Logo DBNL
Hedensdaegse Venus en Minerva of twist-gesprek tusschen die zelfde (1641)

Hedensdaegse Venus en Minerva of twist-gesprek tusschen die zelfde

(1641)–Daniel Joncktys–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Venvs.

 
NU houd' ik't eerst voor vast, 't gêen(c) Een van uwe Bende
 
Zig zelfs vermat; dat hy den ganschen dag kon enden
 
Met een gestaeg Gesprek, zelfs op de slegste stoff:
 
Nu gy onz heden geeft zoo goeden preuf daer of.
 
Maer even als dien Man niet van zijn Konst kan stoffen,
 
Die aen een kleynen voet een ruymer schoe laet sloffen;(d)
 
Zoo, hôop ik, zal alhier u boven-stofs Gesprek
 
Bevonnist worden voor een schadelijk gebrek.
 
Ik hebbe lang vertoeft, met opgetoge harssen;
 
Ik hebbe lipp, en tand de Tonge laten parssen,
 
In haren over-moed, tot zwijgen; t'wijl u re'e
 
Eens mocht ten eynde zijn: nu is haer snoer aen twee.
 
O! Goden, ik beken't, 't waer lang genoch gekeven,
 
Indien ik niet en wierd tot tegen-weer gedreven;
 
Indien het spits verwijt slegs mijn betroff alleen:
 
Maer nu raekt ook de smaet den Goden in't gemeen.
 
Want wenze zeyt, dat ik die maer alleen kan winnen,
 
Die vaek in ledigheyd verstomppen hare zinnen,
 
En smoren in den wijn; is dat geen klaer verwijt,
 
Dat gy een droncken hóóp, en leuy Gebroedzel zijt?
 
'T is kenbaer, hoe ik schôot, o! opper Donder-vader,
 
Mijn smartelooze vlam zelfs in u herten-ader;
 
Doen gy, uyt minne-tocht, u Juno hebt getrouwt:
 
Zoo nu haer rede klemt, ziet watje wezen zoud.
 
Denkt vry datz' u all t'zaem in't aenzigt dit verwijt vrijft;
 
Alzoo 'k hier schaers een zie, die voor mijn Kracht bevrijd blijft.
 
Wie van u isser die niet, d'een of d'ander tijd,
 
In dit of dat gewaad, heeft dêez' of die gevrijt?
 
Wy weten't alle wie, voor Daphnes gulde haren,
 
Zijn grage vingers kreeg vol groene Lauwer-bla'eren;
 
Wie, voor Syringâs lijf, zijnn arm vol Pijppen vandt;
 
Wie door de zoete vlam van Herse heeft gebrandt.
 
'T is noch in vers geheug, hoe Iö, met de Koeyen,
 
Tot Argus onder-gang, in't open veld most loeyen:
 
Waerom den gulden Beyr aen onzen Hemel pronkt:
 
Wie by Alcmêen aen een dry dagen heeft geronkt.
 
Wy weten wien ik hebb hervormt, door mijne Vieren,
 
Om 't zoete Eol's Kind, en om Eurôp, in Stieren:
 
Wie, om Leucothöe, een rimp'lig aenzigt nam:
 
Wie, om Egina, kôoz het spookzel van een Vlamm.
 
Het heugt onz wie de minn van Leda heeft genoten:
 
Wien dat Antiopa gaf spitze Satyrs koten:
 
Wie, als een gulden drop, in Dana's leger quam:
 
Wie, om Bisalpis liefd', nam 't wezen van een Ram:
 
Wie, om de zoette min van Ceres, en Meduse,
 
Zijn goddelijke ziell liet in een Peerd verhuzen:
 
Wie by Melantho sliep, in schijn van een Delphijn:
 
Wie by Etigone, in toon van zoetten Wijn.
 
Zoo dat onz Momus zelfs (dien ik, in deze Zale,
 
All dit, met beter glantz, hebb somtijds zien verhalen)
 
Niet weynig was beducht, dat dezen Minne-tocht
 
Den Goden, nu of dan, eens qualijk locken mocht.
 
En dat wel licht den Stier een dood-keus konde krijgen;
 
Of ergens in een strik de Zwane neder-zijgen;
 
Of, zoo den gulden drop viel in een's Goud-smits vuyst,
 
Dat onzen God mocht tot eenn Keten zijn herknuyst.
 
Laet vry Diana 't Wild geheele dagen jagen;
 
Z'en zal haer vluggen voet de Minne niet ontdragen.
 
Endymion, wien zy, ten wet-steen van haer lust,
 
Eenn dieppen slaep toe-zondt, leyt heden noch in rust.
 
'T gêen gy te los uyt-relt van uwe Zang-godinnen,
 
Dat noyt mijn Minne-kracht beheerscht heeft hare zinnen;
 
Is onz te wel bekent. en, of gy waerheyd spraekt!
 
Adonis was zoo niet ten droeven val geraekt.(e)
 
Schoon datz' aen niemand zijn in Huwelijk verbonden,
 
Geeft dat een klaer bewijs van zuyv're harte-gronden?
 
Misschien, om dat zy met geen Erf-goed zijn bedocht,(f)
 
Als slegs met Harp en Fleut, heeft niemand haer verzocht.
 
Zelfs van U Minne-vlucht en valt niet veel te spreken.
 
Dat gy Pallantem hebt, om zijn geweld, door-steken,(g)
 
En met uw's Vaders vel u borst-geweer bekleedt;
 
Ik twijffel, ofmen dat ten rechten kuysheyd heet.
 
Had u, in 's Vaders plaets, misschien, een Wel-bekende,
 
En, voor een grijzen baerd en uyt-geteerde lenden,
 
Een sterk-gespierden Mars, gelijkj'em noemt, verzocht,
 
Wie twijffelt, of gy had zijn bede bet bedocht?
 
Of zoo gy uyt het breyn zijt van Jupijn geboren,
 
Wat wonder, zoo de Minn u niet en kan bekoren?
 
Alzoo gy door dat deel, als wy, niet zijt gemaekt,
 
Dat van de minne-lust werdt alder-lichst geraekt.
 
Zoo dat gy't dan uw Tucht niet toe en hebt te dichten,
 
Indien gy schôot-vry blijft voor mijne Minne-schichten.
 
Dit leert onz u Gevolg, een volk van vleesch, en bloed,
 
Dat mijne Minne-vlam, als Naphthe 't vier, ontmoett.(h)
 
Want dat gy u Geslacht wilt van mijn Kracht verschoonen,
 
Daer van kan't rijf gebruyk het tegen-deel betoonen:
 
Want zelfs die onder haer de wijste willen zijn,
 
Gevoellen alder-ligst mijn minnelijke pijn.(i)
 
Ziet(k) 't Stoiks streng Geslacht, wie is 't die van haer allen
 
Zijn rimppels niet ontfouwt, zijn wink-brauw niet laet vallen,
 
En zijnen langen baerd niet aen een zy en schortt,
 
Als hem, onmijdelijk, mijn' Zucht werdt ingestortt?
 
En schoon hy 't wijz gelaet niet licht en kon verzetten,
 
Zal dat aen't kitt'lig hart de Minne-vreugd beletten?
 
Dat tuygt de uyt-komst best, en mennig schoone Vrucht,
 
Aen 't licht gekomen door haer wel-beharte zucht.
 
Ziet 't streng en strijdbaer volk van't oud-beromde Romen;
 
Dat daer ook mijn gezeg alom heeft stand genomen,
 
En ik hen niet en ben onaengenaem geweezt,
 
Betuygt haer yver-zucht tot Florâs Vreugde-feest.
 
Dit is nu 't leuy Gebroed, dat voor mijn Kracht moet beven;
 
Waer onder d'eerste plaets den Goden werdt gegeven:
 
En onder hen, den Held die alle Monsters won,(l)
 
Dan doch met Omphale, op mijn gebieden, spon.
 
Dêez wijd-verspreyde Kracht en kost gy niet ontkennen:
 
Dies zocht gy, met eenn keer, mijn uyt het spoor te mennen.
 
Quansuys, Mijn kracht ging wijd; maer over 't slegste Stof:
 
D'uw niet zoo veer; dan doch by 't Puyk in 's werelds hof.
 
O! Goden, wiens gezicht het alles koomt t'aenschouwen;
 
Kan noch u milte-jeukt den mond van lacchen houwen?
 
Of maekt u haer's Gevolgs te-recht ontelbaer tal
 
Beducht, dat hen d' Olymp te enge vallen zal?
 
Want als een dicken Zwerm om-zwiert de Bye-holen,
 
Zoo krielt het over-all in uwe Hooge Scholen:
 
Waer licht een Ezels-kop (is maer de beurs gespekt)
 
Zijn lange Ooren-lel werdt met de Muts bedekt.
 
Zoo dat gy schaers zoo licht een dansser by de Franssen,
 
Een Boots-man by den Zeeuw, eenn droncker by de Hanssen,
 
En by d'Italiaen zult een jaloerschen zien,
 
Als wy nu over-al doen u gehulde Lie'n
 
Den grootsten hôôp van dien is, die u zwaerste zaken,
 
Het leven van den Mensch, te sluymerig bewaken:
 
Zoo dat ik somwijl peys, of ook 't getal dat Lijdt
 
Den al te-ruymen rey der Artzen over-schrijdt.(m)
 
Uyt dit verheven Puyk wil noch het Puykje wezen,
 
Die in des Druckers stoep haer namen laten lezen:
 
En 't Puyk van't Opper-puyk, die, tot haer mal geschrift,
 
Verzieren in haer geest een Goddelijke drift.(n)
 
Nu maekt dit Hemels vier van yder mensch een Schrijver;
 
Zoo wijd is 't uyt-gespreyt. ik ducht een Ezel-drijver,(o)
 
Een rouwen Wagenaer zal noch, in kort verloop,
 
Voor stok en zweep, een penn gaen voeren, met den hoop.
 
Me ziet nu in den Krijg naw zoo veel dooden vallen,
 
Als wijder van den Krijg, met laffen stijl, zien rallen:(p)
 
Me ziet een regen-buy schaers zoo veel Duyvels-brood
 
Verwecken, als eenn dag schudt Boecken in onz schoot.(q)
 
Indien nu dit Getal het Puyk is van de menschen,
 
Gelijk gy zegt, waer toe dan 't hertelijk herwenschen,
 
Om 's Werelds slimmen loop eenmael te zien herstelt?
 
Of waer zal 't slegste Stof, en Uyt-schot zijn getelt?
 
Geeft dit het wezen aen haer meerder-waerdigheden,
 
Dat eenige van haer, met(r) op-gepronkte reden,
 
Onz hart af-schricken van de wegen vol gevaers;
 
En op den Deugden-lof verwriggelen den aers?
 
Eylaes! zoo wy, op 't nauwst, dit Volkje wilden ziften,
 
Wat vondt m' een onderscheyd in Leven, en in Schriften!
 
Hy, prijst met vollen loop d'af-schoub're arremoe;
 
En grijpt, en nijpt, en trekt de hand krom na hem toe.
 
Hy, heeft zijn Penn gescherpt ten lof van d'Echte Trouwe;
 
En schendt, uyt slimme drift, zijn's Even-uaestens Vrouwe.
 
Hy, schrijft een lang gesprek van dronckenschaps venijn;
 
En smoort by-na zijn Ziell, en Lichaem in den wijn.
 
Hy, heeft gelijk eenn zak vol schatten van gezondheyd;
 
En geen die dachelijks, ten qualen, grover grond leyt:
 
Zoo dat, schoon hy de vrucht der Over-daden laekt
 
Geen mensch den trap nochtans zijn's Gulzigheyds beraekt.
 
Hy, tracht de yd'le eer des werelds te verachten;
 
En zoekt, zelfs door dat doen, die eere te betrachten.
 
Want was dit 't doel-wit niet daer 't jeuk'rig hart op ziet,
 
Zijn zuchtig Boek en droeg zijnn Naem op't voor-hoofd niet.
 
Hy, prijst den waerden stand van 't lever na dit leven;
 
En niemand koomt zoo zeer voor 't bleeke Spook te beven.
 
Hy, heft de Wijsheyd hoog; en daer hy meest van sprêekt,
 
Is juyst het gene dat hem alder-meest ontbrêekt.
 
Hy, wêet den land-grond, hoe krom-hoekig, af-te-meten;
 
En 's levens middel-maet heeft 't kromme breyn vergeten.
 
Hy, trekt een aerdig rond, een schuyn' en rechte lijn;
 
Maer staet bekaeyt voor 't gêen' in't leven recht moet zijn.
 
Hy, schrijft voor tegen-spoed een troostelijke rede;
 
Maer treft hem zelfs het lot, zijn rede grijpt geen stede:
 
Zy hebben in uw Schôol het zeggen wel geleerd;
 
Maer koomt het ongeval, het zeggen haest verkeert.
 
Zoo dat ik hier een deel van mijn Gevolg moet prijzen,
 
Dat in haer tegen-lot noyt rouwe zal bewijzen:
 
Want schoon het in een wêek zes Blauwe-schenen telt,
 
'T gemoed is door dien stoot in't minsten niet ontstelt.
 
Zy hebben ook geen stof, als wel de uw, tot klagen:
 
Want wie zijn minder vrijt werdt zelden af-gestagen:
 
En wie zijn waerder zoekt, schoon hy niet op en doet,
 
Hy lijdt maer juyste straf van zijn verwaent gemoed.
 
Maer zien wy op den loop van d' Hedens-daegse tijden;
 
U Volk (o! ramp) staet dit, onmijdelijk, te lijden;
 
Dat, door verkeerde zucht der aerdsche Goden, 't schuym
 
Meest boven drijft, en krijgt de handen vol, en ruym.
 
Dit geeft hen ware stof tot quijnend ongenoegen:
 
Zoo dat, schoon zig haer stem wêet na de maet te voegen,
 
Hier houdt de Konst geen maet; hier perst den slimmen hoon,
 
Uyt haer gepijnde borst, een klaechelijken toon.
 
Een ander roert, ten prijs van lijdzaemheyd, zijn Penne;
 
En 't gêen' hy meeft beschrijft kan hy zig minst gewennen.
 
Ia 't wreveligst van(s) all zijn door-gaens die geweest,
 
Die vol zijn door den waen van God-begaefden Geest,
 
Byzonder zoo dien Geest van yemand werdt gesteken,
 
Of ongelijk gevergt: dan ziet m' haer slimste streken,
 
Bedekt met loozen rijm. 't schijnt dat haer penn(t) best vloeyt,
 
Wanneer haer hart is eerst met schaed', of smaet gemoeyt.
 
(v) Hy, zoo de Vader hem zijn Kind vertoeft te geven;
 
Drijft Vader, en het Kind tot Beulen van haer leven.
 
(x) Hy, zoo zijnn snavel maer te krom geschilderd wordt;
 
Maekt dat den Schilder aen een strop zijn gorgel gordt.
 
Al wat zijn penne kladt moet smartelijken bijten;(y)
 
En viel het anders uyt, hy zou't zig zelfs verwijten.
 
Dit's 't volk dat hoedend(z) hóy aen hare horens draegt;
 
Dat niemant heeft getergt, of heeft het na beklaegt.
 
Zoo dat zelfs voor haer pen de aerdsche Goon beducht staen,
 
Die in't bewust gemoed aen eenig quaet bevrucht gaen:
 
Haer treft zijn pen-gekef meer dan den Helschen Hond:
 
Dies werpt m' een(a) vette sop den Lincker in den mond.
 
