De Oude Kerk te Amsterdam

[pagina 1]

De Oude Kerk te Amsterdam

Bouwgeschiedenis en restauratie

[pagina 3]

De Oude Kerk te Amsterdam

Bouwgeschiedenis en restauratie

H. Janse

Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

Waanders Uitgevers, Zwolle

[pagina 4]

Colofon

 

Uitgave: Waanders Uitgevers, Zwolle Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

 

Vormgeving: Roelof Koebrugge bNO

 

Druk: Waanders Drukkers, Zwolle

 

Alle tekeningen zijn van de auteur, tenzij anders vermeld. De foto's op de pagina's 8, 21, 414, 416, 418 en 420 zijn eveneens van de auteur.

 

© 2004 Uitgeverij Waanders b.v., Zwolle Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op welke wijze dan ook, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op welke andere manier ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

 

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced or transmitted into any information storage or retrieval system, or circulated in any form or by any means, electronically, mechanically, including photocopying, recording, or any other means, without prior permission in writing from the publisher.

 

ISBN 90 400 8680 X

NUR 648, 521

 

Informatie over Waanders Uitgevers is te vinden op www.waanders.nl

 

Informatie over Rijksdienst voor de Monumentenzorg is te vinden op www.monumentenzorg.nl

 

Herkomst en/of fotograaf

JMB:	J.M. Bakels
AvR:	A. van Rooijen
GAA:	Gemeentearchief Amsterdam
HJ:	H. Janse
IPP:	Instituut voor Pre- en Protohistorie
PP:	P. Postma
PZ:	P. Zwart
RCN:	R.C. Nieuwenhuis
RdMz:	Rijksdienst voor de Monumentenzorg
ZR:	W.M. Zilver Rupe

 

[pagina 5]

Inhoud

Oude Kerk, Kees Fens			6
Voorwoord			8
Inleiding			11
1	Onderzoek en documentatie		11
2	Stad en kerk		15
Deel 1. De Middeleeuwen tot 1578
1.1	De oudste stenen kerk		23
1.2	Het veelzijdig gesloten koor		29
1.3	Aanzet tot dwarsschip aan de noordzijde		31
1.4	Het hallenschip		33
1.5	Aanbouwen van het hallenschip		44
1.6	Het hallenkoor		48
1.7	De eerste Sint-Sebastiaanskapel		61
1.8	De voorgangers van de Binnenlandvaarderskapel		63
1.9	Dwarsschip en dwarskapellen		64
		Sint-Joriskapel en aanzet Weitkoperskapel	70
		Ruimte ten oosten van noorderportaal	74
		Hamburgerkapel en Binnenlandvaarderskapel	74
		Lysbeth Gavenkapel, Huiszittenkapel en Huiszittenmeesterskamer	78
		Doopkapel	82
		Weitkoperskapel	84
		Noorderportaal en Heilig Graf	87
		Smidskapel en Sint-Sebastiaanskapel, librije en IJzeren Kapel, zuiderportaal	94
		Sacristie	119
1.10	Aanbouwen van de kooromgang		122
1.11	De verhoging van het schip		124
1.12	De bouw van de Mariakapel en de verhoging van viering en koor		135
		Mariakapel	136
		Verhoging van de viering	146
		Verhoging van het koor	149
		Kooromgang	154
1.13	De verhoging van de toren		155
1.14	De beeldenstorm en de bouw van de Collegekamer		159
	De beeldenstorm en de gevolgen ervan		159
	De Collegekamer		160
1.15	Het kerkhof en begraven in de kerk		164
1.a	Schilderingen op gewelven en balken		167
1.b	Schilderingen op kolommen en bogen		186
1.c	De inrichting van het Hoge Koor voor de reformatie		193
1.d	Houten beelden		203
1.e	Gewelfschotels		212
Overzicht van oude afbeeldingen van de kerk waaraan gegevens zijn ontleend voor deze publicatie			221
Deel 2. De periode na de Alteratie tot 1945
2.1	Inleiding		251
2.2	Einde 16de eeuw en 17de eeuw		252
2.3	Het begin van de 18de eeuw		263
2.4	Herstellingen aan en rond de toren		266
2.5	De tweede helft van de 18de eeuw		280
2.6	19de eeuw: na de scheiding van kerk en staat		288
2.7	Eerste helft 20ste eeuw		292
2.8	Huizen en andere bijgebouwen tegen de Oude Kerk		308
2.a	Orgels		315
2.b	Meubilair en betimmeringen uit de perioden na 1578		322
2.c	Grafmonumenten en gedenktekens		331
2.d	Grafzerken		337
2.e	Klokken en uurwerk		349
2.f	Gebrandschilderde glazen		352
Deel 3. Restauratie en consolidatie 1950-2000
3.1	De toestand omstreeks 1950 en de voorbereidingen tot de restauratie		381
3.2	De restauratie van 1955 tot 1978		383
3.3	De consolidatie van 1994 tot 1997		409
3.4	Torenherstel 2001		412
Epiloog. De betekenis van de Oude Kerk voor de architectuuren bouwhistorie			415
Bijlage 1: Rekeningen, bestekken en andere bronnen			422
Bijlage 2: Telmerken in de kappen			431
Bijlage 3: Merken en inschriften in de kappen van de kerk en in de toren			445
Bijlage 4: Overzicht van baksteenformaten			447
Bijlage 5: Steenhouwersmerken			449
Bijlage 6: Altaren en beelden			451
Bijlage 7: Burgemeestersglazen			455
Bijlage 8: Namen van kerkmeesters op het bord in de kerkmeesterskamer			459
Noten			462
Bronvermeldingen en literatuur			467
Glossarium, korte verklaring van termen			469
Samenvatting van de bouwgeschiedenis			473
Registers			474
	Personenregister		474
	Topografisch register		476
	Register van onderdelen van de kerk		477
	Zaakregister		478