De groote wonderlijcke wereldt

Korte beschrijvinghe des gantsche aert-bodem

[p. a1r]

Voor-reden

Tot den goetwilligen Leeser,

EErwaerde, lieve en zeer beminde Lezer, het is een gemeen spreeckwoort, zoo menigen mensch zoo menigen zin, waer over ick dan niet hebbe konnen naerlaten dit myn geringh schryvens aen den dagh te brengen, 't gene ik zelfs met myn eygen oogen altemael gesien, ende met myn ooren gehoort hebbe U E. mede te deelen in dit boexken genaemt de Groote Weerelt, hoe ick bezoght ende door wandelt hebbe menigh Keyserryck Koninck-Rycken ende Landen, als Turckyen, Hongaryen, Polen, Ruslant Oostenryck, Bohemen, Duytslandt, Hispanien, Vranckryck, Italien, Engelandt, het Landt van Beloften, het Nieuwe Jerusalem, ende Brasilia, &c. Waar inne my voorgevallen zyn veele ende diverse vreemde geschiedenisse ende acten, gelyk in dese Groote Wonderlyke Weerelt klaerder en breeder beschreven zyn, achter het selve te wesen niet vande aldergeringste weldaden van God den mensch ghegeven, maer wel een vande meeste, want wat is doch inde Werelt Heerlijcker, eerlijcker, ende treffelijcker als Landen ende steeden te bezichtigen ende doorwandelen, als meede van't ghene my daer inne is ontmoet ende bejegent, zo hebbe ick dan mede myn kleyn Talent pont in't werck stellende, beschreven de groote wonderlijckheden die my op de reyze zyn voorgevallen, als synde alles ('t gene U E. alhier verhaelt wort) de oprechte waerheyt, waer over my noyt gene moeyte en heeft verdrooten, ende nu oock in dezen geene kosten en hebbe gespaert om't zelve in't licht te brenge, hoopende dat U E. daer inne zodanigen vermaek zult vinden, dat U E. tot nuttigheydt ende opmerckinghe mach strecken, veel van 't werck zelfs te zeggen ofte prysen dunckt my onnodigh te zyn, goede waer moet hem zelfs lauderen, ick tvvyffel dan niet ofte dit onderzoeck ende door lezen van myn Boecxken de Groote Wonderlijcke Wereldt zal U E. strecken tot nut ende profyt, goetvvillige Leezer, het Historie schryven is by alle verstandige altijt seer pryze-

[fol. a1v]

lyck geweest, ja self by God aengenaem, overmits een yegelyc daer uyt kan leeren 'tgene hem tot voordeel ofte schade kan dienen, ooc hoemen hem in zulcke voorvallende zaecken te komporteeren heeft, dierhalven dan dat dit een groote weldaet Godts is, betuygt de Hooge Majesteyt zelver daer mede, dat hy aldereerst de Historien heeft laten beschryven door sijnen dienaer Moisem, die ten eersten beschreven heeft wat voor de Sundvloot gheschiedt is (wat souden de menschen hier anders iets van geweeten hebben?) tot op sijnen Doot toe. Ende noopende de voordere gheschiedenissen nae sijnen Doot, van Josua, in de Boecken der Rechteren, Samuelis, der Coningen Chronicken Esdrae, Nehemiae, ende der Machabeen beschreven, is niet alle 't selve geschiet door ingevinge des Geests Gods, tot versekertheit vande nakoomelingen? De Heidensche Histori-schryvers hoe wel zy van andere materien ende geschiedenissen handelen geven nochtans dickwils inde aenwysinge der tyden ende jaren de voorgenoemde Goddelijcke Scribenten de hant. Ia maeckten menighmaal de Prophetische schriften (die anders in haar selven doncker zoude wezen) met hare Historien klaerder en lighter om te verstaen, 't is ook zo dat de voornaamste Monarchen ende Prinsen deser Werelt hun zelven oock niet en hebben gheschaemt te leezen ende te onderzoecken, 't geen zy naer mochten volgen: gelyck Suetonius vanden Keiser Augusto betuight, dat hy in alle zijn studeeren meest acht ghenomen heeft op de Historische exempelen, nae de welcke hy alle zyne zaecken meest aengerecht heeft: gelyckmen oock van Carolo Magno leest, dat hy met groo-moete ende onkosten geleerde mannen, ende insonderheit sodanige die de Werelt doorwandelt hadde, ghesocht ofte doen soecken heeft, ende de selve uyt de ghemeene middelen gageerde, die de voornaamste Historien by een souden brenghen, omme de selve naar te moghen leesen ende ondersoecken wat best tot sijnen dienst oorbaarlyxst was, dat meer is, heeft alle avonden ter Tafel sittende hem eenighe Historien, met de schoone spreucken der treffelyc-