Dan 't koomt haer all-te-zaem juyst niet zoo wel te lucken:
 
Dies zietme 't spitze breyn nu in den zee-golf drucken;(b)
 
Nu, dat hy door de vlamm tot asschen werdt gemaekt;(c)
 
Nu, dat hy in zijn(d) beurs wel diep werdt aengeraekt.
 
Maer handelt, zoo 't lust, zijn Geld-beurs, en Papieren;
 
Vernielt zijn bijtend rijm, met openbare vieren;(e)
 
Stroyt d'asse in den Rhijn; elk stof krijgt licht eenn bek,(f)
 
En roept, met 't Vorschen-tal, te meer haer Brekekek.
 
Door-vlijmtmen d'aessem-goot, en volle gorgel-a'eren
 
Van Hydrus, 't stralend bloed zal flux we'er koppen baren.
 
Zoo is't met dit Gebroed: besnoeytm' haer heeten tocht,
 
Gy krijgt een volle dracht van vinniger Gedrocht.
 
Een ander stoot hem aen dit bijtend Fout-berallen;
 
En laet zijn laffe penn in tegen-seylen vallen:
 
'T is suycker wat hy schrijft, en honig wat hy kladt;
 
Zelfs daer het noodig dient ontbreekt een galle-spat.
 
Hy is van dat getal, die met de Wolven huyllen,
 
En maken, om eenn brók, zelfs van de Musen Muylen,
 
Of Ezelfs, alsze zijn. haer pen gelijkt de snaer,
 
Die zoet in't oyr, om geld, klinkt door den Vedelaer.
 
Want koomt zijn zachte vêer een Koning aen-te-roeren,
 
Hy zal hem tot den Throon der Opper-goden voeren:
 
Schoon dat zijn Daden-dracht de wereld vult met stank;
 
En nutter scheen geleyt aen Plutôs voette-bank.
 
Prijst hy een Oorlogs-man, Achil, noch Hector mogen
 
Niet tegens hem; hy schijnt een blixem, in de ógen
 
Zijn's Vyands: schoon zijn Daad toont dat hy is, te recht,
 
Als Xerxes, 't lesten in, en 't eersten uyt 't Gevecht.
 
En niettemin den Haes spreyt, als een Pauw, zijn pennen;
 
En gaet den leugen-lof voor waren roem erkennen.
 
Ia, 't verre Na-zaet zelfs, door 't vleyend Schrift verleydt,(g)
 
Erkent zijn's grafs verdek voor ouwe hayligheyd.
 
Hy, ziet dit pluym-gestreel den Vleyer wel gelucken;
 
En laet daeromm den Lof van heele Steden drucken;
 
Waer in hy hoogst verheft nu dit, nu dat Gestacht;
 
Daer hy de vetste gunst, zijn's oordeels, van verwachtt.
 
Hy, kent, tot eygen Stof, te krank zijn korte vlerken;
 
Vertaelt, uyt vleyens lust, daerom een's anders Wercken:
 
Waer hy, op't eerste blad, een dicken Eer-naem stelt,
 
En zijn's Bescher-heers deugd vry boven maten melt.
 
'T gaet met dêez Vleyers pen somwijl zoo veer in't malle,
 
Dat 't den Geprezen zelfs koomt qualijk te gevallen.
 
Gy, Aristobule, wêet hoe het u bequam,(h)
 
Doen Alexanders daad bene'en uw woorden quam.
 
Een ander stuyrt zijn pen om Ned'righeyd te prijzen;
 
En van zijn hoovaerdy koomt yder mensch te yzen.
 
Zijn kleed, en wezen lijkt wel eenigsints zijn schrift;
 
Maer 't zuchtig hart is vol van opgeblaze drift.(i)
 
Hy wil, quansuys, hem met de wereld niet bemoeyen;
 
En poogt de wereld na zijn eygen leest te schoeyen.
 
Door-ziet den heelen hóóp; waer wat geleerdheyds schuylt,
 
Daer staet de grootze borst van hoovaerd uyt-gepuylt.
 
Niet een uyt 't ruym getal die hem de minst zal wanen:
 
Haer vale Ganzen zijn te recht spier-witte Zwanen:
 
Elk is de(k) wijst' van all, en meest met geest vervult:
 
Zoo dat gy eer eenn God, dan mensch uyt-vinden zult.(l)
 
Daer was een kleyn getal, wel eer, van zeven Wijzen,
 
Wie zal onz, onder haer, nu zoo veel zotten wijzen?
 
Wie is't, die zoo vervreemt van eygen-wijsheyd leeft,
 
Die niet, voor zijne deugd, Narcissus spiegel heeft?
 
Indien ik onder haer mijn's schoonheyds loon liet vallen,
 
Met 't op-schrift, Geeft het fruyt den wijsten van haer allen:
 
Niet een, uyt't ruym getal, die niet, door eygen waen,
 
Zou achten, dat aen hem de gifte waer gedaen.
 
Dit kan een wacker oog, ten eersten op-slag, mercken,(m)
 
By-na in yder blad van haer geschreve Wercken;
 
Waer zy, om boven all voor wijs erkent te zijn,
 
De vrucht een's anders breyn ontdoen door reden-schijn.
 
Hy, waent zijn's wijsheyds glantz zal dies te klaerder stralen,
 
Zoo hy zijn wijzer koomt met laster te behalen;
 
Dat dit een helder blijk geeft van zijn kloek verstand,
 
Zoo hy den Arend zelfs toont dat hy is getandt.
 
Indien, na lang geterg, hem antwoord werdt geschreven,
 
Die eer, zoo hyze keurt, is voor geen schat te geven:
 
'T gemeene Schrijvers-rot is nu voor hem te slecht;
 
'T moet puyk zijn daer zijn penn wil tegen in't gevecht.
 
Seleucus steld' eertijds all' oorlogs-macht bezijden;(n)
 
Kôoz den Romeyn alleen, als waerd met hem te strijden:
 
Hy, voelt voor zijne penn in geene dingen klem:
 
Zelfs(o) Alexanders deugd is te gering voor hem.
 
Hy, wêet een ander padt, om hoog geacht te wezen;
 
En 't is, Indien hy van Geleerde werdt geprezen.
 
Daer toe heeft 't moedig breyn eenn goeden vond bedacht,
 
Om wien een vroed gemoed niet zonder reden lacht.
 
Waer een Geleerde schuylt, in wij'e werelds hoecken,
 
Dien gaet hy door eenn brief, vol zacht gevley, bezoecken;
 
Het eynd' en het begin, van zijn gekozen stof,
 
Bestaet in hoogen roem, en op-gepoften lof.(p)
 
De man, wiens hart dien lof al mede koomt te raken,
 
Beschêert den anderen eenn rok van't eyge laken;
 
En, schoon hy nimmermeer zijn naem te voren las,
 
Betaelt hem met de munt die hem gezonden was.
 
Hier is het wit geraekt. me gaet den brief ontvouwen;
 
Eenn om-slag is te week om hem by een te houwen;
 
Zoo dikwils moet hy uyt, en weder in den zak:
 
Waer toe hem t' geener tijd gelegentheyd ontbrak.
 
Want schoonder niemants breyn den inhoud kan behalen,
 
Hy zal hem, t' zijner eer, al vry wat ruym vertalen:
 
Somwijlen draegt hy hem zelfs by de Vrouwen om;
 
En werdt zijn eygen tromp van af-getroonden rom.
 
Het sluymerend Gemeen, dat niet en wêet waer 't vast is,
 
Besluyt hier uyt, dat hy wel vry een wijze gast is;
 
Alzoo nu zulcken man, dan zelfs een Cardinael
 
Van zijne deugden doet zoo loffelijk verhael.
 
Wien jeukt de Milte niet, die op all' 't roemend rallen,
 
Dat d'een aen d'ander doet, somwijl zijn oog laet vallen:
 
Niet dat een's anders deugd zijn hart zulx waerdig achtt:
 
Maer dat, om 't voor-gekrouw, zijn schurft een krouwer wacht.
 
Werdt hy juyst na zijnn zin, dat is, te hoog geprezen,
 
Wat koomt een kittel-vreugd in't grootze hart gerezen!
 
Al wat die penne schrijft is vol van godd'lijkheyd;
 
Maer dat byzonderlijk daer zijnen lof in leyt.(q)
 
Indien zijn eygen penn iets koomt in't wit te kladden,
 
Zoo gy't (schoon't dienstig schijnt ten doem van Rat, en Padden
 
Ten hemel niet en heft, en als voor God-spraek houdt,
 
Weg, naer Anticyran; uw harssens zijn verkout.(r)
 
Wilt gy't, na zijn waerdy, schimp-schietende misprijzen,
 
Gy doet een(s) razerny in zijne zinnen rijzen:
 
Maer zegt hem, dat zijnn stijl, in deugd, heeft geen gelijk;
 
De overtolligheyd zijn's vreugds maekt hem een lijk.(t)
 
Een ander scherpt zijn schacht, om't stelen af-te-schricken.
 
Maer zoo den(v) rócken-roof staet niet zoo zwaer te wicken,
 
Dan datm' een's anders werk ter Persse doet, voor 't zijn,
 
Wat zal 't van hem, en meest van alle Schrijvers, zijn?
 
Want zoo het zonnen-oog niet nieus en koomt t' aenschouwen,
 
Waer uyt werdt 't groot getal der Boecken dan gebrouwen,
 
Dat nu de kassen propt, ja zelver het gemak;
 
Indien haer toysel niet vol dievery en stak?
 
Door-snuffelt, als ter loops, haer huyverige blaeren;
 
Neemt weg 't gêen zy, ter sluyk, uyt andere vergaeren,
 
Met 't gêenmen, als bekent, flauw aengewezen ziet,
 
'T is niet dan wit papier het gêender over-schiet.(x)
 
'T gêen van den ouden tijd allom is uyt-gespogen,
 
Werdt van het na-gebroed te gerig ingezogen,
 
En onder een vermengt, tot meer verscheydenheyd,
 
Dan uyt d'Aptekers-kas oyt drancken zijn bereydt.
 
'T Romeynsche volk, wel eer, heeft alle Ste'en benomen
 
Haer pronk, ten toysel van haer ongelegen Romen:
 
Zoo schuymen dêez den room van ander-luy verstand,
 
En mesten door dat vet haer schralen regel-trant.(y)
 
Waer toe noch wij'er loop, om van u Puyk te spreken?
 
Dit 's 't all: de penn is goed, maer by de daed blijft 't steken;
 
'T zijn Santen in den schijn: dan trekt dien(z) rók eens uyt,
 
Dat deugdelijk verdek vermomt wel licht een Guyt.
 
Wt 't gêen dan is gezeyt mag werden af-genomen
 
Wat uyt-schot, door mijn kracht, in mijn gebied moet komen;
 
En wat voor puyk het is dat u gezeg beheert.
 
'T is tijd nu dat mijn re'e tot 't overig zig keert.
 
Gy zegt, ten krak mijn's krachts, dat meest mijn scherpste pijlen,
 
Daer ik de Minn door wek, de Munt-godin moet vijllen.
 
Dan ziet de zaek recht in; haer goddelijke kracht
 
Gaet niet zoo wijd, als gy't, ten eersten op-slag, achtt.
 
De meesten die haer aen mijn minne-vreugd verbinden,
 
Zijn, die een jeugdig bloed in hare a'eren vinden:
 
En dêez zijn door een lonk, of kronckelijge vlecht
 
Veel lichter, dan door 't goud, aen 't minnen vast-gehechtt:
 
Die lieven om een lach, en glibber oog-gewemel;
 
En laten dêez Godin in haer vergulden hemel.
 
Maer dat haer 't huwelijk somwijlen niet vereent,
 
Is, dat zy 't goude hart der Ouderen versteent.
 
Want schoon gy zelver quaemt, met all uw Zang-godinnen,
 
En spraekt voor u Gevolg, op dêez waer niet te winnen:
 
U konstig tong-gevly bleef hier geheel verachtt,
 
'T en waer gy, met de konst, eenn stijven buydel bracht.
 
Hy, wil 't verliefde Kind haer lieven Vriend onthouwen.
 
Waerom? Het houwlijks-goed past wonder wel by 't trouwen;
 
En dat en past hem niet: 't is dies om niet gepreekt;
 
Daer kan, daer wil niet uyt, voor dat den Spaer-pot breekt.(a)
 
Zoo onderdies het Kind, door trouwens-trek verwonnen,
 
Heeft, zonder zijnen last, haer huwelijk begonnen;
 
'T valt op zijn rechter zy: hier hoeft de beurs niet op:
 
Me geeft hen, boven dien, met schelden licht den schop.
 
Hy, heeft een eenig Zoon, wiens jeugdig hart en zinnen
 
Rozettes marmer-beeld, voor 't eerst, heeft leeren minnen;
 
Haer lichaem en haer ziell, met vollen glants begaeft,
 
Maekt dat den Jongeling na hare gunste draeft.
 
Maer hy, die lichter is door 't goud-geblik te locken,(b)
 
Dan door het goud-geel hair, of blonde kronckel-locken,
 
Drijft, door te harden prang, die liefd' uyt zijn gemoed.
 
Waerom? om dat Rozett geringer is gegoed.
 
Hy moet, al doet hy 't noo, hy moet Moer Trijnens lieven;
 
Die heeft Contant in kas, met ruyme Rente-brieven:
 
Haer broe'r is, door den Beul, onlangs gerocht in't gracht;
 
Zoo datze nu alleen dat vette erf-deel wacht.
 
'T is waer, haer Vader is van ongeneucht gestorven,
 
Om dat hy had een plaets in't schip Reyn-uyt verworven,
 
Te weynig met zijnn will: maer Moertjen heeft 't hervat,
 
En uyt der Armen bloed geperst een goeden schat.
 
De Meyt, schoon zy te na geweezt heeft aen den meulen,
 
En dat van haer somwijl vier zinnen loopen speulen,
 
Wiens spoor de vijsde volgt, schoon zy een Aep gelijkt,
 
'T is niet, zoo maer door haer de Zoon mag zijn verrijkt.
 
Waer toe een lang verhael om, tegens 't mede-wercken
 
Des Munt-godins, mijn macht met reden te verstercken;
 
Daer zy de zenuw is van u geleerde Bend;
 
Wiens deugd alleen door haer het wezen krijgt, en endt?
 
Want waer de kiste lijdt van 't schimm'lig broecke-laken,
 
Daer zietmen 't breyn in ongemeene wijsheyd blaken:(c)
 
Zijn Na-zaet zelver erft zijn deugden, met zijn goed;(d)
 
Schoon dat een Uyls-kop heeft een Huyben voort-gebroedt.
 
Kan een uyt dezen hoop juyst zonder staemm'len spreken,
 
Kan hy een spreuk vijf, zes, in't Rooms, de beenen breken,
 
Demosthenes die spreekt; zijn tong is boven wensch;
 
Het is de stem een's Gods, en van geen sterff'lijk Mensch.
 
Zoo zijn geperste penn somwijl yets koomt te baren,
 
En een verminkten trant slaet op Apollôs snaren;
 
Ovidt zoeten stijl, Virgili deftigheyd
 
Werdt onder de waerdy van zijn Gedicht geleyt.
 
Maer zoo Homerus koomt, met zijn gescheurde kleeren,
 
Men sal hem hooger niet dan voor(e) uyt-zinnig eeren.
 
