'eenemael ghelijck was, 't vermoghen deser Konste is dan onmetelick, seght Plinius*, al en gingh men niet voorder dan dese eenighe Schilderye; Want door het toe doen van Philochares worden Glaucio met sijnen Sone Aristippus soo vele eeuwen nae haere aflijvigheydt van de Roomsche Raedts-heeren met t' saemen oock 't ghemeyne volck noch daghelicks aenschouwet.

6. Nu komen wy eyndelick tot het voornaemste 't welck ons bewoghen heeft dese verghelijckinghe der Poesije met de Schilder-Konst dus verde te vervolghen. De Schilder-Konst, seght den jonghen Philostratus*, wordt bevonden met de Poesije nae vermaeghschapt te sijn; soo schijnense oock beyde een sekere fantasije ofte verbeeldens kracht ghemeyn te hebhen. De Poëten brenghen de teghenwoordigheydt der Goden in haere wercken te passe, en al wat met grooten staet, deftigheydt, ende vermaeckelickheydt vermenght is. De Schilder-Konst maelt insghelijcks af op een Tafereel al 't ghene de Poeten konnen verhaelen. Soo steunt dan de Schilder-Konst soo wel als de Poesije op een sekere kracht der fantasije die haer selven veel-

tijds yet nieuws placht t'onderwinden. De Poëten door den voordtvaerenden loop haerer fantasijen niet anders als door eenen Tuymelgheest ofte oock door een Prophetische raesernye ghedreven sijnde beschouwen met een verbaesde verwonderingh vrolijcke reyen van danssende Veldt-Godinnen, de broodt-droncken boefachtigheyt van de Bocks-voetighe Satyrs, alderley Wapentuygh, onbetoomde Paerden die met haere waeghens aen 't hollen gheraeckt sijn; somtijdts maelt hun de levende ghedaente der Goden in den kop, en 't afgrijselick ghekriel der onder-aerdtscher wraeck-Goddinnen schijnt hun 't slingher-slangigh hayr van haer eyghen hoofdt af te rucken ende in 't aenghesicht der bloedtdorstigher menschen te versmijten. Ende wanneer haer ghemoedt eenes gaende ghemaeekt is, soo en is het hun niet moghelick de hitte haerder beroerder sinnen langher te bedwinghen, maer sy worden door ick en wete niet wat voor een onwederstaenelicke kracht aen gheport om haere swanghere herssenen al met den eersten t'ontlasten, en haeren vryen Gheest door vreemde om-weghen, door den eenen of den anderen dienstbaeren Godt, door verscheyden fabulachtighe grepen overvloedighlick uyt te storten. Als Ovidius den roeckeloosen jonghelingh, die sijnes Vaders vierighen waeghen verlanght hadde te betreden, nae 't leven beschrijft, dunckt u dan niet dat hy selfs mede met Phaeton op den waeghen ghestapt sijnde het selvighe ghevaer van 't begin tot het eynde toe uyt ghestaen heeft? want het en hadde hem andersins niet moghelick gheweest de minste schaduwe van soo een vreeselick verwerde noodts-praeme door 't verbeelden t'achter haelen, 'ten waer saecke dat hy sich selven aldaer, in maniere van spreken, ver-teghenwoordighet hadde om elcke bysondere gheleghenheyd des perijckels aen te mercken. Hy stelt sich de Paerden voor ooghen die duysendt en duysendt stappen, eer 't aen 't loopen komt, door haer onverduldigh treden ende stampen ydelick verquisten. Daer nae siet hy den verwaenden quant met een grootsighe trotsheydt 't hoofdt opsteken, tot dat hem den moedt allenghskens begint te sincken, als de gevleughelde beesten d'onmacht haeres nieuwen Meesters vernemende den gantschen waeghen nae vele hobbelens en tobbelens verbreken, ende den onervaeren Waghenaer door een anghstighe bangigheyt van boven neder af-storten. De Schilders worden insghelijcks door dese en dierghelijcke fantasijen meer niet anders ontroert, als of sy de gantsche gheleghenheydt deser dinghen voor haere ooghen aenschouwden; soo en konnen sy oock niet rusten voor ende al eer sy de diepsinnigheydt haerer vetbeeldinghen nae haeren wensch ter deghe afteyckenen. Waer uyt het dan

