|
| |
| |
| |
Overzicht van oude afbeeldingen waaraan gegevens zijn ontleend voor deze publicatie
OA 1 Processievaandel van de Heilige Stede. Begijnhof, Amsterdam
De kerk is geschilderd vanuit het zuiden.
Op de toren is de naaldspits afgebeeld, die helaas grotendeels schuil gaat achter ornamenten. Naast de Lysbeth Gavenkapel en de Huiszittenkapel zijn de Smids- en Sint-Sebastiaankapel al weergegeven, de laatste in baksteen met spekbanden. Er is geen lichtbeuk op het schip aangegeven, die er toen wel geweest moet zijn. Op de doopkapel is een borstwering met pinakels afgebeeld. Hetzelfde geldt voor zuiderportaal en IJzeren Kapel. Rond de voorstelling zijn ornamenten, die invloed van de renaissance vertonen, zoals kandelabers, rolwerk en steekbandmotieven. Er zijn parallellen met schilderingen in de kerk te Naarden, voltooid in 1518. Het originele schilderij moet zijn ontstaan in of kort na 1516. De voorstelling van de kerk is niet exact. Het onderhavige exemplaar schijnt een kopie uit 1555 te zijn. Foto Amsterdams Historisch Museum.
| |
| |
OA 2 Cornelis Anthonisz (ca. 1500-ca. 1553), pentekening 1536 (toegeschreven). De toren is voorzien van een spits met de vorm die overeenkomt met andere afbeeldingen van voor 1565. De schiplantaarn telt vijf traveeën. De Sint-Joriskapel steekt niet buiten de andere noordelijke kapellen. Noorderportaal en Heilig Graf ontbreken. Het zijkoor heeft drie vensters en is veelzijdig gesloten. GAA
OA 3 Schilderij 1538. De schiplantaarn heeft zes traveeën. De noordelijk partijen zijn gelijk aan de tekening, maar de oostgevel van het noordelijke zijkoor is juist weergegeven. Foto Stedelijk Museum Amsterdam.
OA 4 Houtsnede 1544. De schiplantaarn heeft vijf traveeën. De Sint-Joriskapel heeft aan de oostzijde drie vensters. Er is iets van het noorderportaal getekend. Ook hier heeft het noordelijke zijkoor drie vensters. GAA
| |
| |
OA 5 Anthonie van den Wijngaerde, Amsterdam in vogelvlucht voor 1554 (detail). Met oude torenspits. Geen verhoogde viering. De kerk is op veel punten onjuist weergegeven.
OA 6 Loterijprent, houtsnede, 1558. Prent uitgegeven voor de loterij ten bate van de verhoging van het koor. Opschrift: Loterie van die oude Kercke van Sinte Nicolaes binnen der stede van Aemstelredam.
De kerk is uit het zuiden weergegeven. Op het schip is de lichtbeuk getekend, de viering is eveneens verhoogd met dakruiter. De koorpartij (in de steigers) is sterk mistekend. Op de toren is de naaldspits met open lantaarn te gedrongen weergegeven, maar in opzet juist. Onder aan de spits is aan de oostzijde geen wijzerplaat weergegeven, wel een kleinere dakkapel, hetgeen onjuist is. Links het wapen van Philips II omgeven door een keten met het teken van het Gulden Vlies en onder een koningskroon. Rechts het wapen van Amsterdam onder de keizerskroon.
In het ondergedeelte putti en drie bogen waaronder zakken met geld. Jaartal 1558. Foto Rijksmuseum Amsterdam.
Het bouwbedrijf op de loterijprent. Vrijwel het hele kerkhof is als bouwplaats in gebruik. In het linker gedeelte links een steenhouwer, in het midden timmerlieden en rechts zijn twee mannen bezig met een trekzaag een platte balk (mogelijk een muurstijl) af te korten. In het rechter deel een opperman die kalk doorslaat, steigerbouw en houtzagers die met een raamzaag een balk die op twee schragen ligt, opzagen. Rechts onderaan is duidelijk een stuk kromhout getekend, zoals dat in de kap verwerkt zal zijn.