Splijt vry uw(f) penn aen tween, 't is wind wat gy bedrijft,
 
Die, in een lage hut, verheve Rijmen schrijft.
 
Roert haer een wijze tong; die van de Munt-godinne
 
Noyt minzaem waer belonkt, het schort hem in de zinnen;
 
Zijn rede werdt gehoort (o! schadelijk gebrek)
 
Met op-geschorten neus, en om-gedrayden nek.(g)
 
O! domme, die de deugd schatt na de schoone veren;
 
De wijsheyd, na den buyl; geleerdheyd, na de kleeren!(h)
 
O! slimmen werelds-treyn, daer zelfs een Wijzer doet
 
Aen d'Ezels, om haer Kap, een onverdienden groet!
 
Gy daelt nu, van mijn Macht, op mijn Noodzaeklijkheden;
 
Die gy, ten deelen, lijdt. maer toont, door dwarsse reden,
 
Dat uw's Geleerdheyds vrucht, die gy den mensche geeft,
 
Wel ruym zoo noodig is, als dat den mensche leeft.
 
O! Goden, leent doch 't oyr; en zoo 'k, op vaste gronden,
 
Niet aen-wijz, datze meest onnoodig is bevonden,
 
Ja zelver schadelijk, zoo voor 't Gemeene-best,
 
Als voor haer eygen zelfs, zoo keurt my voor de lest.
 
Zien w' eerst op haer die na de Gods-geleerdheyd trachten,
 
Wat vrucht staet onz van haer geleerdheyd doch te wachten?
 
Wat, dan een twijffel-moed, die tend're harten rijt?
 
Wat, dan een droeve scheur, die heele Landen splijt?
 
Want waer geleerdheyds gist koomt wercken in dêez zinnen,
 
Daer moet m' een nieuwe Sect na-volgen, of verzinnen:(i)
 
Me strijdt met vier, en zwaerd voor 't breyn-ziek onver-stand;
 
Me steekter, by gevolg, na 't hart van 't Vader-land.
 
Want 't kittelig Gemeen, uyt een te dommen yver,
 
Dult in Gods-dienstigheyd; elk volgt zijnn heeten drijver;
 
En wêert zijn Tegen-sect, met een verbittert hert:
 
Waer door een stijven steun den Staet onttrocken werdt.(k)
 
Me zietz' aen weder-zy in grooter ernst vergaren;
 
Me wierookt, als om 't meest, op nieu-geboud' Autaren:
 
Maer ('t nijdige bedrijf port mijn tot dit verwijt)
 
Niet t' onzer eer' zoo zeer, als tot elkanders spijt.
 
Wy rochten 't rechte wit van hare God-geleerdheyd,
 
Bleef zy by 't richten van des boozen mensch's verkeertheyd;
 
Wêez zy alleen den weg, zoo met de daad, als't woord,
 
Die tot de zachte rust der vrome Ziellen hoort.
 
Maer nu, of 't weynigh waer aen deze rust te raken,
 
Door-zoektmen zelfs wat wy in onzen Hemel maken:(l)
 
Het gêen', in diep geheim, by onz begraven leyt,(m)
 
Werdt van haer stout gezigt te gretig na-begreyt.
 
Hy, neemt onz ampt ter hand; maekt los, die zijn gebonden;
 
Bindt, die 't zijn harte lust; quijt doodelijke zonden;
 
Her-roept Traiani ziell ter Hellen uyt; en doet
 
Dat yder, die 't hem lust, werdt voor een Sant begroett.
 
Hy, wêet een bete broods, (o! goddelijke zake)
 
Slegs met een woord vijf, zes, tot eenen God te maken;
 
En twijffelt, of het ook onz mogentheyd vermag,
 
Om meer gelijke Goon te brengen aen den dag.
 
Hy, wêet het jaer, en stond, als op zijnn duym, te tellen,
 
Wanneer het Aerden-rond zal worden tot een Helle.
 
Hy, wêet uyt wien, en uyt hoe veel 't getal bestaet,
 
Dat zal begiftight zijn met God-gelijcken staet.
 
Hy, vraegt zijn herssens af, wat dat de Goden maekten,
 
Eer dat de Hemelen, en Aerd in wezen raekten;
 
Waer haer verblijf-plaets was; waerom juyst op dien stond,
 
En eerder niet, van haer de Wereld is gegrondt.
 
Hy, vorscht dit na, waerom de droeve zonde-qualen
 
Te zamen over goed', en quade Menschen dalen;
 
Waerom den vromen Rey werdt meesten tijd verdrukt;
 
Waerom 't het Boeven-rot meest al na wensch gelukt.
 
Hy, is't in onze macht het quaet allom te weren,
 
En 's menschens bars gemoed ter deugden te bekeeren,
 
Waerom dan over-al zoo dicht de ondeugd puylt;
 
En of ook zelfs in onz geen quaden wille schuylt.
 
'Tis duyzend-malen meer, daer dêez geleerde Bollen
 
Haer breyn, tot barstens toe, mé komen op-te-vollen;
 
En maken 't duyz'lig hoofd zoo boven-maten mat,
 
Of gy gewapent zelfs in hare harssens zat.
 
Hier moet m' een heelen dag van kijven, knibb'len, twisten:(n)
 
Elk heeft het rechte padt; niet een, van haer, oyt miste:
 
En hier uyt spruyt, het gêen noch mennig hart betreurt,
 
Als dat 't geheele Land in vreemde Secten scheurt.
 
Ziet haer geleerdheyd nu van dêez, die op de Rechten,
 
Ten dienste van haer beurs, de kromme zinnen rechten;
 
Wat geeft onz haer verstand? wat nut? wat vreugde-vrucht?
 
Wat? dat d'Onnoozelheyd haer droeven doem bezuchtt.
 
Want wijster eenn, uyt(o) all, die, zoo een rouwen Rijcken
 
Met d'Indiaensche kley zijn handen koomt bestrijcken,
 
Om hem in zijne zaek, hoe valsch, ten dienst te staen,
 
Zal zeggen, Ik en kan geen valsche wegen gaen.
 
Neen: is 't een quade zaek, hem isser aen gelegen,
 
Indien hy, op zijn zy, den Rechter kan bewegen:
 
'T gedijdt hem t' zijner eer; hy werdt'er door befaemt;
 
En daerom goed, en kloek, en wel-geleerd genaemt.
 
O! lasterlijken stand van een bedorve Eeuwe,
 
Daer hy die, met eenn trek, het Recht van Weez, en We'uwen
 
Tot onrecht keeren kan, en, om gewins will, keert,
 
Werdt met den deugden-naem van goed, en kloek ge-eert!
 
Wat is op heden dan de konst van Recht-geleerdheyd?
 
Wat, dan een slimme zucht tot d'opperste verkeertheyd?
 
Wat, dan een vloeyend lidt, dat 's Rechters oogen blindt;
 
En, na'et zijn zaek vereyscht, de Wetten vormt, en vindt?(p)
 
Hier achtm'em hoogst geleerd, die 't onbeschaemst kan twisten;(q)
 
Wiens breyn een Broed-zeug is van ongehoorde listen;
 
Die yder Wet, hoe klaer, doet twijff'len watze zeyt;
 
En met een gladde tong de waerheyd weder-leyt.
 
Koomt zig de kracht van't goud met zoo een breyn te voegen,
 
Wat browt dat mengel-moes een bitter ongenoegen!
 
Hoe dikwils werdt die konst van Muggen wel betreurt,
 
Wanneer een vetten Os dat Wetten-net verscheurt!
 
Hy, werdt hy toe-gerustt met dobbele pistolen,
 
Gevoelt zijn lip gerocht met radde auter-kolen;
 
Zijn vloeyend tong-gevly wint Tulli reden-vloed;
 
'T spits-vindig breyn verniett all wat Ulysses doet.
 
Hy, nu hy heeft gebracht 't Pleydoy ten halven wegen,
 
Heeft schierlijk in zijn tong de Popelsy gekregen;
 
De Klem is in de kaek. wat raed, in dit geval:
 
De gulde pleyster-pot is't die 't genezen zal.
 
Hy, heeft zijn rechter hand zoo veel niet, om te spreken,
 
Als wel zijn slincker doet, om 't spreken af-te-breken,
 
U zake loopt(r) gevaer; men wêet voor u geen raed;
 
Voor dat de milde hand, van nieus, ter burze gaet.
 
Zoo dat hy vreeder zelfs dan Charon is te achten:
 
Die laet zijn lecken Boot wel lichtelijk bevrachten;
 
En blijft vernoegt, als hem zijn vêer-geld is bestelt:
 
Maer hier moet mennig-werf den pleyt-loon zijn hertelt,
 
Hy, is zijn zaek te slecht, om 't vonnis af-te-wachten,
 
Zal (en't gelukt) naer een tien-jarig uyt-stel trachten,(s)
 
En langer noch; tot dat op 't lest d'Onnoozelheyd
 
Haer laetsten deuyt, ten stut haer's Rechts, heeft by-geleyt.
 
Wat kan een gladde tong, in deze konst, niet wercken,(t)
 
Als uw's geleerdheyds zap haer zenen koomt te stercken;
 
Byzonder daerze werdt door zoo een breyn beroert,
 
Dat, niet te deugdelijk, te gretig 't goud beloert!
 
Zy kan, 't is waer, de Deugd in grooten glantz doen blincken,
 
En Waerheyds heylzaem zog door 't oyr in't hart doen zincken:
 
Maer ('s werelds slimmen loop maekt dat ik't zeggen moet)
 
Tot ondeugds aen-gepreek gelijktze ruym zoo goed.(v)
 
Bestraft eens zulcken tong, die ongerechte zaken
 
Wêet tot gerechtigheyd, en 't zwart tot wit te maken;
 
Wat is het voor een tael die zy tot antwoord geeft?
 
Dat een gerechte zaek geen voor-spraek noodig heeft.(x)
 
Daer was wel licht, ten dienst des Volks, een(y) Man te vinden,
 
Die, slechtende 't Geschil, de harten zou verbinden,
 
Met zachte minzaemheyd; al liepmen niet te recht,
 
En, door een droef Appel, tradt in gestaeg gevecht:
 
Al spildeme geen tijd, geen vrienden, leven, have,
 
Om 't dorstig geld-hart van een Advocaet te laven;
 
Die, wetende waer door zijn kist best werdt gepropt,
 
Nu eja! Socrates, eja! Xantippe, ropt.
 
Hierom is dit gespuys, wel eer, van wijze Mannen,
 
Als schadelijk den Staet, uyt Stad en Land gebannen;(z)
 
Of aen den valschen strot, die 't Recht dik had verkracht,
 
Verhangen, en uyt 't tal der levende gebracht.(a)
 
Ja, ziende 't ongeval dat, door geleerde harssen
 
Verwekt, somwijl den Staet het harte koomt te parssen,
 
Is haer, en hem die u voor zijne Voedster houdt,
 
Het roer van't Al-gemeen te stuyren niet vertrout.(b)
 
Want meest die door de gist van u geleerdheyd zwellen,
 
Die willen, na haer breyn, de wetten wetten stellen;
 
Maer die door u vergif niet al-te-hoog en rijzt,
 
Rechtt, in eenvoudigheyd, na dat de wet hem wijzt.
 
Een hoofd dat zwanger gaet aen veelderhande zaken,
 
En op zijn eygen kracht wil het Gemeen bewaken,
 
Zoekt mennigmaels wat nieus te voeren in den Staet;
 
Waer door hy naderhand wel licht te gronde gaet.
 
Den Staet gelijkt den wijn; 't gêen zy van 't water trecken,
 
Zal zelden tot gevolg van meutig oproer strecken:(c)
 
Het tegen-deel daer van heeft d'uyt-koomst onz geleert,
 
Wanneer den Staet wierd van een lett'rig Hoofd beheert.(d)
 
Dan doch t'wijl nu hier van niet veel en valt te klagen,
 
Dat d'Ampten u Gevolg te rijf zijn op-gedragen;(e)
 
Zoo scheyden wy hier af: en zullen zien, Wat nut
 
De wereld uyt de konst van uwe Artzen putt.
 
Dat ook by dezen hóóp de hoog-geleerde zinnen
 
Geen dienst, maer schade doen, in geld en goed te winnen;
 
Dat z' ook den Krancken zelfs, tot lichting van haer pijn,
 
Geen voordeel aen en doen, zal nu bewezen zijn.
 
Voor eerst, als 't spreek-woord zeyt, en waerheyd doet vermonden,
 
Werdt op een dieppen grond een stillen vloed bevonden:
 
Een breyn wiens diep geheym gy heel en all bezitt
 
Houdt wonder in-getoomt den vloed van't driftig lid.
 
'T gemeen keurt hy te slecht, voor hem, om van te praten;
 
'T geheym zijn's konsts, denkt hy, en zal 't Gemeen niet vaten:
 
Hier staet 't geleerde hoofd berooft van tong, en spraek,
 
En maekt hem min een mensch gelijk, dan stommen staek.
 
Hy wikt, in zijn gemoed, met op-getoge zinnen,
 
Wat ongeval hem dreygt, wil hy de ziekt verwinnen
 
Op dien, of dezen voet. dit maekt den man bevreezt,
 
En dienstelijk bedut in zijn voor-zienden geeft.
 
Den Krancken loert hem aen, met zijn om-staende Magen;
 
Me krijgt, op d' eerste stond, in't duttend breyn mishagen:
 
Hoe schrander dat hy volgt de wetten van de konst,
 
Zijn' achtbaerheyd heeft uyt, te zaem met hare gonst.
 
Hy dwaelt, die zijn geluk wil uyt de waerheyd halen;(f)
 
Of uyt de zaken zelfs wachtt voor-spoeds helle stralen
 
Op zijn ramp-zalig hoofd. O! neen: u lot dat leyt,
 
Na dat de losse tong van't dom Gepeupel zeyt.
 
Om 't hart en tong van't Grauw tot hare winst te wecken,
 
Heeft 't ongeleerdst gespuys al veer de gauste trecken.(g)
 
'T schijnt dat haer poogen strekt, alleenig, om den schijn
 
Te krijgen by het volk, van 't gêenze 't minste zijn.
 
Hy, t'wijlder veel haer in't uyt-wendige vergapen,
 
Hangt aen zijnn y'elen romp al wat hy by kan schrapen:
 
Zijn Pronk-ring naest den duym past by zijn Arts-muts wel,
 
Die juyst strekt tot verdek van Midas ooren-lel.
 
Hy, wêet gelijk zijn les, by 't Krank-bedd, op-te-zeggen;
 
Geen kruym zijn's wetenschaps laet hy begraven leggen;
 
En haelt veel wonders uyt Hippocrates, Galêen,
 
Die noyt zijn oog, of hand beslagen heeft te leen.
 
Hy, schoon hy nimmer voet gezet heeft binnen Romen,
 
En laet niet dan Latijn van zijne lippen komen,
 
By 't rouwe Grauw; dat, met verwond ring op-gevult,
 
Roept, Wat heeft hy Latijns met lepelen gesmult!
 
Hy, wêet u uyt den wijn (tart u door-zultste Wijzen)
 
Zoo wel als uyt de piss, de Qualen aen-te-wijzen;
 
Of in den Urinael te thoonen, met bescheyt,
 
Waer 't klippig nieren-hol, waer 't koortzig harte leyt:
 
Hy ziet, door 't drabbig nat, of Kleysjen heeft ontfangen;
 
En wat voor hair het Kind zal om de ooren hangen:
 
Hy, dat de lever is geslagen om het hart;
 
Hy, dat de long en milt zijn onder-een verwart.
 