blijckt dat dien Konstenaer alleen duydelick ende uytdruckelick wercken kan, de welcke de dinghen die hy ter handt treckt als teghenwoordigh aenschouwt. 't Welck meest van allen in de herts-tochten ofte in de inwendighe beweginghen onses ghemoedts plaetse heeft: want overmidts de selvighe al te mets in de waerheydt bestaen, seght Quintilianus*, ende al te mets in de imitatie; soo is 't dat de waere beroeringhen naturelick uytbersten, maer 't onbreeckt hun aen de Konst, dies moetense oock door de leeringhe soo wat ghefatsoeneert worden. De gheimiteerde beroeringhen daer en teghen, ghelijckse de Konst hebben, soo ontbreeckt het hun aen de nature; en daerom is dit alhier 't voornaemste, dat men sich recht bewoghen vinde om de verbeeldinghen niet anders te vatten, als of het waerachtighe dinghen waeren daer mede wy ons selven besich houden. Soo moeten dan dese beroerten in alderley maniere uyt de waerheydt der dinghen ghetrocken worden; ende een rechtsinnigh Konstenaer behoort liever te versoecken al wat daer ergens te versoecken is, dan dat hy de verbeeldingen sijnes vruchtbaeren ghemoedts door een bedwonghen ende koele imitatie soude laeten verdwijnen. Dit heeft den Schouw-Speler Polus eertijds in een andere gheleghenheydt seer wel waer ghenomen; want als hy te Athenen een Tragoedie van Sophocles ghemaeckt soude spelen, in de welcke hem de persone van de bedroefde Electra opgheleyt was, ende dat hy oversulcks in haeren schijn sich vertoonende het gebeente van haeren broeder Orestes, dien sy waende vermoordt te sijn, met een bitter gheween moest bekermen; soo heeft hy een middel versonnen om de schouw-plaetse met een ongheveynsde rouw-klachte te vervullen; want hy heeft de doodts-beenderen van sijn eyghen Sone, dien hy krachtighlick bemint hadde, wederom opgegraeven ende met sich op de stellagie ghebracht, alwaer hy de selvighe beschouwende den droevaerdt op 't alder natuerlickste ghespeelt heeft. Agellius noctium Attic. Lib. VII. Cap. 5. Staet de Konstenaers maer alleen daerop te letten, dat sy haer selven in dit stuck niet al te vele toe geven, met Dionysius Longynus* wat onderscheydt maeckende tusschen de verbeeldens kracht die de Poeten gaende maeckt, en d' andere die de Schilders te werck stelt. De Poetische fantasije en heeft anders gheen ooghenmerck, als een onsinnigheydt der verwonderinghe te verwecken: de Konstenaers daer en teghen sijn maer alleen op de uytdruckelickheydt uyt. Soo soecken 't oock de Poeten alsoo te maecken, seght den selvighen Autheur*, dat haere ghedichten fabelachtigh en de waerheydt onghelijck souden schijnen te sijn; 't fraeyste daer en teghen 't welck in de fantasije der Schilders aen ghemerckt moet worden, bestaet daer in, dat haere verbeeldinghen krachtigh sijn en met de waerheydt over-een komen. Aenghesien wy dan uyt het ghene tot

noch toe gheseyt is ten vollen overtuyght sijn dat de fantasije de Schilders soo wel als de Poeten treffelicke verbeeldinghen voor draeght, soo en mach oock niemant daer aen twijffelen of 't staet hun beyde toe dese milde Beelden-voetster in grooter waerde te houden, ten eynde dat de selvighe door een daghelicksche oeffeninghe vast en seker ginghe, sonder in 't minste te wanckelen of sich yet van 't ghene sy eens ghevat heeft te laeten ontvallen. Want menighmael, seght Dio Chrysostomus*, is het van noode dat daer in de ghedachten des Konstenaers het selvighe beeldt vele Iaren onveranderd blijve, tot dat naemelick het werck voltrocken wordt. Soo verstaen wy dan oock uyt het gene voor desen gheseyt is de reden waerom Dionysius Longius* betuyght dat het voornaemste eynde der fantasije in de uytdruckelicheyt ofte duydelickheyt bestaet: als oock dat de Konst door 't behulp der fantasije gheholpen sijnde ghemackelick van de menschen schijnt te verwerven het ghene sy hun afdringht, ende alhoewel sy de aenschouwers haere werck bynae gheweldt aen doet, dat sy evenwel nochtans niet en schijnen wech gheruckt te worden maer liever ghewillighlick te volghen. 't En is niet moghelick dat het anders soude gheschieden; want ghelijck d'oprechte Konstenaers tot het werck worden aen ghedreven door een krachtighe verbeeldinghe der dinghen die sy als teghenwoordigh aenschouwen, soo vindtmen altijdt in haere wercken een klaer afdrucksel van dese verbeelde teghenwoordigheydt, daer vertoont sich selven allenthalven eenen levendighen Gheest die sich in de herten der beschouwers soo vaerdighlick uyt-stort dat sy in 't beschouwen der Konste den selvighen inval deser tegenwoordigheydt gewaer worden die den werck-meester in 't wercken ghevoelde. Wy hebben ghesien wat vrucht de fantasije den Konstenaeren toebrenght, volght dat wy een weynigh daerop letten dat de selvighe fantasije oock den ghenen hooghnodigh is die de konstighe wercken der grooter Meesters met een oprecht verghenoeghen eenes ghesonden oordeels soecken te beschouwen.


Vorige Volgende