| |
| |
OA 7 Schilderijtje dat op de Roodeur bevestigd was, ca. 1590? Kerk en toren uit het westen. Gevelafdekkingen met hogels en kruisbloemen grof weergegeven. In grote lijnen juist. Tegen de noordzijde van de toren is een huis aangegeven met een lessenaardak tegen de toren. Dit is de enige bekende afbeelding van de westkant van de toren na de verhoging van 1565 en voor de ommanteling van 1738. RCN
OA 8 Claes Jansz Visscher (1587-1652), kerk aan zuidzijde kort na de bouw van de nieuwe Huiszittenmeesterskamer, omstreeks 1612. Zeer betrouwbaar. Op dakruiter geen hogels alhoewel die er wel geweest moeten zijn. In de verschillende hoofdstukken zijn de details van de prent uitvoerig beschreven. Collectie Museum van Gijn, Dordrecht.
| |
| |
OA 9 Balthazar Florisz van Berckenrode, vogelvluchtkaart van Amsterdam uit 1625, detail. De Oude Kerk en het kerkhof zijn zeer nauwkeurig weergegeven. De plattegrond van Pieter Bast uit 1597 is daarentegen zeer onnauwkeurig.
OA 10 Jacob van Ruysdael, ca. 1650. Tekening van het interieur van west naar oost. Geen trekbalken in onderste deel schip, viering en koor. Nog geen bank tegen kolom 5. Voor koorhek bank Prins van Oranje. De houten gewelven zijn te plat weergegeven, koorsluiting drie rechte traveeën, verder betrouwbaar. Foto Centraal Museum Utrecht.
| |
| |
OA 11 Emanuel de Witte (ca. 1617-1692), voor 1654. Schilderij, interieur uit middenschip naar noordoosten met preekstoel en oude koororgel met toegang vanuit Weitkoperskapel. Tracering Weitkoperskapel ongeloofwaardig. Oostelijke zijvenster Sint-Joriskapel is open. Professorenbank heeft geen luifel, de bank tegen de noordwestelijke vieringkolom geen kolommetjes. Mauritshuis Den Haag, Foto A. Dingjan.
OA 12 Emanuel de Witte, ca. 1655. Schilderij, interieur uit schip naar oosten, standpunt iets uit het midden naar het noorden. De Witte veroorloofde zich veel artistieke vrijheden. Zo is het merendeel van de trekbalken weggelaten. De hier weergegeven preekstoel heeft boven het klankbord een bekroning, zoals die voorkomt in de Oude Kerk te Delft. De schilder beeldde dit klankbord ook uit op een schilderij dat het interieur van de Delftse kerk tot onderwerp heeft. Rond kolommen 3, 5 en 26 zijn geen banken geschilderd. Voor het middelste vak van het koorhek staat een hoge bank. Het koororgel heeft nog zijn oude vorm. In de kleine vensters in de koorsluiting is gebrandschilderd glas aangegeven. Ook is het radvenster in de oostelijke sluitmuur van het zuiderkoor open afgebeeld. Aan de noordzijde is echter tussen twee kolommen een hoog venster weergegeven, dat daar nooit geweest is. RdMz
| |
| |
OA 13 Emanuel de Witte, voor 1658. Schilderij, interieur van voor Sint-Sebastiaanskapel schuin naar het noordwesten. Onder boogjes voormalig noorderportaal pilasters, die er nooit geweest zijn. Oude koororgel. Traceringen Weitkoperskapel en Sint-Joriskapel zetten te hoog aan. Triforium schip onjuist. Gotische traceringen in Mariakapel, zijn er nooit geweest. Kapiteel zuidoostelijke vieringpijler met bladkransen, onjuist. Tegen die kolom een los deel van de koorbanken. Vergelijk 1659 en 1661. Foto Rijksinstituut voor Kunsthistorische Documentatie.
OA 14 Emanuel de Witte. Schilderij, interieur uit Sint-Sebastiaanskapel recht naar het noorden, gesigneerd E. de Witte A° 1659. Geen trekbalken in onder in viering. Geen balk rond kolom 23. Bank midden voor het (oude) koorhek. Nieuwe koororgel. Bank in zijbeuk naast z.o. vieringkolom. Traceringen St.-Joris- en Weitkoperskapel. Betrouwbaar. Kunsthalle Hamburg.
| |
| |
OA 15 Emanuel de Witte, 1661. Schilderij, interieur van voor Sint-Sebastiaanskapel schuin naar het noordwesten. Kleine bank naast z.o. vieringkolom. Geen trekbalken in Sint-Joriskapel. Traceringen Sint-Joris- en Weitkoperskapel en Mariakapel betrouwbaar. Vergelijk voor 1658 en 1659, standpunt iets meer naar westen. Foto Rijksmuseum Amsterdam.