Hy, mengelt drank op drank; roert all d'Aptekers kassen;(h)
 
(Want wil het eene niet, misschien zal't ander passen)
 
Waer door Natuyrs bestuyr werdt mennig-maels mis-leydt:
 
En niet-te-min by 't Grauw hiet dit zorgvuldigheyd.
 
Hy, t'wijll zijn dom Gemoed 't gevaer niet kan bemercken,
 
Dat in de ziekte schuylt, tijdt ruyterlijk aen't wercken:(i)
 
Hier uyt volgt, dat hy vast in zijne schoenen gaet:
 
Alzoo hy voor geen ziekt, hoe zwaer, beteutert staet.
 
En 't lukt hem somtijds; als doen, in voor-lede tijden,
 
Vrouw Dwaesheyd, op d' Olymp, zou met de Wijsheyd strijden;
 
En met de Deugd, 't Geval. een yder was beducht,
 
Dat Dwaesheyd, en 't Geval haest kiezen zou de vlucht.
 
Maer 't vielder anders uyt. 't Geval dat, zonder ógen,
 
Quam, buyten achter-docht, geweldig aen-getogen,
 
Stak, zonder wetten, toe; en gaf een blinden steek,
 
In't harte van de Deugd; waer door de Deugd bezweek.
 
Vrouw Dwaesheyd, onbedacht van zin, deed van-gelijken;
 
Zoo dat in korten most de Wijsheyd voor haer wijcken:
 
Die van't gemeene Volk klax uyt-gelacchen wierd.
 
Waerom Vrouw Dwaesheyd noch de wereld meest bestiert.
 
Hy, wêet, door vrienden gunst, der steden dienst te krijgen:
 
Dit doet het dom Gemeen na zijne hulpe hijgen:
 
Hy is het Opper-puyk. want zoo het anders waer,
 
Hy was noyt uyt-gekipt, uyt een zoo ruymen Schaer.
 
Hy, wêet zijn wijzer uyt, en (ongehoorde dingen!)
 
Zig zelven in de gunst der(k) Grooten zelfs te dringen.
 
Waer op wêer-om het Grauw zijn oogen vallen laet:
 
Want een voor-zichtig Man zoekt van geen' Ezels raed.
 
Hy, wêet zijn Meden-artz met laster te behalen,
 
In't gêen dat over-schrijdt zijn's breyns te korte palen:
 
'T en schêelt zijn schalcke tong wat leugen datze dichtt,
 
Zoo hy, door 's Naestens val, mag werden op-gerichtt.
 
Hy, (schoon hy nimmermeer in't Neder-lands Athenen,
 
Daer gy te vinden zijt, u aeschijn is verschenen,)
 
Zendt vemand voor hem uyt, die vel in't aenzicht heeft;
 
Aen wien het dom Gemeen twee ruyme ooren geeft.
 
Die gaet hen dit gebrek wel zuyverlijk verschoonen;
 
Die wêet (misschien uyt 't gêen hy zelver zag) te toonen,
 
Hoe datm' in uwe School, in plaets van leeren, zuypt;
 
Of by een vuyle Snol te vierig onder kruypt:
 
Hoe datme daer, in ste'e van na uw Les te hooren,
 
Trachtt om elkanders hart, uyt moetwill, te deur-boren;
 
Hoe datmer door de stad, ten schrik der Burg'ren, krijt,
 
En met een kling de straet 't vier uyt de oogen smijt.
 
Maer dat Hy t'huys zijnn tijd, gelijk met Argus ógen,
 
Leerzamer heeft begluyrt. en 't schijnt niet al gelogen.
 
Want 't gêen u Schole noemt een zeven-jarig last,
 
Heeft hy, uyt eygen kracht, in(l) zeven maenden vast.
 
Om dit in't hart van't Grauw ontwijffelbaer te gronden,
 
Wêet hy tot tijd en stond ongrondelijke vonden:
 
Waer maer den buyk eens krimpt, schoon hy geen winden zendt,
 
Op d'ongebore lucht vindt hy zig daer ontrent.
 
Daer wêet zijn loozen aerd, met zonderlinge treken,
 
Hem, om zijn wetenschap, te wonder aen-te-preken.
 
Waer toe een lang gelem? hy helpt hem aen de lijn:
 
Want all wat zoo een zeyt en kan geen logen zijn.
 
Zeg op nu, waer 't hem nut zijn breyn-ziek hoofd te breken,
 
Met u, daer hy door dêez en diergelijke treken
 
Den naem, by 't waen-ziek Grauw, van Hoog-geleerde krijgt;
 
En u Geleerden zelfs, in gunst, te boven stijgt?
 
Geensins. Niet juyst alleen om gunst, en winst te stijven;
 
Maer ook om 't qualen-tal der Ziecken weg te drijven.
 
Alzoo den(m) in-druk zelfs van zijne wetenschap
 
Den pijnelijken mensch gedijdt tot heylzaem zap.
 
Om by het krancke Grauw zijn achtbaerheyd te stijven,
 
En waen van wetenschap 't Gemeen in't hart te schrijven,
 
(Die zelfs zijn Recipe in kracht te boven gaet)
 
Wêet zijn mis-lettert breyn, als 't blijkt, den besten raed.
 
Noch verder. Zoo doorgaens d'ervarentheyd de moeder
 
Is van voor-zigtigheyd; wie wenscht hem tot een hoeder
 
Zijn's lichaems, die doorgaens in ouwe boecken suft,
 
En vreezt een preuf te doen van zijn geleerd vernuft?
 
Neen, d'ongeleerde (die niet licht een boek zal maken,
 
Slegs op een twijffel-woord) tijdt zelver tot de zaken:
 
Van't onbekent gevaer werdt hy niet af-geleydt;
 
En door het rijf gebruyk krijgt hy voor-zigtigheyd.(n)
 
U wijs-hoofd steekt te lang in't wichtig reden-wicken;
 
Ja starr-oogt dik, of ook 't gestart hem toe zal knicken,
 
Eer hy de ziekt bestormt: en werdt zoo midd'ler tijd,
 
T'wijl hy 't genêes-uyr wachtt, de rechte heel-stond quijt.
 
Wat in't gemeen belangt de konst der Artzenijen;
 
Als ik op haer misbruyk de ooge-le'e laet glijen,
 
Ik twijffel of ook zelfs de ziekt, door haer geweld,
 
Of d'onvoorzigtigheyd des Artz, meer menschen velt.(o)
 
Want zoo des levens loop te recht is kort te achten,
 
Ten aen-zien van dêez(p) Konst; wat nut staet dan te wachten
 
Van haer, die met een sprong beklimmen dezen trap,
 
En zien den dremppel schaers van ware wetenschap?(q)
 
Wat dan, gelijkz' haer Konst in weynig dagen leeren,
 
Datz' ook de Zieken zoo ter aerde-waerts doen keeren;
 
En zenden, in een wêek, meer menschen na het graf,
 
Dan een geheelen herfst aen Themison oyt gaf.
 
Wel eer had yder ziekt, by d' oud' AEgyptenaren,
 
Haer(r) eygen Artz; zoo dat die d'oogen kon verklaren,
 
Hem met geen ander deel mocht moeyen. want haer docht,
 
Een was genoch voor een, om wel te zijn bewrocht.
 
Ja, daer m' eerst was gewoon, voor veelder-hande Qualen,
 
Van veelder-hande Goon hulp-middelen te halen,(s)
 
En niet van een alleen; daer werdt nu 't nieuw, en 't oud,
 
Van't ruyme Qualen-tal, 't Arcadisch Dier vertrout.
 
Nu werdt een Maent-gebroed zoo vaerdig d'Ezels ooren
 
Niet met de muts bedekt, me zal zijn zeggen hooren
 
Voor God-spraek; en zijn konst werdt onbedacht gebruykt,(t)
 
Schoon datter geen bedroch na zwaerder onheyl ruykt.
 
Hy, heeft eenn ruymen tijd in deze Konst versleten,
 
En efter zietmen hem zig hier, of daer vergeten.
 
Licht hangt de vuyle smet van dronckenschap hem aen;
 
Waer door of vuyl bejach, of dood-slag werdt begaen.
 
Want wie zijn zinnen smoort, wanneer hy dient te waken,
 
En zoo het uyr versloft, dat een gezont kon maken,
 
Heeft nu een moort begaen: schoon hem zijn Artz-naem geeft
 
Dat hy, onstraffelijk, de macht van dooden heeft.(v)
 
Hy, wetende dat dit gebrek meest heele dagen
 
Zijn duys'lig breyn bezit, heeft vonden om 't mis-hagen
 
Te steuten in het Grauw; en zeyt, dat zijn verstant
 
Krijgt door den dronk, ten dienst der Krancken, beter stant.
 
En 't schijnt niet al verziert; want 't scherpt hem zijn gevoellen,
 
Dat hy, zelfs door de mouw, den flauwen Pols voelt woellen:
 
'T geeft hem zorgvuldigheyd; zoo dat hy in den schoot
 
Zoekt, of ook daer den Pols geen spook geeft van de Dood.
 
Hy, vreezt hy dat de warmt zijn's Krancken mocht verdóven,
 
Zal aen een eenig lid een ame wijns verstoven;
 
Zoo dat dien domp, die hem te wonderlijk bekoort,
 
Wel licht zijn eygen breyn, en lichte geesten smoort.
 
Hy, tot den strot gevult, en wanckel op zijn schoncken,
 
Zwiert na den Ziecken toe; die ziet den Doctor droncken;
 
Vraegt dies d'Apteker af, eer hy den Drank gebruykt,
 
Of ook zijn Recipe niet na den wijn en ruykt.
 
Peyst, schoon het droncken hoofd de Konst al quam te raken,
 
Wat laeffenis daer uyt den krancken mensch kan smaken,
 
Die aen den Knecht, uyt een vertwijffelig gemoed,
 
Laet vragen, oft ook sluyt, het gêen den Meester doet.
 
Waent yemand zig als dan 't gevaer te meer ontnomen,
 
Wanneer hy, nevens d' eenn, een tweeden Artz laet komen,
 
Die tast de rede mis. neen, wie 't getal vergroot,
 
Wachtt uyt een's yders faut den last van nieuwen nood.
 
Hoe, zou een breeden baerd een kale kinn verzellen,
 
En, tot der Krancken hulp, geen' ander gronden stellen,
 
Dan daer zijn Jonger heeft de Heel-kunst op geleyt,
 
Het ging bene'e den trap van zijne achtbaerheyd.
 
Neen, schoon het noodig waer het gêender is begonnen,
 
De ziekt moet op dien voet in't minft niet zijn verwonnen.
 
Dit liegt hy, tot zijn winst, uyt een jaloerschen aert;(x)
 
En dat hy werdt gelooft geeft hem zijn bocken-baert.
 
Een Artz is mans genoch om Charon te bevrachten.
 
Den Kayzer Adriaen drêef dit tot deze klachten:
 
Dat door het groot getal van dit gemutst gespuys
 
Zijn ziel wierd weg-gerukt uyt haer bouvallig huys.
 
'T schijnt dat zy in de werld den mensch zijn toe-gezonden,
 
Ten droeven geessel van wel-eer bedreve zonden;(y)
 
Alzoo door haer verzuym, niet slegs alleen het Grauw,
 
Maer ook den Adel zelfs de wereld werdt te nauw.
 
Hôopt yemand dat den Artz, om dat hy, van de Magen,
 
Hem naest in bloed bestaet, te grooter zorg zal dragen;
 
Die heeft een(z) krancken steun: byzonder zoo zijn Erff
 
Een goede somm beloopt, en op den Artz besterf.
 
Indien hy, by geval, d' een ziekte komt te stillen,
 
Hy wekt een zwaerder op; en 't is, door't gierig villen,
 
De droeve Arremoe, die hy hen achter laet:(a)
 
'T is grijpt, terwijll het nijpt, al wat zijn tonge slaet.
 
'T en schêelt hem, zoo hy maer zijn y'ele schuyr mag vollen,
 
Of hy den Armen rooft haer wijd-vergaerde wolle,
 
In schijn van dienst te doen. O! schadelijk verraed,
 
Alwaer schijn-heyligheyd vermomt der Armen Wraet.
 
Is al den Artz na wensch, wie wêet d'Aptekers rancken,
 
Die gierigheyd haer leert, in't mengen van de drancken;
 
Nu met vermijtert stof; nu met haer qvid pro qvo?
 
En dat valt Opivm somwijl pro Apio.
 
Waer toe dan nu zig zelfs in dit gevaer gesteken,
 
Om door onwetenheyd, of door harpysche streken
 
Te werden van het lijf, of van het goed ontbloott,
 
Indien in hare Konst geen schut schuylt voor de dood?
 
Want zoo de ziekt den mensch zal laten by het leven,(b)
 
Zoo is 't onnoodig hem u bitter kruyd te geven:
 
En is, in tegen-deel, de dood met haer vermengt,
 
Zoo werdt het duyre zap vaek vruchteloos verplengt.
 
Natuur, door haer bestuur, is Meester van de Qualen:(c)
 
Die laet, in vollen vloed, des levens Balsem dalen,
 
Door 't lichaem van den mensch; dat, buyten hulp van kruyd,
 
Drijft mennigmaels de koorts ter heeter a'eren uyt.
 
En even-wel geen mensch zal van zijn ziekt verrijzen,
 
Den Artz wil flux de kracht van zijne kruyden prijzen:(d)
 
Maer zoo een kouden Romp zijn zwarte Moeder kust,
 
Dien geest is door de schuld des Krancken zelfs geblust.
 
Wat dienst het vorders zy, wanneer, door tien Doctoren,
 
Een Bes, die in de eeuw AEneae schijnt geboren,
 
Haer zielle, voor een maend, met groote kost, voor 't vlien
 
Somwijll werdt ingetoomt, kan mijn vernuft niet zien.
 
Wat rechten z' anders uyt, met haer verspillend plengen,
 
Dan dat zy haren dood, en ongenucht verlengen?
 
Recht of het wenschelijk waer voor een vroed gemoed,
 
Dat m' een verlengde straff, de dood, bezuyren moet.
 
T' wijl dan dêez Konstenaers zoo weynig nuts aenbrengen,
 
En datz', in tegen-deel, somwijl de ziekt verlengen,
 
Of korten 's levens loop; heeft(e) Cato, in zijnn tijd,
 
Niet buyten re'en, zijn Stad van dit gedrocht gewijt.
 
Werp ik het ooge nu op haer, die uyt de stralen
 
Van 's Hemels pronk-tapeet verborgentheden halen,
 
En zien in d'ander eeuw, als Meesters van 't Geval;
 
Ik vind' in hare konst geen nuttigheyd met all.
 
'Tis voor- of tegen- spoet all wat wy van haer hooren.
 
Is't voor-spoet, en haer konst die feylt; 't is hôop verloren.
 
Is't ongeval, en 't koomt in tegen-deel te zijn;
 
De yd'le vreez nochtans veroorzaekt ware pijn.
 
Is't waer, en tegen-spoet; de vreeze maekt elendig,
 
Eer noch het onheyl treft. is 't waer, en vreugden-endig;
 
'T verlangen pijnt den geest; en d' hope van de vrucht
 
Heeft meest voor-af gerooft des vreugden-stonds genucht.
 