[fol. a2r]

ker Helden, ende 't gheene sy bezocht ende doorwandelt hebben, voor doen leezen, om daer uyt te leeren wat hy doen ofte laten zoude, waarde Leeser laat U E. dan niet verdrietigh zyn dit myn Boecxken te door leesen, mogelyck ist U E. in den aenvangh van't leezen zoo dienstigh niet, als het wel gewis met opmerckinge doorlezen hebbende op't eynde uytvallen zal, Zelymus den Turckschen Keyser den Vader Salmani hoe wel hy een erfvyandt was der Christenen, heeft nochtans zonderlinge lust ghehadt tot den Historien te lezen: invoegen dat hy de gheschiedenissen Alexander Magni ende July Caesaris met extraordinarie groote onkosten inde Griexsche tale doen overzetten hebbende, hem zelven daer inne met ghestadigh lezen zulcx gheoeffent, ende daer uyt oock zoo veel gheleerdt heeft, dat de Soldaten van Egypten van hem overwonnen, mitsgaders gheheel Egypten ende Syrien onder zyn gebiet zyn gebracht geweest, so hebbe ick niet konnen naerlaten U E, desen mynen gheringhen arbeydt dien volgende willen presenteeren ende dediceren, ende dat also gestelt op't bondichste ende kortste om den aendachtigen leser niet met eenige lammicheden ofte omwegen op te houden, vande welcke mogelyc andere sodanige Pelgrummagie ghedaen hebbende wel lichtelijck driemael so veel schryvers ende mogelijck met veel minder sin ende waerheyt soude doen, biddende V E. 't zelve my ten goede te willen houden, ende bevryden vanden laster muylen, die doch altyt zo geneigt zyn, liever ander luiden arbeit te berispen, dan selfs yets beters te maken ofte aen den dagh te brengen, te meer alsoo ick wel weet ende verseeckert ben, dat noit soo perfecten werc van sodanige reysen ende desselfs vreemdigheden uytgegaen en is, 't welck de benyders niet onbenyt sullen konnen laten. Biddende insgelycx God den Hemelschen Vader, ende Heer aller Heeren dat hy V E. in syn genadige protextie, ende bescherminge gelieve te nemen. Ende VE my doch te excuseeren, waer inne ick (onwetende) een faute ofte

[fol. a2v]

abuys mochte hebben. 't is gewis zoo dat ick myn uyterste neerstigheyt om U E. te dienen, hier inne naer myn krancke vermoghen hebbe gedaen, de principaelste insicht daer van by my is gheweest, dat het U. E. mochte strecken tot nut ende proffyt insonder als het U E. meest van noode zoude moghen zyn, Ick ben dan voldaen, als maer 't Boeck zyn op schrift voldoet, dat is (goetvvillige Leeser) dat het U E. mach stichten, ende met eenen vermaken waer toe voor al van nooden is dat het klaer en verstandelyck zy in het welcke hoe groote vlydt oock aenghevvendt is, ick evenvvel my zelven niet allesins hebbe konnen genoech doen, gelyck ick oock duchten den Lieven Leeser niet te zullen gedaen hebben, die rest al te samen is ydel ende buyten ons, die nergens van vverck moeten maken, dan van 't gene dat vorderen kan tot onzer onsterffelyck en Heerlijck-vvordinge, die ick U E. van gantscher herten toevvensche, Den goeden God ghelieve V E. daer inne by te zyn, met soodanige genade ende hulpe als zyne Heylige vvysheyt achtet V E. van noden te zyn. Hier mede eyndende blyft altesamen hertelyck gegroet, ende dien milden, goedertieren, ende barmhertigen God, bevolen, Amen.

Actum in Amsterdam den 20. Meert

Anno 1659