OA 16 Cornelis Pronk (1691-1759) naar schilderij van Emanuel de Witte, gekleurde tekening, met nieuwe koororgel dus na 1658. Uit de Lysbeth Gavenkapel gezien naar het noorden. Het venster in de Hamburgerkapel is niet juist weergegeven want de middenmontant splitst zich niet in een vork. De Binnenlandvaarderskapel is slecht te zien. Het venster in de Weitkoperskapel heeft een andere vorm dan op het betrouwbare schilderij uit 1659 (OA13). Trekstangen en de meeste trekbalken zijn weggelaten. Gesigneerd midden onder op grafzerk: De Wit Pinxcit. C.Pronk delinv. RdMz.
| |
| |
OA 17 Toren voor ommanteling. Gerbrand van den Eeckhout (1621-1674). Geeft alleen de indeling van de zuidzijde weer. Daarin deellijst ter hoogte van nok middenbeuk, dus daar waar de verhoging is aangebracht. Op dakruiter hogels op peer.
OA 18 Gravure door Pieter Hendrik Schut (1619-na 1660), ca. 1660. Kerk en toren aan zuidzijde. Schut was vanaf zijn zestiende jaar als graveur werkzaam bij de uitgever Nicolaas Visscher (zoon van Claes Jansz) en werkte naar tekeningen van anderen. Betrouwbaar.
| |
| |
OA 19 Tekeningen door A. Beerstraten 1660. Kerk uit het zuiden van overkant Voorburgwal. Van deze tekening bestaan twee versie's: een veldtekening in inkt en een atelierschets naar de vorige.
Het kostershuis vertoont twee kruisvensters met rechts een smalle ingangspartij.
Daarnaast boog van zuidoostelijke ingang en Heilig Grafkapel met twee kruisvensters en een ‘Vlaamse gevel’. GAA
OA 20 Gezicht uit zuidoosten. Gravure opgenomen in Commelin 1693. Sterk perspectivisch mistekend. Goede weergave van de winkeltjes.
| |
| |
OA 21 Schilderij door Jan van der Heijden, ca. 1680. Mauritshuis Den Haag. Tracering Huiszittenkapel gelijk aan Visscher. GAA
| |
| |
OA 22a Plattegrond opgemeten door Justus Vingboons (1620/'21 -1698) in opdracht van de kerkmeester Nicolaas Listingh. In augustus 1683 betaalden de kerkmeesters Vingboons voor het meten en tekenen van een plattegrond en een doorsnede in perspectief van de kerk (zie bijlage 1). Timmerman Barent Gelthouwer en een knecht hielpen bij het opnemen van de maten. De tekeningen zijn vermoedelijk voltooid in 1683 maar niet bewaard gebleven, wel de gravures die de kerkmeester en advocaat Nicolaas Listingh (overleden 1705) hiernaar liet maken. Hij droeg de prent op aan burgemeester de Vicq, die in 1697 voor het eerst in dat ambt werd benoemd.
Tekst: ‘Den wel Eedelen Gestrengen en Groot Achtbaaren Heer, den Heer François de Vicq Regerend Burgermeester en Raadt deser Stadt Amsterdam, Bailluw en Dyk-Graaf van de Diemer-Meer
Directeur vande Geoctrooyeerde Sociëteit van Suriname, onlangs Gecommitteerde int Eede. Mog. Collegie vande Raedt van Staaten &c &c &c Werd dese Prent vande platte Grondt en Graven der Oude en Eerste Hooft-Kerck alhier; doen syn wel Eede.
Gestrenge en Groot-Achtbaare voor veele laaren, de mede-opsicht daarover hadde, gedaan Teeckenen, Nu in kooper geëtst en, als' er nog Eygendom aan hebbende, regtmatelyk opgedragen bij Desselfs Onderdanigsten Dienaar N.L.j.c. imdf.mq. AEinitim’.