Ik zwijg d' onwisheyd van dêez konst, zoo 't konst mag heeten,
 
Al waer een hand vol puyns in't wilden uyt-gesmeten,
 
Een zier het doel-wit raekt: alwaer een dommen Boer
 
Meer uyt zijnn(f) Ezel ziet, als hy uyt 's hemels vloer.
 
Ja, 't is belach'lijk, daer hy uyt de Starre-stralen
 
De ware kennis wil van alle dingen halen,
 
Dat hy de buyte-lust zijn's Wijfs ('k laet staen, ontvlien)
 
Noyt heeft geweten; schoon het all de starren zien.(g)
 
Zoo 'k nu in deze ry uw Rijmers koom te stellen,
 
Ik wêet wat vonnis dat Apollôs lip zal vellen.
 
De waerheyd even-wel port mijn, om dit gedrocht
 
Te roeren; schoon't my voor de schenen fpringen mocht.
 
Wat is de Poëzy, en 't rijmend rammel-rallen,
 
Dat mennig breyn-ziek hoofd zijn penne laet ontvallen;
 
Wat, dan een(h) leugen-lied, uyt Fabels op-gewrocht?
 
Wat, dan een Voedster-moer, van ongerijmden tocht?(i)
 
Waer lust de ruymte krijgt, en zonder toom mag rennen,
 
Staet onheyl voor de deur. zoo doen haer losse pennen:
 
Zy loopen, zoo 't haer lust; zy liegen, zoo 't haer lijkt:
 
Zy, zeggen z', en 't Pinçeel zijn met die ruymt verrijkt.(k)
 
Het gêen' haer, in den slaep, den Droom-god heeft gemommelt,
 
Werdt van haer stoute penn te schendig uyt-gerommelt;
 
Zy schrijven, wat in't Rijk van Pluto werdt gedaen;
 
En hoe onz' zaken zelfs in dezen Hemel staen.
 
Indien een nutte zaek van haer werdt aen-gevangen,
 
Een schaduwig verdek moet voor de Waerheyd hangen;(l)
 
Waer door veel-tijds den mensch het oog zoo werdt geblindt,
 
Dat hy 't niet op de zaek, maer aen de schaduw bindt.
 
Gelijk, wanneer 't venijn met wijn werdt ingedroncken,
 
Veel eer het lijf door-kruypt tot in de diepste schoncken;
 
Zoo werdt haer vals vergif te sneger in-gevat,(m)
 
Om dat het met een vloed van Nectar is bespatt.
 
Schoon dat de zake leyt als 's Hemels helle klaerheyd,
 
Haer leugen even-wel verdooft de schelle waerheyd.
 
Wat hoeftmen nader prouf dan't gêen, door haer beleyd,
 
Werdt van mijn(n) Zoon gelooft, en valschelijk gezeyt?
 
Om nu dit onheyl, met zijnn aenhang, te beletten,
 
En mag Homerus zelfs zijn voetten niet meer zetten
 
In(o) Platôs staet-gesticht: en(p) meer van zijn gebroed
 
Zijn, op gelijken leest, van andere geschoet.
 
Zoo wy voorts van't Gemeen tot op haer eygen komen,
 
Wie is 't die uyt dêez Konst oyt voor-deel heeft vernomen?(q)
 
Neemt weg den schralen wind van ingebeelde eer,
 
En in haer heet bedrijf vindt gy geen voor-deel meer.
 
Maer wat zal't hem, wiens beurs het zilver niet ontrimppelt,
 
Verstrecken, dat zijn hoofd met lauw'ren werdt bewimppelt,(r)
 
Zoo hem, benevens dat, de kley niet aen en groeyt,
 
Waerdoorme nu alleen in ware eere bloeyt?
 
Die haer onvroed gemoed met deze hope vullen,
 
Dat zy, door deze Konst, eenn schat vergaren zullen,
 
Tot 's levens onderhoudt; die mogen, van nu aen,
 
Wel geven aen de vlamm haer zuyr-bevrochte bla'en.(s)
 
Byzonder zoo haer pen, door yver aengedreven,
 
De vuyle feyllen roert van't hedens-daegse leven;
 
En, tot het vleyen noyt verleyt van 't hoog gewaey,
 
Nijpt door het dicke felp zoo scherp als 't dunne saey.(t)
 
'Tis waer, daer is en werdt, zoo nu en dan, bevonden,
 
Dat d'een en d'ander is een rijkdom toe-gezonden,
 
Ter liefde van dêez Konst: maer dat's een zwarte Zwaen,
 
Die nu al over-lang dêez eeuwe is ontgaen.(v)
 
Maecenas is ontzielt; en(x) Hïeron de haven
 
Van Charon overvêert;(y) Lysander is begraven;
 
(z) Marcelli Moeder, dood;(a) Severus, over-leeft;
 
En geen die, deze Eeuw, zaet na-gelaten heeft.
 
Nu gevenz' aen een(b) Aep veel liever rok, en mouwen,
 
En laten u Poët gaen sidderen van kouwe.
 
Zoo nu zijn vlugge geest, gerezen boven hoon,
 
Een mag're(c) lof-spraek wint, hy heeft noch over-loon.
 
En zoudt nu anders zijn; daer, in voorleden stonden,
 
In't ruyme Grieken-land geen mensch en is gevonden,
 
Die van den bedel-zak, met een geringe kost,
 
Zelfs der Poëten Prins, Homerum, heeft verlost?
 
Daer hy, wiens toover-tael de Musen zouden quelen,
 
Indien zy in't Latijn haer tongen lietten spelen,(d)
 
Tot onder-houding van zijn hongerijge ziell,
 
Heeft met de hand gedraeyt een's Backers koren-wiel?(e)
 
Lieft een uyt duyzenden de Meesters van dêez Konste,
 
Noch loopt het schrael genoch met zijn besnoeyde gonste:
 
Me zeyt, dat een Poët, gelijk een Paerd, is best,
 
Wanneer hy werdt gevoedt, en niet en werdt gemest.(f)
 
Maer 't schijnt my dat hy naest zou by de Ezels hooren;
 
En dat ook Pegasus gehad heeft Ezels-ooren:
 
Om dat hy, die zijn Spring heeft alderbest gesmaekt,
 
Ligst aen den hoogsten last, en minste winsten raekt.
 
Want die een duyrend Werk, met arbeyd, koomt te schrijven,
 
Hoe zelden zal hem 't goud de waerde zenen ftijven!
 
Maer die zijn Lief minjoot met Refereynen prijzt,
 
Licht dat hy uyt den drek door een goed Houwlijk rijzt.
 
Die op de Toovery van Roselijntjes Ogen
 
Zijn stomppe penne scherpt, en valt niet al bedrogen:
 
Maer roertze 't nutte pit der Hexen Toovery,
 
Een Buyr-mans Vijzel-stok vindt meerder gunst dan zy.
 
Wat hoev' ik door den ry van all uw Wetenschappen,
 
En mag're Konsten, met een spitze tong te stappen?
 
Geen Konst die heden uw geleerdheyd noodig heeft,
 
Zoo maer by 't Grauw den waen van dêez geleerdheyd leeft.
 
Een Priester hoeft zijn hoofd met u niet veel te breken,
 
Die, by een tragen tred, een grove tael kan spreken;
 
Een Advocaet, die stout en zonder blozen liegt;
 
Een Artz, wiens zoette tong het zachte Grauw bedriegt.
 
Hy hoeft zijn breyn niet meer te moeyen met de talen,
 
Die maer alleen zoo veel Latijns kan tate-walen,
 
Als Koning(g) Lodewijk zijn Na-zaet heeft geleert:
 
‘Dat door de veyns-konst best het Rijcke werdt beheert.
 
Hy dient nu onder 't puyk geftelt der Starre-wijzen,
 
Die zijne oogen slaet op 's Naestens val, en rijzen;
 
Die aen den lossen loop van mennig aerds Planeet
 
Leert, dat hy zijnen weg, ten Staet, te banen wêet.
 
Hy heeft de konste van't Land-meten niet vergeten,
 
Die wêet zig zelfs voor-af een goeden grond te meten.
 
Geen die zijn Reken-konst nu zoo geleerd gebruykt,
 
Dan die zijn even-mensch een goede somm ontfuykt.
 
Zoo een den gulden glantz der Grooter gunste-stralen
 
Kan op zijn eygen hoofd, voor andere, doen dalen,
 
'Tis 't beste(h) Perspectyf dat immer is bevrocht;
 
By velen wel gewenscht, by weynige gerocht.
 
De(i) Reden-kaveling hoeft hem niet meer te pijnen,
 
Die, door een valsch verdek, den leugen waer doet schijnen.
 
Hy is nu waert dat hy natuyrs Verkonder heet,
 
Die slegs den fabel-toy van uw Poëten weet.
 
Hy heeft den naem nu van Wijsgerijge gekregen,
 
Die baent na(k) d'Oordelaer der Guytery zijn wegen:
 
Die Gytons lijdzaemheyd, Ascyltons krachten heeft,
 
En steeds den kuyschen(l) schijn Eucolpii beleeft.
 
Den Staets-man hoeft zijn breyn niet aen uw key te wetten,
 
Die zijne eer-zucht wêet op vasten grond te zetten,
 
Door 's naestens ondergang; dien hy, quansuys, bestort
 
Met tranen, daer hy 't zelfs is die hem heeft verkortt:
 
Die door gestagen dienst, en vriendelijk onthalen’
 
Zijn bitter harte kan bedektelijk bedwalen;
 
Op dat de schelmery, die zijnen boezem broedt,
 
Te vayliger mocht gaen op vriendschaps loozen voet.(m)
 
Hy heeft de Zeden-konst nu in het wit geschoten,
 
Die houdt, Dat yder fout haer wortel-scheut kan poten,
 
Met(n) lof zelfs, in het hart van een wiens kloek verstand,
 
Na 's Werelds ruyme keur, de wijsheyd heeft vermant:
 
Die zoo zijn harten-grond, bezet met vuyle vlecken,
 
Wêet door den mantel van schijn-heyligheyd te decken,
 
Dat hy, eer noch de Dood zijn leven heeft beloert,
 
Werdt van de blinde Werld ten Hemel op-gevoert:
 
Die met een droef gelaet haer aengezigt bekleeden,
 
En door een yver-blijk, vol van Gods-dienstigheden,
 
Haer daden-dracht, als door een wolk, verduysteren;
 
En ondeugd met den schijn van deugd beluysteren.
 
In't kort: die in de wer'ld geachtt, en rijk wil wezen,
 
Moet nu een ander les dan uwe boecken lezen:(o)
 
Hy dwaelt die door den weg der deugden rendt na staet;
 
Het by-pad van bedroch is 't dat nu vayligst gaet.(p)
 
Wy zien veell' in den loop van uwe Schôol vergrijzen;
 
Maer weynig' tot den trap van 's Werelds voor-spoet rijzen;(q)
 
Wy zien hem, die uw les 't leergierigsten aen-hangt,
 
Meest door den droeven neep van d' arremoe geprangt.
 
Dêez is een(r) eygen-ziekt van haer die om u zuchten;
 
Die Plato lastig viel, doen hy by Dion vluchte;
 
Die beter door een bleek en schrapel kake-been,(s)
 
Dan door den ader-slag, bekent werdt, in't gemeen.
 
'T is uw geleerde Bend die 'k zelden zag verrijcken;
 
Die Plutus is gewent, meer dan de rest, t'ontwijcken:(t)
 
En wien dien rijcken(v) God zijnn nek en hiellen toont,
 
Zal met een krancken troost van Pallas zijn beloont.
 
Zoo dat, schoon op dien dag een wonderbaren regen,
 
Van goude droppels, is in Rhodos neer-gezegen,(x)
 
Doen mijnen man Vulcaen uw's Vaders Vroed-wijf was;
 
U volkjen efter blijft nu droog van deze plas.
 
Hy, wêet het zeven-tal van u gepreze Konsten,(y)
 
En zoekt, van deur tot deur, der goede luyden gonste:
 
Een Wever weter een, en niettemin hy wint
 
'T gêen hem tot onderhoud strekt van zijn Wijf, en Kind.
 
Hy, zult zijn breyn in't merg van uw verborgentheden,
 
En(z) Opper-wetenschap; maer voelt zijn naekte leden
 
Van arremoeds gezel, de luys, alom beklemt;
 
Ja ook zijn(a) Na-zaet zelfs van geld en goed vervremt,
 
Is dit den lieven loon van in u spoor te rennen,
 
Van't breyn 't gepeys, de maeg het vasten aen-te-wennen;(b)
 
Zoo houd' ik(c) best bedacht, die uyt den vijzel loopt,
 
En, zonder wetenschap, om geld den Artz-ring koopt.
 
Voor wien het troetel-lot haer gulde zonn verduystert,
 
Die leyt van alle eer, in deze eeuw ontluystert:
 
En hier door koomt het dat u bedel-bloot Gessacht
 
Zoo weynig, by de minst' en meesten, is geachtt.
 
Te meer, door dien (gelijk ten deelen is bewezen)
 
Geen nut, maer schade van uw Konsten koomt gerezen:
 
Byzonder als een breyn, dat wat van't mallen heeft,
 
('T gêen vry te veel gebeurt) uw Lessen herberg geeft.
 
Want nevens het vergif van aengebore feylen,
 
En breyn-ziek onverstant, verzelt hem 't letter-peylen,
 
Dat voor zijn(d) zotheyd kampt, en dik de rede dooft,
 
Daer d' ongeleerde Zot van niemand werdt gelooft.
 
Wel, hoe kan dat bestaen, mocht een der Goden zeggen,
 
Dat zotheyd, in een hoofd, zou by geleerdheyd leggen?
 
Maer, laes! d'ervarentheyd heeft onz al lang gespelt,
 
Dat Wijsheyd met uw Les te zelden is verzellt.
 
Wy speuren't dachelijks, hoe veel van uwe Karen
 
Te hóóp in bede-vaert Antyciran bevaren;
 
Hoe ruymen tal uw's rots vaek met de lijm-stang treedt,
 
Daer 't Nies-kruyd nutter dan Tabak aen waer besteedt.
 
Ja, 't is te veel gezien, dat hy die (wijs geboren)
 
Geleerdheyd by u zocht, de Wijsheyd heeft verloren;
 
Dat de(e) Melancholy, die meest uw Volgers quelt,
 
De wel-getoonde(f) snaer heeft van zijn breyn ontstelt,
 
Wou hier het onheyl uws geleerdheyds noch by blijven!
 
Maer neen; 't is broets zelfs all 't gebroed van zijnen lijve:(g)
 
Doordien u lange les zijn beste geesten rooft,
 
En in zijn zaet de kracht van wel-te-telen dooft.
 
Nu schoon in u Gevolg, na 't harsse-droogend pezen,
 
Haer recht-begaeft vernuft al hield zijn vorig wezen,
 
Zoo zijnze niet-te-min meest all voor zot bekent;
 
Om dat zy aen den loop des werlds niet zijn gewent.
 
Den grond, die zout voort-teelt, en laet niet anders groeyen:(h)
 
De hoofden, in wiens grond uw Wetenschappen bloeyen,
 
Zijn onbequaem in't gêen tot 's levens wandel strekt;(i)
 
En werden in haer doen bedrogen, en begekt.(k)
 
Zy weten, na de konst, den Hemel af-te-meten;
 
Zy zijn, met haren geest, tot in't gestart gezeten;
 
Zy wijzen wijsheyds weg: en haer' onnoozelheyd
 
Maekt datze by elk een zijn om den tuyn geleydt.
 
Hy, sloft den eenen laers hem aen de schrap'le schenen,
 
En dat den andere, door d'engte, wringt zijn teenen,
 
Gelooft dat 't eene leer, na zijnen voet, en zin,
 
In korten recken zal, en 't ander krimppen in.(l)
 
Hy, houdt het voor bedroch, dat maer zijn Ezelinne,
 
In haren ruymen romp, een eenig Jong zou winnen;
 
Daer hem, in tegen-deel, zijn Zeuge, t' eener dracht,
 
Had onlangs het getal van negen voort-gebracht.(m)
 
En 't kan schaers anders zijn, of hy, die in uw Schole
 
Het meeste van den loop zijn's levens zit gescholen,
 
Moet(n) zot gerekent zijn; door dien hy ziet, noch hoort,
 
'T gêen tot den omme-slag van't Burgerlijk behoort.
 
Zoo dat het wonder schijnt, dat aen zijn Onderzaten
 
Een Koning (voor zijn kroon beduchtt) niet wilde laten
 
'T gebruyk van uwe(o) les: als of daer door 't vernuft
 
Wierd tot de kroon gesterkt, als 't in uw grillen suft.
 
Indien ik Koning waer, ik zou stil-zwijgens willen,
 
Dat zy haer ruymsten tijd met u steeds wilde spillen:
 
Alzoo meest u Gevolg is rijk in simpelheyd,
 
Dat zelde lagen ziet, noch minder lagen leyt.
 
Hy, van zijn boek gerukt, verluchtt zijn muffe leden;
 
Wikt efter langs den(p) weg, met mommelende rede,
 
Al wat een koortzig breyn van ouwe luyden droomt:
 
Dat niet van niet en groeyt, en niet tot niet en koomt.
 
Hy, is by andere genoodigt, om te eten,
 
En 't schijnt daer is eenn Uyl by't Pluym-gediert gezeten;
 
'T is vreemt al wat hy hoort, en wonder wat hy ziet;
 
Een's anders vreugd-genot verstrekt hem tot verdriet:
 
Hy ziet niet waer hy zit: in't midden van de Gasten
 
Laet hy zijn yelen romp, en gaet den geest belasten,
 
Met u; die dik, op't gêen hy by zig zelfs bessuyt,
 
Barst, daer 't het minste past, in vreemde woorden uyt.(q)
 
Vraegt, Hoez' in Engeland beslechten hare zaken;
 
Hy zal een antwoord op Lucreti jaren maken:
 
Vraegt, Hoe 't den Prinsse lukt; hy antwoordt in wat locht,
 
En plaets Homerus trok zijnn eersten adem-tocht.
 
Hy, staet gelijk een stok, by onze hoosse Hanssen;
 
Geraekt hy aen den rey, daer zal een Kemel danssen;
 
Volgt hy het voet-gestreel van die te hove gaen,
 
Hy schijnt een vinnigh paerd, dat achter uyt wil slaen.
 
Hy, is aen uwe les zoo wonder overgeven,
 
Dat hy geen acht en slaet zijn eygen lijf, noch leven;
 
Zijn zeden-slofheyd maekt hem hair- en nagel-rijk;
 
Zoo dat hy eer'r een beest, dan mensche, schijnt gelijk.(r)
 
Hy, zit in zijn vertrek, van yder af-gezondert,
 
En meent, zijn zetel kraekt, wanneer u Vader dondert:
 
Den Vyand heeft de Stad, en plondert(s) huys, en hof;
 
Hy, als een dooden romp, zit, en wêet nergens of.
 
Hy, laet een ziltig nat langs zijne wangen leken,(t)
 
En maekt van zijn gezigt twee bracke tranen-beken;
 
Ja trekt daer zelver stof tot bitter schreyen uyt,
 
Het gêen de Wer'ld ten grond van hare blijdschap duydt.
 
Hy, schoonder voor den mensch is oorzaek om te schreyen,
 
Zal stadig wang en lipp ten schamp'ren lach bereyen;(v)
 
Waerom hem zijne stad een Medicijn bestelt,
 
Uyt vreeze, dat zijn breyn is met den steen gequelt.
 
Hy, gaet op lichten dag, by na in alle hoecken,(x)
 
Zelfs onder 't merkt-gewoel, met kaers-licht, menschen zoecken;
 
Maer vindt, gelijk hy zeyt, geen mensch in heel de stad:
 
Het schijnt hy, met de rest, zig zelfs verloren hadd.
 
Hy, als een helsche Schimm, door-wandelt alle straten,
 
En veynst hem van den God der Hellen uyt-gelaten;(y)
 
Op dat hy 't zonden-tal der menschen zou bespien,
 
En brengen 't Plutôs aen all 't gêen' hy had gezien.
 
Voegt by dit mal gelaet haer grillige gevoellen,
 
Van, dat den(z) Aerd-kloot drayt; van, datter Dieren woellen
 
In't lichaem van de(a) Maen; met dier-gelijk gebaer;
 
En wie zal 't onderscheyd zien van een zot, en haer?
 
Door dien dan veel van dêez of zotten zijn, of schijnen;
 
Of meest-tijds onder 't pak van droeve armoe quijnen;
 
(Alzoo haer moeyte nu een schralen loon verwacht)
 
Is 't wonder datze van de Wereld zijn verachtt?
 
'K beken't, gy placht wel eer het hoogst gezien te wezen,
 
Doen noch de strenge deugd wierd by den mensch geprezen;
 
Maer sints zy d'Aerde liet, en onzen Hemel zocht,
 
Is dikwils aen bedroch, en minst aen u gedocht.
 
Doen gy het Troetel-kind noch waert van groote Héren;
 
Doen haer, tot uwe les, een(b) hartiger begeren,
 
Dan tot den Scepter trok; doen(c) Koningen de konst
 
Der Artzen leerden, die nu werft de schraelste gonst;
 
Doen wierd ook u Gevolg ten Hemel op-geheven,
 
Met(d) AEsculapio; doen wierd haer(e) d'eer gegeven,
 
Die Koningen belangt; doen wierdenze bezocht
 
Voor Heyligen, van't volk, zelfs uyt een vremde locht:(f)
 
Doen warenze gezien by d'opper Wereld-machten,(g)
 
En duyr van haer gelieft; doen zagmer in wel-achten
 
By 't minder mensch-geslacht; doen warenz' hoog geloont;(h)
 
En met de opper-eer der Helden zelfs bekroont.(i)
 
Maer sints zy, in wiens hand waer't deugden-loon gegeven,
 
Dat hebben (door bedroch, of quade zucht gedreven)
 
Aen hen, wiens wetenschap zulx minst bequam, besteedt,
 
Sints kreeg uw achtbaerheyd een jammerlijken reet:
 
Sints is het Negen-tal verbannen uyt de Hoven;
 
En over-al, by-na, verachtelijk verschoven:
 
Sints zochtme na den schijn, en slôot u Konsten-kas:
 
Sints dacht den Vijzel-stok dat hy een Artz-pen was.
 
Sints waer 't een Edelman, die wêet waer van te leven,
 
Zoo nut niet, zig geheel aen uwe les te geven:
 
'T strekt hem tot meerder eer, dat hy een scherm-slag wêet,
 
En met een lichten zwier het Dans-tooneel betreedt:
 
Dat hy of op de Luyt eenn slag vijf zes kan krabb'len,
 
Of met een labber-lipp kan nieuwe Liedtjes rabb'len;
 
Dat zijn gesplitzte tong, met half-gebroken Frans,
 
Me Juffer onder-houdt, eenn heelen dagh, bykans:
 
Dat hy, naer eysch van't Hof, kan stuypen ende nijgen,
 
En zijn ontzenuwt hoofd laet tot den schoe-riem zijgen;
 
Dat hy een stribblig paerd na wil te mennen wêet;
 
Of dat hy eenn Capuyn, juyst na de konst, ontleedt:
 
Dat hy van huys, van hof, van Koningen en He'ren,
 
Van't wekelijcke nieus wêet fijn te discoureren.
 
Die hier den slag van heeft, werdt nu volmaekt genomt;
 
En van het grootst getal gelief-kôozt, en geromt.
 
Hier wêet zig u Gevolg zoo geestig na te vougen,
 
Als die onz aller Moer haer ingewant deurplougen:(k)
 
Waerom zy, by de rest, voor blocken zijn geachtt;
 
En boven all geschuwt van't Vrouwelijk-geslacht.(l)
 
Zy hooren 't over-hand, dat een gezworen Boek-man
 
Werdt in't gemeen gekeurt voor een verloren Doek-man;
 
Dat hy wel om het Recht, in zijn Geding-plaets, zweet;(m)
 
Maer, als verkout, schaers iets van't recht des Houwlijks weet.
 
Waer uyt het dikwils spruyt, dat zy (die g'lijk als t'huys leyt
 
By zulcken Blockert) hem, terwijl hy van de Kuysheyd
 
Een langen Lof-zang dichtt, op-offert, tot zijnn loon,
 
Voor kranssen van lauwrier of myrth, een dêensche kroon.
 
Gelijk de Vrouwen geen geleerde Mannen zoecken,
 
Zoo werden wederom de letterige(n) Doecken
 
By 't Man-geslacht geschuwt. Dus is uw schat begeert:
 
En daerom zijt gy ook noch voor een Maegd ge-eert.
 
Want d'oorzaek dat den mensch zoekt met een Vrouw te paren,
 
Is om, door 't vrouw-vermaek, zijn zinnen te vergaren:
 
Een Vrouw wiens voor-hoofds-vel staet van uw les gefronst,
 
Schijnt tot de vreugd te vreemt van vrouwelijke gonst.
 
Dit ziet den Juffer rey, dat Mannen vaek verachten
 
Geleerdheyd in een Vrouw; waerom zy wijslijk trachten
 
D'onnutte prang t'ontgaen van uwe wetenschap;
 
En stuyren all haer doen ter Mannen lusten-trap.
 
Al watze door den dag of dichten, of bedrijven,
 
Strekt om de krachten van haer's schoonheyds strael te stijven;
 
Waer door de minne-vlam veel eer in't harte groeyt,
 
Dan door de wijsheyd, die uyt all uw lessen vloeyt.
 
Zoo dat dan meest u doen, voor die het wel deur-gronden,
 
Werdt heden of onnut, of schadelijk bevonden;
 
Dat't wijze zinnen rooft; het padt tot winsten stopt;
 
En nu met recht daer omm werdt met den voet geschopt.
 
Maer, zegt gy, ('t gêen u hart wel 't meeste schijnt te raken)
 
Geleerdheyd kan den mensch gelijk(o) onsterff'lijk maken;
 
Zoo hem, wien zy bezitt; als hem, wiens Daden-lof
 
Een wel-geleerde penn kiest tot haer barens stof.
 
Dan schoon ik, 't gêen gy zegt, nu toe-stond zoo te wezen,
 
Dat een Geleerde werdt van sommige geprezen;
 
'T is vry een schralen loon, voor't moeyelijk bedrijf,(p)
 
Dat zoo veel jaren lang gepijnt heeft ziell, en lijf.
 
Wêet, dat die voor't Gerucht zig zelven bloot gaet leggen,
 
Moet wachten, wat het spits van yders tong zal zeggen:
 
'T en werdt niet all geroemt, dat wel geprezen dient;
 
Het goed geruchte loopt na datmen is gevriendt.
 
Hier nevens vloeyt de gal van bitt're jalouzijen,
 
Die even in een vriend, als viand koomt te glijen;
 
Waer door doch anders niet dan onheyl werdt bereydt:
 
Zoo datmen vayliger bleef in onwetenheyd.(q)
 
'T minst onheyl dat den nijd uw Volgers zal berocken,
 
Is 't weren van het gêen daer zy alleen na slocken,
 
Als 't vischje na den golf; en dat 's een eeren-wind;
 
Die geen van hem, zoo lang haer long verademt, vindt.
 
Zoo lang Democritus, in wijsheyd zeer uyt-stekend,
 
Zijn harte-koelsel trok, wierd hy voor zot gerekent;
 
Het oude Romen heeft aen Cato minst gedacht,
 
Doen haer de meeste vrucht, door hem, wierdt toe-gebracht:
 
Maeonides most zien dat hem zijn' eeuw belachte;
 
Menander, dat't tooneel zijn dichten weynig achte;(r)
 
Naso was maer alleen bekent aen zijn Corinn:
 
En dit's, by 's levens loop, meest uw's Gevolgs gewin.
 
Den mensch is zoo geaert, De deugd, die hare stralen
 
Noch schijnen laet, zal hy met lafter-spraek behalen;
 
En wenschen om den glantz van hare godd'lijkheyd,
 
Niet eer, voor dat de Dood haer heeft in't graf geleyt.(s)
 
Laet een gelettert breyn gezonde vruchten baren,
 
Hy zalze, t'wijll hy leeft, niet voor't venijn bewaren,
 
Waer mede Momi tong de Nijd bezwangert heeft.
 
De Schriften blijven dood, zoo lang haer Meester leeft.(t)
 
Veel zijnder uyt 't geheug, eer noch haer Meesters dood zijn;
 
En veell, na datz' een wijl van 's levens geest ontbloott zijn:
 
Haer boek raekt met het lijf, ten lesten, in het gracht;
 
En aen den wijzen werdt niet eeuwiglijk gedacht.(v)
 
Schatt yemand van u volk nu wel betaelt te wezen,
 
Indien hy,(x) na zijn dood, een wijle werdt geprezen;
 
Daer hy, zoo lang hy leeft, geloont werdt, noch geachtt;
 
Wat mijn belangt, ik ly dat hy deez vreugd betrachtt.
 
Mijn Volgers zijn gezocht, en by den mensch verheven,
 
Terwijll zy in de kracht van hare jaren leven:
 
Ik ben op't hoogst ge-eert, terwijll mijn lente bloeyt:
 
Want in het duyster gracht quam nimmer vreugd gevloeyt.
 
Ik ben voor-al gezien by d'opper Wereld-machten;
 
Die, met een goed onthael, na mijne gunste trachten:
 
Ik werd in't lust-rijk Hof gelief-koost en gevleyt,
 
En boven de waerdy van u Gevolg geleyt.
 
Door mijn werdt 't padt gebaent tot Ampten, Staten, Schatten,(y)
 
Voor hem, die 't dienend uyr wil by de vlechten vatten;
 
Die niet te(z) vijz en is, wanneer mijn Heer zoo rijf
 
Zijn gunst hem aenbiedt, om de gunste van zijn Wijf:
 
Die met eenn aerdschen God zijn goed wil willig dêelen;(a)
 
En by den vollen kelk den Ronckert wêet te spelen,(b)
 
Zoo haest(c) Maecenas hart mijn vlamme heeft gerocht;
 
En t' wijll zijn Wijf de vreugd t'zaem met de winst verknocht.
 
Ik wêet hem tot het lot van een vet erf te helpen,
 
Die, om de krevel-zucht van een oud wijf te stelpen,
 
De kracht van zijne jeugd tot haren dienst bereydt;(d)
 
Byzonder zoo het wel met zijne(e) lenden leyt.
 
Niet dat door mijn de beurs juyst maer alleen zou zwellen;
 
Ik kan ook in den mensch verheve deugden stellen;
 
En roey de ondeugd uyt: Ik wijz den naesten trap,
 
En legg den eersten grond tot konst, en wetenschap.
 