De plattegrond geeft exact de plaatsing aan van alle kolommen met de afwijkingen zoals die in de loop der tijden waren ontstaan. Alleen is ten onrechte geprobeerd de verschillen in plaats van de westgevel van de noordbeuk en de zuidbeuk weg te werken. De doorgang van het zuiderportaal naar de librije staat getekend in het zuidelijke vak van de scheidingsmuur. Foto GAA.
| |
| |
OA 22b 1834: Jan van Maurik, kopie van plattegrond van Vingboons uit 1682. Er zijn afwijkingen, o.a. afstanden van de kruisvensters in de sacristie.
| |
| |
OA 23 Doorsnede/perspectief van het interieur, ongedateerd, door Nicolaas Listingh opgedragen aan Johannes Hudde, voor het eerst burgemeester in 1672 en overleden in 1704. Ook deze gravure zal gebaseerd zijn op de opmetingen van Justus Vingboons.
Tekst: ‘Den wel Eedelen Gestrengen en Groot Achtbaaren Heer, den Heer Joannes Hudde, Heere vande Vrye Heerlykheeden Waveren, Botshol en Ruygewilnis, voor de Achtiende maal Regeerend Burgemeester midtsgaders Raadt deser Stadt Amsterdam, Ambagts Heer van Amsterveen en Slooten, Dyck Graaf vande Ronde Veenen, Bewindthebber vande Geoctrooyeerde Oost Indische Comp. & & &, Werdt dit Perspictief vande Oude en Eerste Hooft Kerck alhier, lange geleeden, wanneer ook de sorge daar over nog hadde, selfs begonnen, dog tot hooger Ampten vereyscht wyders voltrocken, in Prent gebragt en als syn wel Eedele Gestrenge en Groot Achtbaarheyts eygen aangevangen Werk. Billyck opgeoffert door synen onderdaanigsten Dienaar N.L.j.c. ibidem q. AE ditim’.
| |
| |
OA 24 Afbeelding uit het noordwesten met weglating van de ombouwing van het plein aldaar. Gedeelte van een grote gravure die bestemd was om ten geschenke te geven aan iedere kerkmeester bij zijn aanstelling[b4:29]. Bovenaan stonden vier lege wapenschilden, die ter gelegener tijd voorzien werden van de dan in functie zijnde kerkmeesters. Op de gravure staan nog meer afbeeldingen: de kerk uit het zuiden en twee interieurs, naar het oosten en naar het westen. De tekening uit het noordwesten is het belangrijkste omdat hierop de toren staat voor de verbouwing van 1738. De gotische ingang is gevat in een hoger opgaande spitsboog. Daarboven zijn de geledingen schematisch en gedeeltelijk onjuist weergegeven. De huisjes ter weerszijden van de toren corresponderen geheel met de plattegrond van Vingboons. In alle topgevels zijn nog rijke traceringen zichtbaar en op de toppen prijken hogels en kruisbloemen. De westgevels van de beide zijbeuken zijn sterk mistekend. Er is een traptoren aan de noordkant van de toren aangegeven die er nooit geweest is. GAA
OA 25 Jan Goeree (1670-1731), tekening, interieur uit viering naar westen. Gezien het feit dat er al vorktraceringen zijn aangegeven, dateren wij deze tekening rond 1710. Onderste steunbalken tussen vieringkolommen.
Trekbalken missen sleutelstukken. Oude gotische orgel. Cellebroedersgalerij. Tekent vensters boven noord- en zuidbeuk als was er een lichtbeuk op het dwarsschip. Sterke vertekening van zijbeuken en zijkapellen. RdMz
| |
| |
OA 26 Daniël Stoopendaal (1685-17?), Caart van de Sitplaatzen inde Oude-Kerk. 1725. Alle banken waarheidsgetrouw getekend, inclusief een los gedeelte van de koorbanken. GAA
| |
| |
OA 27 Gedeelte van gekleurde tekening door Jan de Beijer (1703- na 1773), ca. 1768. Kerk gezien uit het zuidoosten met Sint-Sebastiaanskapel en kosterij.
OA 28 Gedeelte van gravure door Paul van Liender (1731 -1797) naar J. de Beijer, 1760. Uitgegeven te Amsterdam bij P. Fouquet jr. Kerk uit zuiden van overkant Voorburgwal. Geen bijzondere details. Alleen klein gebouwtje voor Librije.
| |
| |
OA 29 Reinier Vinkeles (1741-1816), kerk gezien uit oostnoordoosten, aquarel 1765. In vensters kooromgang vorktraceringen, hogels op alle gevelafdekkingen, geen kruisbloemen. Hogels op dakruiter.