Een Vrek die schaers de hand, ten steun van zijne vesten,(f)
 
Ten buy'el brengt, geeft door mijn veel duyzenden ten besten.
 
Die van het Priester-ampt eerst maekten weynig werk,
 
Hervorm ik, door mijn kracht, tot zuylen van de Kerk.
 
Ik kan het wild gemoed van Polyphemus temmen,(g)
 
En in een tranen-bad dat moordend oog doen zwemmen;
 
Ik pers, door Galathé, een zuchjen uyt die borst,
 
Die, voor bewegingen, scheen met metael bekorst.
 
Ik wêet een blooden das een leeuwen-moed te geven;
 
Ik doe een schromig hart voor kling, noch koegel beven;
 
Een sidderende ziell, meest voor de dood beschroomt,
 
Maek ik dat op de baen met(h) Atalanta koomt.
 
Perseus had noyt zijn lijf aen 't Monster willen wagen,
 
Had hy geen liefde tot Andromeda gedragen;
 
Dat Theseus in bedrijf mag by Alciden staen,
 
Heeft Ariadnes schoont, en zijne minn gedaen.
 
Hoe, waent gy dat de vest van Troyen, zoo veel jaren,(i)
 
De macht van Griecken-land had konnen evenaren,
 
Had in haer omme-kreyts geen Helden-rey geweezt,
 
Wiens stalen boog de Minn gepijlt hadd, en gepeezt?
 
Gewis, indien een Vorst een Heyr-kracht kon bekomen,(i)
 
Dat uyt de Minnaers-bend' alleen waer op-genomen,
 
Geen wereldlijk geweld we'er-stondt haer heeten tocht;
 
Byzonder zoo 't in't oog van haer Vriendinnen vocht.
 
Een Minnaer wil alleen voor zijn Beminde sterven;(k)
 
En tot haer's lijfs behoud zijn eygen leven derven:
 
En daerom is dien Vorst, mijns oordeels, wel bedacht,
 
Die by der mannen storm vervoegt het vrouw-geslacht.(l)
 
Maer wat zou u Gevolg, wanneer de klingen blincken,
 
En Trom, en Tromp laet haer Taratantare klincken,
 
Lof-waerdigs rechten uyt, dat, door uw' les(m) ontgeest,
 
Den bloede-loozen Strijd van bloote woorden vreezt?
 
Zou Theophrastus 't Heyr een mannen-moed in spreken,(n)
 
Die klax, uyt vijze vreez, verstomt bleef in zijn preken,
 
Als of hy van een Wolf waer aldereerst beoogt;
 
Of dat hem Perseus 't hoofd van Gorgon had vertoogt?
 
Of zou Izocrates, te bloo om oyt te kicken,(n)
 
Door rouwe krijgers-tael zijn vyanden verschricken?
 
Of zou onz Tullius het spitze bijten af;
 
Die noyt een Rede, dan met vorig beven, gaf?
 
'Ten waer Demosthenes misschien den bot zou gallen;(n)
 
Die schaers den vyand zag, of liet zijn wapens vallen,
 
En nam een snelle vlucht, voor 't nakende gevaer:
 
Zoo loomen Krijger, als bedreven Redenaer.
 
Voorts, waer ik in de borst een's Leuyaerts ben gezeten,
 
Daer zalmen voorders niet van vuyge lêegheyd weten;(o)
 
De hand gaet uyt de mouw, al was hy maer een Kloen;
 
Geen dink zoo zwaer hy wil 't, om zijn Beminde, doen.
 
Een vuylen Smeert-de-borst, komt maer de minn hem pricken,
 
Schijnt in een omme-zien voor slorzigheyd te schricken:(p)
 
Zijn kleed, waer door hy een tapijten beeld geleek,
 
Krijgt, na het jongst gebroed, een over-zeesche streek.
 
Me ziet niet meer zijn borst bezet met vette vlecken;
 
Me ziet het knevel-spitz niet meer zijn lippen decken;
 
Den bier-baerd werdt geschaeft: zelfs(q) Cyclops neemt de zeyss,
 
En egg', en geeft zijun baerd en hayren haren eysch.
 
Een konckelijge Sloyr, waer van een mensch mocht kôocken,
 
Zoo haest zy maer de lucht heeft van mijn kracht geróken,
 
Werdt van een walchlijk dier, en vuyle sloery-slet
 
Een wet-steen, daer de Jeugd haer liefd' op scherpt en wett.
 
Haer vetten hayr-klitz werdt in kronck'lig blond verandert,
 
En 't snotterige breyn te wonder op-geschrandert;
 
Haer ruyge brauw werdt tot een ronden boog hervormt:
 
In't kort, zy een Godin, van een verachtt gewormt.
 
Noch meer: wiens snelle jeugd is meesten-deel verlópen,
 
Die werdt, door mijne kracht, we'er-om te rugg geropen;
 
Ik zet een kalen kop we'er dichte locken aen,
 
En doe een grijzen baerd we'er even jeugdig staen:
 
Van't diep-door-vorent vel hervorm ik gladde kaken;
 
Haer zaluw-vale verf kan ik we'er blozend maken;
 
Eenn mond, die haer gebeent nu over-lang verloor,
 
Geef ik een nieu gebit, van zuyverder yvoor.
 
En daer gy mijn bekladt, dat ik de gicht verwecke,
 
Kan ik den gichtigen, zelfs zonder playster, trecken
 
Ten(r) dans. en wat de konst van't danssen voorts belangt,
 
Wie twijffelt dat haer merg aen mijne krachten hangt?(s)
 
Ik geef de jonge Jeugd dêez konstige vermaken,
 
Dat zy, met vluggen zwier, de zoette snaren raken;
 
Dat zy haer radde tong doen na de mate gaen,(s))
 
En een vergoodt geluyd met hare lippen slaen.
 
Dat dit door mijn bestuyr meest all werdt waer-genomen,
 
Leert onz den Juffer-rey; die schaers ten eynd gekomen
 
Van vrysterlijken staet, de Clave-cimbel sluyt:
 
'T schijnt dat haer snaren-vreugd is met het vryen uyt.
 
Waer ik het hart bestuyr, moet alle broetsheyd wijcken;
 
Ik kan een rouwen Gast met zachte ze'en verrijcken;(t)
 
Een loom en droomig breyn, zoo 't maer mijn School genaekt,
 
Werdt in scherp-zinnigheyd, en snege list volmaekt.
 
En daer gy wijze luy tot zotten gaet hervormen;
 
Doe ik een(v) dommen Jool, door mijne minne-stormen,
 
(Schoon m' in zijn(x) Cymons romp geen graentje zout en vondt)
 
Uyt-munten in verstand, en wel-bespraekten mond.
 
En hier toe hoev' ick niet den tijd van honderd jaren,
 
Als(y) zy, die 't diept van u oneyndig meyr bevaren,
 
Door mennig harde klip: maer met de zoette minn
 
Stort ik gelijkelijk haer snege harssens in.
 
Waer ik Meestersse ben, daer hoeftmen 't nauw beprangen,
 
Van u gedwonge les, niet angstig aen te hangen;
 
Schaers wetenschap die niet en vloeyt uyt Liefdes spring;
 
Schaers konst die eerst van mijn haer aen-vang niet en ving.(z)
 
Dat het vergoodt pinçeel schier Vrouw Natuyr doet wancken,
 
In konst en aerdigheyd, hebt gy de Minn te dancken:(a)
 
Dat uwen Rijmers rey alom werdt opgedichtt
 
Een goddelijke drift, koomt door mijn minne-schicht.
 
Propertius had noyt zoo zoetten dicht geschreven,(b)
 
Hadd ik hem niet een schacht uyt mijn's Zoons wiek gegeven;
 
Ovidi waerden stijl kreeg geest van zijn Corinn,
 
Hy werdt gelezen, en geprezen door de Minn.
 
Een onbedreven gast, begluyren hem de lichten
 
Van Roselijne, tijdt gezwind aen't Oogen-dichten;
 
Schuylt in zijn regel-trant of konst, of aerdigheyd,
 
Ik ben het die daer van de gronden hebb geleyt.
 
Een harsselooze Jool begroett zijn Lief certeyne,
 
Zoo haest de minne-wesp hem prikt, met Refereynen;
 
Geen aen-spraek, hoe z' ook zy, of slaet deurgaens op rijm;
 
Tot dat hy haer op't lest rondeelt in minne-zwijm.
 
Hy, schoon hem, door den tijd, zijn tanden-regel rammelt,
 
Als wen een vlugge hand de clave-cimbel trammelt,
 
Speurt dat eenn Rijmers-geest door all zijn a'eren woelt,
 
Zoo haest hy maer de minn van Mariana voelt.
 
Zoo dat Hesiodus, een van u waerde gasten,
 
En wel met mijn bespraekt, zijn zelven niet vertaste,
 
Wanneer hy uyt-gaf, dat der Zangeressen rey
 
Gedurig mijnen zoon Cupido doet geley.(c)
 
'K hoef door geen lang verhael van veel lof-waerde konsten,
 
En gaven die ik geef, o! Goden, uwe gonste
 
T' mywaerts te troettelen: dit waer alleen genoch,
 
Dat haer vergoodt Geslacht(d) leeft door mijn minne-zog.
 
Kan 't rijmers vier uyt 't zoet van mijne minn' ontspringen;
 
Kan ik, door lievens luft, den zoetsten zang doen zingen;
 
Waer toe dan 't hard geprang van uwe les begeert?
 
Mijn's oordeels, gaet hy voor die, met vermaken, leert.
 
'T is waer, gy hebt getrachtt om de vermaeklijkheden,
 
Van mijnen minne-gloed, te gallen door uw reden:
 
Maer die des Minnaers doen wat van- na-by beziet,
 
Vindt daer, na datje roept, zoo groote lasten niet.(e)
 
Gelijk die 't vluchtig Wild door bossen, doren, hagen,
 
Met pijnelijken ren, een ruymen tijd bejagen,
 
Genietten meerder lusts uyt 't loopen, dan de vangst;
 
Zoo schept ook mijn Gevolg vreugd uyt den minnen-angst.
 
Dat gy uyt haer geween en klachten, dieze uytten,
 
De grootte van haer smart, en lasten wilt besluytten,
 
Volgt by de(f) Minnaers niet: Zy zelver zijn gewoon
 
Te lacchen om haer klacht, en eeden, met de Goon.
 
En schoon zy voor een tijd, in't aengevange vryen,
 
De prang van tegen-spoet op't harte mosten lyen,
 
'T gedijdt haer doch in't lest ten wet-steen van haer vreugd.(g)
 
De rust die na den ramp haer beurt krijgt, hoogst verheugt.
 
Die buytten echten band mijn minne-vreugden smaken,
 
En met haer's Naestens Wijf, in wellust, zig vermaken,
 
Wat is het dat haer deert? wien zet dien buyten-gloed
 
Een straff-schrik in het hart, een zond prang op 't gemoed?
 
Dit 's nu geen schande meer in 's Werelds wij'e ógen:
 
Dit werdt nu met den naem van vriendschap over-togen:
 
De hals-wet Julia leyt nu al lang in(h) rust;
 
Zoo datmen buytten vreez van schand', of schade kust.
 
Voorts, om mijn minne-vreugd de vleugels heel t'ontveren,
 
Zoekt gy het hoogst vermaek, van Mensch en Goon, te keeren
 
Tot 't hoogste ongeneucht; en scheldt des(i) Hemels gift;
 
Om wiens prijs gy nochtans streedt met een heete drift.
 
Gy laet u los ontgaen, dat schoone vrouwe-leden
 
Zijn, in't gemeen, verzien niet met de schoonste zeden;
 
Dat of de hoovaerdy bezitt haer harten-hol;
 
Of dat haer boezem is van geyle tochten vol.
 
Kan kuysheyds luyster schaers in schoone leden leggen,
 
Zoo zijt gy licht niet pluys, na slot-re'e van u zeggen;
 
Nadien gy houdt u zelfs, op 't hoogst, verongelijkt,
 
Dat u den Harder niet en heeft met 't fruyt verrijkt.
 
Maer neen, wy weten dat des lichaems hellen luyster
 
Geen deugdes domp-hoor'n is: dat ook mismaektheyds duyster,
 
Die in de leden zitt, veeltijds de ziell begaedt;
 
En dat een krommen voet meest kromme gangen gaet.(k)
 
Noch holt gy verder voort, om 't aengenaem vermaken,
 
Dat mijn Gevolg geniett, tot schralen wind te maken;
 
En drijft gelijk den spot met 't wel-vernougend zoet,
 
Dat, in haer hart, haer's Liefs gewaende schoonheyd broedt:
 
Dat ik een zaluw vel verthoon voor roze kaken;
 
Dat ik, door 't oog-gelonk, doe minne-vlammen blaken,
 
Van die(l) geen oogen heeft: in't kort, dat ik verthoon,
 
En lieven doe mijn volk een monster-mensch, voor schoon.
 
Genomen 't waer nu zoo, zal dat haer vreugd vermind'ren,
 
Of 't kittelijge vier van hare lusten hind'ren?(m)
 
In't alder-minsten niet. Al wat onz vreugde doet,
 
En leyt niet in de zaek, maer in't vernougt gemoed.
 
Die op het lêeg tooneel zig zelven kan vermaken,
 
Als of hy zag 't vertoog van veelderhande zaken;(n)
 
Schept meerder vreugd, dan hy, die geld en tijd vermalt,
 
En dien het mennigmael zoo euvel niet gevalt.
 
Die 't all bewellekoomt, als of't zijn eygen ware,(o)
 
'T gêen van een rijcke kust behouden in koomt varen,
 
En zig niet eens bemoeyt met 't gêen de zee verstoort;
 
Schept vreugde, zonder zorg; tart dien het toe-behoort.
 
Die een bekladt paneel keurt dat het goed en wel is,
 
Ja houdt het voor de hand en konst-pinçeel Apellis,
 
Geniett meer, dan die 't werk van dezen Meester koopt,
 
En uyt dat duyr gezicht licht minder vreugd op-hóópt.
 
Wat baet het, dat den Man geniett een kuysche Vrouwe,
 
Indien de jalouzy bezoedelt zijne trouwe?
 
Wat schaedt het, dat den Man zijn Vrouwe heeft gemeen,
 
Met velen, zoo hy haer houdt kuyscher dan Heleen?
 
Laet u de Wereld met een spotters lip beguychen;
 
'T en schaedt niet, koomt u hart van eygen-deugd te juychen(p)
 
In't kort, Al heeft den Man een walchelijke Slet,
 
'T en schaedt niet, zoo hy haer voor aller schoonheyd zett.
 
Dus is het in de minn; en dus in alle zaken:
 
Haer wezen geeft geen vreugd; de meening moet vermaken.
 
Dit zien wy aen die gêen, die, boven onz gedacht,
 
Haer hart verheugen in de moeyelijke jacht:
 
Die 't angstig wild-gekrijsch en 't toetten van den horen
 
Voor vrolijk stem-muzijk, en snaer-gestreel aenhoren:
 
Ik acht, wanneer het Wild, uyt angst, somwijlen vijst,
 
Dat m' ook dat luchje, voor den geur van Amber, prijst.
 
Dit zien wy ook aen haer, die, daerze niet uyt-munten,
 
In deugd of wetenschaap, by 't hef van rouwe klunten,
 
Haer, niet-te-min, zoo hoog verheffen op den naem
 
Van ouwen Edel-dom, en 's Ouders deugde-faem.
 
Hy wêet zijn lini van Deucalion te trecken,
 
En thoont, van zijn Gestacht, verlengde Beelden-recken;
 
Waer op hy (schoon hy is min dan een Beeld versiert)
 
Zig stelt in't Goden-tal; en werdt'er voor geviert.
 
Waer toe dus verr gezeylt? dit zien wy aen uw Gasten;
 
Die maer alleen dêez vreugd genietten van haer lasten:
 
Alzoo zy met die jeukt zijn alder-diepst begroeyt,
 
Die uyt den hoogen waen van eygen-waerde vloeyt.
 
En die, in dit getal, met 't hoogst vernoegen zwetzen,
 
Zijn zy, die in het zweet des Jeugds uw gronden metzen:
 
Schoon 't kinderlijk gewoel haer breyn aen 't ramm'len maekt;
 
En in den stank en stof haer loop ten eynde raekt.(q)
 
Zijn zetel strekt een throon; de Jeuchd, voor Onderdanen;
 
Zijn wencken is een woord; zijn woord, een wet; 't vermanen
 
Gaet zelden voor de straff; en macht van straffen maekt
 
Dat hy, voor zijne Schôol, een's Konings scepter laekt.
 
Hier volgt den ruymen rey van die haer Schrijvers heeten.
 
De minst van haer (wiens breyn, met kouwe stijm bezeten,
 
Iets huyv'rigs heeft gebroedt) voor-beeldt zig eeuwigheyd;(r)
 
En dat hem op d'Olymp al is een plaets bereydt.
 
Hy, heeft een Redening bewrocht wel zeven jaren,
 
En, als een's Schoyers rok, gelapt met anders garen;
 
En even-wel hy zwêert, dat hy, als speels-geaert,
 
Heeft in dry dagen tijd dat Letter-kind gebaert.(s)
 
Hy, waent zig op den throon der Hemel-goon gezeten,
 
Wanneer zijn tong is als en zwaluw-staert gespleten,
 
En dat zijn schrael Latijn is met wat Grieks gespekt;
 
Schoon hy't, daer 't minste past, het mennigmaels toe trekt.(t)
 
Hy, na hy meent, heeft zig dan wonder wel gequeten,
 
Als hy uyt oud francçijn, nu van den tijd verreten,
 
Dry ouwe woorden raept, daer hy zijnn zin mé dekt,(v)
 
En dieze niet verstaet als tot verwond 'ring wekt.
 
Hy, heeft een ouden steen, met af-gestete verssen,
 
Gegraven uyt de aerd; (oh! waer hy uyt zijn herssen)
 
En isser door verheugt, als of hy Babylon,
 
Ja zelfs den ruymen kreytz van Africa verwon.(x)
 
Hy, zoekt met angst, of H. te recht den naem van Letter
 
Mag toe-geeygent zijn; en rekent hem te vetter,
 
Zoo hy den knoop ontwart: met diergelijk getwist,
 
Dat een ontleeren zou, zoo hy 't te voren wist.
 
Hy, moet uyt-vinden wie AEneam heeft geboren;
 
Wat zit-plaets dat den Raed te Romen had gekoren;
 
Wat straten dat de stad gaf tot het merkt-gewoel;
 
Hoe dat m' in ouden tijd t' Athenen ging te stoel;
 
Hoe veer de Pleiades (die om(y) Orions hitte
 
In starren zijn hervormt) van onz gescheyden zitten;
 
Hoe wijt dat Perseus van Cassiopea staet;
 
Wat Juno Jupiter somwijl in d' ooren praet;
 
Hoe ruym 't getal was van Ulyssis Roey-gezellen;
 
Wie voor de Moeder is van Hecuba te tellen;
 
Wat liedt de toover-lip der Zee-sirenen zong;
 
Wat naem Achilles in den maegden-rey ontvong;
 
Wat Dochters datter zijn uyt Niobe gesproten;
 
Of Sappho, 't geestig Dier, placht in't Gemeen te koten;
 
Waer dat Homeri long gaf 't alder-eerst geschrey;
 
Wat eerst in wezen was, de Broed-hen, of het Ey.
 
Dit, en noch(z) meer, (schoon 't hem tot geen gewin kan strecken,
 
Noch deugd, noch wijsheyd kan in zijn gemoed verwecken)
 
Veroorzaekt, dat hy in een zoet vernoegen leeft;
 
Zoo hy, na zijnen waen, de waerheyd daer van heeft.
 
Hy, met zijnn langen baerd, waent all 't geheym te weten:
 
Hy kan de zon en maen, als met de vingers, meten;
 
Hy wêet wat oorzaek dat den wind zoo hevig dringt;
 
Wat Jupiter zijn hand den blixem-slag ontwringt.
 
'T bedekt leyt voor hem bloot, 't bestoten voor hem open;
 
Als of hy tot Natuyrs Geheym-raed was geropen:
 
Daer de Natuyr nochtans hem, en zijn wijs Geslacht,
 
Om hare raedzelen, wel spottelijk belacht.
 
Want datter onder hen niet zekers is besloten,
 
Leert onz haer reden-twist, uyt yder ding gesproten;
 
Die dik recht-strijdig is. en efter elk van haer
 
Zal knibbelen voor 't zijn', als voor het waerdste waer.
 
Hy, wil me vrouw Natuyr, in kracht, te boven raken;
 
En zoekt een Midas-steen, die't all tot goud zou maken,
 
Het gêen' hy maer genaekt; en naer een lang geblaes
 
Vindt hy den steen. maer waer? in't voor-hoofd, of de blaes.
 
Hy, wil uyt 't Hemel-wulf een quint' essenti trecken,
 
Die tot onsterfflijkheyd, by na, kan 't leven recken:(a)
 
Ik achte, 't is de konst die AEson heeft verkeert,
 
En die den meester van Medé hem heeft geleert.
 
Hy, heeft, in deze school, een lamppe leeren maken,
 
Die leven ende dood kan wijzen, door haer blaken.(b)
 
Hy, wêet een(c) wapen-tuyg, dat kling noch koegel vreest.
 
Hy, maekt een zalve, die van verren af geneest.(d)
 
Al dit, en meer noch, (schoon 't voor grillen werdt genomen,
 
Of dat het uyt den poel van Pluto schijnt gekomen,
 
Waer door veeltijds het(e) lijf, somtijds de zielle lijdt)
 
Strekt haer voor rijcke stoff om door te zijn verblijdt.
 
Maer die, uyt u getal, haer heffen boven allen,
 
En met een eygen-lust, en zoet vernoegen mallen,
 
Is uwen Rijmers-rey; waer in noyt yemant was,
 
Die niet zijn apen-jong met vreugden schreef, en las.(f)
 
Hy, koomt noyt zwijmend rijm op 't klad-papier te stellen,
 
Of wil het Man en Maeg wel rijf aen d'ooren lellen:(g)
 
En zoo gy in den roem zijn's rijms u thoont te slof,
 
Hy zelver maekt zijn lipp een tromp van eygen-lof.
 
Hy, is in deze Konst een geesteloozen Lisper;
 
En even-wel hy droomt, met onzen(h) Al-berisper,
 
Dat hy nu al een peerd, als Pegasus, berijdt;(i)
 
Waer van hy, in de werld, allom zijn schriften smijt.
 
Ja, schoon het noodig waer ter Hellen neer-te-zijgen,
 
Om op den aerden-bol een goed Poët te krijgen;(k)
 
Wie is het even-wel die, uyt dat ruym getal,
 
Zig geen onsterff'lijkheyd toe-rekenen en zal?
 
Hy, eyscht dat niemand wil zijn dooden romp beklagen.
 
Waerom? zijn geest die werdt de wereld om-gedragen.(l)
 
Hy, wil als datmen zal gelooven, t'wijll hy leeft,
 
Dat hy nu al een stoel ontrent de starren heeft.(m)
 
Hy, schoon gy liever woudt Homérs Thersites wezen,(n)
 
Dan zijn Achill, heeft u onsterffelijk geprezen.
 
Hy, schoon zijn beuzel-dicht hem domppelt in het gracht,(o)
 
Is even-wel vervult van goddelijke kracht.
 
Een Kayzer mag op macht, op kroon, en scepter pralen,
 
Haer waerde, waent hy, kan zijn Dichten niet behalen:
 
En daerom zoo den Vorst wil van hem zijn begroett,
 
'T is billik dat hy eerst aen hem de groette doet.(p)
 
Dan doch, Minerva, 'k gunn, uyt heel mijn hart, uw Knapen
 
De vreugde-vrucht, die zy uyt dit vernoegen rapen;
 
Indien gy wederom aen mijne Bende lijdt,
 
Dat haer 't gewaende schoon, als buytten re'e, verblijdt.
 
Voorts, om mijn Minne-vreugd noch meerder te vermind'ren,
 
Raept gy veel onheyls op, om haren loop te hind'ren,
 
En roept luyd van 't bedroch, dat onder 't vryen gaet,
 
En galt de vreugden van den houwelijken staet.
 
Daer werdt zoo nu en dan, 'k beken 't, op valsche gronden,
 
Een hatelijk bedroch in't vryen onderwonden:
 
Maer door mijn minne-mom werdt of 't bedroch bedekt,
 
Of zoo beglanst, dat het tot weynig onlusts strekt.
 
En schoon 't ontbloot bedroch al onheyI quam te wecken,
 
Het zal maer tot den last van een paer menschen strecken.
 
Maer daermen loossijk vrydt voor 't uyt-schot van u tall,
 
Daer vloeyt op velen meest der listen ongeval.
 
Waer 't niet te lang, o! Goon, 't ontbrak aen geen vertoogen,
 
Die ik, tot mijn bewijs, u stellen kan voor oogen:
 
Maer 't is genoech gepleytt, en daerom, tot besluyt,
 
Kip ik, uyt 't ruym getal, alleen dit staeltjen uyt.
 
Korts viel een rijcke We'uw, voor u Gevolg te vryen.
 
Haer vorig Man had schaers de zielle laten glyen,
 
Of 't snel geruchte heeft zig vaerdig uyt-gestrekt,
 
En een ontelbaer tal van Vryers op-gewekt.
 
Den eenen hadd eer-lang een Wijf ten deel verworven:
 
Maer wenscht (uyt liefde tot de We'uw) zy waer gestorven.
 
Een ander hadd zijn zin nu al-by-na gezet:
 
Maer werdt, door 't we'uwen-oog, tot nieuwen lust gewett.
 
Den derden, waer te voor tot trouwen noyt genegen:
 
Maer 't schoone We'uwtje kan hem tot de trouw bewegen.
 
De vierde laet zijnn stoel, te voren wel geplantt.
 
Een ander rukt de minn zelfs van een vreemde strandt.
 
'T getal groeyt dag aen dag: de heete Vryers woellen:
 
Een yder sterkt zijn loop met eygen-goed-gevoellen.
 
Hy, waent, dat (schoon hy 't woord der Vrinden niet en zokt)
 
De We'uw door zijn waerdy zal werden aen-gelokt.
 
En hadze na haer meest vernoegen mogen trouwen,
 
Hy hadd wel licht haer gunst, voor andere, behouwen;
 
Maer stiet de schenen nu: alzoo alleen haer minn
 
Geregelt moste zijn na Voogd', en Vrienden zin.
 
Hy, meent zijn langen dienst zal vry al wat vermogen:
 
Maer dienst, ontbloot van gunst, is maer een niettig pógen.
 
Hy, bidt de groote Luy om brieven van zijnn lof;
 
En waent 't is, om den Voogd te winnen, 't beste stof.
 
Hy, heeft een man gerocht, aen wien, naer eygen zeggen,
 
De uyt-komst van de zaek alleenig scheen te leggen;
 
Die biedt hem zijne gunst. maer hoort van zijn bedrijf
 
Het eenig wit te zijn, de gunste van zijn Wijf.
 
Hy, heeft een vriend, die met een effen vel kan vryen:
 
'T waer wonder dat hy niet alom en zou bedyen,
 
Waer hy zijnn loozen voet met onbeschaemtheyd zett:
 
Zoo euvel is hy op het koppelen gewett.
 
De Voogd aldus bestormt, om 't Vryers-rot te steuten,
 
Wêet op de pijppe van't Gemeene-best te fleuten;
 
Waer door hy, na de konst, zijn eygen-zucht verdooft:
 
‘De Vryers zijn te jong, daer dient een grijzer hoofd;
 
Daer dient een deftig, en ervaren Man te wezen;
 
Alzoo 't een Weduw is, met veel wan-schape Wezen,
 
Die, zoo van hoog, als laeg, den eersten aen-stoot krijgt,
 
En in wiens ruym verblijf het alles neder-zijgt.
 
Hier me'e stopt ook de Voogd den mond van We'uw, en Vrinden;
 
En baent ter-wijl den weg tot een zijn's Wijfs-gezinde,
 
Een ongebore Vrucht, die noch geen leden roert:
 
Want Vrouwtjes, in't gemeen, zijn door wat jongs ontroert.
 
Dat niemand dit bedrijf onredelijk en achte:
 
De Vrucht was voort-gezet van goddelijk gestachte;
 
En wierd noch dachelijks met Nectar op-gevoedt.
 
Wie wêet niet, dat een Uyl geen Bonte-kray en broedt?
 
Hier was de Voogd gezint. Der Vrinden vol getalle
 
(Wie wil den Voogd we'er-staen?) is klax hem toe-gevallen:
 
Zoo dat het huwelijk al lang waer vast gestelt,
 
Eer d' ongebore Vrucht noch uyren had getelt.
 
De Moeder, op wiens hoofd niet een van all de haeren
 
Dacht datze zwanger was, kreeg nepen om te baren,
 
Eer, na d'ontfanckenis, de nimmer-moede Maen
 
Haer glibberygen keer had zes-mael af-gedaen.
 
En 't hadd wel licht'lijk tot een Mis-geboort gekomen,
 
Had, in de teere Vrucht, de kracht niet toe-genomen,
 
Door d' Indiaensche kluyt, een Cordiale stut,
 
Die, voor een Recipe, de Moeder had genutt.
 
Zoo haestmen kan 't getal van zeven maenden tellen,
 
De Vrucht koomt, op een bot, te byster op-te-zwellen;
 
En hare Moeder slinkt. want, zonder traen of zucht,
 
Zy krijgt een zachte wee, en, ziet, daer is de Vrucht.
 
Het Kind is nauwelijks des Moeders lijf ontdropen,
 
Of heel de stad by-na koomt plotslijk toe-gelópen,
 
En kust het zoette Wicht; verwonderd in't gemoed,
 
Dat in zoo korten tijd waer zulcken Vrucht gebroedt:
 
Een Vrucht die, schaers gekipt, kon stappen zonder vallen;
 
En die een wijs gelaet had, met het voll getalle
 
Van tanden; zoo dat zy, voor pap en lepel-kost,
 
Uw alder-hardste spijs ten eerston knauwen kost.
 
De Vrienden vloeyen t' zaem, al-vorens wel belezen:
 
Daer werdt eerst, van den Voogd, het Schepsel wat geprezen;
 
En daer-op vraegtmen om. in't kort, zy stemmen an:
 
En, schoon 't de Vryers spijt, de Weduw' heeft een man.
 
Maer hoe hy dient ten dienst van haer verlemde Wézen,
 
O! Pallas, kan van u het best geoordeelt wezen;
 
En van u t' zaem, o! Goon, den stand van onz geschil:
 
Waerom wy wachten wat u vonnis uytten wil.

Vorige Volgende