Noordoostportaal (1761). Met uitzondering van vertekende sluitgevel van de sluiting van het Hoge koor en noklijnen Mariakapel betrouwbaar. GAA
Op een tekening van Reinier Vinkeles (1741-1816), gemaakt van de noordzijde van het Oudekerksplein naar het oosten, is de noordgevel van de Sint-Joriskapel te zien. Hiervan zijn zowel de voorschets (1768) als een aquarel bewaard gebleven. De schets is wat betrouwbaarder dan de prent. Op de gevel zijn de hogels aangegeven. De pinakels en pumeels van de steunberen zijn verdwenen. Op de schets is op de oostelijke steunbeer een kleine kruisbloem getekend. Tegen het Heilig Graf is een houten schuurtje gebouwd. Het huisje tegen de kapel staat er op met twee houten schoorstenen die boven de steeg uitsteken.
| |
| |
OA 30 Hermannus Petrus Schouten (1747-1822), tekening weergevende de kerk uit het zuiden, vertoont de topgevels redelijk waarheidsgetrouw. Het venster boven de deur van het huisje tegen de Sint-Sebastiaanskapel is te breed weergegeven. Het venster in de librije is als spitsboog getekend. GAA
OA 31 H.P. Schouten, interieurtekening van de zuiderzijbeuk voor de Huiszittenkapel naar het westen met doopkapel. In de Huiszittenkapel hangt een eenvoudig rouwbord tegen de westwand; in de Lysbeth Gavenkapel zijn hoog aan de westmuur twee rouwkassen opgehangen. In de doopkapel hangt een rouwkas tegen het middelste venster. Verder vallen een gordijn in de opening van de doopkapel en voor het venster van de zijbeuk op. Geheel rechts staan hoge banken in de zijbeuk. 1785. Betrouwbaar. GAA
| |
| |
OA 32 H.P. Schouten, ca. 1786, tekening interieur uit viering naar westen. Steunbalk onder tussen 5 en 27. Betrouwbaar. GAA
| |
| |
OA 33 H.P. Schouten, ca. 1786. Tekening interieur uit Buitenlandvaarderskoor naar kooromgang. Met brede deur in koorschot en opbouw op gotische hek. Roosvenster dichtgemetseld. Betrouwbaar. GAA
OA 34 H.P. Schouten, ca. 1786, aquarel. Kooromgang met Vredesglas naar Buitenlandvaarderskoor. Geen doorgangen daaronder. Betrouwbaar. GAA
| |
| |
OA 35 H.P. Schouten, ca. 1786, kooromgang noordoostzijde naar Mariakapel. Een glazenmaker repareert ruiten. Vorktraceringen in kooromgang vallend, zoals ze voorde restauratie waren. Onder de scheiboog naar het Snijderskoor zijn twee trekstangen aangebracht. GAA
| |
| |
OA 36 Aquarel van H.P. Schouten, westzijde van de kerk en de toren gezien uit het zuidwesten buiten 1779. De toren na de herstellingen, huizen 13-21 in de huidige staat (bij de restauratie is een woonlaag voor de doopkapel verdwenen). Op de topgevel van Lysbeth Gavenkapel hogels evenals op de eerste top van de lantaarn van het schip. Kruisbloemen op steunberen en geveltoppen verdwenen. Hek om platte dak van huis voor de doopkapel. Zeer hoge schoorstenen met houten opzetstukken. Op daken kerk Duitse dekking. Waarheidsgetrouw behoudens de raamindelingen van de vensters van de huisjes. GAA
| |
| |
OA 37 Veldtekening van H.P. Schouten uit Enge Kerksteeg met noorderportaal en gevel Weitkoperskapel in de steigers. In portaal zijn door de openstaande deuren gewelven en vaag de wandindeling herkenbaar. Wel twee lantaarnarmen aan portaal, geen lantaarns. In zijvenster Sint-Joriskapel verticale montants en glas-in-lood, te breed getekend. Tracering in venster Heilig Graf. Schoorsteen boven goot van kapel. Winkelkastje tegen Heilig Graf en noordoostelijke toegang portaal. Hogels op kapelgevels. Kruisbloem op Sebastiaanskapel. Geen baldakijnen in bovenste leden steunberen. Het lijkt erop dat in het venster van de Binnenlandvaarderskapel nog een natuurstenen tracering zit. Anti-inklimhekken op Heilig Graf en portaal. In de tekening zijnkleuren ingeschreven. Betrouwbaar. 1786? Vergelijk J. Cats 1793 en Jelgershuis 1815. Eigendom KOG, foto Rijksmuseum.
OA 38 Naar deze tekening zijn twee aquarellen gemaakt, waarop de Weitkoperskapel met een bakstenen venster is weergegeven. T.a.v. de kerk zijn er geen verschillen, wel in de huizen langs de steeg en de plaatsing van de personages. GAA
| |
| |
OA 39 Schets door Jan Bulthuis (1750-1801), 1787. Kerk uit zuidoosten met op Sint-Sebastiaanskapel hogels op de top en op beide steunberen aan de zuidzijde ezelsrugafdekkingen, Het schoorsteenkanaal uit de keuken van de kosterij loopt over het dak van kapel tot boven de nok daarvan. Op de lage daken van de kosterij lattenhekken.
Betrouwbaar maar perspectivisch enigszins vertekend. GAA
| |
| |
OA 40 Jacob Cats (1741-1799), 1793. Tekening exterieur Sint-Joriskapel, Weitkoperskapel, noorderportaal en Heilig Graf. Verschillen met tekening van Schouten 1786 (?): Geen aanduiding van gewelven en wandindeling in portaal. Lantaarns op beide armen. In venster Heilig Graf twee rechte montants. Het venster in de westgevel van de Sint-Joriskapel is dichtgemetseld. Geen kruisbloem op Sint-Joriskapel. Er staat nog een pinakeltje op voorzijde steunbeer 70 noord. Dakraam op Weitkoperskapel (leidekkerszolder). Tekent natuursteenblokken rond venster Weitkoperskapel, die er niet geweest kunnen zijn. Beeldnis in de geveltop en de ankers op een te hoge plaats getekend. Op alle daken Rijndekking.
Hardstenen palen en ijzeren staven met punten voor timmerloods. Pissoir tegen zijgeveltje van loods naast portaal. Huisjes tegen Sint-Joriskapel: wasrekken onder bovenvensters, houten schoorstenen naar buiten de steunberen. Tegen het korte stukje zijgevel van de timmerloods is een pissoir, voor de loods is een strook terrein afgebakend met hardstenen palen waartussen ijzeren stangen met scherpe punten, die verhinderen dat men er op gaat zitten. Betrouwbaar. GAA
| |
| |
OA 41 Johannes Jelgershuis (1770-1836), 1815, tekening uit vrijwel zelfde standpunt als J. Cats 1793. Verschillen: dakraam in Sint-Joriskapel (verwijderd omstreeks 1957). Deur zichtbaar van portaal naar Heilig Graf. Geen hekken op portaal en Heilig Graf, vermoedelijk een artistieke vrijheid want in 1905 waren ze er wel. Geen hogels op topgevels. Stenen schoorsteen oostelijke huisje Sint-Joriskapel langs steunbeer tot boven gevel kapel uitgemetseld. Tegen de loods staat een kast getekend, waarin waarschijnlijk en pomp zat, die door Schouten westelijker is aangegeven. Lichtbeeldeninstituut
| |
| |
OA 42 Gerrit Lamberts, Sint-Sebastiaanskapel, interieur naar zuidwesten, 1818, aquarel. De trap in de hoek is omtimmerd, staat op luifel en loopt niet door tot op zerkenvloer want eronder is een muurkast, die niet op de vloer staat. De beschieting van de trap volgt de richting van de trapboom. Luifel is in oostwaartse richting vergroot. Er is tegen het beschot rond de trap boven de luifel een schuin oplopende leuning aangebracht, blijkbaar om op de luifel te klimmen met een ladder. Deur van luifel naar trap. In de nis in travee 74-56 is een kast getimmerd waarvan de gehengen van twee deuren zichtbaar zijn. GAA
| |
| |
OA 43 Schets door C. Springer, ca. 1836, zuiderportaal gezien uit het zuidwesten. Voor de deur is een luchthek, naar buiten draaiend. Op de stenen borstwering van het portaal staat geen hek maar schutting met panelen. GAA
|
|
Auteursrechtelijk beschermd